تدوين: دکتر رحمت الله فتاحي – محمود سالاری
براي دانشجويان، استادان راهنما و داور
با توجه به اهميت پايان نامه در تحصيلات تكميلي و جايگاهي كه پايان نامه به لحاظ حيثيت علمي دانشجو و استاد راهنما دارد، ضروري است كه در تمام مراحل انجام كار و بويژه پيش از تحويل آن به دانشكده و ارسال براي داوران، ارزيابي كاملي بر اساس معيارهاي مشخص و عيني صورت گيرد. اين معيارها براي سه گروه حائز اهميت است: 1) دانشجو با در دست داشتن معيارهاي ارزيابي مي تواند همواره در جزئيات كار خود آنها را مورد توجه قرار دهد تا موردي را از قلم نيندازد و نيز كيفيت هر جزء از پايان نامه را كنترل كند. به عبارت ديگر، اين معيارها ابزار خود-ارزيابي براي دانشجو به شمار مي رود، 2) استاد راهنما يا استاد مشاور مي تواند پايان نامه دانشجوي خود را بر اساس اين معيارها همواره تحت نظر و هدايت داشته باشد و در هر مرحله از كار، جزئياتي كه دانشجو بايد مورد توجه قرار دهد به وي گوشزد كند، 3) استاد داور نيز مي تواند با در دست داشتن اين معيارها، ارزيابي پايان نامه را به صورت دقيق و علمي به انجام رساند.
اضافه مي شود كه افزون بر چنين معيارهايي، استانداردهايي نيز براي ارزيابي پايان نامه ها وجود دارد كه بيشتر بر جنبه هاي ساختاري تاكيد مي كند.
معيارهاي ارزيابي پايان نامه در حوزه هاي علوم انساني و اجتماعي (معيارهاي تفصيلي براي پژوهشهاي پيمايشي)
ردیف موارد و عناصر قابل ارزيابي شرح معیار ارزیابی حداکثر امتياز قابل کسب امتیاز کسب شده
1 ارزشمندي و اهميت موضوع و مسئله تحقیق
موضوع مورد مطالعه ارزش تحقیق را دارد و به حل یک مسئله نظری یا کاربردی کمک می کند (در سطح يك سازمان، يك منطقه، يا كشور)
موضوع پیشنهادی جدید است و قبلا انجام نشده است
موضوع پیشنهادی جدید نیست، اما رویکرد پژوهشی و نگاه به آن نو است
در طرح موضوع و ارائه آن، پژوهشگر ابتکار و خلاقیت به خرج داده است
موضوع تحقیق از دانش نظری قوی برخوردار است
حاصل مطالعه حاضر به دانش مفید و مورد استفاده می افزاید
هدفها، دلایل و ضرورت تحقیق به روشنی و به طور منطقی بیان شده است
دامنه موضوع به اندازه اي كه قابل مديريت و اجرا باشد محدود شده است
مسئله تحقیق به روشنی و در قالب جملات علمی بیان شده است
مسئله تحقیق با توجه به خلاء موجود در پیشینه مطرح شده است
پژوهشگر فهم درستی از موضوع و مسئله تحقیق به دست داده است
2 پیشینه پژوهش و مرور نوشتارها
پیشینه پژوهش یا پیشینه علمی بخش مشخصی از پژوهش را تشکیل داده است
پیشینه پژوهش دارای یک ساختار منطقي (هدف، دامنه و تصویر کلی از نوشته ها و پژوهشهای مرتبط) است
پژوهشگر از فهم نسبتا کاملی در مورد ادبیات مربوطه برخوردار بوده است (منابع مرور شده نسبتا جامع بوده و آثار اصلی و نویسندگان معتبر را پوشش داده است) شیوه مرور متون و پژوهشها مناسب و منطقی است (از روال تاریخی یا موضوعی برای معرفی پیشینه استفاده شده است)
در پيشينه پژوهش، منابع جدید مورد بررسی قرار گرفته است
در صورت نیاز به منابع قدیمی، این منابع نیز مورد مطالعه قرار گرفته اند
از مرور منابع کم ربط یا سطحی پرهیز شده است
مرور پیشینه با رویکردی تحلیلی و انتقادی صورت گرفته است (پژوهش ها به صورت صرف و سطحی توصيف نشده اند)
مرور پیشینه ، موضوعات نظری، روش شناختی و تجربی مورد توجه ساير پژوهشها را پوشش داده است
شکاف ها و نکات مبهم در دانش موجود در حوزه تحقیق شناخته شده اند
نتیجه گیری علمی و استنتاج درست از مرور پیشینه در راستاي موضوع و هدف پايان نامه انجام گرفته است (به ، روش هاي مورد استفاده در ساير پژوهش ها، نوع ابزارهاي مورد استفاده، يافته هاي عمده، شكافهاي خالي در پژوهش ها، و مواردي از اين قبيل اشاره كرده است)
3 سئوالات و فرضیه
سئوالها و يا فرضيه ها با مسئله تحقیق همخوانی دارد
سئوالها و يا فرضيه ها با هدفهاي تحقیق همخوانی دارد
سئوالها و يا فرضيه ها مبتني بر استنباط از مرور پيشينه پژوهش هستند
سئوالات یا فرضیه های پژوهش به روشنی تدوین شده است
تمامي متغییرها به شكل درست تعریف و تعیین شده اند
فرضیه ها واضح ، آزمون پذیر، مشخص و معین می باشند
فرضیه ها به صورت منطقی از مبنايي نظری و مفهومی انتزاع شده اند
تمامی متغیرهای داخلی و خارجی شناخته شده است
مفاهیم کلیدی موجود در سئوالها یا فرضیه ها بروشنی تشریح شده است
تعریف های نظري و عملیاتی بدرستی انجام گرفته است (دامنه مفهومي و چگونگی سنجش آنها در تحقیق حاضر بیان شده است)
4 روش و مراحل انجام پژوهش
روش تحقیق و نوع آن به روشنی بیان شده است
روش تحقیق و روش اجرا با هم همخوانی دارند
طرح تدوین شده برای انجام پژوهش، متناسب با آزمون سئوالات و یا فرضیه های پژوهشی است
روش و مراحل انجام پژوهش به طور کامل و باجزئیات توصیف شده است تا خواننده بخوبی بتواند بفهمد که چه کاری انجام است
روش تحقیق آنگونه است که دیگران نیز مي توانند با همین روش تحقیق هاي مشابه را انجام دهند
متغیرهای مداخله گر به خوبی مشخص و کنترل شده اند
5 جامعه پژوهش و شيوه نمونه گیری
جامعه پژوهش بروشنی توضیح داده شده است
حجم و ترکیب آزمودنیها( گروه نمونه) متناسب باسئوالات پژوهش و تحلیل داده هاست
شیوه نمونه گیری علمی، صحیح و مناسب جامعه حقیق است (نمونه ها نماینده واقعی جامعه تحقیق است)
6 روش و ابزار گردآوری داده ها
روشهای اندازه گیری (چه کمی و چه کیفی) به طور مناسب سازه های مندرج در سئوالها و یا فرضیه را مورد توجه قرار داده است
تکنیک جمع آوری داده ها مناسب پژوهش است
روایی ابزار گردآوري داده ها بر اساس قواعد علمي گزارش شده است
پایایی ابزار گردآوری داده ها از طریق آزمون مربوطه مورد سنجش قرار گرفته و قابل قبول است
در صورت استفاده از ابزارهای دیگر براي گردآوري اطلاعات (مانند چک لیست و یا مصاحبه)، آن ابزارها بدرستی تدوین شده اند
نمونه ای از ابزار گردآوری اطلاعات در پیوست پایان نامه ارائه شده است
7 روشهای آماری و آزمونهای مورد استفاده
آزمونهای آماری متناسب با هر یک از سئوالها و فرضیه ها بدرستی معرفی شده شده است
تکنیک های تجزیه و تحلیل آماری به اندازه کافی شرح داده شده اند
8 محدودیتهای پژوهش
محدودیتهای مرتبط با تحقیق بدرستی بیان شده است
مشکلات پیش آمده در جریان اجرای پژوهش بیان شده است
محدوديتهاي پژوهش موجب زير سئوال رفتن كل پژوهش نشده است
به ملاحظات اخلاقي در پژوهش توجه شده است
9 تحلیل داده ها، بحث، و تفسير
نتایج آزمون سئوالها و یا فرضیه ها بترتیب، به طور كامل و بدرستی ارائه شده است
داده ها به طور واضح ارائه شده اند
از داده های گردآوری شده بخوبی برای پاسخ به سئوالها و فرضیه ها استفاده شده است
جدولها، نمودارها و تصاویر ارائه شده مناسب وضروري اند
تفسیر یافته ها به صورت منطقی و مستدل ارائه شده است
تفسیرها بر پایه داده هاي گردآوري شده، نظریه های موجود و در چارچوب هدفهاي تحقيق انجام شده است
در تفسیر یافته ها، از قضاوت شخصی خودداری شده است
از يافته هاي به دست آمده بخوبي دفاع شده است (استدلال و شرح کافی برای ادعای پژوهشی ارائه ) شده است
به اندازه کافی از شواهد (استنادها) برای پشتیبانی یافته ها استفاده شده است
یافته های پژوهش یا سایر یافته های پژوهشی در همان زمینه مقایسه شده است
ادعا ها از سوی یافته هاي سایر پژوهشها نيز پشتیبانی شده است
استناد به ساير پژوهشها به اعتبار ادعا ها کمک کرده است
محدودیتهای تعمیم پذیری یافته ها مورد توجه قرار گرفته است
ضعفهای مطالعه ذکر شده است
لحن ارائه مطالب بی طرفانه و صادقانه است
توجیهات حرفه ای یافته ها مورد بحث قرار گرفته است
10 نتيجه گيري
با روش مورد استفاده، تحقیق به هدفهای خود دست یافته است
محدودیتهای نتایج تحقیق شناخته شده اند ( به محدودیتهای تعمیم پذیری یافته ها اشاره شده است)
پیشنهادهای لازم برای پژوهشهاي آینده به طور منطقي و مبتني بر يافته هاي پژوهش ارائه شده است
نتیجه گیری نهایی بروشنی انجام شده است و میان نتایج و سایر عناصر تحقیق (نظریه ها، پیشینه تحقیق، داده های گردآوری شده) ارتباط و انسجام وجود دارد
در نتیجه گیری، به پیامدهای ضمنی و احتمالی نتایج و پیشنهادها نیز توجه شده است
تضاد یا نکته مبهمی در نتایج ارائه شده وجود ندارد
به طور کلی، یافته ها و نتایج از کیفیت لازم برخوردار است
یافته ها و نتایج، مطالب نوینی را در مقایسه با سایر پژوهشها ارائه می دهد
یافته ها و نتایج می تواند به حل مسئله و نیز پیشرفت دانش در حوزه کمک کند
نتایج پژوهش به تدوین و ساخت نظریه کمک می کند
11 ساختار و شکل ارائه گزارش
صفحه عنوان پایان نامه اطلاعات مختصر و روشن در باره پژوهش ارائه داده است
عنوان پایان نامه به خوبی بیانگر محتوا و رویکرد پژوهشی (روش تحقیق) می باشد
در چکیده تحقیق موارد زیر به روشنی مطرح شده اند؟ (هدف، جامعه پژوهش، مسئله يا سئوالها و يا فرضیه ها، متغیرهای تحقیق، شيوه نمونه گيري، ابزارهای گردآوري اطلاعات، روش آماری تحلیل داده ها، و نتایج عمده تحقيق)
چكيده به روش استاندارد و به شكل تمام-نما تهيه شده است
اهمیت، مسئله، جامعه، روش تحقیق، ابزار گردآوری داده ها، یافته و نتایج عمده تحقیق در چکیده ارائه شده است
کلیدواژه های مناسب برای چکیده انتخاب شده است
فهرست مندرجات پایان نامه به صورت مفصل در ابتدا ارائه شده است
فصل بندی محتوا به صورت منطقی و منسجم انجام شده است
ساختار پايان نامه و فصل بندي مربوطه آن را به راحتی قابل خواندن کرده است
انسجام میان بخشهای مختلف هر فصل برقرار شده است
انسجام میان فصلها در کل پایان نامه برقرار شده است
یکدستی در نحوه ارائه و شکل هر فصل رعایت شده است
جداول و نمودارها به راحتی قابل فهم است و یه درک خواننده از يافته ها کمک می کند
یکدستی در شکل ارائه جدولها و نمودارها رعایت شده است
فهرست جدولها و نمودارها در ابتدای پایان نامه اراده شده است
در صورت وجود پیوست (ها)، اشاره ها و ارجاعهای لازم به آنها در متن انجام شده است
12 آئين نگارش
مطالب به شکل روان و قابل فهم نوشته شده است
از ذکر مطالب بی ربط و پراکنده خودداری شده است
آئين نگارش از نظر جمله نويسي و انسجام ميان جمله ها، پاراگرافها، و انسجام ميان پاراگرافها رعايت شده است
معادل انگلیسی مفاهیم عمده و نام نویسندگان خارجی به صورت پانویس ارائه شده است
نوع حروف (فونت) مورد استفاده خوانا و در سرتاسر متن یکدست است
از نشانه ها و علائم نقطه گذاری بدرستی استفاده شده است
صفحات متن به طور کامل و یکپارچه شماره گذاری شده است
13 منابع مورد استفاده و شيوه استناد دهي
منابع و مآخذ استفاده شده در انتها به طور دقيق و کامل ارائه شده است (همه منابع ذکر شده در متن پایان نامه، در انتها آورده شده است)
شيوه استناد دهي از يک استاندارد مشخص پيروي کرده است (اطلاعات کتابشناختی منابع به طور کامل و با استفاده از یک شیوه نامه استاندارد ارائه شده است)
14 پیوستها
پیوستهایی که در متن پایان نامه به آنها اشاره شده در انتها ارائه شده است
پيوستها مورد نياز هستند و بدون دليل افزوده نشده اند
هر يك از پيوستها داراي شماره و عنواني گويا مي باشد
15 نظر كلي
پايان نامه در وضع فعلي قابل قبول است و به حداقل اصلاحات نياز دارد
پايان نامه به تغييرات و اصلاحات نسبتا اساسي نياز دارد
پايان نامه در وضع فعلي قابل دفاع نيست
