مفهوم­ شناسی جهاد اقتصادی

چکیده:
در بخش اول این نوشتار فلسفه و حکمت نامگذاریهای سالانه را هدایت دلها و اندیشه­ها و بالنده نمودن افکار و سوق دادن مباحث و گفتگوهای سال به سوی مسائل اساسی و مهم موردنیاز و همچنین هدفگذاری وحدت­بخش و انسجام­آور و ایجاد تمرکز در تلاشها و سیاستها و سرانجام اصلاح فرهنگ عمومی جامعه دانستیم. در ادامه با اشاره به نامگذاری سالهای 73 تاکنون، آنها را در جهت کارآمدی نظام و در راستای تصحیح حرکت کلی کشور با توجه به واقعیتهای داخلی و منطقه­ای تحلیل نمودیم.
به تعبیر مقام معظم رهبری اگر بخواهیم در ادبیات امروز ما برای جهاد معادلی پیدا کنیم، می­ شود مبارزه. جهاد اقتصادی یعنی مبارزه اقتصادی. بحث­ های موردنیاز در مورد اصلی ترین موضوع درپیام نوروزی یعنی سال جهاد اقتصادی را در محورهای زیر ضروری دانستیم
1- پرداختن به ضرورتها و دلائلی انتخاب این نام برای سال 90
2- مفهوم­شناسی جهاد اقتصادی
3- زمینه ها وبسترهای تحقق جهاد اقتصادی
4- الزامات و استلزامات و باید­ها ونبایدهای این نام در سال 90
5- شاخصهای جهاد اقتصادی
6- وظائف و تکالیف
در محور اول ضرورتهای حمایت از دولت در برنامه­های اقتصادی، کسب قدرت و اقتدار اقتصادی، توجه به مسئولیتهای آینده ناشی از تحولات متعلقه، مقابله با تحریم­ها، کارآمدی نظام در همه عرصه­ها، تحقق اهداف دهه پیشرفت و عدالت و مسئله اشتغال، مورد توجه بیشتری قرار گرفت .
در مورد محور دوم یعنی مفهوم جهاد اقتصادی به سه مطلب اشاره شد. ناکافی بودن تلاشهای اقتصادی و نیاز به یک جهش، اصلاح انگیزه­ها و روح معنوی دادن به فعالیتهای اقتصادی، استفاده از ظرفیت بی نظیر جهادی در کشور برای رفع مشکلات اقتصادی.
در ادامه مسائل مربوط به مفهوم­شناسی جهاد اقتصادی باید به نکات دیگری اشاره شود.

مفهوم مبارزه درجهاد
نکته اول آنکه در مفهوم جهاد، نوعی مقابله و عکس­العمل نهفته است. هر گاه یک رویاروئی وجود داشته باشد و دو گروه در مقابل هم آرایش پیدا کرده و هر یک در صدد حذف طرف خود و مقابله با دیگری قرار گیرند، مفهوم جهاد شکل می­گیرد. اصولاً واژه جهاد یعنی بکارگیری تمام وسع، توان و طاقت خود هنگامی معنی­دار می­شود که در مقابله با دشمن قرار بگیریم و علیرغم میل او و بعنوان نوعی پاسخگوئی سلبی در برابر خواست دشمن عمل کنیم. این نکته بسیار مهم است که همه تلاشگران عرصه اقتصادی در کشور با این احساس و روحیه یعنی روحیه مقابله و مبارزه با دشمنان به میدان آمده و تلاش خود را ارائه نمایند.
اگر این شرائط موجود پیرامون ما که واقعیت صحنه است یعنی مقابله و رویاروئی اسلام و غرب مستکبر برای مردم مسلمان بخوبی تبیین شود ویک چنین احساس مبارزه ای بوجود بیاید و پایدار بماند، تلاشهای مردم مسلمان معجزه می­آفریند. موانع یکی پس از دیگری رخت بر بسته و ابتکارها و نوآوریهای عرصه اقتصاد ، شتاب و شدت می­گیرد. خلاقیت­ها و بومی شدن فعالیتهای اقتصادی همانند دوره دفاع مقدس، ناممکن­ها را ممکن و آثار شگرف خود را نشان خواهد داد.همچنان که همیشه درمحیط های مبارزه وخطر استعدادها شکوفا وقابلیت ها ،فعلیت می یابند. بنا براین مفهوم جهاد اقتصادی در سال 90 این است که ملت ایران در این برهه از زمان، جهادش یعنی همان جهاد مقدس او درمقابله بادشمنان ، به طور عمده در عرصه اقتصاد است و جهاد اقتصادی به یعنی مبارزه اقتصادی می باشد.
به تعبیر مقام معظم رهبری در عسلویه اگر بخواهیم در ادبیات امروز ما برای جهاد معادلی پیدا کنیم، می­شود مبارزه. جهاد اقتصادی یعنی مبارزه اقتصادی.
همچنین ایشان در مورد واژه جهاد و مفهوم مبارزه­ای که درآن نهفته است، فرموده­اند
جهاد اقتصادی، صرفاً تلاش اقتصادی نیست. جهاد یک بار معنائی ویژه­ای دارد. هر تلاشی را نمی­شود گفت جهاد. در جهاد، حضور و رویاروئی با دشمن، مفروض است. انسان یک تلاشی می­کند، دشمن در مقابل او نیست؛ این جهاد نیست. اما یک وقت شما می­خواهید یک تلاشی را انجام دهید، که بخصوص یک دشمنی سینه به سینه­ی شما ایستاده است؛ این می­شود جهاد. ممکن است یک وقت این جهاد به شکل قتال باشد، ممکن است جهاد مالی باشد، ممکن است جهاد علمی باشد، ممکن است جهاد فنی باشد؛ همه­ی اینها جهاد است؛ انوع و اقسام جهاد و مبارزه است.(سخنرانی درعسلویه فروردین 90)

خاستگاه دینی و قرآنی جهاد
نکته دوم درباره مفهوم جهاد، خاستگاه دینی و قرآنی این واژه است. جهاد یک عبادت و از برترین عبادتها است. عنصر اصلی در این عبادت مثل همه عبادات ، نیّت است . نیّت و قصد است که تلاش انسانی را الهی یا شیطانی می­کند . الذین آمنوا یقاتلون فی سبیل الله والذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطاغوت.
جهاد اسلامی جهاد فی سبیل­الله است . نیّت اگر خدائی شد جهاد انسان فی­سبیل­الله است. وقتی انسان برای اعلای کلمه حق، اعلای کلمه اسلام، عزت بخشیدن به امت اسلامی و ملت مؤمن و مسلمان ایران تلاش می­کند این جهاد می­شود جهاد فی­سبیل­الله. آن وقت در این تلاش، برکات و عظمت و شأن جهاد فی­سبیل­الله وجود دارد (مقام معظم رهبری در بازدید از عسلویه)
بنابراین هدف­گذاری الهی وبا اهداف الهی اقدام کردن ، تصحیح نیت­ها و انگیزه­ها و به دنبال اعلای کلمه توحید بودن، خدارا در تلاش­هالی اقتصادی درنظر گرفتن و قصد نمودن و صبغه الهی و عبادی دادن به هر تلاش مخلصانه­ای ما را به زیور جهاد فی­سبیل­الله می­آراید که مهمترین دستاورد آن، اثربخش شدن و نتیجه دادن آن است زیرا به تعبیر مقام معظم رهبری
خدای متعال به آن تلاشی، به آن کاری، به آن نیت و عزمی که در این جهت باشد، حتماً برکت می­دهد و کمک می­کند؛ کما اینکه در طول این سی و دو سال تا امروز خدای متعال به ما کمک کرده. بدون اراده­ی الهی، امکان نداشت یک ملتی بتواند در مقابل استکبار جهانی بایستند.(همان)

مسئولیت مشارکت همه
نکته سوم در این رابطه مشارکت همگانی است. وقتی تلاش اقتصادی یک ملت حالت جهاد اقتصادی گرفت. تکلیف همگانی می­شود یعنی همه ملت و همه مکلفین موظف هستند و مسئولیت دارند در این جهاد اقتصادی مشارکت نمایند. کسانیکه انسان های مجاهدی را برای عرصه اقتصاد کشور تربیت می­کنند، کسانیکه مقدمات لازم برای جهاد اقتصادی را فراهم می­کنند.کسانیکه برای جهاد اقتصادی فرهنگ­سازی می­کنند، کسانیکه خدمات مختلف به جهادگران اقتصادی می­دهند، کسانیکه در ایجاد و تقویت روحیه آنها تلاش می­کنند و حتی کسانیکه با مصرف صحیح و منطقی، کار جهادگران اقتصادی را به هدف می­رسانند، همگی در این جهاد شرکت داشته و سهیم هستند اتفاقاً در اغلب موارد در قرآن سخن از جهاد با اموال مقدم بر جهاد با جان­ها آمده است. و این مسئله اهمیت و جایگاه جهاد اقتصادی را در اسلام نشان می­دهد.
رهبر معظم انقلاب نیز به این نکته در آغاز سال اشاره کرده و فرموده­اند
در این جهاد اقتصادی همه شریکند. در اداره­ی اقتصاد یک ملت، مصرف هم یک رکن عمده است؛ مصرف درست، مصرف خوب، مصرف دور از اسراف و تبذیر و اتلاف مال؛ همین چیزی که همیشه توصیه می­شود. ایجاد فرهنگ کار و تلاش لله. شما حتی سر یک کلاس، یک معلم هم که باشید، می­توانید در این جهاد اقتصادی سهیم باشید؛ این فرهنگ را به این جوان، به این نیروی انسانی فردا تعلیم می­دهد؛ این می­شود جهاد اقتصادی. در هر بخشی که باشید، می­توانید در این جهاد سهیم باشید.
جهاد اقتصادی تعبیر امام خمینی (ره)
نکته جهارم درباره جهاد اقتصادی پیشینه این نگاه وتعبیر به جهاد در عرصه سازندگی واقتصاد از حضرت امام خمینی ره است. امام راحل وعظیم الشان ما عصر کنونی را عصر هجوم به ارزشها دانسته وتکلیف همه مارا جهاد وقیام برای خدا دانسته وفرموده اند
برادران عزیزم! ما در عصری واقع شدیم که ظلمت دنیا را گرفته است. ما در عصری واقع شدیم که ارزش های انسانی به کلی از بین رفته و به جای آن ارزش های غیر انسانی و شیطانی نشسته است. ما در عصری واقع هستیم که شیاطین عالم ، هجوم به انسان ها و ارزشهای انسانی آورده اند و می خواهند که دنیا را به سلطه شیطان درآورند. ما در این عصر با اتکاء به خدای تبارک و تعالی و استمداد از اسلام و قرآن کریم و ولی عصر-سلام ا… علیه- باید خودمان کوشش کنیم و خودمان جهاد کنیم، جهاد در دانشگاه ها و دانشکده ها، جهاد در کارخانه ها و کارگری ها،جهاد در کشاورزی ها، جهاد در مدارس ، جهاد در دانشگاه ها ، جهاد در همه جا ، جهاد در جبهه ها و جهاد در پشت جبهه ، شیاطین در همه این گروه هایی که برای خدا قیام کرده اند ممکن است نفوذ کرده باشد.(صحیفه نور.ج17.ص 237)
امام خمینی رضوان الله علیه جهاد اقتصادی را عبادت وتکلیف شرعی همه معرفی کرده وثواب آنرا بالاتر از زیارات وحج وعمره مستحبی میدانند.(صحیفه نور ج7 ص136) وجنگ اقتصادی را محاربه بین اسلام وکفر وتکلیف همگان را براساس امر پروردگار ورود به این جنگ ونجات مملکت اسلامی دانسته وفرموده اند:
شما در حال جنگید ، در حال جنگ اقتصادی و این خود یک محاربه ای بین اسلام و کفر است…. این تنها موعظه نیست ، که مردم خوب است این کار را بکنند ، نجات دادن یک کشور اسلامی از زیر بار ظلم و از زیر بار استعمار است. نجات دادن مملکت اسلامی ،یک تکلیفی است که انسان موظف است انجام بدهد.(صحیفه نور.ج.11ص117)
درجای دیگری فرموده اند:
امروز شمایید که باید دامن به کمر بزنید و در رشد صتایع این کشور و در رشد تولید این کشور دامن به کمر بزنید و همت بگمارید و فعالیت بکنید، فعالیت شما امروز برای کشور اسلامی یک عبادت است.شما امروز همه تان با ایده اسلامی در حال عبادت هستید ،چه در کارخانه ها و چه در مواردی که به صنعت مشغول هستید و چه در کشاورزی هر کس هست و چه در سایر کارخانه ها که هست ،وقتی انسان برای خلق خدا خدمت بکند برای اینکه این خلق در طول تاریخ ستم دیدند،عقب نگه داشته شدند ، نگذاشتند رشد معنوی بکنند ، رشد مادی بکنند. وقتی با این ایده شما خدمت بکنید شما در خدمت اسلام هستید و شما مجاهد هستید در پشت جبهه ها همانطوری که مجاهدین مجاهدت می کنند و عبادت خدا را در آنجا می کنند شما هم در پشت جبهه ها هستید و عبادت خدای تبارک و تعالی را با همین کارهایتان انجام می دهید.(صحیفه نور.ج18،ص 147)