مفهوم شناسی سینرژی یا هم افزایی و نتایج آن

نویسنده: رضا ابروش

چکیده: بعید است بتوانیم کسی را در حوزه مدیریت و استراتژی پیدا کنیم که قصه‌ی ۲+۲=۵ را به عنوان تعریف سینرژی نشنیده باشد. جالب اینجاست که مفهوم سینرژی در ابتدا در فضایی خارج از حوزه‌ دانش مدیریت و کسب و کار شکل گرفته است و نخستین کاربردهای آن در قرن نوزدهم و در زیست شناسی (برای بیان تعامل بین اندام‌های بدن) بوده است. اما به هر حال، امروز مفهوم سینرژی، از مفاهیم کلیدی در مدیریت محسوب می‌شود و تعریف سینرژی از نخستین تعاریفی است که دانشجویان مدیریت و به طور خاص، دانشجویان تفکر سیستمی و تفکر استراتژیک، آن را می‌آموزند. کنش(اثر) دو یا چند ماده بر یکدیگر که نتیجه آن از جمع اثراتِ یکایک آن مواد بیشتر باشد، را هم‌افزائی یا سینرژی(synergy)می‌گویند.[1]

مقدمه:
شما چند میخ دارید، من اره دارم و یکی دیگر از دوستانمان هم چوب و چکش دارد. اگر اینها را بریزیم روی هم، یک مشت تیر و تخته بیشتر نخواهیم داشت. اما اگه این‌ها رو به شکلی مدیریت شده ترکیب کنیم، میتوانیم یک خانه چوبی داشته باشیم که به مراتب با ارزش تر از تیر و تخته و چند تکه چوب خواهد بود. شاید هنوز هم تا اینجا متوجه نشده باشید سینرژی(هم‌افزایی) چیست. برایتان بیشتر توضیح میدهم. فرض کنید چند نفر آدم تحصیل کرده و متخصص به دور هم جمع شده اند. یکی مهندس، یکی هنرمند و یکی برنامه نویس. اگر اینها هرکدام به طور جداگانه به کاری مشغول شوند نتیجه مشخص است. احتمالاً یک طرح مهندسی، یک طرح هنری یا نقاشی و همینطور یک برنامه کامپیوتری. حالا فرض کنید ما بیاییم توانایی این افراد را با یکدیگر ترکیب کنیم. هنرمند مشغول به طراحی معماری‌های خلاقانه شود، مهندس بر روی طرحهای هنرمند محاسبات انجام دهد، هنرمند داده‌های مهندسی را تبدیل به طرح نهایی کند و سپس برنامه نویس همان اطلاعات و طرح‌ها را در قالب برنامه ای کامپیوتری ارائه دهد.حالا چه چیزی داریم؟ یک برنامه کامپیوتری شامل ده‌ها طرح خلاقانه قابل اجرا. این یعنی پدید آمدن چیزی که هیچ‌کدام از این افراد به تنهایی قادر به ایجاد آن نبودند.

مفهوم شناسی سینرژی
واژه هم‌افزائی در فرهنگِ اصطلاحات مدیریتی دارای معانی بسیاری است. مهمترین این معانی عبارتند از : هم‌کوشی، هم‌نیروزائی، همیاری، فعالیت مشترک توأم با همکاری توسط دو یا چند نفر که در نهایت بسیار با ارزش‌تر از فعالیت‌های فردی و مستقل است.[2] اثر مضاعف، هم‌کنشی و خاصیت فزونی نیز از معانی واژه هم‌افزائی است؛ که برخی به آن اشاره کرده‌اند.[3]
فرآیند پدیده هم‌افزائی، از مباحثی است که در حوزه‌های مختلف قابل بررسی است؛ زیرا نه تنها در علوم رفتاری و انسانی؛ بلکه این خاصیت، در حوزه‌های زیستی و سایر پدیده‌های طبیعی نیز به اشکال مختلف وجود دارد. در علوم پزشکی و یا دارویی موادی را می‌شناسیم که هرگاه با هم ترکیب می‌شوند دارای توانی تصاعدی می‌شوند و اثرشان، بیش از توان عددی آنها در شرایط مصرف غیر ترکیبی است.
با توجه به اینکه، سینرژی پدیده‌ای است که باعث تشدید اثر می‌شود، در حوزه مطالعات مدیریت و سازمان نیز برای بیانِ اثرِ فعالیتِ گروهی و افزایش بازده کارِ گروهی نسبت به فعالیت‌های فردی و مستقل، از این واژه استفاده می‌شود و بیان می‌دارد؛ که «گروههـا، استعداد هم‌نیروزائی را فراهم می‌آورند و بیش از جمع توانائی‌هـای تک‌تک اعضای خود کار انجام می‌دهند».[4] به عبارت دیگر، جمع کل از جمع اجزای آن بیشتر می‌شود. برخی آن را اینگونه نمایش می‌دهند که 5=2+2، یا بیشتر از 5. فرآیندی که این‌گونه افزایش نیرو را در موقعیت‌های فوق و شرایط مشابه توجیه می‌کند، تحت عنوان هم‌نیروزائی نام برده شده است.
در بسیاری مواقع رفتاری از یک فرد هنگام بودن در گروه، سر می‌زند، که در تنهایی هرگز اتفاق نمی‌افتد. این تغییر رفتار، هرگاه با انرژی مضاعف همراه باشد هم‌افزائی یا سینرژی محقق می‌گردد. علت آن را نمی‌توان صرفاً با تعداد و کثرت جمعیت توجیه کرد.
در اواخر سال 1920م، یک روان‌شناس آلمانی در صدد برآمد تا پدیده هم‌افزائی را در طناب‌کشی گروهی آزمایش کند. نخستین آزمایشهای او در خصوص پدیده هم‌افزائی انتظاراتش را تائید نکرد؛ ولی در اثر تکرار آزمایش‌ها، دستاوردهای او پیرامون پدیده هم‌افزائی، به اثبات رسید و به نتایج قابل توجهی دست پیدا کرد.[5]
ژاکوب لوی مورنو که از واضعین علم گروه‌سنجی است، معتقد است؛ که واقعیت زندگی انسان، جنبه کنش و واکنش میان افراد را پیدا می‌کند و آنچه که حاصل این تعاملات اجتماعی و روابط بین فردی است، نتایجی به بار می‌آورد که از جمله آنها، هم‌افزائی می‌باشد.[6]

شرایط و عوامل بروز و ظهور هم‌افزائی:
1. داشتن هدف مشترک؛[7]
2. وجود تعامل و داشتن هویت ارزشی و فرهنگی مشترک؛[8]
3. ویژگیهای خاصی که قوانین اجتماعی گروه را تعیین می‌کنند؛[9]
4. ساخت هیجانی گروه؛[10]
5. برخی از پژوهشگران منبع این انرژی عظیمی که در گروه به وجود می‌آید را روح ناشی از تعاملات و واکنشهای رو به تصاعدی می‌دانند که بر اثر وحدت نظر و اشتراک در یک هدف واحد مرتباً افزایش می‌یابد و نتایجی به بار می‌آورد که افراد در تنهایی هرگز قادر به انجام آن نیستند؛[11]
6. انسجام گروهی؛ تحقیقات نشان می‌دهد، گروه‌هائی که از انسجام بیشتری برخوردارند، اثر بخش‌تر می‌باشند.[12] و انسجام گروهی می‌تواند علت وجود هم افزائی در میان اعضای گروه گردد.
هم‌افزائی علاوه بر نمودهای مشهود، آنگاه که با ارزشها و اعتقادات و باورهای صحیح یا ناصحیح ترکیب شود، می‌تواند علاوه بر اینکه بسیار مثبت و مفید باشد، در عین حال خطرناک و بسیار ناراحت‌کننده باشد که گاهی حتی در انتساب آن به حیطه‌های رفتارهای انسانی غیر قابل تصور می‌شود.علم روانشناسی و رفتار سازمانی امروزه از خصوصیت و پدیده هم‌افزائی بهره فراوانی برده و برای تشریح و تبیین اثرِ کارِ گروهی از این واژه استفاده می‌کند.

سینرژی چه چیزی نیست؟
سینرژی این نیست که دو نفر فقط در کنار یکدیگر کار کنند و بر فعالیت هم هیچ تاثیری نداشته باشند. بلکه هر یک از افراد گروه برای ایجاد سینرژی باید کاری کنند تا نتیجه‌ای متفاوت از فعالیت‌های تکی ایجاد شود. نتیجه‌ای که هیچ‌گاه به تنهایی و حتی بدون کار گروهی اینچنینی پدیدار نمیشد.

منابع :
[1]. رابینز، استیفن پی؛ مبانی مدیریت، علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1381، چاپ چهارم، جلد 2، ص489.
[2]. یزدی، عباس؛ فرهنگ مدیریت رهنما، تهران، رهنما، 1379، چاپ اول، ص696.
[3]. ونوس، داور؛ فرهنگ جامع مدیریت، دانائی‌فرد، حسن، تهران، هومن- صفّار، 1379، چاپ اول، ص838.
[4]. رضائیان، علی؛ مبانی مدیریت رفتار سازمانی، تهران، سمت، 1381، چاپ سوم، ص221.
[5]. رابینز؛ ص484.
[6]. مجله اینترنتی علوم اجتماعی فصل نو .سال دوم.شماره 50، www.fasleno.com .
[7]. رضائیان؛ ص219.
[8]. همان.
[9]. مجله فصل نو، شماره 50، به نقل از دورکیم.
[10]. همان، به نقل از مورنو.
[11]. همان.
[12]. رابینز؛ ص510.