نقش مدیریت مالی در سرمایه گذاری ها و پروژه های معدنی

نویسندگان: رضامحمودی –  حمیده ابوالحسنی

چکیده: امروزه دانش مدیریت مالی بعنوان بخشی لاینفک از مدیریت کلی درکسب وکارهای مختلف کاربرد و اهمیت فراوان دارد . نقش و اهمیت مدیریت مالی در حوزه معدن و سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی دوچندان است که سرمایه بر بودن ، داشتن جریان نقدینگی نامتعارف ، درازمدت و دیربازده بودن ، قوانین استهلاک و مالیات ، نقش متمایز سود تجاری و سودسرمایه ونیز ضرورت یکسانی بررسیهای مالی و اقتصادی در پروژه های مختلف از مهمترین دلایل این امر می باشند . مدیریت مالی با تنظیم و تحلیل صورتهای مالی بعنوان مهمترین اطلاعات مدیریتی ، هیأت مدیره و مدیران واحد تجاری را در مدیریت و راهبری بنگاه کمک می نماید . همچنین برای تعمیق مطالعات امکانسنجی و ارزیابی پروژه های سرمایه گذاری نیازمند دانش مدیریت مالی بوده تا تصمیم گیری مدیران نیز بر اساس مطالعات و بررسیهای جامع و کامل صورت پذیرد . اگرچه مدیریت مالی بعنوان یکی از وجوه مدیریتی در کلیه صنایع و کشورها اهمیت دارد اما دو عنصر ویژگیهای ذاتی صنعت معدن و معدنکاری در ارتباط با مسائل مالی و اقتصادی و نیز شرایط و ویژگیهای اقتصادی خاص حاکم بر کشور ما نقش و تأثیر آن در معدنکاری کشورمان را متمایز و مضاعف می سازند . با توجه به پاره ای مسائل می توان امروزه اعمال مدیریت مالی را بزرگترین چالش فراروی معدنکاری و صنعت معدن کشور برشمرد . این مقاله با پرداختن به مباحث فوق و ارائه راهکارهایی جهت بهبود عملکرد مالی سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی ، سعی دارد تا گامی در راستای ارتقای سطح مدیریت در شرکتها و پروژه های معدنی کشور بردارد .

واژه‌های کلیدی: مدیریت مالی ، پروژه های معدنی ، معدنکاری ، امکانسنجی

1- مقدمه
امروزه دانش مدیریت مالی (Financial management) در کلیه کسب و کارها و سرمایه گذاریها از کاربرد و اهمیت فراوانی برخوردار است که صنعت معدن و سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی نیز از این قاعده مستثنی نیستند . مدیریت مالی به حداکثرسازی دارایی سهامداران توجه دارد و اهمیت آن در سالهای اخیر رو به افزایش است [1] . مدیریت مالی یک بخش لاینفک از مدیریت کلی است که با وظایف مدیران مالی در شرکتها مربوط و مشخص می شود . مطابق تعاریف مدیریت مالی دانشی است که به تهیه و بکارگیری مؤثر منابع مالی در کسب و کار می پردازد [2] . از سویی دیگر معدنکاری صنعتی است که بلحاظ ماهیتی با مسائل مالی و اقتصادی عجین است . حتی اطلاق واژه معدن یا کانسار اقتصادی به هر ذخیره معدنی تابع شرایطی نظیر زمان ، ارزش ماده معدنی و هزینه های مربوط به استحصال می باشد و با تغییر شرایط می تواند ارزیابی متفاوتی از هر توده معدنی بدست آید . صرفنظر از ارتباط ذاتی معدنکاری با مسائل مالی و اقتصادی ، برخی عوامل دیگر نیز سبب می شوند تا مدیریت مالی و کنترل هزینه ها و درآمدهای حاصله در قالب مدیریت مالی در کانون توجه قرار گیرد . فعالان این عرصه تنها با اعمال مدیریت مناسب در امور مالی می توانند تحقق اهداف خود را دنبال نمایند . از اینرو مدیریت بویژه در سرمایه گذاریها و پروژه های بزرگ نباید تنها به کنترل اسناد و امور حسابداری خلاصه گردد بلکه مدیریت جامع با بکارگیری دانش مدیریت مالی قابل اعمال خواهد بود . متأسفانه در کشور ما مسائل مالی و اقتصادی معدنکاری تنها به اصل کاهش هزینه ها و کسب سود عملیاتی بیشتر خلاصه می گردد و سایر جنبه های ارزشمند دانش مدیریت مالی کمتر لحاظ می گردد . نوپا بودن نسبی رشته مدیریت مالی نیز مزید بر علت شده است تا در کشور ما این دانش کمتر مورد استفاده مدیران در بخش معدن قرار گیرد .
تمرکز دانش مدیریت مالی بر حداکثرسازی ثروت سهامداران بجای سودآوری از نکات بارزی است که بویژه در حوزه سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی ( با طول عمر بالا و ماهیت داراییهای سرمایه ای ) نمود و کاربرد بیشتری نیز می یابد . اگرچه در کلیه کسب و کارها سودآوری و کسب میزان سودی بیشتر در قالب یک هدف مطرح و پیگیری می شود اما نمی تواند بعنوان هدفی اصلی تعیین و تلقی شود . چه بسا تمرکز زیاد بر کسب سود بیشتر موجب تحمیل ریسکهای بیشتر بر کسب و کار شده و حتی کاهش ارزش شرکت و ثروت سهامداران را درپی داشته باشد . به بیان ساده نباید سودآوری به هر بهایی را بعنوان هدف کسب و کار دنبال نمود . همچنین باید توجه داشت که میزان سود در بازه های زمانی مشخص دارای ابهام بوده و قابل دستکاری و جابجایی است و از سویی دیگر مفهوم ارزش زمانی پول نیز در سود حسابداری این بازه ها مغفول می ماند [2,3] . از اینرو تلفیق مفاهیم حسابداری با اصول اقتصادی در قالب دانش مدیریت مالی رهگشا و مفید خواهد بود . دانش مدیریت مالی با نگرشی فراگیر و همه جانبه ، تأمین هدف جامع حداکثرسازی ثروت سهامداران یا دارایی شرکت را دنبال مینماید . ازاینرو در مدیریت استراتژیک و کلان یک کسب و کار یا سازمان باید منافع مالی را بر اساس اصول و مبانی مدیریت مالی تحلیل و تأمین نمود . اکتفا به تحلیلهای حسابداری بخشی و سطحی در کسب سود نمی تواند شرکت و سهامداران را در درازمدت مؤفق نماید . ازاینرو مدیریت راهبردی و کارآمد در سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی در سایه مدیریت مالی قابل انجام است . در ادامه با بررسی اهمیت مدیریت مالی در معدنکاری ، نقش صورتهای مالی در مدیریت شرکتهای معدنی و نیز نقش مدیریت مالی در امکانسنجی و اجرای پروژه های سرمایه گذاری به چالشهای مدیریت مالی در معدنکاری کشورمان پرداخته خواهد شد و سعی می شود تا با ارائه راهکارهایی برای بهبود عملکرد مدیریت مالی ، گامی در راستای ارتقاء سطح فرایند مدیریت در سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی بردارد .

2 ـ اهمیت مدیریت مالی در معدنکاری
بدیهی است در کلیه کسب و کارها و فعالیتهای اقتصادی اعمال مدیریت مناسب بر امور مالی و اقتصادی حائز اهمیت فراوانی است . امروزه با پیچیده تر شدن فرایندهای تأمین مالی و مدیریت منابع و مصارف و نیز نقش سرمایه و پول در بازارهای مالی ، دانش مدیریت مالی نیز نقش مضاعفی در مؤفقیت کسب و کارهای مختلف یافته است . بعبارت دیگر هر کسب و کار مؤفق بموازات داشتن دانش تخصصی و حرفه ای در حوزه مربوطه باید از سطح مناسبی از دانش مدیریت مالی نیز برخوردار بوده و در چهارچوب اصول مالی و اقتصادی تحقق اهداف خود را دنبال نماید . در این میان برخی صنایع و کسب و کارها نظیر معدنکاری بدلیل ماهیت خود نیاز بیشتری به اعمال اصول مدیریت مالی در فعالیتهای خود دارند . به بیان دیگر مؤفقیت سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی بدلیل ارتباط تنگاتنگ با مسائل مالی و اقتصادی مستلزم بکارگیری عمیق و دقیق دانش مدیریت مالی است .

5- چالشهای مدیریت مالی در معدن کاری کشور
صنعت معدن بواسطه ویژگیهای ذاتی خود نه تنها با مسائل فنی بلکه با چالشهای مالی و اقتصادی گوناگونی مواجه است . شرایط اقتصادی خاص حاکم بر کشور ما ، نقش و تأثیر عوامل مالی در اجرای پروژه ها و سرمایه گذاریها را مضاعف ساخته است . ازاینرو مدیران معدنی کشور علاوه بر اشراف فنی بر فرایندها باید در عرصه مدیریت مالی نیز تمرکز و تخصص لازم را دارا باشند . متأسفانه مدیران در اکثر واحدها و شرکتهای معدنی کشور آنقدر که در زمینه مسائل فنی و امور تکنولوژیکی تبحر و تخصص دارند ، از مسائل مالی و اقتصادی اطلاعات و شناخت کافی نداشته بطوریکه می توان امروزه اعمال مدیریت مالی را بزرگترین چالش فراروی معدنکاری و صنعت معدن کشور برشمرد . اگرچه مدیریت مالی بعنوان یکی از وجوه مدیریتی در کلیه صنایع و کشورها اهمیت دارد اما دو عنصر زیر نقش و تأثیر آن در معدنکاری کشورمان را متمایز و مضاعف می سازند :
الف – ویژگیهای ذاتی صنعت معدن و معدنکاری در ارتباط با مسائل مالی و اقتصادی
ب – شرایط و ویژگیهای اقتصادی خاص حاکم بر کشور ما

ازاینرو ضرورت توجه به مسائل فنی و تکنیکی در مدیریت کلان پروژه ها و سرمایه گذاریهای معدنی نباید مدیران را از اعمال مدیریت مالی مناسب بر مجموعه های تحت کنترل خود غافل نماید . چه بسیارند پروژه ها و شرکتهای معدنی که علیرغم اعمال مدیریت فنی کارآمد و مناسب ، نتوانسته اند بلحاظ مالی و اقتصادی دستاورد قابل توجهی کسب نمایند . البته همواره سطحی از دانش مدیریت مالی مورد استفاده قرار می گیرد اما این روند از سطح و کیفیت مطلوب برخوردار نیست که براساس آسیب شناسی موضوع ، مهمترین مشکلات و چالشهای آن بقرار زیر می باشند :
ـ منحصر نمودن دانش مدیریت مالی به امور حسابداری صرف
ـ تفکیک دانش مالی و اقتصادی از حوزه فنی و مهندسی
ـ عدم آشنایی کافی مدیران با دانش مدیریت مالی
ـ عدم آگاهی مدیران از نقش و میزان تأثیر مدیریت مالی در جذابیت و سودآوری کسب و کار
ـ عملکرد ضعیف بخش مالی سازمان در پشتیبانی عملیات تولید و عدم مسئولیت پذیری و مشارکت در تصمیمات
ـ عدم وجود دانش فنی مناسب حتی در حد شناخت کلی فرایندهای عملیاتی نزد مدیران مالی
در مجموع ضروری است معدنکاری کشور ما نیز همپای سایر صنایع برای حضور فعال در فضای اقتصادی و جذب سرمایه و تبیین شرایط کسب و کار خود از دانش مدیریت مالی بهره گیرند .
6- راهکارهایی برای بهبود عملکرد مدیریت مالی
استمرار و توسعه هر فعالیت اقتصادی به عملکرد مالی آن وابسته است . عملکرد مالی مناسب موجب افزایش سودآوری فعالیتها و دارایی سهامداران خواهد شد و عملکرد ضعیف سبب ازبین رفتن و یا کاهش جذابیتهای اقتصادی شده بطوریکه حتی عملکرد فنی را تحت الشعاع قرار خواهد داد . دستیابی به عملکرد مالی مناسب منوط به استفاده از دانش مدیریت مالی در مدیریت امور است . بعبارت دیگر بهبود عملکرد مالی نیازمند تلفیق اصول و تکنیکهای مدیریت مالی در کنار سایر جنبه های مدیریتی است . در کشور ما ضعف مدیریت مالی از مهمترین مشکلات و چالشهای فراروی مدیریت پروژه ها و سرمایه گذاریهای معدنی می باشد که بهبود عملکرد مالی در سایه رفع این نقص و توسعه دانش مدیریت مالی تحقق خواهد یافت . با توجه به مطالب بخشهای قبل و آسیب شناسی ضعف عملکرد مالی در کشورمان ، سه راهکار اصلی جهت بهبود عملکرد مالی در سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی را می توان بشرح ذیل برشمرد :
الف ـ استفاده از دانش مدیریت مالی برای هدایت امور حسابداری : در معدنکاری کشور ما امور مالی معمولاً متمرکز بر امور حسابداری و ثبت و ضبط حسابها می باشد . واحدهای حسابداری علاوه بر وظایف اصلی نظیر نگهداری و کنترل حسابها و تنظیم گزارشات و صورتهای مالی ، اغلب وظایف جانبی راهبری مالی شرکتها و مشاوره مالی به مدیران ارشد را نیز انجام می دهند که متأسفانه کیفیت انجام این وظایف ( و گاهی تکالیف ) کمتر بر اصول دانش مدیریت مالی منطبق است .                              مدیریت مالی دانشی فراتر از حسابداری بوده که راهبری و مدیریت مالی سازمان را عهده دار بوده و با شناخت شرایط سازمان و محیط اقتصادی ، بهبود عملکرد مالی در راستای اهداف و استراتژیها را دنبال می نماید . واحد حسابداری نیز از جمله واحدهایی است که نظیر واحد فروش و بازرگانی باید زیر نظر مدیریت مالی و در راستای تنظیم صورتهای مالی و انطباق فعالیتها با اصول و استانداردهای حسابداری گام بردارد . ازاینرو امور حسابداری علیرغم اهمیت فراوان ، تنها در زمینه تصمیم سازی برای مدیران ایفای نقش می کند اما مدیریت مالی ضمن تصمیم سازی ، در تصمیم گیری و فرایندهای مدیریتی سازمان دخالت دارد . بهبود عملکرد مالی هر سازمان مستلزم بکارگیری دانش مدیریت مالی برای هدایت امور حسابداری است .
ب ـ استفاده از مدیران مالی در اعضای هیأت مدیره و تصمیمات استراتژیک : در کشور ما برطبق قانون تجارت و ساختار رهبری شرکتی ، هر شرکت توسط اعضای هیأت مدیره کنترل و هدایت می شود . تصمیمات استراتژیک نیز عموماً توسط اعضای هیأت مدیره و مدیران ارشد اتخاذ می گردد . در معدنکاری کشور ما معمولاً هیأت مدیره از متخصصین خبره و مدیران کارآمد در صنعت معدن انتخاب می گردند اما انتخاب ترکیبی از مدیران با تحصیلات و تخصصهای مختلف و مربوط کارآیی بیشتری دارد . برهمین اساس در اصول راهبری شرکتی ارائه شده از سوی سازمان بورس جهت مدیریت بهتر شرکتها ، وجود حداقل یک عضو با تخصص مالی در اعضای هیأت مدیره ضروری است . ازاینرو بنظر می رسد که با استفاده از افرادی با دانش مدیریت مالی بعنوان عضو هیأت مدیره و در تصمیم گیریهای استراتژیک می تواند بهبود عملکرد مالی سازمان را رقم زند .
ج ـ آموزش اصول و مبانی مدیریت مالی برای مدیران : در معدنکاری کشور ما مدیران استراتژیک و عملیاتی از دانش نسبتاً مناسبی در امور فنی و معدنی برخوردار بوده اما از آنجا که مدیریت تک بعدی با اصول مدیریت نوین و نیز مفهوم دانش مهندسی سازگاری ندارد ، آموزش مفاهیم مالی و اقتصادی به مدیران می تواند عملکرد مالی هر فعالیت یا تصمیم گیری در سازمان را بهبود بخشد . این آموزشها می تواند در سطوح مختلف مدیران استراتژیک و عملیاتی و متناسب با نیازهای هر شرکت انجام پذیرد . آموزش کاهش هزینه ها ، امکانسنجی پروژه ها ، اقتصاد مهندسی ، ارزیابی عملکرد سرمایه گذاریها و تجزیه و تحلیل صورتهای مالی از مهمترین آموزشها می باشند .

7- نتیجه‌گیری
مدیریت مالی یک بخش لاینفک از مدیریت کلی است که با وظایف مدیران مالی در شرکتها مربوط و مشخص می شود و مطابق تعاریف دانشی است که به تهیه و بکارگیری مؤثر منابع مالی در کسب و کار می پردازد . دانش مدیریت مالی با نگرشی فراگیر و همه جانبه ، تأمین هدف جامع حداکثرسازی ثروت سهامداران یا دارایی شرکت بجای سودآوری صرف را دنبال می نماید . ازاینرو هر کسب و کار مؤفق بموازات داشتن دانش تخصصی و حرفه ای در حوزه مربوطه باید از سطح مناسبی از دانش مدیریت مالی برخوردار بوده و در چهارچوب اصول مالی و اقتصادی تحقق اهداف خود را دنبال نماید . ضرورت و اهمیت مدیریت مالی در حوزه معدن و سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی دوچندان است که سرمایه بر بودن ، داشتن جریان نقدینگی نامتعارف ، درازمدت و دیربازده بودن ، قوانین استهلاک و مالیات ، نقش متمایز سود تجاری و سود سرمایه و نیز ضرورت یکسانی بررسیهای مالی و اقتصادی در پروژه های مختلف از مهمترین دلایل این امر می باشند . همچنین مدیریت مالی در سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی با تمرکز و تحلیل صورتهای مالی اساسی ( ترازنامه ، صورت سود و زیان ، صورت سود و زیان جامع و صورت جریان وجوه نقد ) بعنوان مهمترین و معتبرترین اطلاعات مالی ، امکان کنترل و مدیریت بهتر بر واحد تجاری و کسب و کار مربوطه را میسر می سازد . از سویی دیگر برای تعمیق مطالعات امکانسنجی و ارزیابی پروژه های سرمایه گذاری و اطمینان از تحقق هدف غایی توجیه پذیری مالی و اقتصادی آنها ، نیازمند دانش مدیریت مالی بعنوان دانشی محوری و کلیدی بوده تا تصمیم گیری مدیران نیز بر اساس مطالعات و بررسیهای جامع و کامل صورت پذیرد .
علیرغم اهمیت کلی مدیریت مالی ، دو عنصر ویژگیهای ذاتی صنعت معدن و معدنکاری در ارتباط با مسائل مالی و اقتصادی و دیگری شرایط و ویژگیهای اقتصادی خاص حاکم بر کشور ما سبب می شوند تا نقش و تأثیر مدیریت مالی در معدنکاری کشورمان متمایز و مضاعف باشد . متأسفانه مدیران در اکثر واحدها و شرکتهای معدنی کشور آنقدر که در زمینه مسائل فنی و امور تکنولوژیکی تبحر و تخصص دارند ، از مسائل مالی و اقتصادی اطلاعات و شناخت کافی نداشته بطوریکه می توان امروزه اعمال مدیریت مالی را بزرگترین چالش فراروی معدنکاری و صنعت معدن کشور برشمرد . بررسی و آسیب شناسی سطح دانش مدیریت مالی و مهمترین مشکلات و چالشهای آن در کشور نشان می دهد که استفاده از دانش مدیریت مالی برای هدایت امور حسابداری ، استفاده از مدیران مالی در اعضای هیأت مدیره و تصمیمات استراتژیک و نیز آموزش اصول و مبانی مدیریت مالی برای مدیران سه راهکار اصلی جهت بهبود عملکرد مالی و ارتقای سطح مدیریت مالی در سرمایه گذاریها و پروژه های معدنی می باشند .

مراجع
[1] Hareesh, J . An Overview on Financial Management Techniques for Organization Effectiveness . International Journal of Management , Vol. 7 , Issue 7 , pp.16-22 , 2016 .
[2] Paramasivan C , Subramanian T. Financial Management . USA , J. Ross Pu blishing , 2011.
[3] تهرانی ، ر . مدیریت مالی ، چاپ چهاردهم ، انتشارات نگاه دانش ، 1395 .
[4] Blast Kastro A.N. , Kulakov N.Yu. Definition of the Concepts of Conventional and Non-conventional   Projects . Business Informatics , No. 2(36) , pp.16-23 , 2016 .
[5] محمودی ، ر . تهیه و ارزیابی گزارش توجیهی پروژه‌های سرمایه‌گذاری ، چاپ اول ، انتشارات نیاز دانش ، 1391 .
[6] سازمان حسابرسی ، کمیته تدوین استانداردهای حسابداری . اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی : استانداردهای حسابداری : استانداردهای 1 تا 32 ، چاپ 25 ، 1394.
[7] Mackenzie W, Cusworth N. The Use and Abuse of Feasibility Study . Proceedings Project Evaluation 2007 , Melbourne , 2007.
[8] Crundwell F.K. Finance for Engineers – Evaluation and funding of capital projects . UK , Springer-verlag London limited , 2010 .
[9] Taheri M , Irannajad M , Ataee-pour M . Risk-adjusted Discount Rate Estimation for Evaluating Mining Projects . JASSA , No. 4 , pp.36-42 , 2009 .