تعاون؛ مدیریت مشارکتی در اقتصاد

تعاونی چیست؟
تعاونی‏ها، واحدهای کوچک اقتصادی ویژه‏ای هستند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، در تولید ملی، کارآفرینی و جذب نیروی کار، با افراد جامعه مشارکت می‏کنند و غالبا مالکیت مستقلی دارند. در واقع، تعاونی‏ها، سازمان‏هایی مردمی هستند که از سوی خود اعضا و با اختیار کامل آنها تشکیل و منطبق با اصول بین‏المللی تعاون اداره می‏شوند. از آن‏جاکه تعاونی‏ها در فرآیند رشد و تعالی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه تأثیر بسزایی دارند، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صورت گسترده به آن پرداخته شده است. اصل 44، مهم‏ترین اصلی است که در قانون اساسی در مورد تعاونی‏ها آمده است که در آن به طور مشخص، تعاون را یکی از بخش‏های سه گانه نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران معرفی می‏کند. بر اساس این ماده، نظام اقتصاد ایران بر سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی با برنامه‏ریزی منظم و درست استوار است. به طور خلاصه، تعاونی‏ها از بُعد اقتصادی به عدالت، از نظر سیاسی به آزادی و از دیدگاه فرهنگی به ارزش‏های اخلاقی و دینی توجه دارند و بهترین جلوگاه پیوند مناسب میان اقتصاد، فرهنگ و سیاست شمرده می‏شوند
تعاونی‏ها، سازمان‏هایی مردمی هستند که از سوی خود اعضا و با اختیار کامل آنها تشکیل و منطبق با اصول بین‏المللی تعاون اداره می‏شوند

تعاون از دیدگاه قرآن
آموزه‏ها، دستورها و تأکیدهای دین مبین اسلام بر کمک به هم‏نوعان، همکاری در کارهای نیک و یاری رساندن به نیازمندان است. مسائلی چون وقف، صدقه، قرض‏الحسنه و زکات، از این تأکید فراوان نشان دارد. در این میان، انسان در مسیر کمال خود ناچار از حیات اجتماعی و تعاون است و بی‏تردید، برای رسیدن به این کمال، به ابزارهای گوناگون نیاز دارد. در نتیجه، آدمی بنا بر عقل خویش، گاه حتی جماد و گیاه و حیوان را به خدمت می‏گیرد تا به هدف نهایی خود برسد. ازاین‏رو، افراد بشر ناگزیر از تشکیل اجتماعی بر پایه تعاون می‏شوند؛ یعنی همه برای هم کار کنند و همه از کارکرد هم بهره‏مند شوند. قرآن کریم نیز به این حقیقت اشاره می‏کند: «ما خود معاش و روزی آنها را در حیات دنیا تقسیم کرده‏ایم و بعضی را بر بعضی برتری داده‏ایم تا بعضی از مردم، بعضی دیگر را به خدمت گیرند.» در آیه دیگری نیز در مورد تعاون و همکاری در نیکی‏ها چنین آمده است: «در نیکوکاری و پرهیزکاری یکدیگر را یاری کنید و در گناه و تجاوز، به یکدیگر یاری نرسایند.» بر این اساس، مسلمانان موظفند در کارهای نیک، همکاری کنند، ولی همکاری در اهداف باطل و نادرست ممنوع است و تعاونی‏ها از بهترین مکان‏ها برای همکاری در کارهای نیک به شمار می‏آیند.

تعاون در کلام معصومان
پیامبر اعظم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله :
مؤمنان از نظر مهرورزی و عطوفت درباره یکدیگر مانند یک پیکرند که هرگاه عضوی از آن دچار دردی شود، دیگر اعضا هم‏دردی خود را با آن عضو ابراز می‏دارند و به کمکش می‏شتابند.
مردم همیشه در خیر خواهند بود تا وقتی امر به معروف و نهی از منکر می‏کنند و در نیکی و پرهیزکاری به یکدیگر یاری می‏رسانند.

امام علی علیه‏السلام :
از حقوق واجب خدا بر بندگان، خیرخواهی به اندازه توان و یاری کردن یکدیگر برای برپایی حق در میان خود است.
تعاون
تعاونی‏ها و مشارکت مردم در اقتصاد
تعاون، نوعی همکاری سازمان‏یافته مبتنی بر قواعدی خاص است که در پرتو مشارکت، همکاری و کمک متقابل مردم، نتایج اقتصادی معیّنی از آن انتظار می‏رود. این نتایج، حاصل مردم‏گرایی و شرکت دادن همه جانبه مردم در اداره امور جامعه است. در قانون اساسی به این مهم تصریح شده که یکی از اهداف جمهوری اسلامی، مشارکت همگانی مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش است. تعاونی‏ها به موجب بهره‏گیری از مدیریت مشارکتی حضور عامه مردم و اصل خودیاری، کانون‏های اقتصادی مردمی هستند که یک جریان بالنده اقتصاد سالم را تشکیل می‏دهند؛ جریانی که مبارزه و پیش‏گیری از آلودگی‏های اقتصادی مانند احتکار، تورّم، واسطه‏گری و گران‏فروشی را در دستور کار خود قرار می‏دهد و مردم را به عنوان گروه‏های فعال اجتماعی، در فرآیند توسعه اقتصادی، سهیم می‏سازد. جمهوری اسلامی با تقویت تعاونی‏ها، حس احترام به نفس و خودآگاهی را در میان طبقات متوسط و محروم جامعه تقویت می‏کند و آنها را از قدرتی که در اختیار دارند، آگاه می‏سازد.

تعاونی‏ها و افزایش صادرات
یکی از ویژگی‏های مهم تعاونی‏ها، همکاری و کار گروهی است. همچنین مهم‏ترین هدف واگذاری بخش‏های دولتی، مشارکت مردم و عمومی‏سازی تعاونی‏هاست. ازاین‏رو، با برنامه‏ریزی دقیق و هدایت شده و استفاده بهینه از ظرفیت‏های تعاونی و اجرایی، می‏توان حضور بخش تعاون را در اقتصاد ملی و افزایش صادارات کشور برجسته‏تر کرد. صادرات تعاونی‏ها تحت تأثیر عوامل داخلی و خارجی محدود می‏شود. عوامل داخلی عبارتند از: کمبود سرمایه، نبود اطلاعات کافی و ضعف مدیریت. عوامل خارجی نیز محدودیت‏های فنی و کاغذبازی دست و پاگیر اداری را در برمی‏گیرد. همچنین بخش تعاون به دلیل جلب مشارکت عمومی و گروهی، کارکردن اقشار مختلف مردم، افزایش سطح عمومی اشتغال، کارآفرینی مولّد، رقابت با محصولات خارجی، بهره‏مندی از تخفیف مالیاتی و استفاده از تسهیلات اعتباری مؤسسات مالی کشور، ممتازترین جایگاه را در افزایش صادرات کشور دارد.
تعاون، نوعی همکاری سازمان‏یافته مبتنی بر قواعدی خاص است که در پرتو مشارکت، همکاری و کمک متقابل مردم، نتایج اقتصادی معیّنی از آن انتظار می‏رود

ویژگی تعاونی
تعاونی، همواره هزینه‏ها را کاهش می‏دهد و از فرصت‏ها به بهترین شیوه استفاده می‏کند. بر اساس سیاست‏های کلی اصل44، دولت در بخش تعاون، با استفاده از روش‏هایی مانند: تخفیف مالیاتی، ارائه تسهیلات اعتباری، حمایت از طریق مؤسسات مالی و نیز اقدام مؤثر برای کارآفرینی مولّد، زمینه را برای فعالیت‏های اقتصادی در مسئله خصوصی‏سازی گسترش می‏دهد. بهبود توان‏مندی و رقابت‏پذیری تعاونی‏ها می‏تواند هم وضعیت اقتصاد داخلی را تقویت کند و هم شرایط را برای مشارکت فعال مردم در عرصه‏های اقتصادی و خصوصی‏سازی فراهم آورد و با برطرف ساختن بسیاری از مشکلات، به رشد و توسعه امور اقتصادی در جامعه بینجامد.

تعاونی‏ها، کار جوانان و فارغ التحصیلان
یکی از مسائلی که در برخی تعاونی‏ها کمتر به آن توجه شده، به کارگیری نیروی اجرایی تحصیل کرده و متخصص به منظور پیشبرد اهداف تعاونی است. بنابراین، ضروری است از راه جذب جوانان، فرهیختگان و نیز تربیت نیروی اهل فن مرتبط با زمینه فعالیت، پیشرفت تعاونی‏ها را تضمین کرد. با توجه به تعداد بالای جمعیت جوانان جویای کار در ایران، لازم است زمینه کار مناسب برای آنها فراهم شود. درباره کار جوانان باید به این نکته توجه کرد که در حال حاضر، عرضه و تقاضای نیروی کار با هم هماهنگ نیست و احتمال افزایش میزان بی‏کاری در میان قشر تحصیل کرده و متخصص جامعه فراوان است. در این میان، امکانات بالقوه بسیاری در بخش تعاون وجود دارد که می‏تواند زمینه کار بی‏کاران را فراهم آورد. به عبارت دیگر، زمینه بسیار مناسبی برای ایجاد واحدهای تولیدی، خدماتی و کارآفرینی برای همه قشرها به ویژه فارغ‏التحصیلان دانشگاه‏ها فراهم شده است که با توجه به محدود بودن فعالیت‏های دولتی می‏تواند در چارچوب تشکل‏های تعاونی صورت گیرد.