گردآورنده : سید سجاد موسوی
فهرست
مقدمه
مفهوم مدیریت
مفهوم رهبری
مراتب مدیریت ورهبری دراسلام
مدیریت ورهبری دراسلام
نگرشی برمدیریت آموزشی دراسلام
مفهوم مدیریت آموزشی
مهمترین هدف مدیریت آموزشی
مفهوم وجایگاه آموزشی ازنگاه اسلام
خلاصه
منابع ومآخذ
مقدمه
باسلام وصلوات برمحمد وآل ومحمد
درهنگامه ای که انسان جستجوگر غربی،سواربرمرکب راهوار علم مدیریت،هرروز سنگر تازه ای رافتح می کند وفتح سنگرهای زمینی دیگربرای اوخوشحال کننده نیست وراههای آسمان رابهتر ازراههای زمین می شناسد،وهدفهایش رادرکرات آسمانی جستجومی کند ،وظیفه مابه عنوان امت اسلامی چیست؟
آیا باید فقط نظاره گر باشیم،تادرخشش قدرت آنها چشمهایمان راخیره کندوموجب حقارتمان گردد؟ یاچشمهایمان راببندیم وخودرا به بی خبری بزنیم تاسایه ی شوم سلطه آنان رابرسد خویش احساس کنیم؟ یابرایشان کف بزنیم وهورا بکشیم ودرنهایت ازخودبیگانگی ،ریزه خوارسفره ای باشیم که آنها ظاهراًباقدرت علم برای خود وخودیهاگسترده اند ولی جزدامی برای به بردگی کشیدن مانیست؟یاباید ساده لوحانه ،دربرج عاج سخنانی فریبنده وپندارهایی سست بنیاد که باعمل وواقعیت بسیار فاصله دارد،تلاشهای اثربخش آنها رابه تمسخر بگیریم ویاچاره ای بیاندیشیم راستی چه باید کرد آنچه که می تواند ازاحساس حقارت بی خبری ازخودبیگانگی وسلطه پذیری جلوگیری کند درچهارگزینه زیر خلاصه می شود.
1- آشنایی دقیق بامبانی اسلام ورسیدن به دین باوری،خداباوری وخود باوری ازطریق پژوهش وتدبر درقرآن ،شناخت سیره ی معصومین (ع) ،آگاهی ازتاریخ تمدن وفرهنگ غنی اسلامی واعتقاد به دستورات اسلام به عنوان بهترین راه کارهای عملی برای رسیدن به کمال مطلوب
2- شناخت اصول ومبانی سازمان ومدیریت جدید که حاصل تحقیق وتجربه وعمل صدساله ی اخیرعالمانی است که سازمان ومدیریت رابه عنوان یک علم مطرح کرده اند وجهان پیشرفته ی امروز یابه کارگیری نظریه ها ونتایج تحقیقات آنها به همه ی هدفهای ازپیش تعیین شده ی خویش رسیده است.
3- نقدو تحلیل دستاوردهای علمی عالمان وصاحب نظران علم مدیریت وسازمان وتعدیل وتصحیح آن متناسب بارهنمودهای اسلام،پس بهره گیری ازآن درعمل وجریان مدیریت.
4- مطرح کردن اصول ومبانی مدیریت اسلامی درسطح بین المللی به عنوان یک نظام مدیریتی فراگیر وجهان شمول که می تواند فراسوی جدیدترینه نظریه ها ودستاوردهای مدیریت درجهان امروز قرارگیرد وضامن سعادت وکمال انسان درهمه جای زمین وهمیشه تاریخ باشد انشاا… ظهور زمانی اتفاق خواهد افتاد که رهنمودهای قرآن ومدیریت الهی،ضمن بهره گیری ازهمه ی علوم،فنون تجربه هاونظریه های بشری توسط امت اسلامی درعمل به ظهور برسد.
مفهوم مدیریت
– فردریک ونیسلو تیلور که اورا پدرمدیریت علمی لقب داده اند معتقد است :
مدیریت یعنی تلاش دربه دست آوردن بیشترین نیک فرجامی برای کار فرماهمراه با بیشترین نیک فرجامی برای هر کدام ازکارکنان .
– ودرباره ی مفهوم بیشترین نیک فرجامی ،توضیح می دهد:بیشترین نیک فرجامی ،تنها درپی بیشترین ] میزان[
تولید وبهره وری می تواند پدید آید.
– چستربارنارد،یکی دیگر ازپیشگامان علم مدیریت ،اعتقاد دارد مدیریت ،کاری است تخصصی که سازمان رادرحال گردش نگه می دارد وازطریق صورت بندی و مشخص کردن هدفهای سازمان،کوششهای کارکنان راهماهنگ می کند.
– پال هری وکنت پلانچاردنیز مدیریت راچنین تعریف می کنند:مدیریت عبارت است از،کارکردن باافراد به وسیله ی افراد وگروهها برای تحقق هدف های سازمانی
– جان ،ای،پی یرس وریچارد ،بی،رابینسون،معتقدند:
مدیریت جریانی است ازبهینه سازی منابع انسانی ومادی و انجام همکاریهای مالی برای موفقیت درنیل به هدفهای سازمانی
– فرمونت ،ای،کاست وجیمز روزتروایگ نیزمدیریت رااینگونه تعریف می کنند: مدیریت تخصص وخلاقیتی است که منابع انسانی ومادی رادرجهت تحقق کارایی واثر بخشی اهداف یک سازمان هماهنگ می کند .
باتوجه به مجموعه ی تعاریف ارائه شده،می توان گفت: مدیریت یعنی تلاش درجهت هماهنگ کردن فعالیتهای گروهی به منظور استفاده بهینه از نیروهای انسانی وامکانات مادی برای دستیابی به هدفهای سازمان.
یعنی مدیریت درسازمان،باگروههای انسانی ،ضمن بهره وری هرچه بیشتر ازتخصصها وامکانات مادی درجهت دستیابی به هدفهای سازمان صورت می پذیرد.
مفهوم رهبری
ازمفهوم رهبری ،وسیله ی صاحب نظران مدیریت تعاریف زیادی ارائه شده است که باتوجه به روند بحث ،به تعدادی ازآنها اشاره خواهد شد.
کیت دیویس وجان نیوا ستورم معتقدند:
«رهبری» فراگردی است برای برانگیختن ویاری دادن به دیگران جهت کارکردن شوق انگیز،به منظور دستیابی به هدفها.
جای پی یرزو ریچارد رابینسون،رهبری راچنین تعریف کرده اند:
« رهبری جریانی است ازتحت نفوذ قراردادن دیگران درکار سازمانی ،درجهت دستیابی به هدف های ویژه»
جیمز استونروادوارد فریمن رهبری را به گونه ی زیر تعریف کرده اند:
«رهبری فراگردی است شامل هدایت کردن وتحت نفوذ قراردادن اعضای گروه در جهت انجام وظایف وفعالیتها»
این نویسندگان دوعامل «قدرت» و«نفوذ» راازضروریات رهبری می دانند ومعتقدند: «قدرت عبارت است از،توانایی اعمال نفوذ درتغییر حالات ویارفتار افراد ویاگروه ها.و«نفوذ» عبارت است ازبعضی فعالیت ها یانمونه هایی ازرفتار که سبب تغییر درحالت یارفتار فرد یا گروه دیگری می شود.
مراتب مدیریت ورهبری دراسلام
به گفته ی استاد مطهری:(اوج مفهوم امامت وبالاترین مرتبه ی آن ولایت است وولایت «به کسرواو»به معنی نصرت ویاری رساندن وبه (فتح واو) یعنی به عهده گرفتن امور،وبه معنی سرپرستی ورهبری نیزبه کار برده می شود.ولی،رهبروسرپرست اصلی خداوند متعال است که خالق هستی است.هم انسان راآفریده وهم امکانات رشد وکمال اورافراهم نموده است پس پیامبرگرامی اسلام است که ولایت وسرپرستی راازخداوند به ودیعت گرفته تاانسان رارهبری کند،واو راازتاریکی جهل وگمراهی به نور علم وآگاهی هدایت نماید.درمرحله ی بعد،براساس آیه ی شریفه 55 سوره مائده ولایت ازآن مومنین است که درنماز ودرحال رکوع زکات می دهند وبه گفته ی استادمطهری :چون دردستورات اسلامی یک قانون کلی نداریم که کسی درنماز زکات بدهد،پس این دستور شامل حال همه نمی شود،اشاره است به واقعه ای که فقط یک بار وقوع پیداکرده است وشیعه وسنی آن راروایت کرده اند وآن این است که حضرت علی (ع)درحال رکوع انگشتری خودرابه سائلی می بخشد.
بنابراین ولایت ورهبری پس از پیامبر اکرم(ص) به علی (ع) منتقل می شود که البته دراین مورد احادیث فراوان داریم،مانند حدیث «یوم الانذار» حدیث «منزلت » حدیث ولایت و« حدیث غدیر» که مورد قبول شیعه وسنی است ودرکتابهای مختلف هردوبه (فعالیت ذکرشده است وذکر آن دراین مقاله نمی گنجد همچنین براساس احادیث متواتر که درکتابهای سیره وحدیث نقل شده است سرپرستان ورهبران جامعه ی اسلامی پس ازپیامبر (ص) حضرت علی (ع) واولیای پس ازوی (فرزندان حضرت علی (ع) وفاطمه (س) می باشند وحتی دربعضی ازاحادیث نام فردفرد ائمه اطهار (علیه السلام) راازحضرت علی(ع) تاآخرین فرزند حضرت مهدی صاحب الزمان (عج) ذکر نموده اند.
بنابراین به گفته ی آیت الله محمد مهدی شمس الدین «نظام حکومت اسلامی برپایه ی امامت معصوم استوار می باشد واین نظام مشروعیت سیاسی وعملی خود رااززمان بعثت پیامبراکرم (ص) بدست آورده است وتازمان غیبت کبری امام دوازدهم (م ح م د بن الحسن المهدی المنتظر (عج) ادامه یافته است. ازاین پس،فعلیت شرعی وسیاسی نظام معصوم یاغیبت امام قطع شده وپس ازغیبت کبری زمان« حیات سیاسی » امت آغاز گردیده است ودراعتقاد شیعه،پس ازغیبت کبری برمبانی دیگری چون ولایت فقیه ویا ولایت امت برنفس،استوار است.
براین اساس می توان گفت مرتبه ی دیگر ازولایت ورهبری دراسلام «ولایت فقیه » است که اززمان غیبت آخرین امام معصوم (علیه السلام)وتوسط ایشان وباشرایطی مشخص به عهده ی فقهای دین گذاشته شده است.
ولایت فقیه ساختاری مستقل است وباساختار امام معصوم مختلف است هرچند که مشروعیت آن مستمد ازامامت معصوم(علیه السلام) است علیهذا،ساختار ولایت فقیه،حکومت امام معصوم نیست،بلکه حکومت نایب امام است وسلطه ی ولایت فقیه درتصرف اموربه نیابت ازامام وحق اعمال ولایت درآنها،درامور سیاسی وسلطوی وتشکیلاتی است به تعبیری رتبه ی بعد ازولایت ورهبری معصومین (ع) ولایت فقیه است که اززمان غیبت آخرین امام معصوم (ع) توسط ایشان وباشرایطی مشخص به عهده ی فقهای دین گذاشته شده است واین شرایط عبارت است ازخویشتن داری ،نگهبانی ازدین،مخالفت باهوای نفس و اطاعت ازفرمان خداوند.
مدیریت ورهبری دراسلام
اکنون که مفاهیم مدیریت ورهبری ازنظر علم ومدیریت امروز تاحدی روشن شده خوب است مفاهیم مدیریت ورهبری راازنظر اسلام نیزبررسی کنیم.لازم به یادآوری است،تعارض که درزیرمطرح می شود،نظرافرادی است که هرکدام بامراجعه به متون اسلامی ودریافتهایی که ازاسلام داشته اند،تعاریضی ازمدیریت ورهبری دراسلام ارائه داده اند وطبیعی است که هرکدام قسمتی ازواقعیت وحقیقت مدیریت ورهبری دراسلام رامورد نظرقرارداده اند که باتوجه به مجموعه نظرها می توان تصویری نسبتاً درست ازاین نوع مدیریت ترسیم نمود.استادمرتضی مطهری اسلام شناس معاصر معتقد است :«رهبری ومدیریت خودمستلزم نوعی رشد است،زیرا رهبری درحقیقت عبادت است از،بسیج کردن نیروهای انسانی وبهره برداری صحیح ازاین نیروها»
ودرجایی دیگر می نویسد:«رشد یعنی قدرت مدیریت، وقتی که انسان می خواهد انسانهای دیگر رااداره می کند،یعنی وقتی که موضوع رشد،اداره ی انسانهای دیگرباشدآنرا مدیریت ورهبری می نامیم.
نویسنده ی دیگری معتقد است :مدیریت اسلامی عبارتست ازایجاد هماهنگی دراجزای یک نظام وفراهم آوردن زمینه ی رشد،مطابق قرآن وسنت و سیره ی معصومین(علیه السلام)جهت سیر انسانهابه سوی الله
درمدیریت اسلامی باید به مساله خدامحوری توجه نموده واین که مدیریت امانتی است الهی نزدافرادی که برای نگهداری این امانت به اندازه ی کافی صلاحیت داشته باشند اساس این نو ع مدیریت ورهبری.قرآن ،سیره معصومین (علیه السلام) پیامبراکرم وحضرت امیرالمومنین (ع) می باشد.
مهمترین کاروعمل مدیریت ورهبری یعنی هدف اصلی ، رشد وهدایت انسانهاست جهت وغایت این رشد وکمال سیر الی الله است.
نگرش برمدیریت آموزشی دراسلام
مفهوم مدیریت آموزشی
«مدیریت آموزشی عبارت است از:به کاربردن تکنیکهاوروشهای اداری درسازمانهای تربیتی ،بادرنظرگرفتن هدفها وسیاستهای کلی تعلیم وتربیت به تعبیری دیگر مدیریت آموزشی عبارت است از: مدیریت آن بخش ازفعالیتهای سازمانهای آموزشی که مستقیماً باامر آموزش وپرورش ویادگیری مرتبط است ازجمله فعالیتهای مربوط به برنامه های آموزشی،مواد ومحتوای دروس،روشها،وسایل آموزشی،امورمعلمان ودانش آموزان
باتوجه به نظرها ودیدگاههای مختلف می توان گفت:
عمده ترین بخش ازفعالیتهای آموزش درسازمانهای آموزشی (مدارس) انجام می گیردهرسازمانی که مجموعه ی فعالیتهایش درجهت امورمربوط به تعلیم وتربیت انجام شود،سازمان آموزش است ومدیریت چنین سازمانی مدیریت آموزشی به حساب می آید
تولیدوبازده درسازمانهای آموزشی انسان رشدیافته است
درچنین مدیریتی،باتوجه به ساختار پیچیده ومبتنی بروجود انسان ،مدیریت ورهبری باید باهم توام باشد.
مهمترین هدف مدیریت آموزشی
مهمترین هدف مدیریت آموزشی به کارگیری مجموعه ی امکانات موجود درسازمان وجامعه ،درجهت تعلیم وتربیت انسان است.
هدفهای تعلیم وتربیت وکلاً ماهیت وفلسفه ی وجودی اودرمکاتب ودیدگاههای مختلف ،بسیار متفاوت وحتی ممکن است متضاد باشد که فعلاً مورد نظرنیست آنچه فعلاً دربحث مادنبال می شود.شناخت مهمترین هدف مدیریت آموزشی است بایک بازنگری دقیق درتعاریف مطرح شده ،درمی یابیم که مهمترین وروشن ترین هدف ازمدیریت آموزشی دراکثر قریب به اتفاق تعاریف ،آموزش وپرورش یابه عبارتی «تعلیم وتربیت انسانها» است.
مفهوم وجایگاه آموزش ازنگاه اسلام
درمتون اسلامی کلمه ی تعلیم معادل آموزش است
تعلیم درلغت به معنای آموختن – دانش آموختن- یاددادن که معمولاً همراه با تعلم به کار می رود وتعلیم وتعلم به معنای یاد دادن و یادگرفتن می باشد اماتعلیم به عنوان یک فرایند تربیتی،یعنی درفراهم کردن زمینه ها وعوامل برای اینکه متعلم دانشی رافراگیرد یعنی کوششی است که معلم باید درسایه ی آن شوق وتمایل به علم وفراگیری واهتمام به آن رادر شاگردان زنده وبیدارسازد علم ازعبادت بسیاربرتر وبالاتر از«قلیل العلم خیر من کثیر العباد» آموزش هدف والای خلقت است.به عنوان امری عبادی وکاری مقدس موردتوجه قرارمی گیرد وحرکت وتلاش برای کسب آن،به منزله ی جهاد ومهاجرت درراه خداست.همچنین گفته شد آموزش دراسلام باید باعمل وعینیت بخشیدن به علم والزاماً باتزکیه وتهذیب نفس همراه باشد وگرنه واجدارزش نخواهد بود.آفرینش یک سیستم آموزشی توحیدی است که مدیر ومدبراصلی آن خداوند متعال است وبه تبع آن مدیریت پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد(ص) برکره ی خاکی «نبوت»،مدیریتی است آموزشی وهمچنین امامت وولایت نیزبراین اساس مصادیقی دیگرند برمدیریت آموزش یک مدیر آموزشی دراسلام بایدعالم وآگاه وعمل کننده ی به علم خویش ودارای ایمان واعتقاد درعلم ورفتار وهمواره درحال تزکیه وتهذیب نفس باشد وبالاخره به مفهوم مدیریت آموزش ازنظر اسلام اشاره شد واین نتیجه حاصل گردید که ازمنظر اسلام.مجموعه ی آفرینش (سازمان) همه ی انسانها (اعضای سازمان) خداوند، پیامبران،ائمه ونمایندگان ایشان (مدیر آموزش) وقران ومتون روایی (قانون وبرنامه می باشد).
خلاصه
مدیریت دراسلام رامی توان در2 بخش مدیریت اسلامی ومدیریت مسلمانان موردمطالعه قرارداد.مدیریت اسلامی،مدیریتی است که توسط پیامبراکرم(ص) وسایه معصومین(ع) دقیقاً براساس فرامین الهی ودرک ودریافت کامل ازاین فرامین انجام گرفته است ومدیریت مسلمانان،مدیریتی است که توسط حاکمان ومدیران مسلمان غیرمعصوم درطول تاریخ اسلام جریان داشته است منابع نظری عبارتند ازقرآن وحدیث که مکمل ومفسر یکدیگرند،ومنابع عملی عبارتند ازسیره ی پیامبر گرامی اسلام وسایر معصومین (ع) که دردودوره ی مقاومت وحکومت قابل بررسی است.
منابع شناخت مدیریت مسلمانان نیز عبارت است ازتاریخ وتحقیقات سیاسی پیرامون شیوه های مدیریت مدیران مسلمان که مسلمان بودن آنان نشات می گرفته ویابه علت تظاهر به مسلمانی وجلب نظرمردم وبراساس سنت پیامبراکرم(ص) وسایر معصومین(ع) انجام می داده اند.دراین زمینه،حرکتهای انجام شده دردوره های مختلف تاریخ اسلام باید مورد مطالعه قرارگیرد.
مدیریت معمولاً باسازمان وقدرت قانونی ومقررات سازمانی توام است وهدف های سازمان رادنبال می کند امارهبری باگروههای انسانی وجاذبه نفوذ شخصیت رهبر توام است وپیروی ازرهبری براساس انگیزه های روانی است.
منابع ومآخذ
1- اصول مدیریت علمی (فردریک ونیسلو تیلور ترجمه ی محمد علی طوسی)
2- وظیفه های مدیران (چستر بارنارده ترجمه ی محمد علی طوسی)
3- مدیریت رفتاری زمانی ترجمه علی علاقه مند
4- رفتارانسانی وکار رفتاری زمانی ترجمه محمد علی طوسی
5- امدادهای غیبی (مقاله ی مدیریت ورهبری دراسلام ) مرتضی مطهری
6- امامت ورهبری استاد مرتضی مطهری
7- تاریخ طبری
8- نظام حکومت ومدیریت دراسلام محمد مهدی شمس الدین
9- الغدیر جلد اول علامه امینی
حضرت حجه بن الحسن المهدی (عجل ا… تعالی فرجه الشریف )
اَللّهُمَّ كُنْ لِوَلِيِّكَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَعَلى آبائِهِ في هذِهِ السّاعَةِ وَفي كُلِّ ساعَةٍ وَلِيّاً وَحافِظاً وَقائِداً وَناصِراً وَدَليلاً وَعَيْناً حَتّى تُسْكِنَهُ أَرْضَكَ طَوْعاً وَتُمَتِّعَهُ فيها طَويلاً.
والسلام علیکم ورحمه ا… وبرکاته
نثار ارواح انبیاء ،اولیاء، شهدای صدراسلام انقلاب اسلامی ودفاع مقدس،امام راحل
رحم ا… من قرأ الفاتحه والاخلاص صلوات
