نوشته :محمدی ری شهری
خلاصه كتاب: تلخيص: مصطفی بهجتی نسب
مدیریت چیست: علمی است که انسان را به انجام کارها از طریق دیگران هدایت مکند.
مدیریت وسازمان:
مدیریت وسازمان لازم وملزوم یکدیگرند وارتباط آنها نا گسستنی است.
سازمان چیست؟
عبارت است از گروهی که برای وصول به هدفی مشترک با یکدیگرهمکاری میکنند.قدرت و توانایی هر سازمان رابطه مستقیم با قوت مدیریت آن سازمان دارد.
شیوه های مدیریت:
به تعداد مکاتب وسازمانها و احزاب و حتی افرادی که در سمت مدیریتقرار میگیرند شیوه های مدیریت متغیر و متفاوت است وبرای شناخت شیوه های مدیریت شناخت ایدئولوژی سازمان و عقاید و خصلتها و انگیزه های مدیر ضرورت دارد.
مدیریت اسلامی:
شیوه خاصی از رهبری است مبتنی بر مبانی فکری و عقیدتی اسلام و برای آشنا شدن با این سبک از مدیریت شناخت مبانی اسلام درباره رهبری ضروری است.دراین شیوه از مدیریت انگیزه های فردی و گروهی جهت دهنده نیست جهت دهنده ارزشهای انسانی است.
اصول مدیریت اسلامی:
اصول مدیریت به شیوه اسلامی در آیات 25 تا 34 سوره مبارکه طه آمده است.هنگامی که حضرت موسی ماموریت یافت پیام الهی را به فرعون ابلاغ کند ازخداوند چهار درخواست داشت:
1-شرح صدر.
2-آسان شدن کار.
3-رسایی سخن.
4-معاون شایسته.
تفسیرشرح صدر:
کلمه “شرح” در لغت به معنای بسط و گسترش و باز کردن است.
اما کلمه “صدر”.صدر دو معنا دارد:یکی حقیقی و دیگری مجازی.معنای حقیقی صدر قفسه سینه و معنای مجازی آن عبارت است ازجایگاه ادراکات و شناختهای انسان یا محلی که مرکز ادراکات عقلی و قلبی انسان در آنجا قرار دارد.و تفسیر شرح صدر در یک جمله عبارت است از ظرفیت فکری و روحی وبه عبارت دیگر گنجایش انسان برای ادراکات و احساساتی که بر او وارد میگردد.
شرح صدر در قرآن:
در قرآن کریم شرح صدر در پنج مورد مطرح شده است: دو بار به صورت مطلق و دو بار مقید به اسلام و یک بار مقید به کفر.بنابراین در قرآن کریم سه نوع شرح صدر مطرح شده است:
1- شرح صدر مطلق.
2- شرح صدر اسلامی.
3- شرح صدر کفری.
شرح صدر مطلق: یعنی ظرفیت فکری و روحی و آمادگی قلب برای پذیرش علم قدرت خوشی و همه ادراکات و احساساتی که بر آن وارد میگردد.
شرح صدر اسلامی: مقصود از شرح صدراسلامی یا شرح صدر برای اسلام یکی از ابعاد شرح صدر مطلق یعنی آمادگی قلب برای پذیرش حق است.
شرح صدرکفری:
شرح صدر کفری یا شرح صدر برای کفرنقطه مقابل شرح صدر اسلامی و به معنای آمادگی قلب برای نپذیرفتن حق است.قرآن کریم از آمادگی قلب برای نپذیرفتن حق سه تعبیر دقیق وجالب دارد:
الف: ضیق صدر.
ب: قساوت قلب.
ج: شرح صدر به کفر.
شرح صدر و مدیریت:
مهمترین صفاتی که مدیر باید واجد آن باشد:
1- بصیرت.2- بینش سیاسی.3- حسن خلق.4- رفق و مدارا.5- قاطعیت.6- انتقاد پذیری.7- تغافل. 8- نقش آفرینیهای امید.9- صبر و استقامت.
1-بصیرت:
درانواع مدیریتها به ویژه در مدیریت جامعه مدیرعلاوه بر دانش مدیریت نیازمندبه روشن بینی و بصیرت و بینشی است تا او را قادر سازد در هر موقعیت نقش مقتضی را ایفا نماید.
بینش مدیریت چیست؟
بینش مدیریت احساس ویژه ای است که شکوفایی آن انسان را به انجام کار از طریق دیگران قادر میسازد واو را دارای هنر مدیریت مینماید.
2- بینش سیاسی:
شرح صدر انسان را سیاستمدار میکند. چیزی که هست شرح صدر اسلامی به انسان بینش سیاسی اسلامی میدهد وشرح صدر کفری انسان را سیاستمداربه معنای متداول و رسمی
آن میکند
.الف:معنای سیاست و سیاستمداری.
ب:رابطه سیاست و مدیریت.
ج:رابطه سیاست و شرح صدر.
سیاست و سیاستمداری:
سیاست در لغت به معنای تدبیر و مصلحت و دوراندیشی است.
سیاست و مدیریت:
سیاست از لوازم اجتناب ناپذیر مدیریت است و تنهاکسی میتواند از عهده اداره گروه سازمان و حکومت برآید که بینش سیاسی داشته باشد و هر چه تشکیلات اداری گسترده تر و مشکلات آن بیشتر باشد نیاز آن به تدبیر و سیاست و مدیر سیاستمدار افزون تر است.
سیاست و شرح صدر:اگر معنای شرح صدر و مفهوم سیاست را کنارهم بگذاریم رابطه این دوو نقش شرح صدر در تقویت بینش سیاسی نیازی به توضیح ندارد.
3-حسن خلق:حسن خلق نیز یکی از آثار شرح صدر است وتنها افراد با ظرفیت می توانند خوش اخلاق باشد.
ب:نقش حسن خلق در مدیریت:مدیر برای اینکه بتواند دیگران را خوب بکار بگیرد باید برای افراد تحت مدیریت خود جاذبه داشته باشد و جاذبه داشتن فرع حسن خلق به معنای دوم-یعنی خوش برخورد بودن است.
4- رفق و مدارا:
یکی از خصوصیات اخلاقی ضروری و اجتناب ناپذیر برای مدیریت ویژگی رفق و مدارا است.این خصوصیت مدیر را قادر میسازد که در شرایط مختلف انعطاف پذیری لازم را داشته باشد و افرادی را که سلیقه های گوناگون و افکار و احساسات متضاد دارند در جهتی که خود میخواهد هدایت کند و به کار گیرد.برخی تصور میکنند که رفق و مدارا به معنای بوقلمون صفتی و سازشکاری با خوب و بد است و آن را با چند چهره بودن و نفاق یکی میگیرند.
5- قاطعیت:
مدیر شایسته کسی است که در اداره سازمان و افراد تحت مدیریت خود کمتر دچار حیرت و تردید و ضعف در تصمیمگیری میشود بلکه با قاطعیت تمام موانع پیشرفت کار را از سر راه بر میدارد و گره های کور را میگشاید.
6- انتقاد پذیری:
یکی دیگر از آثار شرح صدر در رابطه با مدیریت انتقاد پذیری است.از نظراسلام مدیر باید به همکاران و افراد تحت مدیریت خود اجازه انتقاد بدهد.
7- تغافل:
یکی دیگر از خصلتهای لازم و ضروری برای مدیر خصلت تغافل است.تغافل به معنای خود را ناآگاه نشان دادن و تظاهر به غفلت و ناآگاهی است.
تغافل از نظر اخلاقی:از دیدگاه امام علی (ع) تغافل یکی از شریفترین مکارم اخلاقی و یکی از خصوصیات مردم کریم و نشانه بزرگواری است.
نقش تغافل در مدیریت:میتواند دو نقش اساسی در مدیریت ایفا نماید:
1-جرات برخورد با مشکلات.2- سالم سازی فضای برخوردها.
8- نقش آفرینیهای امید:
یکی دیگر از خصلتهایی که مدیر را در مدیریت توانمند میکند امید است:امیدوار بودن خود و امیدوار ساختن دیگران به تحقق هدف.
نقش امید در مدیریت:تنها کسی که قادر به ایفای نقش مدیر است که هم خود به تحقق هدف امیدوار باشد و هم بتواند افراد تحت مدیریت خود را در نیل به مقصود امیدوار سازد.
عنصر امید در مدیریت رهبران الهی:رهبران الهی در استفاده از عنصر امید برای هر چه بهتر ساختن فرد و جامعه روش مدیریت خداوند متعال را تعقیب میکنند.برجسته ترین و دقیق ترین نکته در تعلیمات مدیریتی رهبران الهی در رابطه با استفاده از عنصر امید را در سه جمله میتوان خلاصه کرد: کار نشد ندارد.در نهایت سختی نباید مایوس بود و بالاتر اینکه در ناامیدیها باید امیدوارتر بود.
امید در ناامیدی:
هنگامی که انسان با همه توان کار را آغاز کرد و با تلاش تمام به تعقیب هدف پرداخت به طور طبیعی با مشکلات برخورد میکند.هر چه هدف بزرگتر باشد مشکلات آن بیشتر است.
در ناامیدی امیدوارتر:شاید مهمترین نکته در باب امید و بزرگترین درس در جهان بینی الهی در این باب این است که انبیای الهی میخواهند انسان را طوری تربیت کنند که درناامیدیها امیدوارتر باشند.
شرح صدر و امید:اشخاص کم ظرفیت توان لازم را برای برخورد با مشکلات ندارند و در نتیجه خیلی زود می برند و کابوس یاس آنها را فرا میگیرد.
9- صبر و استقامت:
یکی دیگر از صفاتی که مدیر شایسته باید واجد آن باشد صبر و استقامت است.اصولا سایر صفاتی که برای مدیر و مدیریت ضروری است در تحقق نیاز به صبر و مقاومت دارند و از این دید میتوان گفت که صفت صبراساس و زیر بنای سایر صفات است.ارتباط شرح صدر و صبرهم ارتباطی بسیار نزدیک و قوی است.
عوامل شرح صدر:1- معرفت حقیقی.2- قرآن.3- ذکر.4- دعا.
2-قرآن:قرائت قرآن اگر توام با تدبرو تفقه باشد زنگارهای آینه دل را پاک میکند و زمینه را برای به کار بستن قوانین الهی فراهم میآورد و عمل به قرآن تقوا می آفریند و در سایه تقوا انسان به نور علم میرسد و در پرتو این نور و معرفت حقیقی شرح صدر اسلامی برای انسان حاصل میشود.
3- ذکر:بنا بر روایتی از امام علی (ع):یاد خدا به انسان شرح صدر میدهد.
4-دعا:دعا و نیایش و از خدا خواستن در کنار قرائت قرآن و عمل به آن و تداوم یاد خدا نقش موثر
و تعیین کننده ای در پیدایش شرح صدربرای انسان دارد.
علائم شرح صدر اسلامی:
1- دل کندن از دنیا و دل بستن به آخرت.
2- تسلیم بودن در برابر حق.
3- آرامش دل.
2- تسلیم بودن در برابر حق:دومین علامت شرح صدر اسلامی تسلیم بودن در برابرحق است.هر قدر که انسان در برابر حق خاضع باشد به همان میزان دارای شرح صدر است.
3- آرامش دل:سومین علامت شرح صدر آرامش و اطمینان قلب و روح است. کسی که به شرح صدر برسد به نفس مطمئنه رسیده است و همان طور که در وصیتنامه سیاسی – الهی رهبر کبیر انقلاب اسلامی آمده”با دلی آرام و قلبی مطمئن و روحی شاد و ضمیری امیدوار به فضل خدا”به دیدارحق و لقاءالله میرود.
آسان شدن مدیریت:1-ضرورت آسانی.2- نسبیت آسانی و سختی.3- مطلوبیت آسانی در اسلام.4- آسان شدن امور به دست خدا است.
1-ضرورت آسانی:نخستین نکته ای که از دومین درخواست موسی (ع) از خداوند استفاده میشود این است که آسانی امر مدیریت برای مدیر یک ضرورت است.هر چه ضمینه و ابزار کار برای مدیر آماده تر و مدیریت آسان تر باشد او با تمرکز فکرو قدرت روحی و دقت بیشتری قادر به انجام وظیفه است و هر چه انجام اموری که به او واگذار شده دشوارتر باشد مدیر با تمرکز و قدرت و دقت کمتری میتواند مدیریت کند.
2- نسبیت آسانی و سختی: دومین نکته درسخن موسی (ع)این است که آسانی و سختی نسبی است.
به عبارت ساده یک کار مشخص ممکن است برای فردی سهل و آسان و عینا همان کار برای فرد دیگری سخت و دشوار باشد.
3- مطلوبیت آسانی در اسلام: به سخنی دقیق تر آیا اسلام تکامل انسان را در سایه سختیها و مشکلات میبیند یا در نتیجه خوشیها و راحتیها میداند؟ برای پاسخ به این پرسش وقتی به قرآن و احادیث اسلامی مراجعه کنیم در نگاه سطحی تناقض میبینیم زیرا از یک سو اسلام خود را دین اسلامی معرفی میکند و از سوی دیگر تکامل انسان را معلول سختیها و مشکلات میداند.
4- آسان شدن امور به دست خدا است:اسان شدن کارهای سخت برای انسان به دست خدا است. اوست که با نازل ساختن آرامش به جان آدمی او را به گونه ای میسازد که از امواج مشکلات احساس اضطراب و سختی نمیکند و آنچه برای دیگران سخت و ناگوار مینماید برای او آسان وگوارا است.
زمینه های آسان شدن مشکلات:
الف:بکارگیری همه توان.
ب:نقش تقوا درآسان
کردن مشکلات مربوط به مدیریت.
ج:توکل و نقش آن در مدیریت.
توکل چیست؟
توکل عبارت است از باور کردن این معنا که مخلوق (به طور مستقل )نه میتواند زیان آور باشد و نه سود آور نه میتواند چیزی بدهد و نه میتواند چیزی را منع کند.
د:تکلیف الهی و امدادهای غیبی.
رسایی سخن:حضرت موسی (ع) علاوه بر شرح صدر و آسانی نسبی امر رسالت و امامت
برای اینکه بتواند به خوبی عهده دار مدیریت قوم خود شود تقاضای دیگری از خداوند متعال داشت و آن
اینکه سخنش رسا و برای عموم مردم قابل فهم باشد.
فصاحت و مدیریت:سخن وسیله ای است که مدیر را با افراد تحت مدیریت مرتبط میسازد
اهداف مدیریت را منتقل و راه رسیدن به آن را مشخص میکند و دیگران را به تلاش برای تحقق اهداف
مدیریت وا می دارد.بنابراین هر قدر مدیر بتواند از این وسیله بهتر استفاده کند در اعمال مدیریت
موفق تر است.امام علی (ع) میفرمایند:هیچ چیز به اندازه زبان دل انسان را به دنبال خود نمی کشد.
اعجاز سخن:رسایی سخن و نفوذ کلام یکی از مهمترین علل موفقیت پیامبر اسلام (ص) بود.
اصولا بزرگترین معجزه خاتم الانبیاء سخن است.
فصاحت فطری است یا اکتسابی؟تردیدی نیست که فصاحت گوینده فطری است.
زیبا ترین سخن و تواناترین سخنور:1- روان بودن کلمات.2- رعایت حسن
ترتیب در جمله بندی.3- قابل فهم بودن برای عموم مردم.4- رعایت اندازه لازم.5- جامع بودن سخن.
6- روان شناسی مخاطب.
6- روان شناسی مخاطب:الف:فهم مخاطب. ب:ظرفیت مخاطب.ج:نیاز مخاطب.
معاون شایسته:یکی از رازهای موفقیت مدیر داشتن معاون و همکاران و یاران توانا و شایسته است.مدیرهر چه توانمند و با تدبیرباشد اگر همکاران شایسته ای نداشته باشد کارایی چندانی ندارد و
نمیتواند به اهداف خود برسد.آخرین تقاضای حضرت موسی (ع)از خداوند متعال جهت تصدی مدیریت و
رهبری قوم خود قرار دادن یارو همکار شایسته است.
جمله پایانی:به امید آنکه مدیران جامعه اسلامی ما از راهنماییهای قرآن و رهنمودهای رهبران
الهی بهره گیرند و جهت تحقق بخشیدن عینی یاد خدا و اسلام ناب در جمهوری اسلامی برای تحصیل
صفاتی که مدیر شایسته نیازمند به آن است تلاش کنند.
