رشد و گسترش شتابناک منابع اطلاعاتی در اینترنت و بهویژه پس از شروع کار وب با قابلیتهای بی نظیر آن، ضرورت وجود عناصر دادههای فرانگر و گسترده را برای سازماندهی جستجو و بازیابی سریعتر، مؤثر و نظام یافتهتر منابع اطلاعاتی شبکه به اثبات میرساند که از جمله این عناصر «ابرداده» است.
هاپکینز (Hopkins) (1988م) در تعریف ابرداده میگوید: «اطلاعات فهرستگونهای است که برای شناسایی توصیف و مکانیابی منابع الکترونیکی شبکه مورد استفاده قرار میگیرد». با توجه به این تعریف، ابرداده در واقع نوعی روش و ابزار برای فهرستنویسی، سازماندهی و بازیابی منابع الکترونیکی در شبکه اینترنت است و کاربرد اصطلاح جدید نیز برای ایجاد تمایز میان روشهای جدید سازماندهی منابع اطلاعاتی الکترونیکی با روشهای متداول و سنتی فهرستنویسی و سازماندهی اطلاعات است که صرفاً در کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی مورد استفاده قرار میگرفت.
ویژگیهای ابردادهها
مبنای کاربرد ابرداده، جستجو، یافتن، مستندسازی، ارزشیابی و گزینش منابع شبکهای است که موجب افزایش دقت بازیابی منابع شبکهای میشود. اهمّ ویژگیها و کاربردهای ابرداده عبارت است از:
1. مدیریت بر حجم گستردهای از اطلاعات در شبکه؛2. نمایهسازی و انواع گستردهای از اطلاعات در شبکه؛
2. آسانسازی جستجو و بازیابی اطلاعات در شبکه و جامعیت در بازیابی؛
3. تطبیق، اشتراک، یکپارچهسازی و استفاده مجدد از انواع اطلاعات در محیط شبکه؛
4. نظارت بر دسترسی به اطلاعات، ابرداده نه تنها به جستجو و بازیابی مؤثر منابع اطلاعاتی ناهمگن میپردازد؛بلکه اطلاعاتی را که دسترسی بدانها محدود است، برای شیوه و نوع استفاده کاربران مدیریت میکند.
تاکنون برای ابرداده قالبها و استانداردهای گوناگونی به وجود آمده است که از مهمترین آنها میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
ـ قالب ابردادهای دوبلین کور(Dublin Core Metadata Format)
ـ قالب مارک
ـ قالب U.S مارک
ـ قالب ابرداده طرح کدگذاری متن(Text Encoding initiative)
ـ قالب ابردادهای خدمات مکانیابی اطلاعات دولتی(Governmetn lnformation Locator Services).
از میان قالبهای یادشده، قالب دوبلین کور که به منزله یک استاندارد جامع توسط او.سی.ال.سی(O.C.L.C) تدوین یافته است، از اعتبار و جامعیت بیشتری برخوردار است. به همین دلیل، این استاندارد، مورد پذیرش بسیاری از کتابخانهها و مراکز فهرستنویسی قرار گرفته و مبنای کار سازماندهی منابع اینترنتی واقع شده است.
این قالب دارای مجموعه عناصری ابردادهای است که به این ترتیب هستند: 1. عنوان؛ 2. پدیدآورنده؛ 3. موضوع؛ 4. توصیف؛ 5. ناشر؛ 6. همکار؛ 7. تاریخ؛، 8. نوع منابع؛ 9. قالب؛ 10. شناسگر؛ 11. منبع؛ 12. زبان؛ 13. ارتباط یا رابطه؛ 14. پوشش؛ 15. حقوق.
نتیجه گیری
ظهور اینترنت چالشهای جدیدی را به وجود آورده است و تاءثیرات عدیدهای بر علوم و فنون مختلف گذارده است. یکی از عرصههایی که به شدت از اینترنت تأثیر پذیرفته است، عرصه اطلاعات و اطلاعرسانی است و در آینده باید شاهد باشیم که کل جریان داد و ستد اطلاعات از طریق اینترنت انجام خواهد گرفت. ظهور محیطهای الکترونیکی جدید و منابع الکترونیکی مختلف، ضرورت الگوها، روشها، استاندارها و ابزارهای جدیدی را برای ذخیره، سازماندهی و بازیابی آنها به خصوص منابع اینترنتی میطلبد. با توجه به اینکه اینترنت خود دنیای بسیار آشفتهای است و از طرفی دیگر، امکانات فعلی موجود در اینترنت برای جستجو و بازیابی اطلاعات دارای نارساییهای عدیدهای هستند، لازم است کتابداران و اطلاعرسانان که سالهاست با عنوان سازماندهندگان منابع اطلاعاتی چاپ شناخته شده‌اند، با ابزارهای جدید سازماندهی منابع اینترنتی آشنا شوند و دنیای بینظم و آشفته موجود در اینترنت را نظم ببخشند و کارکردهای اینترنت را به حدّ اعلا که همان اشاعه اطلاعات در شکل صحیح است، با دقت هر چه تمامتر در زمان مناسب و با هزینه مطلوب به انجام برساند. برای این کار، ابزارهای چندی وجود دارد که موتورهای کاوش اینترنت یکی از آنهاست و استانداردها و الگوهایی نیز وجود دارند که حاصل کار کتابداران است که از مهمترین آنها استفاده از روشهای ابرداده در جهت سازماندهی منابع اینترنتی است. نکته اصلی و پر اهمیت آن است که اگر هر چه سریعتر چارهای بهویژه از سوی کتابداران برای مشکل سازماندهی اطلاعات در اینترنت اندیشیده نشود، با افزوده شدن حجم عظیم و روزافزون اطلاعات، نتیجهای جز بازیابی زیاد و نامربوط حاصل نخواهد شد.
