انواع بسته بندی‌های موجود

نویسند: مهندس پرديس بهمنی

ارایه شده درهمایش بسته بندی، صادرات و تجارت درمحل سازمان گسترش صادرات درنمایشگاه بین المللی تهران

چكيده :
هدف از بسته بندي کردن اين است که هم زمان نگهداري آنها افزايش يابد و هم بطور کلي از خطر عوامل فساد دروني و بيروني و اکسايش حفظ شود. همچنين حمل و نقل مواد غذائي بهتر و آسانتر انجام گردد. بسته بندي کالاهاي خارجي غير نفتي، چنان جدي و مسئله ساز است که مي بايد دولت به عنوان گامي در راه توسعه صادرات تسهيلاتي براي وارد کردن دستگاههاي جديد بسته بندي و مواد لازم فراهم آورد و امکاناتي کافي در اختيار شرکتهاي صادر کننده قرار دهد. رکود صنعت بسته بندي در ايران را مي توان ناشي از کمبود و گراني مواد اوليه بسته بندي و وسايل مورد نياز و کافي نبودن آگاهي صادر کنندگان در اين امر دانست.
در اين مقاله با برشماري انواع بسته بندي هاي شيشه اي ، فلزي ، آلومينيومي ، كاغذي و ‌پلاستيكي ،‌به مزايا و معايب آنها پرداخته مي شود . همچنين تاريخچه اي مختصر از استفاده از اين مواد در موارد خاص نيز اشاره خواهد گرديد .

كلمات كليدي :
 بسته بندي – مواد اوليه – تاريخچه – مزايا و معايب

مقدمه :
بسته بندي عبارت از محافظي است كه سلامت كالاي محتوي خود را پس از توليد تا مرحله ي مصرف حفظ مي نمايد . از طرفي بسته بندي علاوه بر اين حفاظت ، وظيفه ي ديگري نيز بر عهده دارد و آن شناسايي كالا به خريدار است . بسته بندي مانند پل ارتباطي ميان خريدار و كالاست كه بوسيله ي چهره ي خود ، به كالايش شخصيت مي دهد .
يكي از روشهاي طبقه بندي بسته بندي ها طبقه بندي آنها بر اساس جنس مواد مصرفي است :

شيشه و ظروف شيشه اي
يکي از قديميترين ظروف بسته بندي مخصوصا” در مورد مواد غذايي ظروف شيشه اي مي باشد اعتقاد بر اين است که شيشه گري نوعي از صنعت کوزه گري بوده و قدمت آن به 7000 سال قبل از ميلاد مسيح بر مي گردد ودر باستان ساخت بطريهاي شيشه اي يک صنعت مهم بشمار مي آمد . شيشه در رابطه با بسته بندي داراي مزايا و معايب مي باشد که عبارتنداز:
1- شيشه از نظر شيميايي خنثي است به عبارتي آن با ماده محتوي خود هيچگونه واکنشي انجام نمي دهد. طعم و مزه محصول بسته بندي شده در شيشه بدون تغيير حفظ مي شود.
2- شيشه غير قابل نفوذ، فاقد بو و بهداشتي مي باشد.
3- ظروف شيشه از استحکام خوبي بر خورداراست و به اشکال، اندازه ها و رنگهاي مختلف ساخته مي شود.
4- شيشه شفاف بوده و اجازه رؤيت محتوي خود را به خريدار و عرضه آن توسط فروشنده در فروشگاههاي زنجيره اي مي دهد.
معايب شيشه و ظروف شيشه اي
1- شيشه حساس به شوکهاي حرارتي و عوامل خارجي بوده لذا ميزان درصد شکستن شيشه يا ظروف شيشه اي در مقايسه با مواد اوليه بسته بندي ديگر بالاست.
2- ظروف شيشه وزن زيادي دارد که باعث افزايش هزينه حمل و نقل آن نسبت به انواع ديگر مواد بسته بندي مي شود.
3- اين خطر وجود دارد که در هنگام پر نمودن محصول در ظروف شيشه اي قسمتي از آن، خرده شده به مواد غذايي انتقال يابد.
در حال حاضر 85 درصد از کارخانه هاي نوشابه سازي از بطري شيشه اي و 15 درصد از کنسروهاي توليد شده در جار شيشه اي بسته بندي مي شوند. جار شيشه اي مانند قوطي فلزي کاملا غير قابل نفوذ به اکسيژن، رطوبت و غيره است، شايان ذکر است که خوردگي در جار شيشه اي به ندرت ايجاد مي شود.
.
ظروف فلزي يا حلبي
تاريخچه ساخت ظروف فلزي در دنيا و در ايران
تاريخ ساخت ظروف فلزي به 23 سال قبل از ميلاد مسيح نسبت داده مي شود. فلز قلع در حدود سال 1240ميلادي در شهر بوهيما توسط يک کارگر انگليسي کشف گرديد. تاريخ کشف و ساخت آهن سفيد به سالهاي بين1575 ميلادي يعني از زماني که قلع به آلمان صادر گرديد،برمي گردد. در سال 1665 ميلدي در انگليس کوشش شد تا آهن سفيد ساخته شود، تا اينکه بالاخره در سالهاي بين 1720 و 1730 ميلادي توانستند توفيق در اين امر حاصل نمايند. هنبوردي در انگلستان اولين بار توانست آهن سفيد را به طور تجارتي با موفقيت تهيه نمايد، او شمش هاي گداخته را بوسيله غلطک بصورت صفحات نازکتري در آورد. در اوايل قرن هجدهم در حدود سال 1714 ساخت آهن سفيد در فرانسه شروع گرديد.
در سال 1804 ميلادي نيکلا اپرت بطور تجربي براي نگهداري مواد غذايي به روشهاي خشک کردن، دودي کردن و بسته بندي مواد غذايي در قوطي فلزي دست يافت؛ سپس از اين روش در صنعت کمپوت و کنسرو سازي استفاده گرديد که بنام اپر تيزاسيون معروف شد. در سال 1810 ميلادي پيتر ساخت قوطي فلي از جنس فولاد که با پوشش يک لايه قلع توصيه کرد. در سال 1812 ميلادي بطور ابتدايي اولين کارگاه کنسرو سازي در بوستون امريکا شروع به کار کرد. در سال 1856 ميلادي براي بسته بندي نمودن شير تغليظ شده (شير کندانسه)، صدف دريايي و ذرت درقوطيهاي فلزي اجرا شد. بعد از ساخت اتوکلاو در سال 1874 ميلادي توسط استيونسون طرح توليد قوطي به روش پيوسته انجام شد. در سال 1906 ميلادي سازماني تحت عنوان سازمان ملي صنايع کنسرو تأسيس و سپس مرکز تحقيقاتي براي اين صنعت آغاز به کار کرد.
در سال 1958 قوطي آلومينيومي براي اولين بار توليد شد. توليد اين قوطي بعلت داشتن مزايايي شامل حمل و نقل آسان و مقاومت نسبتا بالا در مقابل تغيرات شيميايي، بسرعت توسعه يافت.
اما در کشورمان ساخت قوطي فلزي از سال1307 شمسي توسط شخصي به نام درخشان در رابطه با نگهداري مواد غذايي مورد توجه قرار گرفت. وسايل ساخت و توليد قوطي فلزي در سال 1309 به طور دستي با استفاده از قيچي، دستگاه برش، لوله کن و غيره انجام شد. براي جلوگيري از ضايعات و افزايش زمان ماندگاري محصولات کشاورزي در سال 1311-1312 از قوطي فلزي براي نگهداري نخود سبز وغيره بهره گرفتند. در سال 1330 اولين قوطي فلزي جهت بسته بندي روغن نباتي جامد بوسيله دستگاه مدرن ساخته شد و در سال1344 سيستم اک زني اتوماتيک در ايران نصب و مورد بهره برداري قرار گرفت. در حال حاضر قوطي فلزي توسط شرکتهاي بسته بندي ساخته ميشود براي توليد قوطي توسط شرکتها، ورقهاي فلزي و حتي 10 نوع لاک مجاز از خارج وارد مي شود. در سال 1998 در جهان براي بسته بندي نمودن محصولات، 7/3 درصد از قوطيهاي فلزي استفاده مي شود. گزارش شده است که در اروپا و امريکا ميزان استفاده نمودن از قوطي فلزي براي بسته بندي نمودن اغلب مواد غذايي کنسروي کاهش يافته است.

مزايا و معايب قوطي فلزي
چنانچه مواد در قوطي فلزي بسته بندي شود زمان ماندگاري آنها در مقايسه با مواد اوليه بسته بندي ديگر، به مراتب افزايش مي يابد. مواد اوليه بسته بندي شده در قوطي فلزي را بدون اينکه در آنها تغييرات ارگانوپتيکي حاصل شود مي توان به مدت 2 الي چند سال نگهداري نمود.
مزاياي قوطي فلزي
1- اغلب آنها در مقابل ضربه هاي خارجي مقاوم هستند.
2- قوطي فلزي در مقابل درجه حرارت بالا (درجه حرارت استريليزاسيون) از مقاومت بالايي برخودار است.
3- اين مواد اوليه بسته بندي، از مقاومت فوق العاده نسبت به نفوذ رطوبت، نور واکسيژن نشان مي دهد.
4- خاصيت مسموم کنندگي در آنها پايين است.
معايب قوطي فلزي
1- در آنها پديده خوردگي در مقايسه با مواد اوليه بسته بندي ديگر سريعتر انجام مي شود. در اثر خوردگي تغيراتي در سطح و داخل قوطي ايجاد مي شود. به خصوص هيدروژن آزاد شده در داخل قوطي، منجر به بادکردگي قوطي فلزي و در نتيجه سوراخ شدن( ) آن مي شود.
2- خوردگي حاصل درقوطي فلزي مي تواند باعث تغيير رنگ و کاهش ويتامينهاي مواد غذايي گردد.

آلومينيوم
تاريخچه پيدايش آلومينيوم
بيش از چهل سال است که ظروف آلومينيومي بخش عمده اي از مواد اوليه در صنعت بسته بندي را تشکيل مي دهد. فراواني اين فلز بعنوان منبع طبيعي، خواص ذاتي، تحمل حرارت و باز يابي آن به همراه انرژي پيشرفته، باعث شده است که براي بسته بندي انواع مواد مورد استفاده گردد. بيش از 8 درصد از پوسته کره زمين را آلومينيوم تشکيل مي دهد. حدس زده مي شود که در دنيا حدود 12 ميليارد ذخيره آلومينيومي وجود داشته باشد. سنگ آلومينيوم به صورت بوکسيت، که حاوي اکسيد آلومينيوم، اکسيدهاي سليسيوم، آهن و ساير فلزات است، از معدن استخراج مي شود. آلومينا با کمک فرايند شيميايي سود در درجه حرارت بالا بدست مي آيد تا تمام ناخالصيها گرفته شده و بعد محلول شيميايي براي تجزيه آلومينا به آن افزوده مي شود که سرانجام پس از ته نشين شدن و خروج از صافي در معرض حرارت قرار مي گيردتا آب آن تبخير شود. جسم ظريف سفيد رنگ بجاي مانده ظاهري شبيه به آرد دارد. وزن مخصوص آلومينيوم 7/2 گرم بر سانتيمتر مکعب مي باشد که اگر به صورت ذوب شده باشد، مي توان به صورت فويل و نوار باريک شکل بگيرد. ضخامت آلومينيوم به صورت فويل براي بسته بندي نمودن مواد غذايي20-7 ميکرومتر و به صورت نوار 21-350 ميکرومتر است اما اغلب در بسته نمودن مواد غذايي از فويل آلومينيومي به ضخامت 7-12 ميکرومتر استفاده مي شود. براي بسته نمودن پنيرهاي پروسس از فئيل آلومينيومي به ضخامت 9-15 ميکرو متر بهره مي گيرند. براي در پوش زدن بطري شيشه اي شير، نوار آلومينيومي به ضخامت40- 65 ميکرو متر و جهت بسته بندي نمودن مواد غذايي منجمد شده آماده و مربا با حجم کوچک (مربا مخصوص رستوران) نوار آلومينيومي به ضخامت 80-150 ميکرومتر استفاده مي شود.
سال1998 در جهان، 40 درصد کل مواد غذايي توسط آلومينيوم بسته بندي مي شوند. کارخانه هاي مواد غذايي در اروپا تا سال 1998 بيش از 260000 تن مواد غذايي را در قوطي هاي آلومينيومي بسته بندي نمودند، که اين مقدار 170000 تن بيش از 10 سال گذشته بوده است. تقريبا 15 ميليارد قوطي آلومينيومي مخصوص نوشابه در همين سال توليد شده است. بطور متوسط 40 درصد از کل بسته بندي نوشابه هاي مصرفي را قوطي هاي آلومينيومي تشکيل مي دهند.
مزايا ظروف آلومينيومي
آلومينيوم در مقابل اکسيژن و رطوبت از حساسيت کمتري برخورداراست. اين موضوع به تشکيل اکسيد آلومينيوم ايجاد شده د رسطح فويل يا نوار بر مي گردد. سطوح اکسيد شده در مقابل حرارت حساس مي باشند. اگر از آلومينيوم بعنوان مود اوليه بسته بندي استفاده شود، بايد سطح آن توسط لاک يا يک لايه مواد پلاستيکي پوشانده شود. يکي از مزاياي فولي آلومينيوم اينست که سمي نيست. شايان ذکر است که در آلومينيوم لاک اندود شده، انتقال آلومينيوم به مواد محتوي خود فقط 1 ميلي گرم براي هر کيلوگرم خواهد بود. بطور کلي روزانه 10-40 ميلي گرم توسط جيره غذايي وارد بدن انسان مي شود که اين مقدار نيز دفع مي گردد. ظروف آلومينيومي سبک بوده و از مقاومت خوبي در مقابل خوردگي و فساد شيميايي بر خوردار است.

پلاستيكها :
بعد از جنگ جهاني دوم ، استفاده از مواد پلاستيكي بطور معمول در صنايع بسته بندي رواج پيدا كرد و امروزه كاربرد آنها در اين امر از نظر ميزان مصرف در درجه ي اول اهميت قرار دارد . مزاياي زير جهت كاربرد پلاستيكها در بسته بندي قابل ذكر است :
– داراي وزن مخصوص كم و قيمت نسبتا”‌پايين هستند
– از قابليت شكل پذيري بالايي در دستگاههاي اتوماتيك بسته بندي برخوردارند .
– در مقابل تعداد زيادي از اسيدها و قليا ها مقاومند .
– با اضافه كردن افزودني هايي مي توان بر خواص آنها افزود .
در مقابل ، مشكلاتي كه از لحاظ زيست محيطي ايجاد مي كنند طراحان را در اين مورد در تنگنا قرار مي دهد .

كاغذ
بسياري از محصولات سلولزي را بدين نام مي شناسيم كه مزاياي زير را جهت بسته بندي فراهم مي نمايند :
– از اعطاف پذيري خوبي برخوردار است
– قابليت شكل و چاپ خوبي دارد
– ممانعت كننده ي خوبي در برابر نور است
– قابل بازيافت است و در محيط نيز به سرعت تجزيه مي شود
و در مقابل معايبي چون :
– در مقابل نفوذ رطوبت مقاومت خوبي ندارد
– نفوذ گاز و روغن از آن امكان پذير است
– قابليت دوخت خوبي ندارد .

نتيجه گيري :
مرحله ي نهايي در هر محصول اعم از هنري و صنعتي ، مبحث ارايه و presentation است اين جاست كه معرفي محصول جهت خريد و حس وابستگي صورت مي گيرد
شايد اين مرحله از موضوعات گم شده اي مخصوصا” در صنايع دستي كشور ما باشد . در بيان تفاوت بين هنر نو و هنر كلاسيك گفته شده كه هنر كلاسيك فيگور هاي طبيعت را در بهترين شكلش نشان مي داد ولي هنر نو مي گويد طبيعت بايد از فيلتر ذهن هنرمند بگذرد تا هنر گردد .
ما معتقديم امر بسته بندي يك بحث هنري – صنعتي است يعني براي بهره مندي از اهداف آن بايد به هر دو مقوله هنر و تكنولوژي آن توجه داشت .
اگر از ديد هنري بخواهيم به بسته بندي نگاه كنيم بايد گفت هر محصول بسته بندي داراي سه هدف عمده است : جلب توجه – خلق يك حالت بصري فراموش نشدني – مخابره ي يك پيام .
بهترين راه به نتيجه رسيدن دو هدف اوليه در نظر گرفتن تاثيرات بصري و استفاده از مبادي سواد بصري است . طراحي بسته تعيين خواهد كرد كه آيا هر كس براي آنچه به عنوان كالا و پيام ارتباطي عرضه مي كنيد به قدر كافي توقف مي نمايد يا خير . در اين بين استفاده از مواد اوليه مناسب و هماهنگي آنها با محصول بسته بندي شده ،‌ مي تواند در جلب نظر مصرف كننده و اعتماد او بسيار ماثر باشد .
بسته بندي در واقع زبان ،‌هويت و شخصيت محصول است پس هرچه گويا تر عرضه گردد بهتر خواهد توانست محصول را معرفي نمايد .
*http://www.articles.ir/article2259.aspx