بررسی انواع و ابعاد نوآوری

نویسنده: ھادی عباسی

چکیده: در مقاله ی پیش رو از دیدگاه دانشمندان و صاحب نظران به بررسی انواع و ابعاد نوآوری پرداخته می شود. نوآوری در محصول و فرآیند اولین نوع از انواع نوآوری می باشد که به دلیل ملموس و قابل لمس بودنشان برای عموم بیشتر مورد توجھ واقع گردیده اند. پس از گسترش و توسعه ی علوم و مخصوصا علوم انسانی و مدیریتی و مورد توجه واقع شدن مقوله ی نوآوری، این تنوع در تعاریف و تعابیر گسترش زیادی پیدا کرد. از انواع نوآوری می توان نوآوری محصول، فرآیند، پارادایم، استثماری، پیمانی، مکان، موقعیت، معمارانه، دیدگاه غالب، رادیکال، فن آوری، بنیادی، اداری، راھبردی، رفتاری، بازار، مدیریتی، فنی، اکتشافی و… را نام برد. که ھر کدام از این انواع می توانند در ابعادی چون آنی و تدریجی بودن آمیخته شده و گونه ھای جدیدی را منتج شوند. در این مقاله به اختصار بھ این موارد و بیشتر نوآوری محصول، فرآیند و پارادایم، پرداخته شده است. با توجه به تغییرات و نوآوری کھ در این زمینه – تحقیق و مطالعھ – نیز مشھود می باشد نمی توان به طور قطع و یقین تمامی جنبه ھا و انواع را پوشش داد. در پایان مقاله مدل حکومت نوآوری که به معنای یک سازمان و مجموعه ی تماما نوآورانه -نه تنھا بخش R&D – می باشد مطرح گردیده است.

مقدمه:
نوآوری زمانی رخ می دھد که ایده به صورت محصول، فر آیند، خدمت و… توسعه و یا تغییر یابد. تعاریف مختلفی از نوآوری ارائھ شدهاست . پیتر دراکر نوآوری را ھمانند ھر فعالیت عینی درکنار نبوغ و استعداد، نیازمند دانش، توجه و سختکوشی ھمه دست اندرکاران می داند. او معتقد است آنچه در میان کارآفرینان مشترک یافتم نه گونه خاصی از شخصیت بلکه تعھد سیستماتیک به نوآوری بوده است. مایکل تاشمن نوآوری را بستر پیروزی در کسب وکار دانسته تا مدیران در پی شناسایی سازوکار چرخه فناوری و جویبار نوآوری بتوانند بھ کمک انجام دگرگونیھای ناپیوسته در سازمان به امتیازھای ناشی از آنھا برسند. خلاقیت و نوآوری، استعداد مرموز نزد افراد نیست بلکه فعالیت روزمره برای برقراری روابطی است که قبلاً دیده نشده و برقراری ارتباط بین مسائلی است که به طور معمول در کنار یکدیگر قرار نمیگیرد. البته نوآوری در سایه نبوغ محض ھم وجود دارد ولی بیشتر نوآوران به ویژه پیروزمندان آنھا، از راه جستجوی آگاھانه و ھدفمند فرصتھای کمیاب به نتیجه رسیده اند. ھالت اصطلاح نوآوری را در یک مفھوم وسیع به عنوان فرایندی برای استفاده از دانش یا اطلاعات مربوط به منظور ایجاد یا معرفی چیزھای تازه و مفید به کاربرد. در ادامه توضیح می دھد کھ نوآوری ھر چیز تجدید نظر شده است که طراحی و به حقیقت درآمده باشد و موقعیت سازمان را در مقابل رقبا مستحکم کند و نیز یک برتری رقابتی بلند مدت را میسر سازد. به عبارتی دیگر نوآوری خلق چیز جدیدی است که یک ھدف معین را دنبال و به اجرا رساند. اوریب، نیز بیان می کند نوآوری توسعه و کاربرد ایده جدید به صورت محصول، فرایند یا خدمت جدیدی است کھ منجر به رشد پویای اقتصاد ملی و افزایش استخدام برای تولید سود در شرکت نوآور می باشد. نوآوری پدیدهای نیست که فقط یک بار رخ دھد، بلکه فرایندی مستمر و متشکل از فرایند تصمیم گیری سازمانی در تمام مراحل، از توسعه ایده جدید تا کاربردی شدن آن می باشد.نوآوری براساس کاربرد و زاویه ی دید ارائه کننده و ھمچنین مصرف کننده ی آن به گونه ھا و اشکال مختلفی تعبیر و دسته بندی شده است که در ادامه به آن می پردازیم.

مبحث
در مباحث و مقالات مختلف تقسیم بندیھای بسیار متنوعی در مورد نوآوری صورت پذیرفته و ھر شخص و یا گروه بر اساس دیدگاه و مورد مصرف خود آن را بخش بندی نموده است. در یکی از این تقسیم بندی ھا نو آوری به چھار دسته شامل موارد ذیل تقسیم می شود:
نوآوری در محصول، نوآوری در فرآیند، نوآوری در موقعیت و نوآوری در پارادایم. تصویری که بیشتر از ھمه از نوآوری در ذھن عموم مردم شکل می گیرد نوآوری در محصول و فرآیند است. نوآوری یک محصول، راه حلی جدید و خلاقانه برای شرایط و تمایلات فعلی و آتی می باشد و تمایلات و نیازھای پنھان و آشکار و خواسته ھای مشتریان و سھام داران را برآورده می کند. نوآوری در محصول شامل چندین جنبه اساسی است:
1) جستجوی نیازھا برای محصولات،فرآیندھا و خدمات جدید
2) تعیین مدیریت مناسب و تطبیق محصولات جدید
3) استقرار برنامه ریزی مناسب برای کل سیستم مدیریت در جھت توسعه تجاری سازی محصولات جدید.
4) انتخاب فرصت ھای محصولات جدید برای سرمایھ گذاری
5) تقویت توانایی ھای سازمانی جھت خلق محصولات جدید موفق
6) تولید محصول جدید و برنامه اجرای توسعه محصول جدید و …
نوآوری در محصول نیز بر اساس دستھ بندی ھای مختلف دارای انواعیست که یک نمونهدر شکل زیر نشان داده شده است.
( گونه شناسي نوآوري ھاي محصول؛ منبع :ھندرسون و كلارك ( 1990 ص12)
نوآوری در فرآیند به مواردی اتلاق می شود کھ در آن سازمان روش ھا و نحوه ی تولید یا ارائه ی خدمات خود را تغییر داده و یا بھبود می بخشد.
به گفته دستورالعمل اسلو(2005 )، نوآوري ھای فرآیند به منظور كاھش ھزینه تولید یا تحویل ھر واحد، افزایش كیفیت یا تولید یا تحویل محصولات جدید یا با بھبود قابل توجه مورد توجه  قرار می گیرند.
ھدف غایی از نوآوری فرآیند در این دستورالعمل (ص 20 )  تقویت بھره وری عنوان شده است.
نوآوری ھای فرآیندی ممكن است شامل چنین مواردي بشوند: مواد ورودی، ویژگی ھای شغل، جریان كار و اطلاعات (آبرناثی و اوتربك 1987 ). در مورد انواع نوآوری فرآیند، مناسب است توجه گردد كه یك فرآیند بطور عملی شامل چه مواردی می شود كه این خود شاید بتواند نگاه مناسب تری از نوآوری فرایند را ارائه دھد. داونپورت (1993) فرآیندھای معمول در شركتھای تولیدی را شامل دو گروه فرآیندھای عملیاتی و مدیریتی برمي شمرد. وی فرآیندھای عملیاتی را مواردی شامل توسعه محصول، كسب مشتری، شناسایی نیازھای مشتری، ساخت، پشتیبانی یكپارچه، مدیریت سفارش، خدمات پس از فروش و فرآیندھای مدیریتی را شامل نظارت بر عملكرد، مدیریت اطلاعات، مدیریت دارایی ھا،  مدیریت منابع انسانی، برنامه ریزی و تخصیص منابع مي داند (داونپورت، 1993 ص 8).
نوآوری در موقعیت یا جایگاه یک محصول یا یک شرکت در بازار ھدف به معنی معمولا زمانی صورت می گیرد که جابه جایی جایگاه و تغییر موقعیت آن منتج به دستیابی به بخش جدیدی از بازار و مشتریان و یا سھم فروش بیشتری در بین مشتریان کنونی می شود و به عبارتی به معنی تغییر به صورت غیر فیزیکی و تنھا یک جابجایی مجازی در ذھن مصرف کننده است.
نوآوری پارادایم، نوآوری بر مبنای انتقالات بزرگ (گسترده) با مقاصد جامع را می گویند که گاھی اوقات این انتقالات درمورد تکنولوژی صورت می گیرد(GPT) که پارادایم فنی – اقتصادی نامیده می شود (ادکوئیست و ریدل،2000) . در سال 2000 میلادی آقای Felix Janszen در مقدمه کتاب خو د با عنوان:
The Age of Innovation: Making Business Creativity a Competence In
To a Coincidence به عبارت زیر اشاره دارد:
“بعد از پارادایمھای کارایی در دھه ھای 1950 و 1960 ، کیفیت در دھه ھای 1970 و 1980 ، و انعطافپذیری در دھه ھای 1980 و 1990 ، اکنون در پارادایم نوآوری زندگی میکنیم”.
در امتداد پارادایم نوآوری دو تعبیر از سازمان نوآور را میتوان از یکدیگر متمایز نمود؛ نخست سازمان با قابلیت عرضه نوآوری و دیگری سازمان موفق در عصر نوآوری. سازمان با قابلیت عرضه نوآوری، سازماني است كه متناسب با منحنی عمر سازمانی خود و منحنيھای عمر محصولات و خدماتش، با پذیرش نوآوريھا در وروديھا و فرایندھای پردازشی خود، تغییراتی را در خروجيھای خود ارائه نماید خواه این تغییرات بنیادین و در نوع محصولات و خدمات آن باشد خواه تغییرات جزیی در یك یا چند ویژگی از محصولات و خدمات پیشین باشد. سازمان موفق در عصر نوآوری، سازمانی است كه فلسفه وجودی، مأموریت و شعار خود را با توجه به اھداف عصر نوآوری بازنگری نماید و به جای عرضه محصول یا خدمتی خاص، كاركرد خود را بر رفع نیاز واقعی بشر در حیطه كسب و كار خود معطوف نماید. بدون شك چنین سازمانی، ابتدا محصولات و خدمات خود و سپس كلیه فرایندھای اصلی و پشتیبان خود را با توجه به مأموریت جدید خود بازتنظیم می كند.
ھمانگونه که اشاره شد اعتقاد بر این است که برخی از نوآوری ھا ترتیب کلی کارھا را تغییر می دھند . روش ھای کھنه را از دور خارج می سازند و شاید تمام فعالیت ھای اقتصادی را برای ھمیشه متحول سازد. سایر نوآوری ھا نیز مستلزم تغییر در نگرش جھان سنتی است (ون د ون، 1999 ، روجر،1995 و تید) یک نمونه از نوآوری بنیادی و پیشرفت مھم، طراحی اولیه از یک ھواپیمای جنگنده است.
ھمچنین، به عنوان اولین تولید منسجم یا توسعه اولیه می توان از تولید پنی سیلین نام برد.  فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICTs) و نمونه دیگر موتورھایی با احتراق درونی از چنین ، نمونه ھای GPT ھستند.
چنین نوآوری ھایی ممکن است منجر به ایجاد صنایع با برند جدید شوند .
نوآوری بنیادین و نوآوری تدریجی طبقه بندی دیگریست که بر مبنای میزان تغییرات و جدید بودن نوآوری می باشد. نوآوری بنیادی به تغییر اساسی و ریشه ای اشاره دارد در حالی که نوآوری تدریجی به نوآوری قبلی بدون تغییر در زمینه اصلی آن اضافه می گردد. از دیگر انواع نوآوری می توان به نوآوری بازار، نوآوری رفتار، نوآوری راھبردی، نوآوری معماری، نوآوری مکان، نوآوری در دیدگاه غالب اشاره نمود.
نوآوری بازار شامل رویکردھای جدید شرکت برای تطبیق، ورود و گسترش در بازار ھدف می باشد. که بازار ھدف می توان ھمان بازار قبلی بوده و یا بازار جدیدی باشد.
نوآوری رفتار در میان افراد و تیم ھا نشان داده می شود و مدیری را قادر می سازد تا فرھنگ نوآوری و قدرت پذیرش ایده ھای جدید و نوآوری ھا را ایجاد نماید.
نوآوری راھبردی به توانایی سازمان در اداره کردن اھداف سازمانی جاه طلبانه و ھمچنین مشخص کردن ناھماھنگی ھای موجود میان این آرزوھا و منابع موجود به منظور گسترش منابع محدودی چون خلاقیت، اشاره دارد.
نوآوری اکتشافی که از جنس نوآوری بنیادی است، طراحی جدید را پیشنھاد می دھد، بازار جدید را ایجاد می کند، کانال ھای توزیع جدید را برای مشتریان تھیه می نماید.
نوآوری استثماری از جنس نوآوری تدریجی است و طراحی شده است تا موقعیت موجود را بھبود دھد.
نوآوری معمارانھ، کھ معماری محصول را بدون تغییر در ترکیبات آن تغییر می دھد.
نوآوری پیمانی به تغییر در مفھوم مرکزی بدون تغییر در معماری اشاره دارد.
نوآوری مکان گونه ای است که مفھومی که خدمات یا محصولات را معرفی می کند را، تغییر می دھد.
نوآوری در دیدگاه غالب در مدل ھای اساسی ذھنی سازمان کھ براساس آن امور بھ انجام می رسد، تغییر ایجاد می کند.
نوآوری رادیکال که حاصل مدیریت موفق شرکت در مواردی است که به صورت ھمزمان مدل کسب و کار و تکنولوژی تغییر میکند. یک نوآوری رادیکال مناسب میتواند در محیط رقابتی صنعت تغییرات اساسی ایجاد کند. نوآوریھای رادیکال بیش از حد، میتوانند منابع را ھدر داده و موجب شکل گیری انتظارت غیرواقعی در مورد خلق چیزھای جدید در آینده شوند که ممکن است برای شرکت مھلک و کشنده باشند. بدون حمایت قدرتمند از قابلیتھا در نوآوریھای تدریجی و نفوذی و ایجاد یک ترکیب استراتژیک از انواع نوآوری ھا، نوآوری رادیکال میتواند بسیار پرھزینه باشد. باید توجه کرد که ایجاد تعادل و انسجام در پورتفولیو سرمایه گذاری و ایجاد ترکیبات مناسب از نوآوریھای تدریجی، نفوذی و رادیکال برای تطابق با واقعیات شرکت، از اھمیت بسزایی برخوردارند. این مھم نیاز به مدیریت مشخصه ھای تعاملی مدلھای کسب و کار و تکنولوژی در طی ماتریس تکاملی دارد.
یکی از ابتدایی ترین مدل ھای ارائه شده توسط نایت در سال 1967 پیشنھاد شد.او چھار نوع نوآوری را پیشنھاد نمود که عبارتند از:
1- نوآوری محصول یا خدمات(به ارائھ محصول یا خدمات جدید اشاره دارد).
2- نوآوری فرآیند تولید (به تغییرات در نحوه انجام امور و پیشرفت ھای فناوری اشاره دارد).
3- نوآوری ساختار سازمانی (به قدرت ارتباط سازمان، سیستم ھای ارتباطی یا سیستم ھای پاداش رسمی اشاره دارد).
4- نوآوری افراد (به تغییرات کارکنان در سازمان که شامل تغییرات در سطح کارکنان، پزسنل، قوانین کار، فرھنگ و رفتار می باشد، اشاره دارد).
کوپر در سال 1998 مدل چند بعدی از نوآوری ارائه داد کھ انواع نوآوری در سه بعد دو دویی طبقه بندی نمود که شامل محصول-فرآیند، فناوری-اداری، تدریجی-بنیادین می باشد.

طبقه بندی کوپر:
او نشان داد که ھر نوآوری می تواند جنبه ای از یکی از این شش نوع از نوآوری را داشته باشد.ھوگارد و ھنسن طبقه بندی دیگری از انواع نوآوری را ارائھ کردند کھ شامل سه نوع نوآوری شامل محصول، فرآیند و سیستم تجاری بود. سیستم تجاری به ھمه نوآوری ھایی که در نوآوری ھایی که در نوآوری محصول و فرآیند اتفاق نمی افتد اشاره دارد مانند گرایش مشتری یا بازار.تروت علاوه بر نوآوری محصول، فرآیند و خدمات نوآوری سازمانی (که به سیستم ارتباطی جدید و معرفی روش ھای حسابداری جدید اشاره دارد)، نوآوری مدیریتی که سیستم ھایی مانند مدیریت کیفیت جامع و مھندسی مجدد فرآیندھای تجاری را معرفی می کند، نوآوری تولید که شامل دایره کیفیت، سیستم می شود، و نوآوری MRP ھای تولید در لحظه و نرم افزارھای برنامه ریزی تولید جدید مانند بازار/تجاری که به طبقه بندی مالی جدید، رویکرد فروش جدید مانند بازاریابس مستقیم اشاره دارد، را برای طبقه بندی آن در نظر گرفت.
تقسیم بندی دیگری توسط استیگلیتز و ھین انجام شد که در شکل زیر نشان داده شده است.
طبقه بندی دیگری توسط رولی و ھمکاران انجام شد که نوآوری را در چھار نوع محصول، فرآیند، مکان و از دیدگاه غالب طبقه بندی کرد.
دسته بندی دیگری نوآوری را به ده نوع تقسیم می کند که در اصل زیر مجموعه ی چھار نوع اصلی شامل فرآیند، محصول، تحویل و توزیع و فایننس و سرمایه گذاری می شود. در این تقسیم بندی علاوه بر محصول و فرآیند، نحوه ی ارائه ی محصولات، نحوه ی تبلیغات و معرفی محصولات و خدمات ھمچنین چگونگی ایجاد ارتباط با مشتریان، ایجاد ارزش افزوده، ایجاد حسی متمایز در مشتریان چه از نظر محصول، تبلیغات، توزیع و تحویل محصول و … مدنظر قرار گرفته است.

نتیجه گیری:
ھمانگونه که در جدول زیر نشان داده شده است محققان و دانشمندان متعددی به مطالعه ی نوآوری و تبیین گونه ھا و انواع آن پرداخته اند. ھر یک از این افراد از زاویه دید و زمینه ی مطالعه ی خود این دسته بندی را عنوان نموده است.
در بیشتر این طبقه بندی ھا نوآوری در محصول، فرآیند، خدماتی و اداری، و نوآوری ھای زیر مجموعه ی نوآوری پارادایم به چشم می خورد. در برخی دیدگاه ھا این انواع نوآوری سوار بر بعد دیگری به  نام زمان شده و از نظر تدریجی بودن و آنی بودن نیز دسته بندی می شوند. اما می توان عنوان کرد که جدیدترین شیوه ی نوآوری که به حکومت نوآوری معروف است در سال ھای اخیر توسط Jean Philippe Deschamps مطرح گردیده است. این شیوه و نوع از نوآوری که بیشتر به راھکار شبیه است عنوان می کند نوآوری در تمامی بخش ھای سازمان و شرکت باید جاری و ساری باشد و نباید تنھا مختص به محصول، فرآیند، خدمات و … باشد. که این امر مستلزم دقت، توجه و تمرکز بالایی است چرا که برخی سازمان ھا با زیاده روی در این زمینه دچار سردرگمی، عدم پذیرش از سوی کارکنان و …  می شوند.

منابع:
1) الگوي ھماھنگي راھبرد ھاي نوآوري محصول و فرآیند براساس چارچوب ارزشھاي رقیب، محمد اسكندري-
دانشجوي دكتري دانشگاه علامه طباطبایي جعفر قیدرخلجاني- عضو ھیأت علمي دانشگاه صنعتي مالك اشتر سیدمحمد اعرابي عضو ھیأت علمي و استاد دانشگاه علامھ طباطبایي
2) مقدمه ای بر نوآوری در محصول و فرایند، ماریوس تی.اچ میوز و چارلز ادکوئیست، ترجمه :معصومه پورجعفری مقدم
3) بررسی سیستمھاي سنجش نوآوري و ارائھ چارچوبی براي سنجش نوآوري در ایران، سیدحبیب لله طباطبائیان استادیار گروه مدیریت دانشکده مدیریت و حسابداري علامھ طباطبایی، تھران، ایران، مھدي پاکزاد بناب دانش آموخته کارشناسی ارشد مدیریت تکنولوژي، دانشکده مدیریت و حسابداري علامه طباطبایی، تھران، ایران.
4) برآورد سطح نوآوري شركت ھاي مستقر در پارک علم و فناوري یزد با استفاده از شبكه ھاي عصبي مصنوعي و رگرسیون، سید حبیب ا …میرغفوری عضو ھیات علمی دانشگاه یزد، زھرا صادقیان دانشجوي كارشناسي ارشد مدیریت جھاد دانشگاھي یزد، زھرا صادقي آراني دانشجوي دكتراي مدیریت دانشگاه تھران.
5) ارائھ الگویی برای گونه شناسی انواع نوآوری سازمانی، حمیدرضا رضوانی عضو ھیات علمی و استادیار دانشگاه
مازندران، رزا گرایلی نژاد کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی مازندران
6) تئوری ھای نوآوری ، مدل ھا، فرآیندھا و سیاست ھا،میر سامان پیشوایي، عضو ھیأت علمي دانشکده مھندسي صنایع
دانشگاه علم و صنعت ایران، مدرس دانشکده مھندسي پیشرفت دانشگاه علم و صنعت ایران
7) ارائه چارچوبی مفھومی برای انتخاب ایده ھای محصول جدید و نوآورانه، یاسر قاسمی نژاد دانشجوی دکترای مدیریت سیستم دانشگاه امام حسین، فرھاد شاه میری کارشناس ارشد مدیریت تکنولوژی دانشگاه علامه طباطبایی، مدرس علمی کاربردی و جھاد دانشگاھی شیراز
8) بررسی فرایندھای نوآوری و تأثیر آن بر عملکرد مالی شرکتھا صدیقه علی اکبری رسا کارشناس امور پژوھش و فناوری، شرکت گاز خراسان رضوی، مشھد، میرمحمود عدالت حقی کارشناس کمیته فنی و بازرگانی، شرکت پالایش گاز شھید ھاشمی نژاد، مشھد

Business Model Innovation, BCG(Boston Consulting Group) 9 )
Tidd, J., Bessant J. Managing innovation: integrating technological, market 10)
and organizational change, 4th ed, Wiley, 2009. (Chapter 1)
ISEAD and WIPO, 2012. The Global Innovation Index 2012: Stronger (11
Innovation Linkagesfor Global Growth.
Innovation Governance, Jean-Philippe Deschamps (12

ھادی عباسی،کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس