تاثير تيم کاری ايمنی بر کاهش حوادث شغلی

نویسندگان: داود کرماني – افشين منتجبی

چکيده: باتوجه به روند روبه رشد بروز حوادث در صنايع، در اين مقاله، تاثير تشکيل تيم کاري ايمني در کاهش بروز حوادث ناشي از کار، مورد بررسي قرار مي گيرد. اين بررسي از آن جهت اهميت دارد که به نقش موثر سرپرستان و سرکارگران در قالب تيم کاري ايمني در کنار مهندسان ايمني، در کاهش و کنترل حوادث مي پردازد. تجربه ما نشان داده که روش ارائه شده، قابل اجرا بوده و مي تواند در صورت اجراي درست باعث کاهش وقوع حوادث شود. نتايج پياده سازي اين روش به شرح زير بوده است:
کاهش 58 درصدي تعداد حوادث به وقوع پيوسته، در بازه زماني 6 ماهه، در مقايسه با زمان مشابه در سال پيش (مقايسه بين نيمه اول سال 84 با سال 85 بوده است).
کاهش روزهاي تلف شده به ميزان 68 درصد(مقايسه بين نيمه اول سال 84 با سال 85 بوده است).
کاهش ضريب شدت تکرار از 2 و 1 به 1 (مقايسه بين نيمه اول سال 84 با سال 85 بوده است).

مقدمه
حادثه، يک واقعه برنامه ريزي نشده است که منجر به خسارت جاني، مالي يا حتي اتلاف وقت مي‌شود. امروزه ثابت شده که اغلب حوادث در صنعت، به علت اعمال ناايمن (Unsafe Acts) و شرايط ناايمن (Unsafe Conditions) به وقوع مي‌پيوندد. کنترل و بهبود شرايط ناايمن از راه فرايندهاي شناسايي و ارزيابي خطر و صدور اقدامات پيشگيرانه و اصلاحي پيگيري مي شود. در مورد کنترل اعمال ناايمن يا رفتار ناايمن پيشنهاد مي شود تا افراد، تحت آموزش ايمني و بهداشت قرار گيرند.
تشکيل تيم‌هاي کاري با هدف دستيابي به ايمني، اقدامي است که امروزه به آن توجه ويژه‌اي مي‌شود. ازآن جمله تيم ايمني (AGC (Associated General Contractorsمي‌باشد که از سال 1990 با هدف محيط کار ايمن و در سطح جهاني تشکيل شده که شرکتهاي مختلف مي توانند به صورت داوطلبانه به عضويت درآيند تا تحت مميزي ساليانه قرار گيرند. در اين مميزي‌ها هر شرکت بعنوان يک تيم ايمني در نظر گرفته مي شود و طي آن ميزان آگاهي افراد از مسئوليتهاي ايمني و در حال اجرا بودن برنامه هاي ايمني، مورد بررسي قرار مي‌گيرد؛ در واقع اين يک برنامه مديريت ايمني داوطلبانه است.
از جمله طـرحهاي ديگري که در زمينـه درگير کردن گـــروه‌هاي مختلف در صنايع و به منظور کنــترل اعمـال ناايمن در سطـــح دنيا در حـال اجـــرا است بايد از طرح حفاظت داوطلبـانه (‌Voluntary Protection Program= VPP )نام برد. نخستين بار در سال 1982 اين برنامه توسط هسته اصلي OSHA پيشنهاد شد و به صورت نمونه در يکي از شرکتهاي هواپيما سازي ايالات متحده طرح ريزي شد و به اجرا درآمد. نتيجه بسيار مثبت اين امر باعث شد تا بقيه شرکتهاي هواپيما سازي نيز به فکر استفاده از اين روش بيفتند.
تعريف تيم و گروه
گروه کاري
دو يا چند نفر که رابطه متقابل با يکديگر دارند و براي رسيدن به هدف مشترک گردهم مي آيند.
تيم کاري
گروهي هستند با دانش، مهارت و قابليت هاي ويژه که با اتکا به يکديگر و تعامل متقابل در جهت رسيدن به يک هدف مشخص، تحت مديريت واحد فعاليت و همفکري مي کنند. در يک تيم کاري، هم افزايي ايجاد مي شود؛ يعني برآيند عملکرد جمعي افراد، از مجموع عملکرد تک تک اعضا بيشتر است.‌ (رابينز، 1384)
کار تيمي
کار تيمي، به معني کارکردن با هم، براي يک هدف مشترک است. براي ايجاد کار تيمي در يک حوزه کاري افراد گروه بايد بر روي هدف و روش دستيابي به آن، توافق داشته باشند.
مراحل پژوهش
1. طرح ريزي پروژه
اين پروژه در يکي از سالن هاي توليد يک شرکت خودروسازي با حدود 700 نفر کارکنان آن شرکت به اجرا درآمد.
در اين مورد ابتدا آمار حوادث درشش ماه نخست سال 84 (داراي استراحت و بدون استراحت) مورد بررسي قرار گرفت که در پي آن اين نتايج به دست آمد:
1-1. بيشترين فراواني علت وقوع حوادث، ناشي از عمل ناايمن افراد مصدوم بود.
1-2. بالاترين تعداد حوادث در روزهاي اوليه، جابه جايي افراد در بين ايستگاههاي کاري، رخ داده بود.
1-3. تعدادي از حوادث در شيفت هاي مختلف، به طور مشابه تکرار شده بود.
1-4. برخي از حوادث در روزهاي نخست تغييرات فيزيکي خط توليد، به وقوع پيوسته بود.
1-5. سرپرستان وسرکارگران نسبت به داده هاي آماري مربوط به حوادث که هر شش ماه در اختيار مديريت قرار مي گرفت علاقه نشان نمي دادند و بهره لازم را نمي بردند. (حساسيت هاي لازم در مورد آمار حوادث ارائه شده در بين سرپرستان وجود نداشت).
با توجه به نتايج به دست آمده، قالبي جديد براي بررسي حوادث و جلب مشارکت مديريت، روسا، سرپرستان و سرکارگران اين سالن درنظر گرفته شد. همچنين به منظور پوشش نواقص شناسايي شده (که پيش‌تر به آن اشاره شد) برنامه هاي کاربردي در نظر گرفته شد که مهمترين آنها به اين شرح زير است:
1-6. ايجاد سيستم اطلاعاتي براي يکپارچه سازي گزارش حوادث؛
1-7. طرح پروژه در سطح مديريت ارشد سالن؛
1-8. طرح ريزي برنامه توجيهي پروژه در سطح سرپرستان و سرکارگران؛
1-9. طرح ريزي برنامه آموزش سرکارگران درمورد چگونگي نحوه ارائه آموزشهاي کوتاه مدت به کارگران.
2. روش پژوهش
در مرحله نخست پس از طرح ريزي قالب کلي پروژه و طراحي بانک نرم‌افزاري‌، موضوع با مديريت ارشد سالن مطرح شد و پس از موافقت، براي اجراي طرح در سطح سالن، اقدامات اوليه به اين گونه صورت گرفت:
2-1. تشکيل جلسات توجيهي
در اين مرحله پس از تهيه گزارش‌هاي تحليلي، براي سطوح مديريت، روسا‌، سرپرستان و سرکارگران، دو جلسه توجيهي برگزار شد.
در جلسه نخست، کليات پروژه براي حاضران تشريح و در زمينه موارد زير توضيحاتي ارائه داده شد:
– آمار تحليلي و مقايسه اي حوادث به تفکيک محدوده سرپرستي، به منظور مقايسه بهتر ارائه شد.
– توضيحاتي در مورد تشکيل تيمهاي کاري، نتايج و تاثيرات آن بر پيشرفت کار ارائه شد.
– همچنين اقدامات در نظر گرفته شده براي کنترل اعمال ناايمن و شرايط ناايمن، معرفي و تشريح شدند. (جدول 1)
در جلسه دوم ، به سرکارگران و سرپرستان در مورد چگونگي آموزش‌هاي ده دقيقه اي کوتاه مدت ، تکنيک هاي آموزش به فراگيران، مطالبي که بايد آموزش داده شوند، افرادي که بايد تحت آموزش قرار گيرند و سر انجام تکميل فرمهاي ثبت حوادث توضيحاتي ارائه شد.
2-2. تشکيل تيم هاي کاري
به منظور راهبري بهتر، مقرر شد تا هر سرپرست به همراه سرکارگران خود در محدوده تحت سرپرستي، يک تيم کاري را تشکيل دهند. سرپرستان بعنوان مسئولان تيم حوزه سرپرستي خود و کارشناس ايمني به صورت راهبر، در تمام تيم ها مشارکت فعال داشته باشند.
2-3. تشکيل جلسات ماهيانه بررسي و تحليل حوادث در باجه‌هاي سرپرستي
پس از ثبت حوادث در بانک نرم‌افزاري، در پايان هر ماه آمار حوادث به تفکيک ناحيه سرپرستي، توسط کارشناس ايمني سالن تهيه و در دفاتر سرپرستي براي هر قسمت به تفکيک شيفت کاري با حضور سرپرستان و سرکارگران در جلسات بيست دقيقه اي تحليل مي شد. همچنين از افرادي که دچار حوادث شديد شده بودند (حوادثي که درمان آن به بيش از سه روز استراحت نياز دارد) دعوت به عمل آمد که همراه سرکارگر خود در جلسات توجيهي حضور داشته، تا در مورد علل وقوع حادثه و راهکارهاي کنترلي و يا اصلاحي بحث شود.
2-4- ارائه آموزش ده دقيقه اي توسط سرکارگران
پس از برگزاري جلسه توجيهي براي سرکارگران در مورد چگونگي اجراي طرح آموزش 10 دقيقه اي، با طراحي فرمهاي ثبت آموزش، از سرکارگران خواسته شد تا در اين موارد به آموزش (10 دقيقه اي) کوتاه مدت اقدام کنند:
2-4-1. عدم حضور فرد بيش از سه روز در محيط کار (براي مثال به علت استراحت پزشکي، سفرزيارتي، مأموريت و …)؛
2-4-2. وقوع حادثه براي فرد؛
2-4-3. جابه‌جايي فرد در بين ايستگاه‌هاي کاري؛
2-4-4. تخلف افراد از قوانين و مقررات ايمني.
3. دست آوردها
پس از گذشت شش ماه از اجراي پروژه، ثبت آمار آموزش هاي سرکارگران، تشکيل جلسات ماهيانه در مورد تحليل حوادث با تيمهاي کاري و بررسي آمار مقايسه اي حوادث (نيمه اول سالهاي 84 و 85) مشاهده مي شود که تعداد حوادث با 58% کاهش از 45 مورد حادثه در شش ماهه نخست سال 84 به 19 مورد در سال 85 تقليل يافته است و همچنين ميزان روزهاي تلف شده از 614 روز در شش ماهه نخست سال 84 به 198 روز در سال 85 کاهش پيدا کرده است. (نمودارهاي شماره 1 و 2)
در اين مورد تعداد حوادث 58 درصد و روزهاي تلف شده 68 درصد، در نيمه اول سال 85 به نسبت زمان مشابه در سال84 کاهش (بهبود) و ضريب شدت تکرار از 2.1 در نيمه اول سال 84 به 1 در نيمه اول سال 85 کاهش يافته است.

نتيجه‌گيري
با توجه به نتايج آماري به دست آمده از اجراي موفقيت آميز طرح آزمايشي همکاري واحدهاي توليدي در فرايند کاهش حوادث، در قالب تيم کاري در اين بخش به بررسي نقاط قوت و عوامل مؤثر آن مي پردازيم:
الف- اطلاع‌رساني به سرپرستان و سرکارگران
ارائه آمار حوادث به تفکيک حوزه سرپرستي، منجر به ايجاد حس رقابت بين سرپرستان شد تا در شيفت هاي مختلف براي کنترل حوادث بيشتر تلاش کنند. همچنين به دليل بررسي ماهيانه حوادث، فرصتي پيش مي آْمد تا براي ماه آينده نيز برنامه ريزي شود.
ب – ايجاد و گسترش فرهنگ آموزش موثر ايمني
سرکارگران به عنوان آگاه‌ترين و نزديکترين فرد به کارگران، به ويژه در بازگشت از استراحت مربوط به مصدوميتهاي بعد از حادثه، مي توانند بهترين و کاربردي ترين تذکرات و آموزش‌هاي لازم را در مورد جلوگيري از تکرار حادثه، به کارگران ارائه دهند. از اين رو با تکميل فرم هاي مربوط به آموزش‌هاي 10دقيقه اي و مستند کردن اين آموزشها انگيزه لازم براي سرکارگران و تاثير مناسب بر فرد آموزش گيرنده ايجاد مي شود، تا ضمن جدي گرفتن آموزش ( اگرچه به صورت شفاهي و در زمان کوتاهي ارائه مي شود) بر اجرايي کردن آن، تمام تلاش خود را به کار گيرند.
ج. يکپارچه سازي اطلاعات مربوط به حوادث
در پايان هر ماه در دفاتر سرپرستي، کارشناس ايمني در مورد تمامي حوادثي که در ساير شيفتها اتفاق افتاده بود، توضيحاتي ارائه مي دادند تا با آگاهي از علل حوادث، از وقوع مجدد آنها پيشگيري شود.
د. ايجاد حساسيت روي حوادث
براي جلب بيشتر مشارکت سرپرستان و سرکارگران طبق توافق اوليه با اعضا تيم و به منظور پيشگيري از وقوع حوادث شديد، از مصدوم يا مصدوميني که دچار حوادث شديد شده بودند (حوادث داراي بيش از سه روز استراحت پزشکي) به همراه سرکارگر مربوطه دعوت به عمل مي‌آمد تا در جلسات پايان هرماه، در دفاتر سرپرستان شرکت و در مورد علت و چگونگي بروز حادثه، توضيحاتي را ارائه کنند. بدين ترتيب ضمن بحث جمعي و در صورت لزوم ارائه راهکار مناسب، براي جلوگيري از بروز حوادث مشابه، توسط اعضا تيم تصميم گيري و پيشنهادات لازم ارائه مي شد.
نتايج به دست آمده از اجراي پروژه SWT و تحليل انجام شده در بخش بحث و بررسي، حاکي از آن است که مي توان از اين طرح، به عنوان يک طرح کارا و اثربخش، با بسترسازي مناسب براي کاهش حوادث در ساير صنايع استفاده کرد.
منابع
1. رابينز، استيفن پي، مباني رفتار سازماني، ترجمه: علي پارسائيان و سيدمحمد اعرابي، تهران، دفتر پژوهشهاي فرهنگي، 13841