تعاونی چیست؟
تعاونیها، واحدهای کوچک اقتصادی ویژهای هستند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، در تولید ملی، کارآفرینی و جذب نیروی کار، با افراد جامعه مشارکت میکنند و غالبا مالکیت مستقلی دارند. در واقع، تعاونیها، سازمانهایی مردمی هستند که از سوی خود اعضا و با اختیار کامل آنها تشکیل و منطبق با اصول بینالمللی تعاون اداره میشوند. از آنجاکه تعاونیها در فرآیند رشد و تعالی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه تأثیر بسزایی دارند، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صورت گسترده به آن پرداخته شده است. اصل 44، مهمترین اصلی است که در قانون اساسی در مورد تعاونیها آمده است که در آن به طور مشخص، تعاون را یکی از بخشهای سه گانه نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران معرفی میکند. بر اساس این ماده، نظام اقتصاد ایران بر سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی با برنامهریزی منظم و درست استوار است. به طور خلاصه، تعاونیها از بُعد اقتصادی به عدالت، از نظر سیاسی به آزادی و از دیدگاه فرهنگی به ارزشهای اخلاقی و دینی توجه دارند و بهترین جلوگاه پیوند مناسب میان اقتصاد، فرهنگ و سیاست شمرده میشوند
تعاونیها، سازمانهایی مردمی هستند که از سوی خود اعضا و با اختیار کامل آنها تشکیل و منطبق با اصول بینالمللی تعاون اداره میشوند
تعاون از دیدگاه قرآن
آموزهها، دستورها و تأکیدهای دین مبین اسلام بر کمک به همنوعان، همکاری در کارهای نیک و یاری رساندن به نیازمندان است. مسائلی چون وقف، صدقه، قرضالحسنه و زکات، از این تأکید فراوان نشان دارد. در این میان، انسان در مسیر کمال خود ناچار از حیات اجتماعی و تعاون است و بیتردید، برای رسیدن به این کمال، به ابزارهای گوناگون نیاز دارد. در نتیجه، آدمی بنا بر عقل خویش، گاه حتی جماد و گیاه و حیوان را به خدمت میگیرد تا به هدف نهایی خود برسد. ازاینرو، افراد بشر ناگزیر از تشکیل اجتماعی بر پایه تعاون میشوند؛ یعنی همه برای هم کار کنند و همه از کارکرد هم بهرهمند شوند. قرآن کریم نیز به این حقیقت اشاره میکند: «ما خود معاش و روزی آنها را در حیات دنیا تقسیم کردهایم و بعضی را بر بعضی برتری دادهایم تا بعضی از مردم، بعضی دیگر را به خدمت گیرند.» در آیه دیگری نیز در مورد تعاون و همکاری در نیکیها چنین آمده است: «در نیکوکاری و پرهیزکاری یکدیگر را یاری کنید و در گناه و تجاوز، به یکدیگر یاری نرسایند.» بر این اساس، مسلمانان موظفند در کارهای نیک، همکاری کنند، ولی همکاری در اهداف باطل و نادرست ممنوع است و تعاونیها از بهترین مکانها برای همکاری در کارهای نیک به شمار میآیند.
تعاون در کلام معصومان
پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله :
مؤمنان از نظر مهرورزی و عطوفت درباره یکدیگر مانند یک پیکرند که هرگاه عضوی از آن دچار دردی شود، دیگر اعضا همدردی خود را با آن عضو ابراز میدارند و به کمکش میشتابند.
مردم همیشه در خیر خواهند بود تا وقتی امر به معروف و نهی از منکر میکنند و در نیکی و پرهیزکاری به یکدیگر یاری میرسانند.
امام علی علیهالسلام :
از حقوق واجب خدا بر بندگان، خیرخواهی به اندازه توان و یاری کردن یکدیگر برای برپایی حق در میان خود است.
تعاون
تعاونیها و مشارکت مردم در اقتصاد
تعاون، نوعی همکاری سازمانیافته مبتنی بر قواعدی خاص است که در پرتو مشارکت، همکاری و کمک متقابل مردم، نتایج اقتصادی معیّنی از آن انتظار میرود. این نتایج، حاصل مردمگرایی و شرکت دادن همه جانبه مردم در اداره امور جامعه است. در قانون اساسی به این مهم تصریح شده که یکی از اهداف جمهوری اسلامی، مشارکت همگانی مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش است. تعاونیها به موجب بهرهگیری از مدیریت مشارکتی حضور عامه مردم و اصل خودیاری، کانونهای اقتصادی مردمی هستند که یک جریان بالنده اقتصاد سالم را تشکیل میدهند؛ جریانی که مبارزه و پیشگیری از آلودگیهای اقتصادی مانند احتکار، تورّم، واسطهگری و گرانفروشی را در دستور کار خود قرار میدهد و مردم را به عنوان گروههای فعال اجتماعی، در فرآیند توسعه اقتصادی، سهیم میسازد. جمهوری اسلامی با تقویت تعاونیها، حس احترام به نفس و خودآگاهی را در میان طبقات متوسط و محروم جامعه تقویت میکند و آنها را از قدرتی که در اختیار دارند، آگاه میسازد.
تعاونیها و افزایش صادرات
یکی از ویژگیهای مهم تعاونیها، همکاری و کار گروهی است. همچنین مهمترین هدف واگذاری بخشهای دولتی، مشارکت مردم و عمومیسازی تعاونیهاست. ازاینرو، با برنامهریزی دقیق و هدایت شده و استفاده بهینه از ظرفیتهای تعاونی و اجرایی، میتوان حضور بخش تعاون را در اقتصاد ملی و افزایش صادارات کشور برجستهتر کرد. صادرات تعاونیها تحت تأثیر عوامل داخلی و خارجی محدود میشود. عوامل داخلی عبارتند از: کمبود سرمایه، نبود اطلاعات کافی و ضعف مدیریت. عوامل خارجی نیز محدودیتهای فنی و کاغذبازی دست و پاگیر اداری را در برمیگیرد. همچنین بخش تعاون به دلیل جلب مشارکت عمومی و گروهی، کارکردن اقشار مختلف مردم، افزایش سطح عمومی اشتغال، کارآفرینی مولّد، رقابت با محصولات خارجی، بهرهمندی از تخفیف مالیاتی و استفاده از تسهیلات اعتباری مؤسسات مالی کشور، ممتازترین جایگاه را در افزایش صادرات کشور دارد.
تعاون، نوعی همکاری سازمانیافته مبتنی بر قواعدی خاص است که در پرتو مشارکت، همکاری و کمک متقابل مردم، نتایج اقتصادی معیّنی از آن انتظار میرود
ویژگی تعاونی
تعاونی، همواره هزینهها را کاهش میدهد و از فرصتها به بهترین شیوه استفاده میکند. بر اساس سیاستهای کلی اصل44، دولت در بخش تعاون، با استفاده از روشهایی مانند: تخفیف مالیاتی، ارائه تسهیلات اعتباری، حمایت از طریق مؤسسات مالی و نیز اقدام مؤثر برای کارآفرینی مولّد، زمینه را برای فعالیتهای اقتصادی در مسئله خصوصیسازی گسترش میدهد. بهبود توانمندی و رقابتپذیری تعاونیها میتواند هم وضعیت اقتصاد داخلی را تقویت کند و هم شرایط را برای مشارکت فعال مردم در عرصههای اقتصادی و خصوصیسازی فراهم آورد و با برطرف ساختن بسیاری از مشکلات، به رشد و توسعه امور اقتصادی در جامعه بینجامد.
تعاونیها، کار جوانان و فارغ التحصیلان
یکی از مسائلی که در برخی تعاونیها کمتر به آن توجه شده، به کارگیری نیروی اجرایی تحصیل کرده و متخصص به منظور پیشبرد اهداف تعاونی است. بنابراین، ضروری است از راه جذب جوانان، فرهیختگان و نیز تربیت نیروی اهل فن مرتبط با زمینه فعالیت، پیشرفت تعاونیها را تضمین کرد. با توجه به تعداد بالای جمعیت جوانان جویای کار در ایران، لازم است زمینه کار مناسب برای آنها فراهم شود. درباره کار جوانان باید به این نکته توجه کرد که در حال حاضر، عرضه و تقاضای نیروی کار با هم هماهنگ نیست و احتمال افزایش میزان بیکاری در میان قشر تحصیل کرده و متخصص جامعه فراوان است. در این میان، امکانات بالقوه بسیاری در بخش تعاون وجود دارد که میتواند زمینه کار بیکاران را فراهم آورد. به عبارت دیگر، زمینه بسیار مناسبی برای ایجاد واحدهای تولیدی، خدماتی و کارآفرینی برای همه قشرها به ویژه فارغالتحصیلان دانشگاهها فراهم شده است که با توجه به محدود بودن فعالیتهای دولتی میتواند در چارچوب تشکلهای تعاونی صورت گیرد.