دامپينگ Dumping

نویسنده: احسان شریعتی نجف‌آبادی

دامپینگ از كلمه Dump به معنای ارزان فروختن، قیمت شكستن و بازار شكستن[1] گرفته شده و در اصطلاح، «عبارتست از فروش یك كالا در یك بازار خارجی با قیمتی كمتر از هزینه نهائی تولید آن كالا در كشور عرضه كننده، به منظور كسب مزیت در رقابت با دیگر عرضه كنندگان همان كالا. در مبادلات بین المللی به فروش كالا با قیمتی پائین‌تر از قیمت بازار داخلی نیز معمولاً دامپینگ رقابت مكارانه و یا تبعیض قیمت در بازرگانی خارج نیز گویند».[2]
دامپینگ هنگامی بوجود می‌آید كه دو شرط برقرار باشد:
1.  صنعت در رقابت ناقص باشد به طوریكه وضع‌كننده قیمت به صورت دیكته شده و از بازار نباشد.
2.  بازار حالتی هدایت‌شده داشته باشد به طوری كه مصرف‌كننده داخلی امكان استفاده و خرید كالای صادراتی را نداشته باشد[3](كه عموماً كالای صادراتی ارزان‌تر از داخلی عرضه می‌شود).
این سیاست عموماً توسط كشورهای ثروتمند در بازارهای جهانی و علیه كشورهای عقب افتاده بخصوص در بخش كشاورزی مانند گندم، سویا، ذرت، پنبه و برنج صورت می‌گیرد. علت اصلی شكست مذاكرات تجارت جهانی در سال 2003 در كانكن مكزیك نیز بحث اعطاء یارانه‌های صادراتی بخش كشاورزی در كشورهای صنعتی بوده است. این رفتار در كشورهای عضو GAT[4] عملی منفی محسوب شده و مورد مجازات‌های خاص خود قرار می‌گیرد تا بتواند از صنایع و تولیدكنندگان داخلی حمایت به عمل آید.
از جمله قدیمی‌ترین تدابیر اتخاذ شده جهت مقابله با دامپینگ به لواتل قرن 19 میلادی برمی‌گردد كه تعدادی از تولیدكنندگان شكر در اروپا از دولتهای خود تقاضا كردند، صنایع شكر را مورد حمایت قرار دهد. تا اینكه در 1902 دولتهای مذكور موافقت‌نامه‌ای رسمی درباره مقابله با دامپینگ تدوین نمودند. دو سال بعد در سال 1904 دولت كانادا اولین قانون ضد دامپینگ مستقل را به تصویب رساند و به دنبال آن سایر كشورهای اروپایی و ایالات متحده نیز قوانین مشابهی وضع كردند.[5]
از سال تأسیس سازمان تجارت جهانی(1995) تا اوایل 2004 جمعاً 2416 پرونده ضد دامپینگ مطرح شده است. در سال 2004 فقط 101 پرونده كه حدود 52 پرونده آن محكوم به ضد دامپینگ شده‌اند مطرح گردید كه 19 مورد از 52 مورد توسط كشورهای پیشرفته و 33 مورد توسط كشورهای در حال رشد سازمان تجارت جهانی در جهت حفظ صنایع اولیه و فرصتهای شغلی مطرح شده است.[6]در سال 2001 امریكا نرخ 44 درصد دامپینگ را ارائه كرد(یعنی 44 درصد كمتر از كل هزینه تولید گندم)؛ كه سبب شد كشورهای جهان سوم با توجیه اینكه قیمت گندم تولید داخل، گرانتر از خرید از خارج(امریكا) است خواستار عدم تولید محصولات مهمی چون گندم در كشور خود شدند.در ایران نیز در تاریخ 23/5/86 هیئت وزیران،[7] با تدابیر و اقدامات حفاظتی قیمت‌شكنی(دامپینگ)، برای حمایت از تولیدكنندگان داخلی موافقت كرد.[8]

علل دامپینگ
مهمترین دلایلی كه برای این امر اقدام می‌گردد به شرح زیر است:
الف- بیرون كردن رقبای خارجی و بدست آوردن انحصار بازار(حتی با تحمل زیان‌های كوتاه مدت)؛
ب- بدست آوردن سهم از بازار كالای مربوط؛
ج – كاهش مازاد موقتی ذخایر كالا به منظور جلوگیری از پایین آمدن قیمتهای داخلی و در نتیجه درآمد تولیدكنندگان؛ البته با وجود دامپینگ یك انحصارگر با عرضه محدود تولیداتش در داخل كشور به قیمت بالاتر و در خارج از كشور با قیمت كمتر، سود بیشتری بدست می‌آورد.
د- كاهش ضررهای مربوط به كالاهائی كه قابلیت رقابت و فروش ندارند.[9]
لازم به ذكر است كه پائین بودن قیمت كالاهای وارداتی نسبت به قیمتهای داخلی و یا قیمتهای صادراتی نسبت به قیمت مشابه مصرفی در داخل، لزوماً به معنی دامپینگ نیست.[10]

تحلیل مخرب بودن دامپینگ
ساده‌ترین وجه برای تصور تجارت میان دو كشور این است كه كشور الف در تولید كالای A نسبت به تولید B و كشور ب در تولید كالای B نسبت به كالای A مزیت و برتری دارد در این حالت كشور الف با تولید A و مبادلۀ آن با كالای B  كشور ب به تجارت روی می‌آورد. در دامپینگ روند كار وارونه و مخرب است. كالای تولید شده دارای مزیت نسبی نیست ولی به صورتی ارائه می‌شود كه گویا دارای مزیت نسبی است.
یك كشور با تكیه بر قدرت مالی و اقتصادی خود در شرایطی كه از مزیت نسبی در تولید یك كالا برخوردار نیست و كالایی به مراتب گرانتر در داخل تولید می‌شود را در بازارهای جهانی ارزان جلوه می‌دهد و كشورهایی كه دارای مزیت نسبی تولید آن كالا‌یند از گردونه تولید خارج می‌شوند و برای مردم جهان تولید كالا با بدترین وضعیت صورت می‌پذیرد.

روش محاسبه دامپینگ
نرخ دامپینگ از فرمول  بدست می‌آید كه در آن r نرخ دامپینگ، C هزینه كل تولید و Pe قیمت صادراتی، كالا می‌باشد. نرخ دامپینگ بیانگر اختلاف هزینه كل فروش در خارج نسبت به هزینه كل است.

مفهوم دامپینگ
اخيرا تعاريف ديگري از دامپينگ ارائه شده است که از جمله مي توان به تعريف ذيل اشاره کرد. دامپينگ به معناي فروش کالا به قيمتي کمتر از هزينه توليد در بازارهاي جهاني است. اين سياست يکي از سياست هاي مخربي است که کشورهاي ثروتمند در بازارهاي جهاني اعمال مي کنند. اين مساله بخصوص در بخش کشاورزي بشدت وجود دارد و محصولات اصلي کشاورزي مثل گندم ، سويا ، ذرت ، پنبه و برنج از آن متاثر شده اند.
دامپينگ هنگامي بوجود مي آيد که دو شرط برقرار باشد. اول اينکه صنعت در شرايط رقابت ناقص باشد بطوريکه شرکت نه قيمت گيرنده، بلکه وضع کننده قيمت در بازار باشد. دوم اينکه بازار يک حالت هدايت شده داشته باشد بطوري که مصرف کنندگان داخلي نتوانند کالائي را که جهت صادرات در نظر گرفته شده خريداري کنند با توجه به اين دو شرط يک توليد کننده انحصاري اين امکان را در خود مي بيند که از دامپينگ سود تجاري سرشاري بدست آورد.
توجه به يک مثال مي تواند چگونگي سياست  حداکثر کردن سود را با توجه به اعمال دامپينگ روشن نمايد. تصور کنيد که کشوري صادرکننده، 1000 واحد از کالاي توليدي خود را در داخل و 100 واحد از آن را در خارج مي فروشد. قيمت فروش هر واحد کالا در داخل 20 دلار و در خارج 15 دلار است.
ممکن است ابتدا اينطور تصور شود که توليد و فروش اضافي اين کالا در داخل بيشتر از صادرات آن براي صادر کننده سودآور است.

روش محاسبه نرخ دامپينگ
در حالتي که محاسبه نرخ دامپينگ براي محصولات کشاورزي که کمتر از هزينه توليد در بازارهاي جهاني عرضه مي شوند مد نظر باشد مي توان از فرمول ذيل براي اين منظور استفاده کرد :
که در آن r نرخ دامپينگ ، C هزينه کل توليد و Pe قيمت صادراتي کالا مي باشد. اين نرخ که بصورت درصد بيان مي شود نشان مي دهد که يک محصول چند  درصد ارزانتر از هزينه توليد خود در بازار جهاني فروخته مي شود.
از نظر تقسیم بندی 3 نوع دامپینگ وجود دارد که عبارتند از :
1- دامپینگ مستمر یا دائمی
تمایل یک انحصارگر داخلی برای حداکثر کردن سود خود با فروش کالا به قیمتی بالا در بازار داخلی، که فاقد محدودیت های تجاری یا هزینه های حمل و نقل است نسبت به قیمت خارجی که تحت تاثیر رقبای قدرتمند خارجی است ناشی می شود مانند بازار خودرو در ایران که قیمت خودروهای ایرانی در خارج پایین تر از قیمت همان خودرو در ایران است.
شرکت سامسونگ گوشی موبایل خود را با 25 درصد ارزان تر در ایران نسبت به کشور خود می فروخت.
2-دامپینگ مخرب یا غارتگر:
از فروش موقتی کالا در خارج به قیمت کمتر از قیمت داخل یا حتی با ضرر و فروش آن به قیمت کمتر از هزینه های تولید برای بیرون راندن رقبای خود و یا از بین بردن صنعت داخلی یک کشور.
مانند شرکتهای چینی در بازار پوشاک و سایر کالا ها را نام برد.
3-دامپینگ تصادفی:
عبارت است از فروش اتفاقی یک کالا  در بازار خارجی به قیمت کمتراز بازار داخلی. برای تخلیه مازاد پیش بینی نشده کالاها به این دلیل که این مازاد باعث کاهش قیمت در بازار داخلی نشود در واقع زمانی که اضافه تولید فروخته شده دامپینگ متوقف می شود . در این نوع دامپینگ مستمر یا تصادفی سودی که بایت پایین بودن قیمت نصیب مصرف کننده می شود بیش از زیانی باشد که تولید کننده می بیند.
يکي از نمونه هاي بارز دست هاي مرئي بازار  پديده قيمت شکني يا دامپينگ در بازار هاي جهاني مي باشد که امروزه مورد استفاده بسياري از کشورهاي ثروتمند قرار مي گيرد.