روش‌های پيشگيری از اتلاف وقت در کشور

در اين مقاله تلاش میشود با فروض مشخصی ارزش اوقات تلف شده افراد درسطح خرد و کلان محاسبه گردد و پيشنهادات مشخصی برای جلوگيری از اتلاف وقت ارائه شود. روش پژوهش حاضر توصيفی است. در اين پژوهش منظور از اتلاف وقت، استفاده نشدن وقت در بهترين حالت ممکن است.

واژه های کليدی: وقت، ايران، اقتصاد، منبع، اتلاف
مقدمه
وقت تنها عامل توليد است که قابل تجديد شدن نيست؛ سرمايه، زمين و نيروی انسانی از لحاظ مقدار قابل تجديد شدن هستند ولی وقت چون به زمان بستگی دارد و زمان قابل تجديد شدن و بازگشت نيست لذا وقت هدر رفته قابل جبران نيست. در مقاله حاضر از وقت به عنوان يکی از عوامل اقتصادی استفاده می شود. يکی از مهمترين دلايل اتلاف وقت در سطح خرد و کلان اهميت دادن به مسائل بی اهميت و اهميت ندادن به مسائل با اهميت است. مقاله حاضر به صورت زير سازماندهی شده است. در بخش تعريف دوم مفاهيم و اصطلاحات ارائه می شود. دربخش سوم ادبيات موضوع مورد بررسی قرار می گيرد. بخش چهارم ارزش وقت در حال حاضر تبيين می شود. در بخش پنجم مدل رياضی شامل دو سناريو ارائه می شود. در بخش ششم به اتلاف وقت و روشهای پيشگيری از آن در سطح خرد اشاره می شود. بخش هفتم به اتلاف وقت و روشهای پيشگيری از آن در سطح کلان         می پردازد. بخش هشتم به نتيجه گيری نهايی مربوط می شود.
تعريف مفاهيم و اصطلاحات
اصطلاحات و واژههاي تخصصی که در اين پژوهش مورد استفاده قرار ميگيرد صرفاً به مفهوم زير است:
1- هزينه آشکار: مخارجی که در عمل از صندوق شرکت برای خريد يا به کارگيری خدمات عوامل مورد نياز توليد پرداخت می شود.1
2- هزينه پنهان: ارزش تخمينی (بهترين نحوه به کار گيری) عوامل توليد که شرکت خود مالک آن است و در جريان توليد خود به کار می گيرد.2
3- هزينه فرصت: مقدار کالايی که جامعه بايد برای آزاد شدن منابع محدود و کمياب جهت توليد يک واحد بيشتر از کالای ديگری، صرف نظر کند.
4- وقت: مقدار زمانی است که در اختيار عوامل توليد قرار دارد.
5- اتلاف وقت: گذشت زمان و وقت عوامل توليد به صورتی که در بهترين فعاليت ممکن به کار گرفته نشود.
6- اوقات فراغت: زمانی که انسان از کار روزمره فارغ شده و برای تجديد قوا و جبران انرژی از دست رفته لازم دارد تا مجدداً کار توليدی خود را آغاز کند.
ادبيات موضوع
ادبيات اين موضوع بسياراندک است. در اين بخش به چند مورد اشاره می کنيم:
رضوینژاد به نقش مهم اينترنت در صرفه جويی وقت محققان برای گردآوری اطلاعات می پردازد. به نظر وی از طريق اينترنت افراد مي توانند بارها مطالب مورد علاقه خود را مطالعه نموده و در اسرع وقت و در كمترين زمان مطالب خاص مورد علاقه خود را جستجو و در يكجا ذخيره نمايند.3
لشکری به سازماندهی محيط کار در ابعاد فردی اشاره میکند. به نظر وی سازماندهی محيط کار تا حد زيادی وقت و انرژی را ذخيره می کند.4
موسوی کريمی به بررسی فلسفی زمان می پردازد. او آراء فلاسفه يونان و ايران باستان را بررسی می کند. او ساخت ساعت در قرون وسطی را عاملی می داند که موجب شده است تا رويدادها بر اساس زمان تنظيم شوند نه آنکه زمان بر اساس رويدادها تنظيم شود. به نظر وی ساعت بشريت را به زمان خطی قابل شمارشی پيوند زد.5
به نظر نوری زاده علت اصلی اتلاف وقت  به تعويق انداختن کارها و جمع شدن آنها روی هم است.6
کحال زاده به ارزيابی زمان اشاره میکند. وی روش ارزيابی زمان برای انجام کار معينی را پيشنهاد می کند، حداقل زمان لازم برای انجام کار معين را زمان پايه مینامد. به نظر وی هرچه زمان انجام کار از زمان پايه بيشتر باشد اتلاف وقت صورت گرفته است.7
ارزش وقت در حال حاضر
در جوامع پيشرفته وقت ارزش زيادی دارد تمام کارها براساس برنامه از قبل اعلام شده اجرا      می شود برای وقت افراد ارزش فوق العادهای قائل هستند. چنانچه سازمان يا فردی وقت شخصی را هدر دهد با پرداخت هزينه زيان ناشی از اتلاف وقت جبران می شود.
در جوامع توسعه نيافته وقت ارزش زيادی ندارد ممکن است برای انجام کارها برنامه ای از قبل اعلام شود ولی در اجرا بندرت مطابق برنامه پيش می رود. چنانچه سازمان يا فردی وقت شخصی را هدر دهد پاسخگوی زيان ناشی از اتلاف وقت نيست.
مدل
در تابع توليد سنتی وقت به عنوان يک عامل توليد در نظر گرفته نمی شود ولی به صورت ضمنی در عامل نيروی انسانی وجود دارد چون ميزان عامل نيروی انسانی از روی تعداد نيروی کار و ساعات کار هر کارگر محاسبه می شود. در اين بخش از دو سناريو برای محاسبه وقت استفاده می شود.
سناريوی اول: تابع توليد
ساده ترين مدل توليد  تابع توليد کاب- داگلاس8 است. تابع کاب- داگلاس به طور وسيعی در کارهای تجربی مورد استفاده قرار میگيرد9. شکل کلی مدل به صورت زير است:
Your browser may not support display of this image.                                                               (1)
A= ضريب تکنولوژی، Q= مقدار توليد، L= نيروی کار، K= سرمايه، α و β = پارامتراست.
به عنوان مثال اگر فرض کنيم در تابع کاب- داگلاس10=A و5/0=β=α است تابع به صورت زير در می آيد:

Q=10*L0.5 K 0.5                                                                (2)
اگر فرض کنيم 8=L و20=K باشد ميزان توليد برابر است با:
Q=10*(80.5 *20 0.5 )=126.5                 (3)
حال اگر فرض کنيم نيروی کار به طور متوسط روزی 2 ساعت وقت خود را در ترافيک، صف نانوايی و ساير جاها تلف می کند در اين صورت به جای 8 ساعت 6ساعت کار می کند و ميزان توليد برابر خواهد شد با:
(4)                                                   Q=10*(60.5 *20 0.5 )=109.5
مقايسه (3) و (4) نشان می دهد که در صورت روزی 2ساعت اتلاف وقت کارگر توليد حدود 17 واحدکاهش می يابد. اگر 20 ميليون نفر هر روز 2 ساعت وقت خود را بيهوده هدر دهند آن وقت:
(5)                        40000000 ساعت=2* 20000000= وقت تلف شده در يک روز
(6)                                    300 روز کاری= (13 تعطيلی ديگر + 52 جمعه)- 365
(7)           12000000000 ساعت = 300* 40000000= وقت تلف شده در يک سال
(8)         340000000 واحد=20000000* 17 =کاهش توليد کل جمعيت در يک روز
(9)   102000000000 واحد =300* 340000000 = ميزان کاهش توليد در يک سال
همان طور که ملاحظه می شود در مثال فوق در يک سال حدود 12 ميليارد ساعت وقت هدر        می رود و توليد حدود 100 ميليارد واحد کاهش می يابد. اين يک مثال فرضی است. برای محاسبه دقيق و حتی برآورد تقريبی اوقات تلف شده نيروی کار کشور نياز به انجام حداقل يک طرح تحقيقاتی در سطح ملی است.
سناريوی دوم: تابع هزينه
هزينه توليد در حقيقت قيمت عوامل توليدی است که برای ساختن کالاها و خدمات به کار     می روند. معمولاً اقتصاد دانان با توجه به کميابی و محدوديت عوامل توليد، هزينه ها را بر اساس هزينه فرصت های مناسب10 ارزيابی می کنند که در اين صورت هزينه يک عامل توليد مساوی ارزش محصولی است که از بهترين شيوه به کار گيری آن عامل توليد به دست می آيد. تابع هزينه رابطه تبعی بين مقدار توليد و هزينه کل را نشان میدهد.11 فرض کنيد تابع هزينه کل يک بنگاه اقتصادی به صورت زير است:
(10)                                                                         Your browser may not support display of this image.
TC= هزينه کل توليد، Q = مقدار توليد، a، bو c = پارامتر و مقدار آنها مثبت است.
اگر وقت تلف شده را نسبتی از ميزان توليد به حساب آوريم تابع هزينه کل بنگاه به صورت زير در  می آيد:
(11)                                                               Your browser may not support display of this image.
d = نسبتی از توليد که به صورت وقت تلف شده و مقدار آن مثبت است. برای محاسبه سود هر واحد بايد هزينه متوسط هر واحد را به دست آوريم.تابع هزينه متوسط معادلات هزينه  کل(10) و (11) به ترتيب برابر است با:
(12)                                                                           Your browser may not support display of this image.
(13)                                                                       Your browser may not support display of this image.
AC= هزينه متوسط
مقايسه (12) و (13) نشان می دهد که هزينه متوسط هر واحد کالا در صورت اتلاف وقت به اندازه d افزايش می يابد. در صورت ثابت بودن ساير عوامل از جمله قيمت کالا سود هر واحد کالا به ميزان d واحد کاهش می يابد چون توليد کننده در پی حداکثر کردن سود خود است انگيزه اش برای توليد بيشتر کاهش می يابد. هزينه اتلاف وقت در حال حاضر به صورت آشکار محاسبه نمی شود ولی در هر حال به صورت هزينه پنهان خود را در هزينه کل توليد نشان می دهد. اگر فرض کنيم d برابر 25درصد است آنوقت هزينه های توليد 25 درصد ميزان توليد افزايش می يابد و منحنی هزينه کل متوسط (Ac) به اندازه d به بالا منتقل می شود.
اتلاف وقت و روشهای پيشگيری از آن در سطح خرد
اتلاف وقت در سطح خرد
اتلاف وقت افراد در زندگی شخصی يا اجتماعی که به صورت پراکنده انجام می شود اتلاف وقت در سطح خرد می باشد و نمونه هايی از آن عبارتند از:
1- دريافت حقوق و ساير مطالبات نيروی انسانی، صاحبان سرمايه و صاحبان ساير عوامل توليد با صف به معنی وسيع کلمه (صف فيزيکی، مکاتبات و مکالمات مکرر) صورت می گيرد.
2- پرداخت قبوض آب، برق، تلفن، گاز، جرايم رانندگی و ساير موارد معمولاً با هزينه              اياب و ذهاب و صرف وقت زياد صورت می گيرد.
3- ثبت نام تلفن ثابت، تلفن همراه، اتومبيل، حج و ساير موارد مشابه با مراجعات مکرر و صرف وقت زياد صورت می گيرد.
4- مراحل ثبت نام و دريافت گواهينامه رانندگی و موارد مشابه آن بسيار طولانی، وقت گير و دارای هزينه های غير لازم فراوان است.
5- صفهای اتوبوس شهری و بين شهری گاهی چندين ساعت از وقت افراد را می گيرد.
6- تشکيل نشدن جلسات در ساعات اعلام شده وقت افراد منظم و منضبط را هدر می دهد چون افراد ياد شده به موقع در جلسات حاضر می شوند و جلسه ممکن است به دليل عدم حضور يکی از مقامات ديرتر از ساعت اعلام شده تشکيل شود.
علل اتلاف وقت در سطح خرد
اتلاف وقت در سطح خرد و انفرادی دلايل درونزا و قابل کنترل توسط فرد و دلايل برونزا و غير قابل کنترل دارد. دلايل برونزا مربوط به جامعه میشود که در بخش بعد به آن می پردازيم. اما دلايل درونزا عباتند از:
1- نداشتن برنامه ريزی فردی در زندگی خصوصی و محل کار، 2- نداشتن قدرت در نه گفتن به مراجعان، 3- عدم تفويض اختيار در مديريت خانواده يا محل کار، 4- داشتن تلفنهای غير ضروری و مکالمات طولانی، 5- اشتغال به امور جزئی و کم اهميت
روشهای پيشگيری از اتلاف وقت در سطح خرد
چون متغيرهای برونزا بر اتلاف وقت افراد مؤثرند برای پيشگيری در اتلاف وقت افراد در زندگی شخصی يا اجتماعی هم جامعه بايد برنامه ريزی نمايد هم خود افراد سعی کنند وقت خود را تلف نکنند. در اين بخش به چند روش پيشگيری از اتلاف وقت در سطح خرد که توسط خود افراد      امکان پذير است اشاره می کنيم در بخش بعدی به روشهای  پيشگيری از اتلاف وقت کلان اشاره    می کنيم که می تواند وقت افراد و جامعه را در سطح وسيعی ذخيره نمايد.
برای جلوگيری از اتلاف وقت هر فردی بايد:
1- از خود بپرسد: وقتش چگونه میگذرد؟ در پاسخ به اين سؤال و مرور فعاليتهای انجام شده در يک روز يا يک هفته هر فردی ممکن است متوجه انجام کارهای غير لازم مثل سفرهای غير لازم درون شهری و بين شهری، مکاتبات و مکالمات غير ضروری شود بنابراين بايد در برنامه ريزی بعدی خود آنها را حذف نمايد.
2- اهداف خود را به صورت مشخص تعيين و اولويت بندی نمايد و برای هرکدام زمانی را        پيش بينی کند و سعی نمايد هر کدام را در زمان پيش بينی شده تحقق ببخشد. فرد بايد در حد توانايی خود هدف گذاری نمايد و پيشامدهای احتمالی را نيز پيش بينی کند.
3- محيط کار خود را مرتب سازد. ميز كاري به هم ريخته، سهم بالايي در اتلاف وقت دارد. اگر ميز خود را در پايان هر روز تميز و مرتب سازد شروع تازه اي براي صبح روز بعد مهيا خواهد كرد، آنگاه وقت صرفه جويي شده را جهت برنامه ريزي روز بعد صرف می کند.
4- در مطالعات خود انتخابگر باشد. چون مطالب خواندنی زيادی در دسترس افراد قرار دارد هر شخصی بايد مطالب مورد نياز خود را مطالعه نمايد زيرا مطالعه موارد ديگر وقتگير است و موجب پراکندگی فکری می شود.
5- برای جستجوی منابع مورد نياز قبل از هر کاری از اينترنت استفاده نمايد.
اتلاف وقت و روشهای پيشگيری از آن در سطح کلان
اتلاف وقت در سطح کلان
اتلاف وقت افراد در زندگی اجتماعی ناشی از متغيرهای درونزا و برونزا است متغيرهای درونزا فردی است و در سطح خرد بررسی شد متغيرهای برونزا برای فرد در سطح کلان درونزا است و جامعه بر آنان کنترل دارد و می تواند از اتلاف وقت جلوگيری نمايد يا لااقل آن را کاهش دهد. اتلاف وقتی را که مسؤولان کشور چه در برنامه ريزی چه در اجرا موجب آن می شوند اتلاف وقت در سطح کلان  می ناميم نمونه هايی از اتلاف وقت در سطح کلان عبارت است از:
1- پروژههای متعددی در سطح کشور شروع شده که نه توجيه اقتصادی و نه توجيه اجتماعی دارد و پس از گذشت مدت زمانی به حال نيمه تمام رها شده است.
2- برخی از امور از کانالهای قانونی قابل پيگيری و اجرا نيستند. لذا مردم از کانالهای ديگر از جمله از طريق نمايندگان مجلس انجام امور اجرايی را درخواست می کنند. اين امر موجب اتلاف وقت نمايندگان مجلس و ساير افرادی که در گير مسأله میشوند می گردد.
3- تبليغات انتخاباتی به طورقانونی بايد يک هفته قبل از روز برگزاری انتخابات صورت گيرد ولی به علت عدم اعتماد کانديداها به يکديگر در خصوص رعايت زمان قانونی، و عدم نظارت واقعی برآن حتی از شش ماه قبل تبليغات به صورت غير رسمی و در محافل خصوصی آغاز می شود. سه ماه قبل از انتخابات به بهانه سخنرانی و پرسش و پاسخ به صورت علنی تبليغات و نطق انتخاباتی انجام       می شود. با يک حساب سر انگشتی می توان محاسبه نمود که در طول تبليغات غير رسمی و غير قانونی کانديداها چقدر از منابع ملی از جمله وقت افراد هدر می رود. افرادی که بايد قانون گذار باشند به طور آشکار قانون انتخابات کشور را زير پا می گذارند.
علل اتلاف وقت در سطح کلان
اتلاف وقت درسطح کلان علل مختلفی دارد که برخی از آنها ساختاری است و ريشه تاريخی- فرهنگی دارد و در عرف جامعه ما نهادينه شده است. برخی از آنها ناشی از شيوه اداره کشور است. دراين بخش بدون تفکيک آنها به علل اتلاف وقت در سطح کلان اشاره می کنيم. تفکيک و ريشه يابی آنها در حد يک مقاله نيست و نياز به پژوهشهای گسترده چند رشتهای دارد.
1- عدم شفافيت بازارهای کالا، خدمات، ارز، سرمايه، کار و پول موجب بی نظمی و اتلاف وقت می شود.
2- گسترش تبعيض، پارتی بازی و رشوه خواری زمينههای اتلاف وقت را برای افرادی که تمايل يا قدرت پارتی بازی را ندارند فراهم می سازد.
3- تغيير مکرر برنامههای آموزشی، برنامه های ارائه خدمات بخشهای مختلف و تغيير نحوه پرداخت بعضی از خدمات(يکبار به صورت نقدی و يکبار از طريق بانک) وقت زيادی را هدر می دهد.
4- اکثر افراد جامعه برای وقت ديگران و حتی برای وقت خودشان به معنی واقعی کلمه ارزشی قائل نيستند.
5- دولت يا به طور مشخص سيستم اداره مملکت برای وقت افراد و برای وقت مجموعه عوامل اقتصادی از جمله خودش ارزش زيادی قائل نيست.
6- نظم، وقت شناسی و دقت در کارها به صورت ارزش فرهنگی در نيامده است. جامعه برای افراد منظم، وقت شناس و دقيق احترام لازم را قائل نيست، بعضی اوقات افراد بی نظم و وقت ناشناس از احترام بيشتری برخوردارند.

روشهای پيشگيری از اتلاف وقت در سطح کلان
پيشگيری از اتلاف وقت در سطح کلان نياز به هم انديشی جمعی، احساس نياز ملی و فعاليتهای وسيع اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، مديريتی، سياسی و قضايی دارد. برای ايجاد انگيزش ملی و تداوم ايجاد حساسيت موضوع پيشنهادات سياستی زير ارائه می شود:
1- سيستم برنامهريزی کشور سازمان مديريت و برنامه ريزی کشور) برای جلوگيری از اوقات عوامل اقتصادی دو اقدام ذيل را به موازات هم انجام دهد:
الف- يک طرح تحقيقاتی تعريف کند و آن را به مراکز پژوهشی کشور ابلاغ نمايد تا پژوهشگرانی که توانايی اجرای آن را دارند پروپوزال بدهند و برای پيشگيری از اتلاف وقت راه حل اجرايی پيدا کنند.
ب- يک همايش ملی با زير عنوانهای متعدد تعريف کند و از طريق فراخوان عمومی از متخصصين رشتههای مختلف دعوت نمايد تا با ارسال مقاله حساسيت موضوع را مطرح نمايند و از  بعد رشته تخصصی خود برای آن راه حل پيشنهاد نمايند.
2- نظام آموزشی کشور در برنامه های آموزشی خود از کلاس اول ابتدايی نظم، وقت شناسی و      صرفه جويی در وقت را ابتدا به کادر آموزشی و اداری خود و سپس به نو آموزان و دانش آموزان تا پايان تحصيلات پيش دانشگاهی تعليم دهد و در برنامه های آموزشی که در بسياری از موارد خود برنامه ها تلف کننده وقت معلمين و دانش آموزان هستند تجديد نظر نمايد.

نتیجه گيری
وقت يکی از منابع مهم اقتصادی است. اتلاف آن موجب افزايش هزينه فرصت منابع اقتصادی ديگرمی شود. اتلاف وقت يک پديده چند بعدی است اگرچه در سطح خرد توسط افراد و در سطح کلان توسط مسؤولان جامعه تشديد میشود ولی ريشه های فرهنگی، تاريخی، اجتماعی و اقتصادی دارد. پيشگيری از آن نياز به همت ملی مداوم و مستمر دارد. مديريت پيشگيری از اتلاف وقت بايد برعهده يک نهاد قانونی مثل سازمان مديريت و برنامهريزی باشد ولی انجام آن بدون همکاری و هماهنگی ساير نهادهای فرهنگی، قضايی، سياسی، اجتماعی و اقتصادی ممکن نيست.

منابع
1. پژويان، جمشيد (1374)؛ اقتصاد خرد؛ انتشارات دانشگاه پيام نور.
2. در بهشتی، علی (1377)؛ «کنترل بر زمان و وقت در مديريت»؛ فصلنامه مديريت در آموزش و پرورش؛ شماره 17 ؛ ص 75.
3. رضوی نژاد (1382)؛ «نقش اينترنت در جامعه امروزی»؛ اينترنت؛ صص 1-4.
4. قديری اصلی، باقر، طهماسب محتشم دولتشاهی و مهدی تقوی (1364)؛ اقصاد خرد؛ انتشارات فروردين.
5. لشکری، محمد (1377)؛ «سازماندهی محيط کار در ابعاد فردی»؛ فصلنامه مديريت در      آموزش و پرورش؛ شماره17؛ ص 69-70.
6. موسوی کريمی، سيد مسعود (1379)؛ «زمان چيست»؛ نامه مفيد؛ شماره23؛ ص162- 196.
7. نصرآبادی، نورمحمد (1382)؛ «صرفه جويی در وقت»؛ اينترنت؛ صص 1-3.چ
8. نوری زاده، مريم (1382)؛ «راهنمايی جهت مديريت بهتر وقت»؛ اينترنت؛ صص 1-5.
9. کاربرد دستگاههای سکهای در خدمات شهری؛ روزنامه همشهری؛ مصاحبه با دکتر نقاش استاد دانشکده هوا فضای دانشگاه صنعتی امير کبير؛ 17/4/1380؛ شماره 2444.
10. کحال زاده، عباس (1372)؛ آشنايی با ارزيابی کار و زمان؛ مرکز نشر دانشگاهی.