تدوين مقاله‌ي علمي براي انتشار در مجله‌هاي علمي بويژه در محيط‌هاي دانشگاهي شيوه متعارفي براي توليد‌كنندگان و دست‌اندركاران مسائل علمي است
صرف‌نظر از آثار حقوقي- اداري و استخدامي مقالات علمي اساساً هر نويسنده‌اي علاقه‌مند است حاصل كار خود را در مجله يا نشريه‌اي منتشر كند و آن را به اطلاع علاقه‌مندان برساند.
ضمن اينكه غالباً محققان اعم از دانشجويان تحصيلات تكميلي يا استادان يا مجريان پروژه‌ها ناگزيرند از كار خود مقاله‌اي ارائه دهند. انتشار مقالات علمي از سوي ديگر بر ارتقاي منزلت اجتماعي و اشتهار علمي نويسنده در جامعه تأثير مثبت دارد.
انواع مقالات علمي:
مقالات علمي را مي‌توان به دو دسته كلي تقسيم نمود: پژوهشي- مطالعاتي
1- مقالات پژوهشي: اين مقالات اعم از بنيادي يا كاربردي مستخرج از يك پروژه تحقيقاتي است كه معمولاً به توليد علمي منجر مي‌شود. مجله‌هاي معتبر داخلي در شكل فصلنامه شامل آن دسته از مجله‌هايي است كه كميسيون بررسي نشريات علمي كشور در وزارت علوم، تحقيقات و فناوري به آنها ارزش و درجه علمي و پژوهشي اعطا مي‌كند. اساساً مجله‌هاي علمي كه از طرف مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي داخل و خارج از كشور انتشار مي‌يابند به دليل اينكه داراي هيأت تحريريه هستند و مقالات منتشره در آنها پس از داوري و از سوي صاحبنظران پذيرفته مي‌شود اعتبار علمي دارند. معتبرترين مجله‌هاي علمي جهان با بيش از 8500 عنوان در رشته‌هاي مختلف علمي به وسيله «مؤسسه اطلاعات علمي» تحت عنوان ISI نمايه مي‌شوند كه در سايت اينترنتي آن به آدرس www.isinet.com قابل رويت و دستيابي‌اند.
2- مقالات مطالعاتي و ترويجي: اين مقالات بر پايه جابه‌جايي تلفيق و تركيب دانش موجود تهيه مي‌شوند و معمولاً به روشن‌سازي زواياي مسأله‌اي كمك مي‌نمايند ولي ارزش و اعتبار مقالات پژوهشي را ندارند از اينگونه مقالات مي‌توان به مقالات مروري، تدويني، ترجمه‌اي و تحليلي اشاره كرد در اين ميان مقاله‌هاي تحليلي ارزش و اعتبار بالاتري دارند.
ساختار مقاله علمي:
ساختار مورد بحث در اينجا ساختار يك مقاله علمي- پژوهشي است كه منبع از گزارش تحقيق يك پروژه تحقيقاتي است بنابراين شامل مقالات مطالعاتي نمي‌شود هر چند تعدادي از عناصر ساختاري آنها نظير چكيده واژگان، مقدمه، نتيجه و فهرست منابع با يكديگر مشترك است. ساختار يك مقاله علمي، پژوهشي با حدود 5000 تا 10000 كلمه داراي عناصر زير مي‌باشد:
1- مشخصات مقاله: شامل عنوان مقاله كه بايد رسا و مختصر و معرف مقصود نويسنده و محتواي مقاله باشد نام نويسنده يا نويسندگان تهيه مقاله- نام دانشگاه يا مؤسسه مربوطه- عنوان و رتبه نويسندگان و در نهايت نام نويسنده عهده‌دار مكاتبات و آدرس پستي، الكترونيكي و نمابر وي در صفحه عنوان ذكر شود.
2- چكيده: در حد نيم صفحه (100 تا 200 كلمه) با خط ريزتر در فضاي محدودتر از متن اصلي مقاله آورده مي‌شود چنانچه مقاله به زبان فارسي باشد لازم است چكيده انگليسي آن نيز تهيه شود. در پايان چكيده واژگان كليدي بين 3 تا 5 واژه درج مي‌گردد. چكيده و واژگان كليدي براي درج در بانك‌هاي اطلاعاتي الكترونيكي كاربرد دارند. چكيده مقاله بايد شامل مطالبي درباره ضرورت پرداختن به موضوع- فرضيه يا سوال تحقيق- روش تحقيق و تجربه و تحليل و نتيجه‌گيري باشد.
3- مقدمه: در مقدمه به مباني نظري موضوع مقاله – قلمرو جغرافيايي يا موضوعي مقاله پرداخته مي‌شود و بر اهميت مسأله و موضوع و ابعد آن تأكيد مي‌گردد.
4- روش تحقيق: در اين قسمت سؤال يا سؤالات تحقيق، فرضيه‌ها، جامعه آماري، نمونه‌گيري، روش‌هاي گرد‌آوري اطلاعات و روش تجزيه و تحليل اطلاعات و ساير مسائل مربوط توضيح داده مي‌شود.
5- اطلاعات و داده‌ها: در اين قسمت يافته‌هاي آماري و غيرآماري تحقيق كه مواد خام تجزيه‌و تحليل را تشكيل مي‌دهد ذكر مي‌گردد.
6- تجزيه و تحليل: در اين قسمت اطلاعات و داده‌ها كه در راستاي هدف تحقيق و تست فرضيه‌ها مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است بيان مي‌شود.
7- نتيجه‌گيري: در اينجا نتايج حاصل از ارزيابي و تست فرضيه‌ها مورد بحث قرار مي‌گيرد و شناخت حاصل از پژوهش يا بعبارتي دستاورد تحقيق در جهت كشف جديد بيان مي‌گردد و در نهايت گزاره علمي تحقيق تدوين و ارائه مي‌شود.
8- شناسايي و تصديق: در اينجا نام و مشخصات و اشخاص حقيقي و حقوقي كه از تحقيق حمايت و پشتيباني كرده و يا هزينه آن را متقبل شده‌اند ذكر مي‌شود و به نحوي از آنها تشكر و قدرداني به عمل مي‌آيد.
9- منابع: فهرست منابع و مأخذ به يكي از اشكال متداول ذكر مي‌شود. نويسنده مقاله بايد توجه داشته باشد كه مجله‌هاي علمي گاه سبك خاصي در نحوه ارجاع‌دهي دارند بنابراين بايد هنگام نگارش مقاله – سبك و شرايط آنها كه معمولاً در صفحه راهنمايي در داخل مجله و به همين منظور درج مي‌شود در نظر گرفته و رعايت شود در ضمن چنانچه نويسنده يادداشت‌هايي دارد مي‌تواند آنها را جداگانه و قبل از فهرست منابع درج كند و اگر تعداد آنها اندك است مي‌تواند در پاورقي به ذكر آنها بپردازد.
10- ضمائم: اين قسمت عبارتست از برخي اشكال و اسناد ضروري نظير نقشه، آمار، تصوير و نمودار كه بر غناي مطلب مي‌افزايد و محقق مي‌تواند آنها راضميمه مقاله بنمايد ولي چنانچه محل درج آنها در ميان مطالب مقاله است بايد جاي آنها را مشخص كند.
ملاحظات مربوط به تدوين مقاله علمي:
در تدوين مقاله علمي توجه به نكات زير بر اعتبار مقاله مي‌افزايد:
1- در مقاله به اصل موضوع آن توجه شود و از حاشيه روي و پرداختن به موضوعات فرعي و غيرضروري پرهيز شود.
2- از تكرار غيرضروري مطالب مقاله خودداري گردد.
3- از منابع و مأخذ به روش مورد نظر مجله استفاده شود و منابع و مأخذ (ترجيحاً دست اول)
مربوط به آمارها، نقل قول‌ها، تعاريف، مدل‌ها و قضاياي كل ذكر گردد.
4- آداب نگارش رعايت و در صورت امكان، مقاله ويرايش شود.
5- از تصاوير، جداول، نمودار و اشكال نجومي و مرتبط با بحث استفاده شود و محل مناسب درج آنها مشخص گردد.
6- مقاله از ظاهر فيزيكي تميز، شكيل و زيبا برخوردار باشد.
7- فاصله خطوط، ترازبندي، فاصله از حاشيه‌ها و نظاير آن رعايت شود.
8- از چاپ مقاله در بيش از يك مجله خودداري گردد.
9- ديسكت متن تايپ شده مقاله همراه آن براي مجله ارسال شود و تايپ آن به زبان، قلم و فونت مورد نظر مجله انجام پذيرد.
10- عنوان كتب و مقالات مورد استفاده در فهرست منابع با حروف كج تايپ شود.
11- مقياس‌ها، تاريخ‌ها و نشانه‌ها در سراسر مقاله يكدست گردد و در صورت ضرورت استفاده از تنوع در آنها، معادل آنها در پرانتز ذكر گردد. همچنين استفاده از سمبل‌ها و مقياس‌هاي بين‌المللي و يا رايج در رشته علمي توصيه مي‌شود.
12- معادل لاتين واژه‌هاي تخصصي و نيز اسامي افراد، مكان‌ها و… در پاورقي صفحه مربوط درج شود.
13- الگوي رايج در مجله‌هاي معتبر علمي جهان در ارجاع‌دهي، الگوي بين متن (نام نويسنده، سال نشر، صفحه) و فهرست انتهايي كه مكمل آن است كاملاً رعايت شود.
بنابراين كاربرد اين الگو براي مقالات ارسالي به مجله‌هاي مزبور توصيه مي‌شود هر چند مجله‌هاي علمي در صفحه راهنماي تدوين مقالات خود الگوي مورد نظر مجله را ذكر مي‌كنند.
منابع و مأخذ:
پايه‌هاي پژوهش در علم رفتاري حيدرعلي هومن
راهنماي پژوهشي دانشجويان دانشگاه تربيت مدرس تهران 1370
مقدمه‌اي بر روش تحقيق، محمدرضا حافظ‌نيا، تهران 1382
حسين معتمدي، كارشناس تحصيلات تكميلي
