نویسندگان: احسان نعيمي* – وحيد سلطان آباد**
چكيده: مديريت ايمني فرايند تلاشي است روشمند براي مشخص كردن،ارزيابي و محدود سازي و يا پيشگيري ازخطرات فرايند كه مي تواند ناشي از شكست و نقص در فرآيند،دستورالعمل ها و يا تجهيزات و سيستم هاي مديريتي بوده و حوادث انساني و صنعتي به دنبال داشته باشد و هدف آن جلوگيري يا به حداقل رساندن عواقب فاجعه بار ناشي از رهايش مواد شيميايي خطر و پيشگيري از وقوع انفجار و آتش سوزي در واحدهاي فرايندي است.با توجه به اهميت مقوله مديريت ايمني فرايند براي واحدهاي فرايندي جهت اندازه گيري ميزان استقرار و همچنين ايجاد انگيزه و شناخت نقاط قوت و ضعف بايستي شركتهاي پتروشيمي منطقه پارس را به صورت علمي رتبه بندي نمود.لازم به ذكر است رتبه بندي همواره از دغدغه هاي مهم مديران بوده است.بنابراين در اين پايان نامه براي رتبه بندي شركتها بر اساس مديريت ايمني فرايند از روش تركيبي تحليل سلسله مراتبي و تاپسيس استفاده شده است.بدين صورت كه براي تعيين وزن هر شاخص از روش مقايسات زوجي و براي رتبه بندي از روش تاپسيس استفاده گرديده است.اين تحقيق در 9 پتروشيمي در حال بهره برداري در منطقه پتروشيمي پارس و در نيمه اول سال 1392 صورت پذيرفته است كه بر اين اساس شركت پتروشيمي آريا ساسول بالاترين رتبه در ميان شركتهاي پتروشيمي منطقه پارس به دست آورده است.
مقدمه
وقوع حوادث غير مترقبه در زندگي روزمره مي تواند فعاليت هاي انساني،تجاري و صنعتي را به نحو چشمگيري مختل نمايد. اغلب حوادث(طبيعي و يا صنعتي) به صورت ناگهاني به وقوع مي پيوند به نحوي كه زمان هشدار خيلي كوتاه بوده و وقت كافي براي پيشگيري لازم در دسترس نمي باشد.حوادث ممكن است سبب، مرگ، آسيب يا نقص عضو دائمي افراد گردد در اين رابطه معمولاً مرگ و يا نقص عضو انسانها نسبت به خسارت وارده به تجهيزات اثرات نامطلوب تري بر جامعه مي گذارد و خسارت وارده به تاسيسات و دستگاهها نيز در درازمدت اثرات اجتماعي و اقتصادي شديدي نظير بيكاري،افت وهزينه هنگفت در رابطه با نوسازي بر جاي مي گذارد.در جهان کنوني توجه به ايمني اهميت زيادي يافته است. اين اهميت در صنعت پتروشيمي به دليل ماهيت و حساسيت هاي آن، دو چندان است. مديران در اين صنعت مي کوشند تا ضمن کاهش ايرادات و مشکلات پيش رو، ابزار هايي هم چون ايمني و فرآيند گرايي را در روال فعاليت هاي سازمان تعريف نمايند. در اين فصل مفاهيم پايه و اساسي اين پژوهش مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته اند. اين مطالعه به بهره برداران کمک مي کند تا ضمن آشنايي ضمني با عناوين اصلي پژوهش حاضر، درک دقيق تري از فصل هاي آتي داشته باشند. هر تحقيقي که صورت مي گيرد بر پايه اصول علمي و روشي مناسب است که مي تواند به نتيجه مطلوب برسد. از طرفي ديگر اعتبار و ارزش اصول علمي همواره توانسته است مسيري صحيح جهت شناخت و بکارگيري روشي درست در انجام تحقيقات را نشان دهد. به همين خاطر اهميت و ضرورت روش تحقيق به عنوان يک فرآيند نظامند و دقيق جهت يافتن پاسخ يک پرسش يا راه حل يک مسئله، پررنگ تر مي شود. در روش تحقيق بايد جامعه آماري و نوع تحقيق مشخص شود تا بتوان بر اساس آن و تعيين ابزار مناسب جهت جمع آوري اطلاعات، اطلاعات مورد نياز گردآوري و تجزيه و تحليل شود. بر اين اساس در اين فصل ابتدا نوع تحقيق مشخص خواهد شد. سپس به بيان روش جمع آوري اطلاعات، ابزار جمع آوري اطلاعات، روايي ابزار، روش تجزيه و تحليل اطلاعات و در نهايت الگوي پيشنهادي تحقيق و روش اجراي آن پرداخته خواهد شد. تجزيه و تحليل داده ها و اطلاعات جمع آوري شده خود مي تواند به عنوان فرآيندي چند مرحله اي محسوب شود، که در هر مرحله از اين فرآيند داده هايي که از طريق بکارگيري ابزارهاي جمع آوري اطلاعات در نمونه آماري يا جامعه آماري فراهم آمده اند، خلاصه، کدبندي و دسته بندي و در نهايت پردازش و تحليل مفهومي و تجربي مي گردند تا اطلاعاتي مناسب به عنوان زمينه انواع تحليل ها و ارتباط بين اين داده ها با هدف آزمون فرضيه ها و پاسخ به سؤالات پژوهش مهيا شود. تجزيه و تحليل داده ها به علت کشف نتايج و يافته هاي جديد در هر پژوهش از اهميت ويژه اي برخوردار است. بر اين اساس در اين مقاله به جزئيات مراحل پياده سازي روش تحقيق جهت پاسخ به سؤالات پژوهش پرداخته خواهد شد. هر تحقيقي که انجام مي گيرد بدون نتيجه گيري و پيشنهادات ناقص است. چراکه نتيجه گيري در هر تحقيقي مانند عصاره آن تحقيق مي باشد و مي تواند بيشترين اطلاعات را در رابطه با موضوع تحقيق در کمترين حجم ارائه دهد. به طوري که وقتي خواننده نتيجه تحقيق را مطالعه مي کند، يک تصوير کلي از آنچه محقق انجام داده است، در نظر مي آورد. از طرفي ارائه پيشنهادات نيز باعث آشنايي با موضوع هايي براي تحقيق، ايجاد زنجيره تکاملي بين تحقيقات دانشگاهي، پرهيز از دوباره کاري و تحديد موضوع و مسئله تحقيق مي شود. بر اين اساس در اين فصل ابتدا به تحليل نتايج، سپس نتيجه گيري و در نهايت به ارائه پيشنهادات براي تحقيقات آتي پرداخته خواهد شد.
طرح مسئله
با در نظر گرفتن آمار حوادث بزرگ جهان و علي الخصوص حادثه هاي ناگوار چند سال اخير شرکت ملي صنايع پتروشيمي که در جدول ذيل آمده است در جهت جلوگيري از گسترش دامنه صدمات استقرار وجود يك سيستم مديريت ايمني فرآيند لازم و ضروري است. جدول
با توجه به استقرار 9 شركت پتروشيمي در منطقه پارس جنوبي كه در فاز يك خود داراي 6 عدد پتروشيمي و در فاز 2 داراي 3 عدد پتروشيمي در حال بهره برداري مي باشد و نقش حياتي براي اقتصاد كشور دارد. سازمان بهداشت، ايمني و محيط زيست پتروشيمي منطقه پارس به عنوان متولي و بازوي نظارتي شركت ملي صنايع پتروشيمي وظيفه نظارت بخش بهداشت،ايمني و محيط زيست شركتهاي فوق را بر عهده دارد و با توجه به اهميت مقوله مديريت ايمني فرآيند جهت واحد هاي فرآيندي و جهت مقايسه مجتمع ها با يكديگر و ايجاد انگيزه رقابت و كاهش حوادث اين امور نياز به رتبه بندي شركت ها در استقرار سيستم مديريت ايمني فرآيند را دارد.در صورت انجام رتبه بندي مشخص خواهد گرديد كه هر يك از مجتمع ها در چه زير جزء از سيستم مديريت ايمني فرآيند داراي نقطه قوت و ضعف بوده و در جهت بهبود نقاط ضعف و تقويت نقاط قوت خود حركت مي نمايند كه در نهايت اين امر به كاهش حوادث در اين مجتمع ها خواهد گرديد.
روش شناسي پژوهش
نوع تحقيق
نوع تحقيق مورد نظر بر اساس هدف، کاربردي و از لحاظ محتوا و نحوه گردآوري داده ها، توصيفي و كمي و از نوع بررسي موردي مي باشد.
جامعه آماري
تحقيق مورد نظر در پتروشيمي هاي منطقه پارس جنوبي مشتمل بر شش مجتمع در حال بهره برداري فاز يك و سه عدد پتروشيمي در فاز 2 مي باشد،و مشخصات نفراتي كه پرسشنامه ها بين آنها توزيع شده است به شرح زير مي باشد، در ادامه به معرفي منطقه و شركتهاي مورد نظر پرداخته خواهد شد.
معرفي منطقه و شركتهاي پتروشيمي منطقه پارس جنوبي
استان بوشهر در جنوب غربي کشور و در فاصله 27 درجه و 17 دقيقه عرض جغرافيايي و 50 درجه و 8 دقيقه تا 52 درجه و 58 دقيقه طول جغرافيايي واقع شده است.بندر عسلويه در هفتاد کيلومتري جنوب شرقي بندر کنگان و کنار ساحل خليج فارس قرار دارد.
منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس، از غرب به روستاي شيرينو، از جنوب به خليج فارس، از شمال به ادامه سلسله جبال زاگرس و از شرق به روستاي چاه مبارک محدود مي شود.
منطقه ويژه انرژي اقتصادي پارس بر اساس مجوز صادره در سال 1377 به منظور بهره برداري از ميدان گازي پارس جنوبي که در فاصله 105 کيلومتري جنوب غربي بندر عسلويه قرار دارد تاسيس شده است.
معرفي پتروشيمي هاي منطقه پارس
جدول خلاصه وضعيت شركتهاي در حال بهره برداري پتروشيمي منطقه پارس
معرفي HSE پتروشيمي منطقه پارس
سياست گذاري و برنامه ريزي امور بهداشت، ايمني، محيط زيست و کيفيت شرکت ملي صنايع پتروشيمي در مديريتي با نام مديريت HSE پيگيري مي گردد. در طرح هاي پتروشيمي منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس؛ وظيفه هماهنگي و نظارت بر امورHSE شرکت هاي مستقر در منطقه و پشتيباني آنهادر زمان وقوع وضعيت هاي اضطراري بر عهده سازمان HSE پتروشيمي منطقه پارس مي باشد.سازمان HSE پتروشيمي منطقه پارس در محدوده شرکت هاي پتروشيمي مستقر در منطقه ويژه انرژي اقتصادي پارس جنوبي فعاليت مي نمايد. اين مجموعه در سال 1379 با عنوان ايمني و آتش نشاني مرکزي پايه گذاري گرديد و اکنون علاوه بر حمايت و پشتيباني از شرکت هاي مستقر در منطقه در زمان بروز حوادث ، نظارت مستمر بر اجراي مقررات بهداشتي ، ايمني و زيست محيطي در منطقه را عهده دار است. هدف اصلي از تشکيل اين سازمان حفاظت از محيط زيست ، منابع انساني و زير ساخت هاي صنعت پتروشيمي مستقر در عسلويه مي باشد.
روش جمع آوري اطلاعات
در اجراي اين تحقيق جهت جمع آوري اطلاعات مربوط به پيشينه تحقيق از روش کتابخانه اي و در ادامه تحقيق با هدف تکميل اطلاعات و پيشرفت پژوهش از شيوه ميداني استفاده گرديد.
ابزار جمع آوري اطلاعات
در اجراي اين تحقيق جهت جمع آوري اطلاعات مربوط به پيشينه تحقيق از مقالات، پايان نامه ها، کتب مربوطه استفاده گرديد. در ادامه تحقيق نيز با هدف تحليل شاخص ها و دسترسي به اطلاعات مورد نياز از پرسشنامه هاي مقايسات زوجي،تاپسيس و با استفاده از نظرات و مصاحبه با روسا و كارشناسان HSE شركتهاي پتروشيمي منطقه پارس بهره گرفته شد.
روايي و پايايي ابزار
در مورد هر پرسش نامه اي بايد دو گزينه ي روايي و پايايي را سنجيد. منظور از روايي پرسش نامه اين است که آيا ابزار اندازه‌گيري موردنظر مي‌تواند ويژگي و خصوصيتي که ابزار براي آن طراحي شده است را اندازه‌گيري کند يا خير؟ براي اطمينان از روايي پرسش نامه از دانش کارشناسان و خبرگان صنعت پتروشيمي استفاده مي گردد. هم چنين پايايي پرسش نامه معين مي کند که ابزار اندازه گيري تا چه حد در شرايط يکسان، نتايج يکساني توليد مي کنند. ماهيت اين پژوهش و پرسش نامه ي مقايسات زوجي به شکلي است که استفاده از روش هايي مانند آلفاي کرونباخ براي تعيين و اندازه گيري پايايي پرسش نامه ممکن نيست. در بيشتر پژوهش هاي اين چنيني صحبتي از پايايي پرسش نامه نشده است. دليل اين امر اين است که چنين پژوهشي به دليل ماهيت و هم چنين استفاده از روش ها و نرم افزارهاي از پيش تائيد شده، در تکرارهاي متعدد با داده هاي يکسان نتايج يکسان توليد خواهد کرد. با اين همه مي توان گفت، در صورتي که پرسش نامه هاي استفاده شده در روند پژوهش داراي نرخ ناسازگاري قابل قبولي باشند، مي توان نسبت به پايايي پرسش نامه ها، اطمينان حاصل کرد.
روش تجزيه و تحليل اطلاعات
براي تحليل داده هاي جمع آوري شده در اين تحقيق از روش پرسشنامه مقايسات زوجي و روش AHP استفاده شده و بعد از تهيه پرسش نامه تاپسيس و تعيين مقدار توانمندي شركتها در معيارها به روش TOPSIS شركتها رتبه بندي شده اند.
الگوي پيشنهادي تحقيق و روش اجراي آن
با توجه به مطالب موجود در پيشينه تحقيقات داخلي و خارجي و رويكرد تركيبي AHPبا TOPSIS الگوي پيشنهادي تحقيق در شكل زير ارائه گرديده است.
شکل الگوي پيشنهادي تحقيق
روش هاي TOPSIS و AHP به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته اند جدول مقايسه اي از ويژگيها و خصوصيات اين دو تكنيك ارائه مي دهد.(دانش شکيب،فضلي،1388)
جدول مقايسه خصوصياتAHP وTOPSIS
به كار گيري AHP به دليل ظرفيت محدود بشري در پردازش اطلاعات به طور قابل ملاحظه اي محدود گشته،سقف مقايسات زوجي به تعداد2±7 در نظر گرفته مي شود. روش TOPSIS مي تواند نيازمندي مقايسات زوجي را برآورده سازد و محدوديت ظرفيتي در فرايند غالب نمي شود. از طرفي اين رويكرد نياز به رويه اي كارآ دارد تا اهميت نسبي شاخص هاي مختلف را با توجه به هدف تعيين كند،روش AHP چنين رويه اي را ارائه مي كند.بنابراين،به منظور دستيابي به مزاياي هر دو روش در رتبه بندي و انتخاب بهترين گزينه،روش تركيبي( AHP- TOPSIS) استفاده مي شود.
يافته ها
رتبه بندي شركت ها با استفاده از روش تاپسيس
فرآيند تاپسيس شامل مراحل زير است:
گام 1) ايجاد يک ماتريس تصميم گيري براي رتبه بندي. شامل m گزينه و n معيار.
گام 2) نرمال نمودن ماتريس تصميم گيري است.
گام 3) تشکيل ماتريس بي مقياس موزون
گام 4) تعيين راه حل ايده آل مثبت و راه حل ايده آل منفي
گام 5) بدست آوردن ميزان فاصله هر گزينه تا ايده آل‌هاي مثبت و منفي
گام 6) تعيين ضريب نزديکي براي هر يک از گزينه‌ها
گام 7) رتبه بندي گزينه‌ها بر اساس ضريب نزديکي
گام اول)ايجاد يک ماتريس تصميم گيري براي رتبه بندي. شامل m گزينه و n معيار.
پس از تکميل پرسشنامه‌هامي‌بايست ماتريس تصميم گيري تکميل گردد.ماتريس تصميم گيري از ميانگين کليه پاسخ دهندگان حاصل مي شود. ماتريس تصميم گيري در زير آورده شده است.
جدول ماتریس تصمیم گیری
بخش دوم مقاله را در لینک زیر مشاهده فرمایید:
http://www.modiryar.com/index-management/general/decision/6107——2.html
