سنجش توانمندی های تکنولوژی در صنایع نیشکر

تحقیق موردی:شرکت کشت و صنعت سلمان فارسی

چکیده: یکی از عوامل توفیق بنگاه های اقتصادی بکارگیری تکنولوژی برای کسب و کار و ایجاد یا حفظ مزیت رقابتی، آگاهی و شناخت سطح توانمندی  تکنولوژی و استفاده از آنها است ، ارزیابی و سنجش نیازهای تکنولوژیک ابزاری است که بمنظور تعیین قابلیت های مورد نیاز بکار می رود. با ارزیابی نیازهای تکنولوژیک حوزه های ضعیف و مشکل آفرین بنگاه شناسایی و مزیت نسبی آن نیز مورد توجه قرار می گیرد. این تحقیق کاربردی با هدف سنجش و ارزیابی سطح توانمندی تکنولوژیک شرکت کشت و صنعت نیشکر  سلمان فارسی  با استفاده  از مدل  ارزیابی نیازهای تکنولوژیک در نه بعد سطح توانمندی انجام شده است. روش شناسی پژوهش, توصیفی پیمایشی و ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه از خبرگان است. جمع آوری یافته ها نشان دهنده این است که شرکت کشت وصنعت سلمان فارسی  بر اساس مدل مذکور در منطقه رده پیشرو منطقه B و یا به عبارتی دیگر بنگاه های واکنشی قرار می گیرد و در پایان پیشنهاداتی برای تقلیل شکاف موجود ارائه گردید.

واژگان کلیدی : تکنولوژی، ارزیابی تکنولوژی، ارزیابی توانمندی تکنولوژیک،

1-مقدمه
مدیریت تکنولوژی یک نوع مدیریت سیستمی است که آمیزه ای از علوم: مهندسی، مدیریت، کیفیت وحتی خدمات میباشد. در سه دهه اخیرتکنولوژی مهمترین عامل خلق ثروت بوده که می تواند باعث توسعه دانش فنی، نیروی انسانی، منابع طبیعی، سرمایه و حتی مدیریت باشد که قطعاً در ارتقای استاندارد زندگی بشر نقش درخشانی دارد.
با توجه به اهمیت بالای توسعه تکنولوژی، مدیران ارشد بنگاههای اقتصادی می باید با درک صحیح از توانمندی تکنولوژیک سازمان خود، شناسایی تحولات تکنولوژیک در دنیا و نیز زیر نظر گرفتن تلاش رقبا برای دستیابی به تکنولوژی های جدید، پیوسته در جهت ارتقاء توانمندی تکنولوژی سازمان خود گام بردارند.
شرکتها و بنگاههای تولیدی همواره درگیر مسائل اجرائی بسیار زیادی از قبیل خرید، فروش، تامین مواد اولیه، امور حسابداری، بیمه و… همچنین تغییرات شدید در محیط رقابت می باشند. لذا استفاده از مدلها و روشهای ارزیابی تکنولوژی طولانی در این بنگاهها جوابگو نمی باشد. تجربه نشان می دهد که مدلها و روشهایی که در شرکت بکار گرفته میشوند بایستی دو خاصیت اساسی داشته باشند اولاً ساده و قابل فهم باشد و ثانیاً در زمان کوتاه و قابل قبولی نتیجه را ارائه دهد. از طرف دیگر ارزیابی و ممیزی تکنولوژی یکی از وظایف مدیران استراتژیک می باشد که با توجه به شرایط محیطی و قابلیتها و توانمندیهای خود و همچنین بررسی نقاط ضعف، استراتژی ها و سیاستگذاریهای لازم را جهت رشد سازمان و تحقق اهداف آن انجام دهند (طباطبائیان، 1384).

2- مرور ادبیات
تکنولوژی بعنوان اجزای عملی دانش و تجربه در تولید کالا یا ارائه خدمات، تعریف می شودو همچنین بعنوان فرایند انتقال و تبدیل منابع به محصولات از طریق دانش، تجربه، اطلاعات و ابزار است.
ارزیابی نیاز تکنولوژی چهارچوب و ابزاری است که برای تشخیص و تعیین قابلیتهای مورد نیاز برای اجرای اولویت های تکنولوژِی که در کشورهای در حال توسعه طراحی شده است.
ارزیابی توانمندی تکنولوژیک عبارت است از فرایندی که به کمک آن سازمان قابلیتها و توانمندیهای تکنولوژیک خود را با لحاظ کردن اهداف بلندمدت مورد بررسی قرار میدهد. ارزیابی توانمندی تکنولوژی فرایندی است که در آن سطح فعلی قابلیتها و توانایی های تکنولوژیک سازمان اندازه گیری میشود تا هم نقاط ضعف و قوت تکنولوژی سازمان شناسایی شود و هم بتوان توانمندی های تکنولوژیکی سازمان را با رقبا یا سطح ایده آل مقایسه نمود و جهت جبران موارد نامطلوب اقدام کرد.
تحلیلی است که جهت شناسایی نقاط قوت و ضعف دارایی های تکنولوژیک سازمان انجام میشود و هدف آن ارزیابی موقعیت تکنولوژیکی شرکت در مقایسه با رقباء و پیشرفته ترین تکنولوژی هاست.ارزیابی تکنولوژی یک ابزار یا چهارچوب فکری است، که به درک بهتر نسبت به تکنولوژی و تصمیم گیری در مورد آن کمک می کند.
از ضرورتهای انتخاب تکنولوژی مناسب، استفاده در جهت تامین منافع جامعه و موسسه و ارزیابی صحیح آن است. تکنولوژی در یک محیط انسانی قرار دارد و لذا تکنولوژی ها با محیط فیزیکی و با نظام های مختلف محیط انسانی شامل نظام اقتصادی، نظام اجتماعی، نظام فرهنگی و سیاسی و سایر نظام های تشکیل دهنده آن، در تعامل می باشند. به عبارتی تکنولوژی های مختلف، نظام های گوناگون محیط انسانی اطراف خود را متاثر می سازند و این نظامها نیز به نوبه خود، واکنش هایی را دارند ، بنابراین ارزیابی تکنولوژی باید با یک نگرش کلی صورت بگیرد. در بررسی مزایا و محدودیتهای تکنولوژی، ملاک نباید فقط اثربخشی فنی و بهره بری اقتصادی باشد. بلکه در رابطه با محیط انسانی اطراف آن را نیز بررسی نماید. هدف ارزیابی تکنولوژی به حداکثر رسانیدن اثرات مثبت و توسعه تکنولوژی های سازگار با محیط اطراف می باشد. همچنین ممیزی تکنولوژی در پی تعیین و ارزیابی شکاف (ارزیابی سطح تکنولوژِی موجود و اندازه گیری شکاف با سطح مطلوب) ارزیابی علل و عوامل موثر در بوجود آمدن شکاف تکنولوژی.
در کشور ما به موضوع ارزیابی توانمندی تکنولوژی در سطح بنگاه ها توجه بسیار کمی شده و در این راستا فرهنگ سازی کمی انجام شده است  حتی اگر سازمانهائی مایل باشند در این جهت حرکت نمایند مراجع و منابع بسیار کمی در دسترس آنها قراردارد. امروزه برای باقی ماندن در عرصه رقابت، سازمانها ناگزیر باید به تحول تکنولوژی و ایجاد تکنولوژیهای پیشرفته روی بیاورند. اما این سوال مطرح می شود که در مسیر به دست آوردن تکنولوژی، بهترین راه برای کم کردن شکاف تکنولوژی کدام است؟ به نظر می رسد ابزار مناسب جهت تائید و تصدیق این تخمین های ذهنی، مدلهای توانمندی تکنولوژی است. تجربه نشان میدهد که مدلها و روشهایی که در شرکت بکار گرفته میشوند بایستی دو خاصیت اساسی داشته باشند اولاً ساده و قابل فهم باشد و ثانیاً در زمان کوتاه و قابل قبولی نتیجه را ارائه دهد. مدلهای مختلفی در ارتباط با ارزیابی توانمندی نوآوری و تکنولوژی میباشد که این دیدگاهها و مدل ها در سه بخش کلی به شرح جدول 1 دسته بندی می گردد:

جدول 1: دسته بندی مدل های ارزیابی توانمندی فناورانه

3-معرفی شرکت
شرکت کشت و صنعت نیشکر سلمان فارسی یکی از طرحهای هفت گانه زیرمجموعه شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی میباشد که در 40 کیلومتری جنوب اهواز با سطح زیرکشت8800 هکتار و استحصال سالانه حدود70 تن نیشکردر هر هکتار میباشد. شاغلین در شرکت یا نیروی های سازمانی شرکت هستند یا به واسطه انعقاد قرارداد از طریق پیمانکاران در راستای اهداف شرکت فعالیت دارند که جمعاً بالغ بر1300 نفر می باشند.

4-مدل مورد استفاده در پژوهش
به منظور ارزیابی توانمندی تکنولوژیک بنگاه در این پژوهش از مدل ارزیابی نیازهای تکنولوژیک استفاده می گردد. دسته بندی نه گانه ابعاد توانمندیهای تکنولوژیک در این مدل عبارتند از:

1- توانمندی آگاهی: منظور توانایی و آگاهی شرکت در تشخیص نیاز به بهبود تکنولوژی می باشد.
2- توانمندی جستجو: منظور توانایی شرکت در شناسایی فرصتها و تهدیدات تکنولوژیک می باشد.
3– توانمندی ایجاد شایستگی محوری: منظور توانایی شرکت در ایجاد شایستگی محوری ( تمایز بین رقبا) می باشد.
4- توانمندی استراتژی تکنولوژی: منظور توانایی شرکت در توسعه یک استراتژی مناسب برای حمایت از کسب و کار می باشد.
5- توانمندی ارزیابی و گزینش تکنولوژی: منظور توانایی شرکت در ارزیابی و انتخاب یک راهکار تکنولوژیک مناسب می باشد.
6- توانمندی اکتساب تکنولوژی: منظور توانایی شرکت در بدست آوردن و بکار گرفتن یک تکنولوژی است.
7- توانمندی بکارگیری و جذب تکنولوژی: منظور توانایی شرکت در پیاده سازی و استفاده موثر از تکنولوژی است.
8- توانمندی یادگیری: منظور توانایی شرکت در یادگیری از تجربیات برای استفاده در بهبود تکنولوژی و محصولات میباشد.
9- توانمندی بهره برداری از پیوندهای خارجی: منظور توانایی شرکت در برقراری ارتباط با شبکه تامین و بهره برداری از پیوندهای خارجی (دانشگاهها، همکاری با موسسات مشاوره ای و پژوهشی، مشوقهای دولتی و….)است.

پس از تکمیل پرسشنامه مربوطه توسط متخصصان، امتیازات آن با هم جمع و امتیاز کل با مقادیر مندرج در جدول و امتیاز کل با مقادیر مندرج در جدول شماره 2 مقایسه می شود که در نهایت نتیجه این بررسی و مقایسه نمایانگر سطح قابلیتهای بنگاه است (خمسه،1389).

جدول 2: فرم تعیین نتایج ارزیابی نیازهای تکنولوژیک

شکل 1:دسته بندی ابعاد تکنولوژیک بر اساس مدل نیازهای تکنولوژیک(خمسه 1391)

5-اهداف و سوالات پژوهش
هدف از اجرای این پژوهش تعیین سطوح توانمندی تکنولوژیک شرکت کشت و صنعت سلمان فارسی میباشد . پژوهش از حیث هدف کاربردی و از نظر روش پیمایشی میباشد .
سوالات پژوهش عبارتند از:
1- توانمندیهای تکنولوژیک شرکت کشت و صنعت سلمان فارسی در چه سطحی قرار دارد؟
2- براساس سطوح توانمندی تکنولوژیک شرکت کشت و صنعت سلمان فارسی در رده بندی چه نوع شرکتهائی قرار میگیرد؟
3- هر یک از ابعاد توانمندیهای 9 گانه تکنولوژیک شرکت کشت و صنعت نیشکر سلمان فارسی در چه سطحی قرار دارد؟

6- جامعه آماری
کارشناسان و خبرگان شاغل در بخش صنعت شرکت کشت و صنعت نیشکر سلمان فارسی اهواز با مدارک تحصیلی فوق دیپلم تا فوق لیسانس و با سابقه کاری بالاتر از 5 سال بعنوان جامعه آماری این تحقیق را شکل می دهند. جامعه آماری تحقیق با توجه به محدود بودن خبرگان از روش کل شماری استفاده شده است .

نمودار1: سابقه کاری جامعه آماری

نمودار 2: میزان تحصیلات جامعه آماری

7-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
دو نوع روش جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است:
الف : تجزیه و تحلیل آماری: دراین  نوع  تجزیه و تحلیل، داده های جمع آوری شده با استفاده از شاخصهای آماری خلاصه و طبقه بندی می شوند.
ب:تجزیه و تحلیل مبتنی بر قضاوت خبرگان: استفاده از قضاوت خبرگان جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات، یکی از مهمترین روشهای تصمیم گیری در پژوهشهایی می باشد که اهمیت ویژه ای جهت استفاده از نتایج آن وجود دارد و امکان اشتباه و یا درصد بالای خطا در سایر روشهای تجزیه و تحلیل برای این پژوهشها ممکن است اعتبار نتایج را کاهش دهد. از این روش تجزیه و تحلیل  اطلاعات سوالات پژوهش استفاده شده است.

8- جمع بندی یافته های سوالات پژوهش
یافته های سوال اول پژوهش: جدول 3 نشان دهنده درصد میانگین سطح توانمندی ابعاد تکنولوژیک می باشد.

جدول 3: میانگین امتیازات و درصد توانمندی ابعاد سطوح توانمندی تکنولوژیک

یافته های سوال دوم پژوهش: جمع میانگین های 24 سوال پرسشنامه عدد 213.81 حاصل گردیده که با توجه به جدول شماره 3 و نمودار 3 که  نشان دهنده منطقه قرارگیری توانمندی تکنولوژیک شرکتها میباشد، شرکت در منطقه رده پیشرو بنگاه نوع B و یا به عبارت دیگر بنگاههای ,واکنشی پیشرو قرار می گیرد.

نمودار 3: منطقه قرارگیری توانمندی تکنولوژیک شرکتها (Innosutra,2007)

یافته های سوال سوم پژوهش: یافته های حاصل از سطح توانمندی تکنولوژیک ابعاد 9 گانه میباشد .

جدول 4: سطح توانمندی  ابعاد 9 گانه تکنولوژیک

9- تحلیل نتایج
سطح توانمندی تکنولوژیک گروه صنعتی شرکت در رده شرکتهای گروهB ,(واکنشی) و نزدیک به شرکتهای مبتدی گروه C قرار گرفت. شرکتهای نوعB (واکنشی) در اغلب حوزه های استراتژی، تحقیق، اکتساب و ظرفیت سازی تکنولوژی به طور ضعیفی توسعه یافته و به توانمندی های زیادی برای بازسازی این حوزه ها نیاز دارد و یک بینش درست از چگونگی ارتقاء قابلیتهای تکنولوژیکی شرکتشان ندارند.شرکت های نوع B(واکنشی) ضرورت برای بهبود در قابلیت های تکنولوژیکی برای اهداف محیطی, رشد و صادرات را تشخیص می دهند. ولی به خاطر این که منابع درونی آنها محدود است (مثل نداشتن مهارت کلیدی و تجربه های افراد در تکنولوژی) بیشتر به تهدیدات محیط واکنش  نشان می دهند و قادر به بهره برداری از حوادث  به نفع خود نیستند و قوانین تکنولوژی سازگار با محیط زیست  که در کشورهای توسعه یافته وضع شده است برای این شرکت ها چندان قابل اجرا نیست. آنها وابستگی شدیدی در انتقال تکنولوژی همان گونه که در بخش ملی گفته شده به عرضه کننده های خارجی دارند و مبادلات نابرابری برای تکنولوژی به علت فقدان دانش و تجربه دارند و در کل, این شرکت ها قابلیت  توسعه ای کمی در اغلب حوزه های ارزیابی تکنولوژی دارند این شرکت ها نیاز به توسعه یک چهارچوب استراتژیک  برای قابلیت تکنولوژی سازی در حوزه های دارای اولویت کلیدی دارند. شرکت های درون این طبقه به جستجوی  هرچه اثر بخش تر راه حل های علمی و تکنولوژیکی نیاز دارند.این شرکت می باید قابلیت درونی خود را برای تجزیه تحلیل درست استراتژیک نیازهای ارتقاء توسعه دهند.از سوی دیگر بین سطح مطلوب توانمندی تکنولوژیک (امتیاز 100 %) و سطح موجود شکاف وجود دارد که میزان شکاف در جدول شماره 5 و نمودار 4 آمده است.

جدول شماره 5: میزان شکاف موجود

نمودار4: نمودار سطوح توانمندی تکنولوژیک در ابعاد مختلف

رهبران ارشد شرکت می بایست با برنامه ریزی مناسب و تعریف پروژه های بهبود، نسبت به رفع شکاف تکنولوژیک موجود اقدام نمایند. لذا با توجه به یافته های تحقیق پیشنهادات ذیل درخصوص بهبود ابعاد دارای شکاف توانمندی تکنولوژیک با وضعیت مطلوب ارائه میگردد:
1- درخصوص بعد جستجو با توجه به وجود شکاف55.14 با وضعیت مطلوب پیشنهاد میگردد که: شرکت ارزیابی های مدون و دوره ای نسبت به فرصتهای مکانیزه خود انجام دهد و در جهت رفع هر چه سریعتر و کم هزینه تر مشکلات تکنولوژیکی خود اقدام نماید.
2- درخصوص بعد ایجاد شایستگی محوری با توجه به وجود شکاف 53.26  با وضعیت مطلوب پیشنهاد میگردد که: شرکت دارای توانمندی های خاص تکنولوژیک گردد و از توانمندی های آنان بهره مند گردد.
3- درخصوص بعد بکارگیری و جذب تکنولوژیکی با توجه به وجود شکاف58.89  با وضعیت مطلوب پیشنهاد میگردد:
واحد نوآوری و تحقیق و توسعه تکنولوژی در شرکت تاسیس گردد و فرآیندهای شفاهی برای انجام پروژه های مکانیزه را به فرایندهای مدون و ساختار یافته تغییر دهد.
4- درخصوص بعد یادگیری با توجه به وجود شکاف56.02 با وضعیت مطلوب پیشنهاد میگردد که: شرکت در جهت بهبود سیستمهای مناسب جهت ارزیابی پروژه های تکنولوژی اقدام نماید و مهارت و توانمندی خود را جهت یادگیری از یک تکنولوژی به تکنولوژی دیگر افزایش دهد.
5- درخصوص بعد بهره برداری از پیوندهای خارجی با توجه به وجود شکاف59.77 با وضعیت مطلوب (بیشترین میزان شکاف موجود) پیشنهاد میگردد که: دولت با اعمال سیاستگذاری های تشویقی در خصوص سرمایه گذاری در تکنولوژی، شرکت را به این امر بیشتر سوق دهند و شرکت در تدوین و اجرای استراتژی تکنولوژیکی خود بیشتر از گذشته با سایر دانشگاهها و شرکتها و مراکز تحقیقات دولتی همکاری نمایند.

منابع :
1- براون ارنست،1382، ارزیابی و پیش بینی تکنولوژی مترجمان: علیرضا بوشهری و عقیل ملکی فر، موسسه راهبردی آینده، تهران.
2- جعفر نژاد، احمد و دیگران، 1385،” ممیزی تکنولوژی و ارائه راهکار مناسب جهت کاهش شکاف های تکنولوژی”، فصلنامه علوم مدیریت ایران، دوره ی اول، شماره 2.
3- خمسه، عباس و دیگران، 1389، ارزیابی سطوح توانمندی تکنولوژیک  در صنایع فلزی با مدل نیاز تکنولوژیک،چهارمین کنفرانس ملی مدیریت تکنولوژیک.
4- خلیل طارق،1381، مدیریت تکنولوژی،ترجمه سید کامران باقری و دیگران ،ناشر پیام متن.
5- خمسه، عباس و دیگران،1391،ارزیابی سطوح توانمندی تکنولوژیک در صنایع روشنایی، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت تکنولوژی.
6- طباطبائیان، سید حبیب الله،1384، ارزیابی توانمندی تکنولوژی در سطح بنگاه، چاپ آرین.

7-Innosupport,http:www.Innosupport.net/index.php.Information about Technological Capability2006.
8-Khalil,T.M.(2000).Management of Technology:The Key to Competitiveness and Wealth Creation,McGrav Hill.
9-Lindasy,J.(1999). The Technology Management Audit,Cambridge Strategy Pub.,UK.
10- New Models of Technology Assessment for Development From STEPS Working Paper 45,2011
11-Porter,M.(1998).Competitive Advanteg:Creating and Sustaining Superior Performance.Free Press,New York.

نویسندگان:

سعید باوی

کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی دانشگاه آزاد شوشتر

Saeed22id@gmail.com

محمود یار علیزاده

دانشجوی دکتری مدیریت کسب و کار(DBA) دانشگاه صنایع و معادن ایران ،واحد اهواز

my8639@gmail.com