چکیده: از دیدگاه سیاسی، گردشگری در عین حال که یک رقابت اقتصادی است موجد نوع دوستی و همکاری بین المللی نیز هست. زیرا علاوه بر اینکه موجب ایجاد درآمدهای ارزی می شود، باعث آشنایی ملل با دیگر فرهنگ ها و در نتیجه باعث نزدیکتر شدن دولت ها به یکدیگر می شود. کشور های مختلف جهان در سایه ی برخورداری از امکانات گوناگون و جاذبه های متنوع در پی جذب و جلب جهانگردان بسوی خویش هستند.(4)
در این مقاله سیاست ها و برنامه های اجرایی دولتی در باره ی صنعت توریسم در ایران و نگاهی کوتاه به وضعیت جهانگردی چند کشور موفق در این زمینه و اقدامات اساسی که باید توسط دولت انجام گردد آورده شده است.
واژه های کلیدی: مدیریت توریسم، جهانگردی – سیاست – دولت
مقدمه:
جهانگردي يكي ازصنايع درحال رشد جهان بوده و عموما كشور ها در تمام مراحل توسعه به طور فزاينده اي به آن وابسته هستند. سوال اساسي كه در مورد بخش جهانگردي مطرح است آن است كه دولت ها چه نقشي براي خود در مسئوليتهاي خاص خويش نسبت به جهانگردي قائل بوده وچگونه ارتباط اين بخش را بامديريت ساير بخشها درنظر ميگيرند.
صنعت جهانگردي كشور به عنوان يك صنعت فرا بخشي، فعاليتهاي مختلفي را در برگرفته وبا كليه بخشهاي اقتصادي، اجتماعي وفرهنگي به طور مستقيم وغير مستقيم تعامل دارد.
به طوري كه با توسعه صنعت جهانگردي ،بخشهاي صنعت وكشاورزي باافزايش تقاضا براي صنايع مصرفي وصنايع دستي وبخش ساختمان با افزايش سرمايه گذاري درگسترش تاسيسات اقامتي،راه ها وجاده هاي مناسب …. ،و بخش خدمات با افزايش تقاضا براي بهره برداري ازامكانات سنتي ومدرن،وخدمات پذيرايي، خدمات حمل ونقل و ارتباطات، انواع خدمات مالي وخدمات آموزشي وفرهنگي وغيره روبرو ميشود.(1)
تاثیر سیاست بر توریسم:
قبرس: این کشور از دوبخش قبرس شمالی ( ترک نشین ) و قبرس جنوبی ( یونان نشین ) تشکیل شده است. یافته های مصاحبه های نیمه سازمان یافته از افراد سازمانهای دولتی و خصوصی این دو بخش ( قبرس شمالی و جنوبی ) اظهار می دارند که دو جامعه متمایل به داشتن مجموعه های اهداف و انتظارات مختلف می باشند که از لحاظ سیاسی مشکلاتی را برای این کشور فراهم آورده است.
صنعت توریسم جزیره ی قبرس از پیامدهای بی ثباتی سیاسی بر جزیره در حال زیان دیدن است. نا آرامی سیاسی همراه با مجادله ی مداوم میان دو جامعه بر بازاریابی و ترقی، سرمایه گذاری و استخدام و سایر عناصر توریسم، بویژه در شمال جزیره تاثیر گذاشته است.
از دهه 1970 بین دو منطقه گفتگوهایی مشترک برای حل این مشکل در جریان بوده است. دبیر کل سازمان ممل در سال 2002 طرح راه حل فدرال را با دو ایالت متشکله برابر پیشنهاد داد که این طرح طی یک رفراندم همگانی در قبرس جنونی رد شد اگر چه قبرس شمالی آن را قبول کرد.
مقایسه این دو منطقه مزیت قابل توجه ای برای قبرس جنوبی بر قبرس شمالی را نشان می دهد به طوری که در سلا 2003 GNP تقریبا 10 بار بالاتر و سرانه GNP 3 بار بالاتر را نشان می دهد.
فدرالیسم ( اصل دولت ائتلافی ) به شکلی از دولت اشاره می کند که قدرت، مطابق قانونِ اساسی میان مراجع قدرت متفاوت تقسیم می شود. هر مرجعی مسئولیت خود را برای مجموعه ی خاص عملکردها اعمال می کند و از نهادهای خود جهت تادیه کردن پشتیبانی می کند. در راه حل ائتلافی، بحث اصلی به درجه قدرتی توجه دارد که ممکن است به دولت های مرکزی و منطقه ای نمایندگی داده شود.(6)
در بحث هایی که بین نماینده گان قبرس شمالی و جنوبی انجام شد به این نتایج دست یافتند:
1. راه حل فدرال بر جزیره تاثیر مثبتی بر صنعت توریسم خواهد داشت زیرا کیفیت، اندازه و تنوع اسکان توریسم توسعه می یابد و سرمایه گذاری خارجی بهبود خواهد یافت.
2. نقش ملیت و ملی گرایی در سیستم سیاسی می تواند بر برنامه ریزی و توسعه توریسم نتیجه بخش باشد.
3. قبرس یونانی سازمان واحد توریسم را برای هماهنگی و اجرا ترجیح داد درحالی که قبرس ترکی ( بدلیل عدم اعتماد به طرف مقابل ) داشتن دو بدنه ی مجزا در برنامه ریزی و توسعه ی توریسم را خواستار بود.
4. دو طرف بر وجود سازمانی مستقل مربوط به بخش خصوصی – بدور از تاثیر سیاسی توافق داشتند.
5. برای بازاریابی و ارتقاء صنعت توریسم، قبرس یونانی استدال کرد که به منظور صرفه جویی بیشتر در هزینه ها و همچنین برای نشان دادن اتحاد در عرصه ی بین المللی باید بودجه و خط مشی های مشترک برای فعالیت های بازاریابی توریسم در نظر گرفته شود.
توسعه ی گردشگری ابزاری برای کسب مشروعیت سیاسی ( فیلیپین ):
فیلیپین: در سال 1969 “فرویناند مارکوس ” در انتخابات ریاست جمهوری این کشور پیروز شد. اقدامات مارکوس در زمینه ی گردشگری با هدف اصلی کسب مشروعیت برای حکومت خود صورت می گرفت و شایان ذکر است که تاکنون هیچ رژیمی وقیحانه تر از دولت وی از گردشگری به عنوان یک اهرم سیاسی استفاده نکرده است.
دولت مارکوس با دو مشکل عمده مواجه بود که قصد داشت به کمک گردشگری آن را برطرف سازد: اول اینکه وی با توسعه ی گردشگری قصد مقابله با اقدامات دول غربی و اتهامات آنان مبنی بر عدم مشروعیت و بی ثباتی دولتش را داشت. دوم اینکه او می بایست به گونه ای عمل می کرد تا جریان جذب سرمایه گذاری خارجی هم با رکود مواجه نشود لذا گردشگری را خبر هرروزه و داغ رسانه ها تبدیل کرد و اینگونه القاء کرد که بدون حکومت نظامی هیچ گردشگری خواب را حتی نخواهد داشت. بعد از دوره ی پرتلاطم و انتقاد برانگیز مارکوس وی در سال 1973 دفتر ریاست جمهوری را برای حکومت ” آکوئینو ” ترک کرد. آکوئینو وارث مملکت ورشکسته ای بود با نرخ رشد منفی و 26 میلیون دلار بدهی خارجی، 70 درصد مردم زیر خط فقر و کشوری که بالغ بر 10 میلیارد دلار برارث غارت و چپاول دولت مارکوس از دست داده بود. در سال 1986 آکوئینو با دو انگیزه اقدام به توسعه ی صنعت گردشگری کرد.
اول اینکه به حمایت بین المللی از دولت خود به عنوان دولت قانونی نیاز داشت. دوم اینکه در صدد جلب سرمایه گذاری و کمک های مالی برای بازسازی فیلیپین برآمد.
سیاست های آکوئینو در زمینه ی توسعه ی گردشگری به طور خلاصه به شرح زیر است:
1. وی در صدد برآمد تا عواید گردشگری را عادلانه و در سطح وسیع تری توزیع نماید.
2. دعوت از فلیپینی های مقیم خارج. زیرا از لحاظ اقتصادی حضورشان منبع مالی مهمی محسوب می شد.
3. آموزش به خانواده های میزبان توریسم خارجی تا به تعالی بین هزینه ها و عواید خود در این زمینه دست یابند.
4. تاسیس چند مرکز رایگان با امکانات اساسی در شهرهای کلیدی و مهم فیلیپین.
کنترل ناامنی هایی که در اثر حکومت نظامی دوره ی مارکوبی بوجود آمده بود و دادن آزادی و اختیار بیشتر به دیگر ارگان های سیاستگذاری در امر جهانگردی.(2)
نگاهي كوتاه به وضعيت جهانگردي برخي ازكشورها:
هر چند كشورها درمراحل مختلف توسعه اقتصادي بوده وداراي نظام هاي مختلف سياسي واجرايي مي باشند با اين حال داراي تجربيات و مسائل مشابه درجهانگردي هستند اينكه چطور جهانگردي اداره ميشود بستگي به فرهنگ سياسي كشور و ايدئولوژي حكومت آن دارد:
ايالات متحده: بزرگترين كسب كننده در آمد جهان از جهانگردي است اين كشور داراي نوع حكومت فدرال است وشكل غير دخالتي درمديريت جهانگردي، به ويژه درسطح فدرال مي باشد ليكن چندين حكومت ايالتي و شهري درمديريت جهانگردي آن فعال هستند.
استراليا: داراي نظام فدرال است در سالهاي اخير تعهد زيادي براي رشد جهانگردي داشته است حكومت هاي ايالتي عميقا درترويج جهانگردي دخالت ميكنند .
بريتانيا: يك نظام متحد با قدرت متمركز در لندن است اين كشور از جمله كشورهاي جهانگردي باستاني موفق بوده كه داراي جاذبه هاي تاريخي وفرهنگي است اين كشور جهانگردي تقريبا درآمدهاي خدمات صادراتي راتشكيل ميدهد و صنعت بزرگ قابل توجهي نسبت به بخشهاي توليدي مانند غذا، وسايل نقليه وحمل ونقل هوايي است.
تايلند: يكي ازموفق ترين كشورهاي جهانگردي در آسيا، و يكي از مناطق جهانگردي با سريعترين رشد در دنياست. تايلند ديگر يك كشور جهان سوم درحال توسعه نيست اما جهانگردي باز هم بزرگترين تامين كننده منفرد پول خارجي براي آن به شمارمي رود.
اين كشور داراي يك نظام متحد دموكراتيك با قدرت متمركز در بانكوك ويك ديوان سالاري سنتي است جهانگردي متكي به بخش خصوصي پوياست اما يك سازمان جهانگردي ملي با پايه گذاري خوب نيز وجود دارد.
ويتنام: كشوري است بسيار در حال توسعه وجهانگردي به منزله پاسخي به فقر اقتصادي آن مشاهده ميشود حكومت آن كمونيستي تك حزبي است،اما به سرعت به سمت اقتصادي متكي به بازار درحال حركت ميباشد جهانگردي يك بخش اولويت دار دولتي توام با موسسات عمومي مستقل پويا بوده كه درمناطق وشهرهاي بزرگ فعاليت دارد ويتنام يكي از 40 مكان جهانگردي رتبه بالاي جهان نبوده ولي يكي ازبالاترين نرخهاي رشد جهانگردي رادرجهان در سالهاي دهه 1990 داشته است.
ژاپن: دولت ژاپن آژانس مديريت جهانگردي خود را به نام سازمان جهانگردي ملي ژاپن براي تشويق ژاپني ها به عنوان جهانگرد به مسافرت هاي خارجي به كار گرفته است زيرا ژاپن داراي مازاد حساب خارجي زيادي است و بر خلاف بسياري از كشورهاي ديگر نه به منظور افزايش ترازهاي ارز خارجي خود،بلكه به منظور كاهش آنها از جهانگردي بهره گيري نموده است.(1)
ايران: درمقايسه با كشورهاي جهان، كشور ايران تنها نسبت به كشور هاي عراق،بنگلادش،سودان،پاكستان، واتيوپي و ضعيت نسبتا بهتري دارد مقايسه ايران با كشور غنا حاكي از آن است كه در سال 1995 درآمد حاصل از جهانگردي درغنا 46 درصد بيشتر از درآمد متناظر درايران بوده است. جدول 1 حاكي ازآن است كه در سال 1998 كشور تركيه-بااينكه از لحاظ برخورداري از ظرفيتها وپتانسيل هاي جذب فروتر ازايران است- به طور متوسط 10 برابر كشور ما جهانگرد جلب كرده است و درآمد حاصله از آن به طور ميانگين 35برابر كشور ما بوده است.(4)
طول مدت اقامت يكي ازشاخص هاي مهم كيفيت جهانگردي و خدمات آن است. يعني اگر كشوري بتواندتعدادكمي ازگردشگران رامدت بيشتري پذيرايي كند عوايد حاصل از هر نظر بيشتر اززماني است كه مقدار زيادي جهانگردي بخواهند مدت كمي را درآن كشور بگذرانند. اين وضعيت درحال حاضر در ايران 5/1 روز براي جهانگردان خارجي است كه فاصله زيادي با آنچه قبل ازانقلاب پيش بيني شده بود دارد.(3)
تنگناها و علل ناكامي ايران درجلب جهانگردان
1- مشخص نبودن هدف ها وسياستهاي ايرانگردي وجهانگردي
2- هجوم تبليغاتي دشمنان ايران براي مخدوش كردن چهره انقلاب اسلامي و ايجاد مشكلات سياسي واجتماعي در سطح بين المللي به منظور به انزوا كشيدن ايران
3- عدم تطبيق وهماهنگي فرهنگ جهانگردان برخي ازكشورهاي خارجي بافرهنگ اسلامي در روابط و برخوردهاي اجتماعي
4- فقدان نيروي انساني كارآزموده و متخصص امور جهانگردي
5- عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری در این بخش به علت نداشتن تامین و تضمین مالکیت و عدم سودآوری و حمایت دولت.
6- ناهماهنگی و همکاری سازمان ها و ارگان های دولتی.(4)
راهکارها
دربخش توريسم با توجه به اينكه اين صنعت در دنيا جزو سه صنعت درآمد زاست و از طرفي با توجه به قابليتهاي بالقوه و بالفعل ايران و قرار گرفتن كشورمان درفهرست 10 كشور اول كه داراي جلوه هاي گردشگري و جزء 5 كشور داراي تاريخ وتمدن كهن است، متاسفانه ميزان سهم ما از اين صنعت از 750 ميليون گردشگر در سال دركل دنيا به جاي حداقل 10 ميليون نفر درسال فعلا درحدود700 هزار نفر در سال است كه دراين راستا اقدامات اساسي مي بايست از سوي دولت اتخاذ گردد(5)
1-تضمين امنيت فراگير: گام اول در راستاي بهبود صنعت توريسم در ايران، برقراري وتضمين امنيت فراگير،هم دربُعد خارجي وهم در ابعاد داخلي وملي است.
زيرا براي نمونه درساليان اخير وجود برخي ناامني ها در برخي ازكشوها مانند ربودن جهانگردان (نظير فيليپين ويمن) تاثير قابل ملاحظه اي در كاهش تعداد جهانگردان وارد شده به اين شورها داشته است.
2-ايجاد زير ساخت ها وزير بناها: بسط وگسترش ارتباطات ووسايل مدرن حمل ونقل، توسعه خدمات هواپيمايي وفرودگاهي وبهره برداري از راه هاي خوب ارتباطي ومواصلاتي( خطوط زميني دريايي ،راه آهن، قطار شهري زير زميني و…)بر اقبال عمومي جهانگردان خواهد افزود. از سوي ديگر ،توسعه در خور اماكن اقامتي و پذيرايي اعم از هتلها،مهمان پذيرها ورستورانها وارتقاء كيفي تاسيسات رفاهي، تفريحي و ورزشي تاثير بسزايي در اين زمينه خواهد داشت. همچنين،از سوي ديگر توسعه مراكز اطلاع رساني وخدمات توريسم درنقاط مختلف كشور به بهبود اين صنعت خواهد انجاميد براي نمونه،دركشور ايتاليا بالغ بر 300 مركز اطلاعات توريسم وجود دارد در كليه 95 استان اين كشور دفتر خدمات جهانگردي داير مي باشند.
3-ايجاد تسهيلات لازم براي سرمايه گذاري بخش خصوصي: ايجاد تسهيلات لازم براي بخش خصوصي نظير پرداخت وامهاي بلند مدت بابهره كم،واگذاري زمين مناسب با بهاي دولتي،تسهيل صدور جواز ساختماني و حذف تشريفات زايد ودست وپاگير اداري به منظور ايجاد تاسيسات مورد نياز صنعت جهانگردي وتضمين امنيت سرمايه وسرمايه گذاري در صنعت توريسم توسط دولت به منظور ايجاد انگيزه وتمايل دربخش خصوصي براي سرمايه گذاري در اين صنعت ونيز صدور اجازه ورود براي ملزومات و ماشين آلات مورد نياز اين صنعت كه در داخل امكان توليد ندارند ازطريق بخش خصوصي و درنظر گرفتن تخفيف هاي گمركي ومالياتي ويژه دراين زمينه از ديگر راهكارهاي مؤثر براي رشد وگسترش توريسم در ايران است.
4-گسترش فعاليتهاي تبليغاتي: شركت فعال در نمايشگاه هاي بين المللي در خارج ازكشور ونمايش زيباييها وديدنيهاي ايران به مدعوين شركت كننده ازكشورهاي مختلف براي جلب نظر جهانگردان، تهيه ماكت، عكس ها وپوستر هاي آثار تاريخي وباستاني، تهيه نقشه هاي توريستي و بروشور هاي حاوي اطلاعات مورد نياز جهانگردان ،ارائه نمونه هاي بديع انواع صنايع دستي ايران، تهيه و نمايش فيلم،اسلايد، برنامه هاي متنوع راديويي وتلويزيوني و… تاثير قابل ملاحظه اي درمعرفي و شناساندن كشور و جلب توريست خواهد داشت.
5-گسترش مدارس و مراكز آموزش عالي جهانگردي و هتلداري: تربيت نيروي انساني مورد نياز به منظور بهبود وضعيت جهانگردي در ايران ايجاد وگسترش رشته هاي تحصيلي وگروههاي تحقيقي وپژوهشي درزمينه هاي مردم شناسي، باستان شناسي، جامعه شناسي، موزه داري،هتلداري،معماري،هنر،صنايع دستي و… ضرورت دارد.
6-اصلاح وبهبود امور سازماني وتشكيلاتي: ايجاد سازماني مستقل ،قوي و متمركز با تشكيلات وشرح وظايف جديد براي حل مسائل ومعضلات مربوط به جهانگردي وصنعت توريسم، تاسيس مراكز جديد و نيز تقويت خانه هاي ايران دركشورهاي خارج، به منظور ايجاد ارتباط مداوم با سازمان هاي جهانگردي ساير كشورها واستفاده ازتجربيات آنها، كاهش تشريفات مربوط به صدور رواديد درمرزهاي كشور وافزايش كارايي ماموران گذرنامه درمرزهاي هوايي، زميني و دريايي ونيزشهرستانها و… از جمله اصلاحات ضروري در حوزه تشكيلات جهانگردي است كه موجب رونق اين صنعت خواهد شد.
7-گسترش فعايتهاي بهداشتي وپيشگيري: ايجاد پايگاه هاي قرنطينه در مبادي ورودي جهانگردان براي جلوگيري از ورود افراد مبتلا به بيماري هاي مسري وخطرناك نظير ايدز توسط وزارت بهداشت ودرمان وآموزش پزشكي وساير دستگاه هاي ذيربط نگراني جهانگردان درزمينه ابتلا به اين قبيل بيماري ها مي كاهد ودر نتيجه تاثير بسزايي در رونق اين صنعت خواهد داشت.(7)
نتیجه گیری:
دولت ها واقعیتی انکار ناپذیر در امور جهانگردی در عصر نوین می باشند. صنعت نمی تواند بدون آنها به بقای خود ادامه دهد. تنها دولت ها هستند که توان تامین ثبات سیاسی، امنیت، قانون و چارچوب مالی مورد نیاز جهانگردی را دارا می باشند. آنها خدمات لازم و زیربناهای اساسی را فراهم می نمایند. دولت ها در امور جهانگردی به لحاظ اهمیت اقتصادی ان دخالت می کنند. جهانگردی از معدود صنایع ایجاد رشد در دوران افول صنعتی و اقتصادی، رکود جهانی، بیکاری شدید و افزایش فاصله بین فقیر و غنی است و می تواند پول خارجی مورد نیاز مبرم اکثر کشورها را نیز فراهم نماید.(3)
وضعیت توریسم در ایران در مقایسه با بسیاری از کشور ها حاکی از عدم توسعه یافتگی و وجود تنگناهای زیادی در این بخش است که سیاستگذاری ها ی کلان در سطح ملی و نیز تدابیر و سیاست ها ی استانی و منطقه ای باید در چارچوب اقدامات اساسی عنوان شده در این مقاله و در راستای رشد و اعتلاء این صنعت نوپا باشد.(4)
منابع:
1. الیوت، جیمز، 1379؛ « مدیریت توریسم»، ترجمه مهدی جمشیدیان و اکبر مهدی پور- انتشارات مانی با همکاری سازمان برنامه و بودجه استان اصفهان.
2. آپوستولو پولوس، یورکوس- 1384 -«جامعه شناسی گردشگری» ترجمه و اقتباس دکتر بیژن شفیعی – انتشارات وارسته؛ رشت.
3. پاپلی یزدی، محمد حسین؛ سقایی مهدی- 1385 – «گردشگری (ماهیت و مفاهیم) » انتشارات سمت، تهران.
4. غفاری، هادی؛ مولایی محمد علی،-1388 – مقاله «صنعت توریسم در ایران: چالش ها و راهکارها» شماره 186-185 .
5. کریمی، غلامحسین -1388 – مقاله « 24 ضرورت توسعه ی گردشگری در برنامه های دولتی»
6. Altiney, Levent and Bowen David, 2006. “Politics and Tourism interface (the case of Cyprus)”, oxford Brookes university, uk.
