نویسنده: محمد رضا شهری
مدارس ابتدائي ناحيه 5 مشهد
پيشگفتار
با استعانت از خداوند متعال فرصتي دست داد تا در مورد شير مدارس كه چند سالي در مدارس ايران رواج پيدا كرده است بحث و گفتگو وتحقيقي ارائه شود براي اين منظور اين حقير مجموعه اي را كه تقديم مي كنم حاصل كمك هاي دوستان و اساتيد دانشگاه و به منظور ارائه يك كار تحقيقي در جهت آموزش هرچه بهتر درس روش تحقيق استاد ارجمند جناب آقاي احمد يار احمدي مي باشد كه در طي گردآوري آن از ايشان راهنمايي گرفته شده است.
براي شروع كار ابتدا بايد موضوع تحقيق را مشخص مي كردم و محدودي آن را نيز از نظر وسعت كار تعيين مي شد و پس از انتخاب موضوع كه بررسي تاثير شير بر دانش آموزان ابتدايي ناحيه 5 آموزش و پرورش بودبا مراجعه به مركز آموزش و پرورش ناحيه 5( بهمراه معرفي نامه معتبر از سوي دانشگاه) با مسئول رفاهي اين اداره جناب آقاي شريعتي در خصوص طرح تحقيق بصورت شفاهي مشورت نمودم و ايشان با استناد به مدارك موجود تعداد مدارس تحت پوشش شير مدارس و تعيين دانش آموزان ذينفع راهنمايي هاي جامعي در اين مورد ارائه نمودند پس از تعيين جامعه آماري براي مشخص كردن حجم نمونه ارزش نمونه تصادفي استفاده نموده ام و در اين ميان از كل 113 مدرسه ابتدايي تعداد 17 مدرسه را نشانه گذاري نموده ام كه با استفاده از روش مصاحبه و مستقيم و مشخص كردند سئوالات خاص از مديران اين مدارس در ساعات مشخص مصاحبه به عمل آمد كه نتايج و شرح عمليات در فصول تحقيق موجود به تفصيل آمده است اميد است تا گامي در جهت بهبود و گسترش فرهنگ توزيع و رواج مصرف شير براي همه هموطنان عزيز برداشته داشته شده باشد.
فصل اول
تأثير مصرف شير در مدارس ابتدائي ناحيه 5 مشهد
مقدمه
شير:
مايع اي سفيد رنگ و محلولي مقوي كه بدليل اهميت مصرف و نقش آن در سلامت جامعه، امروزه مصرف سرانه شير (مقدار شيري كه هر نفر در يك سال مي نوشد) را در كشورهاي مختلف جهان به عنوان شاخص توسعه در نظر مي گيرند.
” تركيبات شير”
تركيبات عمده شير را آب، چربي، پروتئين، لاكتوز(قند شير)، ويتامين ها و مواد معدني تشكيل مي دهند. شير يك تركيب مغذي و كامل مي باشد. شير به عنوان دارو در اغلب نوشته هاي باستاني و در طب قديم از شير به عنوان دارو در درمان بعضي بيماريها ياد شده است. امروزه نيز اين عقيده وجود دارد كه شير بهترين غذا براي بيماران مي باشد. به علت سهل الهضم بودن اين ماده آن را همواره در رژيم تغذيه اي بيماران قرار داده و مصرف شير در برنامه غذايي روزانه اكثر افراد جامعه توصيه مي شود.
كلسيم يكي از مهمترين تركيبات معدني مغذي مي باشد و بايد از طريق غذا وارد بدن انسان شود. كلسيم نقش اساسي در استحكام استخوان ها و سلامت دندانها دارد. از ديگر فوايد كلسيم مي توان به نقش آن در انقباض ماهيچه ها، لخته شدن خون، انتقال پيامهاي عصبي نام برد. هر ليوان شير (250 ميلي ليتر) حدود 315 ميلي گرم كلسيم دارد كه 30 درصد كلسيم روزانه مورد نياز بدن انسان را تأمين مي كند.
بنابراين مصرف روزانه سه ليوان شير مي تواند نياز بدن به كلسيم را كاملاً مرتفع سازد. جذب كلسيم در بدن به عوامل خاص بستگي دارد. براي مثال تعادل كلسيم با فسفر اهميت زيادي در جذب كلسيم دارد به اين دليل مصرف قرص هاي كلسيم بدليل داشتن كلسيم غيربيولوژيك از جذب مناسبي برخوردار نمي باشند.
اهداف تحقيق :
1- تأثير مصرف شير در پيشرفت تحصيلي دانش آموزان
2- تأمين مقداري از مواد مورد نياز بدن مانند كلسيم و فسفر
3- بوجود آوردن فرهنگ مصرف شير در خانواده هاي ايران
سؤال ها :
1- آيا مصرف شير در پيشرفت تحصيلي دانش آموزان تأثير دارد؟
2- آيا مي توان با مصرف يك ليوان شير به دانش آموزان مقداري از نياز بدن آنها را تأمين كرد؟
3- آيا مي توان از مصرف شير در مدارس فرهنگ مصرف شير را در بين خانواده ها رواج داد؟
فرضيه ها :
1- مصرف شير مي تواند در پيشرفت تحصيلي دانش آموزان مؤثر باشد.
2- مي توان با مصرف حداقل يك ليوان شير مقداري از نياز بدن دانش آموزان را تأمين كرد.
3- مصرف شير در مدارس مي تواند فرهنگ مصرف شير را در بين خانواده هاي ايراني رواج دهد.
روش تحقيق :
به لحاظ بدست آوردن اطلاعات بصورت كمي از مدارس ناحيه 5 مشهد و بدست آوردن علتها و معلولهاي متأثر بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان و كسب اطلاع از اين موضوع كه آيا مصرف شير مي تواند فرهنگ سازي شود يا خير و يا مقداري از مواد مورد نياز بدن كه در شير وجود دارد مي تواند با مصرف يك ليوان شير در روز تأمين گردد يا نه از روش تحقيق تجربي (آزمايشي) استفاده گرديده است.
موانع و محدوديت هاي تحقيق :
از آنجايي كه اين طرح تحقيقاتي بايد در سطح مدارس ناحيه 5 اجرا مي گرديد و با مراجعه به اداره رفاهي ناحيه 5 آموزش و پرورش بايد هماهنگ مي گرديد با مراجعه به اين اداره و صحبت با مسئول و مدير اداره رفاهي آموزش متوجه اين موضوع شدم كه اين اداره به جهت هماهنگ كردن سفرهاي تفريحي مديران و ساير فرهنگيان محترم در تيرماه 88 روبرو شدم و به راحتي نمي شد از آنها اطلاعات گرفت؛ و از طرف ديگر چون تحقيق ميداني اين پروژه در تيرماه قرار گرفته بود و با سال تحصيلي پايان يافته بود به زحمت مي شد مديران مدارس انتخاب شده بعنوان نمونه آماري را پيدا نمود و از آنها اطلاعات گرفت. از طرف ديگر آمار شير مدارس در طي سال تحصيلي بدليل ثابت نبودن دانش آموزان در مهرماه و آبانماه بخاطر جابه جايي دانش آموزان متغير مي باشد و بصورت متوسط مي توان گفت كه آمار ماههاي دي و بهمن ماه سال تحصيلي دقيق تر است. لذا آمار بررسي شده در اين تحقيق ميانگين آمار دانش آموزان در سال تحصيلي 87 مي باشد كه از ناحيه 5 آموزش و پرورش اتخاذ گرديده است.
فصل دوم:
مروري بر ادبيات موضوع و پيشينه تحقيق:
بر اساس آمار موجود در خوشبينانه ترين حالت سرانه مصرف شير در كشور ما حداكثر به 80 كيلوگرم مي رسد و اين در حاليست كه ميانگين سرانه مصرف جهاني شير بسيار بيشتر از اين مقدار است. حتي اين رقم دركشورهاي اروپايي به 300 تا 400 كيلوگرم در سال مي رسد. مصرف سرانه پائين شير در ايران مي تواند در تمام شئون زندگي مردم كشور تأثيرگذار باشد. به عبارت ديگر مردم ايران به لحاظ برخورداري از سلامتي، رفتار تغذيه اي مناسب، ميزان بهره وري در كار و … به همين نسبت از متوسط جهاني عقب هستند و به همين نسبت هم به سوء تغذيه و بيماريهايي نظير پوكي استخوان، بيماريهاي قلبي، عروقي، بيماريهاي گوارشي، فشار خون و البته كوتاهي قد مبتلا هستند. با توجه به سرعتي كه جامعه جهاني در مسير توسعه يافتگي در پيش گرفته به نظر مي رسد اگر براي رفع اين كمبود چاره اي انديشيده نشود، در آينده نه چندان دور، مشكلات زيادي دامنگير كشورمان شود.
توزيع شير يارانه اي يكي از راهكارهايي است كه از سوي برخي كارشناسان به عنوان ابزاري براي افزايش مصرف شير پيشنهاد مي شود. در سال 87 در مجموع 480 ميليارد تومان يارانه براي شير خانوار و مدارس اختصاص داده شده بود. در حال حاضر توزيع شير يارانه اي تنها در مدارس ابتدايي و راهنمايي دخترانه و پسرانه بصورت يك روز در ميان صورت مي گيرد. بنا به گفته مدير عامل صنايع شير در مورد وضعيت شير مدارس در ايران سهم شير مدارس از مصرف ملي حدود 7/2 درصد است؛ اين در حالي است كه اين رقم در تايلند 25 درصد مصرف ملي، ژاپن 9 درصد، آمريكا 7 درصد و فنلاند 5 درصد است.
شير مدارس در ايران طبق بخشنامه ها و دستورالعملهاي اداري از سال 83 و در مهرماه آن سال در مدارس توزيع گرديد و تاكنون ادامه دارد و اميد است با اجراي اين طرح در مدارس بتوانيم سطح مصرف شير را در سرانه شير ايران افزايش يابد.
فصل سوم
چگونگي انتخاب حجم نمونه از جامعه آماري و روشهاي جمع آوري اطلاعات
از آنجايي كه جامعه آماري مورد مطالعه مدارس ابتدايي ناحيه 5 مشهد مي باشد، كليه مدارس اين ناحيه از حيث اين موضوع كه هر مدرسه ابتدايي اهم از دخترانه يا پسرانه كه شير مدارس استفاده مي كردند چند مدرسه مي باشد، ليست گرفته شد و تعداد دانش آموزان هر مدرسه تعيين گرديد و از طريق روش نمونه گيري تصادفي تعداد حجم نمونه دانش آموزان از كل جامعه آماري محاسبه شد و سپس براي رسيدن به حجم نمونه بايد بطور تصادفي چند مدرسه تعيين مي شد كه جمعيت دانش آموزان آن تكميل كنند اين حجم بودند لذا محاسبه بشرح ذيل مي باشد.
1- تعداد مدارس ابتدايي دخترانه ناحيه 5 كه از شير مدارس استفاده مي كردند، 59 مدرسه شامل 15537 نفر
2- تعداد مدارس ابتدايي پسرانه ناحيه 5 كه از شير مدارس استفاده مي كردند، 54 مدرسه شامل 15817 نفر
3- كل دانش آموزاني كه در ناحيه 5 مشهد از شير مدارس استفاده مي كردند 31354 نفر در 113 مدرسه
4- متوسط تعداد دانش آموزان هر مدرسه بطور ميانگين به نفر 277 ? 113 ÷ 31354
حجم نمونه دانش آموزان بر اساس كل جامعه آماري 31354 نفر از اين قرار است:
21354 = 10000 – 31354 نفر 500 = × نفر 10000 هر
براي تعيين مابقي حجم نمونه به ازاء هر 100 نفر 20 نفر تعيين شده است پس:
4280 = 20 × 214 214 = 100 ÷ 21354
نفر 4780 = 500 + 4280 پس كل حجم نمونه
از آنجايي كه ميانگين هر مدرسه 276 نفر مي باشد.
تعداد مدارس حجم نمونه 17 ? 276 ÷ 4780 پس
نهايتاً نتيجه اين مي شود كه براي كل جامعه آماري 31354 نفر تعداد 4780 نفر حجم نمونه تعيين شده مي باشد كه بايد در سطح 17 مدرسه اين ناحيه مورد بررسي قرار بگيرد كه بطور تصادفي اين مدارس تعيين شد و با مراجعه به اين 17 مدرسه و با استفاده از روش مصاحبه و جواب گرفتن سؤالات منظم نقطه نظرات مديران اين مدارس يادداشت شد و در خصوص سؤالات تهيه شده جوابها ثبت گرديد.
فصل چهارم
تجزيه و تحليل اطلاعات
همانطور كه ذكر شد از روش مصاحبه براي جمع آوري اطلاعات استفاده شده است كه از 17 مدرسه ابتدايي ناحيه 5 مشهد تنظيم شده بود و نتايج زير بدست آمده است:
در مورد سؤال اول مصاحبه (بنظر شما استفاده از شير مدرسه مي تواند در پيشرفت تحصيلي دانش آموزان مؤثر باشد؟) از كل تعداد 17 نفر 11 نفر جواب مثبت و 6 نفر جواب منفي داده اند.
در مورد سؤال دوم مصاحبه (بنظر شما شير بعنوان يك ماده غذايي كامل و مصرف آن در مدارس مي تواند مقداري از نياز بدن دانش آموزان را تأمين كند؟) از كل تعداد 17 نفر 13 نفر نظر مثبت و 6 نفر نظر منفي داشته اند.
در مورد سؤال سوم مصاحبه (بنظر شما با مصرف شير در مدارس مي توان فرهنگ مصرف شير را بعنوان يك ماده ضروري و لازم در سبد غذايي ايرانيان رواج داد؟) از كل تعداد 17 نفر 7 نفر نظر مثبت و 10 نفر نظر منفي داشته اند.
در مورد سؤال چهارم مصاحبه (آيا از نحوه ي توزيع شير در مدارس رضايت داريد؟) از كل تعداد 17 نفر 9 نفر نظر مثبت و 8 نفر نظر منفي داشته اند.
با توجه به نقطه نظرات مصاحبه شوندگان در مورد سؤال اول مي توان گفت كه 7/64 % موافق و 3/35 % مخالف اين پيشنهاد مي باشند و در نتيجه مي توان گفت فرضيه اول مطرح كه شير در پيشرفت دانش آموزان مؤثر است اثبات مي گردد و در مورد سؤال دوم كه 4/67 % افراد موافق و 6/32 % مخالف مي باشند فرضيه دوم پژوهش را شامل اين موضوع بود كه با مصرف شير مي توان تا حدودي نياز بدني جسمي دانش آموزان را تأمين كرد به اثبات مي رسد و در مورد سؤال سوم كه 1/41 % موافق و 9/58 % مخالف هستند فرضيه سوم طرح را به اين موضوع اشاره داشت كه مصرف شير در مدارس مي تواند فرهنگ مصرف شير را در خانواده هاي ايراني رواج دهد مردود مي باشد. سؤال چهارم مصاحبه كه سؤالي آزاد مي باشد اين را به اثبات مي رساند كه 9/52 % موافق و 1/48 % مخالف با نحوه توزيع شير مي باشند. پس نتيجه آن مي شود كه توزيع شير در مدارس تقريباً يك روال حدوداً رضايت بخش داشته است.
سؤالهاي موافق مخالف موافق مخالف نتيجه فرضيه مربوط به سؤال
1 11 نفر 6 نفر % 64/7 % 35/3 قبول شده
2 13 نفر 4 نفر % 67/4 % 32/6 قبول شده
3 7 نفر 10 نفر % 41/1 % 58/9 مردود است
4 9 نفر 8 نفر % 52/9 % 48/1 آزاد
فصل پنجم
خلاصه و نتيجه گيري
براساس تحقيق به عمل آمده مشخص گرديد كه مصرف شير در پيشرفت تحصيلي دانش آموزان مؤثر مي باشد و مي توان با مصرف حداقل يك ليوان شير مقداري از نياز جسمي دانش آموزان را تأمين كرد. و با مصرف شير در مدارس به طور قطع نمي تواند فرهنگ مصرف شير را در خانواده هاي ايراني رواج داد.
لذا پيشنهاد مي شود اين روش توزيع شير در مدارس حفظ شود و در حل مشكلات موجود بر سر راه توزيع شير به نحو صحيح مقتضي كوشيد و با فرهنگ سازي مناسب از طريق رسانه ها و وسايل ارتباط جمعي ديگر فوايد مصرف شير را به تمام اقشار جامعه منعكس كرد تا انشاءالله به جايي برسيم كه جزء اولين كشوري باشيم كه از نظر مصرف سرانه شير مقام اول را در بين ساير كشورهاي جهان كسب نماييم.
منابع و مأخذ:
1- پيشگفتار: اينترنت
2- مجله سلامت
