تأثیر تعاليم دینی وكسب مهارت‌های زندگی در سيره رضوی

سرشناسنامه : عبدی علی اصغر  1354
يزداني مقدم  حميد رضا      1348
عنوان و نام پدید آور :  تاثیر تعاليم  دینی و كسب  مهارتهای زندگی در سيره رضوي
مشخصات نشر : مشهد 1388 بهمن
مشخصات ظاهری
شماره کتاب شناسی ملی
نوبت چاپ اول
شمارگان
تنظیم و صفحه آرایی
لیتوگرافی
چاپ جلد و صحافی
تقدیم به بهانه آفرینش زیباترین نمونه تحکیم بخش خانواده فاطمه زهرا (س) و به مهربان ترین ارباب  آقا ثامن الحجج که افتخار طوق نوکری را نصيبم نمود وبا تشکر از تمام ولايتمداران و عزیزانی که ما را در راه پدید آوردن چنین تحقیق با ارزشی مساعدت وياري نمودند کارکنان محترم آستان قدس رضوی , خدمات محترم مشاوره ای آستان قدس رضوی , دانشجویان محترم دانشگاههای مشهد
فهرست مطالب
عناوین
پیشگفتار :
مقدمه و بیان اهمیت موضوع
فصل اول : طرح تحقیق
مفاهیم و کلیات
مهارتهای زندگی چیست ؟
فواید انجام تحقیق
ضرورت تحقیق
اهداف تحقیق
بیان مسئله یا مسائل علمی
فرضیه ها
مهارتهای ذهنی و شناختی
الف- مهارت تصمیم گیری
ب- حل مسئله
ج- حمایت تفکر و نقاد
د- تفکر خلاق
مهارتهای ارتباطی و اجتماعی
الف – مهارتهای بین فردی
مهارتهای شناختي معرفتي
مهارتهای عاطفی و مدیریت
مهارتهای نگرش
کسب مهارت ارتباط موثر و صحیح با فرزندان
فصل دوم: پیشینه تحقیق
فصل سوم : روش انجام تحقیق
جمعیت آماری
حجم نمونه و شیوه نمونه گیری
تکنیک های مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده ها
استفاده از شیوه های مشاهده, مصاحبه, لیکرت, سیاهه رفتار , روایی, پایایی استفاده شده است
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق
جداول : نمودارها و تحلیل , پرسشنامه , مصاحبه
فصل پنجم : خلاصه و نتیجه گیری
فصل ششم : پیوستها , منابع و ماخذ

پیشگفتار :
جامعه ی ما جامعه ایست بنیان گرفته بر ارزشهای اسلامی و اثر یافته از آموزه های قرآنی و مفاهیم اهل بیت علیه السلام و از دیگر سو دانش روانشناسی امروز ارائه دهنده ای راهکارها و شیوه هایی برای بهتر زیستن است که در قالبهای ( مهارتهای زندگی ) تعریف می شود .با نگاهی پژوهش گرانه و تعمل بر انگیز در آموزه های دینی راهبردهای کلی و فراگیری را می توان بدست آورد که برای هر زمان و مکان پاسخگوست .و نیاز مردمان در روزگاری را به گونه ای برآورده می سازد و این همت عالمان دین و دانشمندان دیگر علوم انسانی را می طلبد که در گفتمانی تطبیقی به واکاری و استنباط چنین راهکارهایی بپردازد در این تحقیق اندیشه و سیره علمی و عملی امام  رضا که در جامعه ایرانی جایگاه برجسته ای دارد ودر بیشتر عرصه های اجتماعی نمود پیدا می کند را با اشاره های دقیق علمی و حضوری با بهره گیری از نظریات مردم در اجتماع و جامعه ای عرصه های چون مهارتهای ذهنی و شناختی , مهارتهای ارتباطی و اجتماعی و مهارتهای خانوادگی , تربیتی را بررسی شود و سپس تاثیر آن در زندگی خانواده ها به صورت عملی و از طریق پرسش نامه نمودار و مصاحبه و حضوری مورد ارزیابی قرار گرفته است .

مقدمه:
خوب یا بد وجود ندارد برداشت ما از که خوبی و بدی را خلق می کند استراتژی شما : فیلترهایی را که پشت آنها دنیا را سیاحت می کنید بشناسید به تاریخچه ی زندگی خود توجه کنید اما تحت سلطه آن قرار نگیریدجامعه اکنون ما جامعه در دانایی مد لقب یافته زیرا با پایان عصر قدرت و ثروت آنچه عامل برتری به شمار می آید. دانایی , آگاهی و بهره گیری از اطلاعات است.
مسئله مهمی که نیاز است در اینجا ذکر کنیم اینست که از ده نفر از کارکنان و همکاران آستان قدس سئوال شد که هدف از آموزش مهارتهای زندگی و یا تکرار واژه های مهارتهای زندگی یعنی چه همگی بالاتفاق جواب این بود که افزایش ظرفیت های روانی – اجتماعی چه در محل کارو چه در خانواده و چه در اجتماع و در مرحله بعد بالا بردن سطح روانی فرزندان نوجوان و جوان است تا از رفتارهای آسیب زای فردی و اجتماعی پیشگیری شود .
از آنجا که جامعه ما متکی به ارزشهای اسلامی و متاثر از آموزه های قرآن کریم و نیز سیره علمی و عملی ائمه اطهار است ضروری است مهارتهای زندگی را از این منظر بنگریم به ویژه از منظر حضرت امام رضا علیه السلام که درمیان آحاد جامعه موقعیتی بی نظیر و محبوبیتی ارزشمند دارد .

فصل اول :
مهارتهای زندگی چیست ؟
سازمان بهداشت جهانی مهارتهای زندگی را شامل توانایی های ادمی برای رفتارهای مثبت و انطباق پذیر با دیگران می داند که او را قادر می سازد با چالش ها و نیازمندیهای روزانه به گونه ای موثر روبر گرداند
و سازمان یونیسف : مهارتهای زندگی را مجتمل بر تمهیداتی برای تحول و تغییر رفتاری
می داند تا میان سه حیطه یعنی دانش , بینش و رفتار موازنه ای انجام پذیرد. با توجه به تعاریف بالا مهارتهای زندگی توانمندیهای در زمینه های دانش و بینش است تا زمینه ساز موفقیت آدمی در زندگی گردد  .

فواید انجام تحقیق:
اهمیت آموزش و تحقیق در زمینه مهارتهای زندگی :
ضرورت تحقیق در مهارتهای  زندگی را می توان به علت وجود محور های زیر جستجو نمود
الف – تبدیل خانه به خوابگاه (کاهش ارتباط صمیمانه )
ب – پدیده بحران هویت ( از خود بیگانگانی قشرهای از نو جوانان و جوانان )
ج- نسبت  تضاد و تقابل نسل ها
د- اشتغال مداوم و روز افزون والدین در خارج از خانه ( از میان رفتن فصل مشترک های عاطفی  و روحی )
ه- توسعه و تسلط تربیت و فرهنگ رسانه ای
و- ظهور پدیده فکر منفی , تردیدها و تزلزل ها در تصمیم گیری
تاثیر مخرب هریک از مولفه های مذکور بر روند زندگی نوجوانان و جوانان مبین اهمیت آموزش مهارتهای زندگی است
اهداف تحقیق:
آشنایی خانواده ها با ده تکنیک و راهبرد که هسته مرکزی مهارتهای زندگی را شکل
می بخشد  که عبارت است از :
– 1 مهارت حل مسئله 2- مهارت تفکر انتقادی 3- مهارت ارتباط موثر 4- مهارت
تصمیم گیری 5- مهارت تفکر خلاق 6- مهارت بین فردی 7- مهارت خود آگاهی 8- مهارت همدلی 9- مهارت انتطباق با هیجانها و مهارت سازگاری با فشار روانی ( مدیریت استرس )

بیان مسئله یا مسائل علمی :
با وجود تعدد تنوع و پراکندگی نسبی مهارتهای زندگی دستیابی به چهارچوب منبعي از آن دشوار نیست زیرا از حیث موضوع  ماهیت و محتوی می توان این مسئله را به چند حیطه تقسیم نمود و در مورد هر کدامشان به تفسیر سخن گفت
1-مهارتهای فکری – ذهنی : که شامل مهارت تصمیم گیری, مهارت حل مسئله, مهارت تفکر خلاق , مهارت تفکر نقاد, انتخاب هدف و نظایر آن
2- مهارت های ارتباطی – اجتماعی : شامل مهارت دوست یابی , مهارت ارتباط مطلوب با دیگران , مهارت جرات ورزی ( ابراز وجود) مهارت نه گفتن , مهارت ارتباط مطلوب با خانواده و نظایر آن
3- مهارت های شناختی ( معرفتی ) :شامل شناخت خود , خدا , خلق (خانواده و دیگران ) خلقت (جهان هستی )
4- مهارتهای عاطفی (احساسی): شامل همدلی , همدردی , هنر خوب شنیدن , مدیریت استرس و نظایر آن
5- مهارت های نگرشی : شامل نگرش به دنیا , ماهیت انسان , جایگاه ارزش ها  , معنا و مفهوم زندگی
البته علاوه به حیطه های مذکور مسائی دیگری نیز وجود داشت مثل مهارتهای شغلی و اوقات فراقت و غیره که سعی شد اهم مسائل زندگی در تحقیق بکار ببریم.

تعيين فرضیه ها :
(فرضیه اصلی ):
تاثیر ارائه دیدگاه اسلام و سیره رضوی در کسب مهارتهای  زندگی
(فرضیه فرعی ):
تاکید بر جامعیت و واقع نگری اسلام و قدرت پاسخگویی آن به نیازهای انسانی و روش و سیره زندگی ائمه به ویژه جایگاه ویژه حضرت امام رضا علیه السلام در میان مسلمانان و شیعیان به عنوان عالم آل محمد به ویژه ملت ایران آشنایی با سیره آن بزرگوار در یاد گیری آموزه های زندگی و کسب مهارتهای لازم بسیار موثراست
(فرضیه فرعی) :
ارائه مباحثی که با رویکردی اوبانیستی و یا سکولاریستی  مطرح می شود چون از دیدگاه اسلامی به بهره است نمی تواند در کسب مهارت های زندگی موثر باشد دیدگاه های انسان گرایی و جدایی دین وقتی مطرح می شود چون از دیدگاه های اسلامی به بهر ه است نظیر مبانی انسان شناسی , منابع ارزش شناسی , معیار های درک و تفکیک ارزشها از ضد ارزشها و امثال آنها نمی تواند فرضیه مناسب در جهت کسب مهارتهای لازم زندگی برای جامعه مسلمان و بزرگ شده با فرهنگ اهل بیت قرار بگیرد.

انواع فرضیه های از نظر نوع  رابطه بین متغیرها :
1- فرضیه های جهت دار مستقیم که مبین وجود رابطه ی احتمالی مستقیم بین متغیرها
می باشد .
•    بین تعاليم  دینی و سیره رضوی با کسب مهارتهای زندگی بهتر رابطه مستقیمی وجود دارد.
•    آموزهای قرآنی وسیره رضوی در کسب مهارتهای زندگی برای بهتر زیستن تاثیر مستقیمی دارد .
2- فرضیه های جهت دار معکوس : که بیانگر وجود رابطه احتماعی معکوس بین متغیرها
می باشد
•    نا آشنایی با آموزه های دینی و عملکرد بعضی نا عالمان در کسب مهارتهای زندگی تاثیر معکوس دارد
3  – فرضیه های جهت نامعلوم: فرضیه های هستند که رابطه علت و معلول بین متغیرها را بدون مشخص شدن نوع آن مطرح می سازند
تهذیب نفس و تزکیه روح در مهارتهای زندگی تاثیر دارد
4- فرضیه های خنثی : عدم احتمال وجود رابطه بین دو متغیر را بیان می کند
•    آشنایی با آموزهای دینی بدون اینکه کاربرد عملی در زندگی داشته باشد در کسب مهارتهای زندگی تاثیری ندارد
در ادامه تحقیق برآنیم تا عملا فعالیت میدانی تحقیق را در کنار اطلاعات و آگاهی های ذهنی با ایجاد مکانیزم های اجرایی آن مشخص کنیم در مرحله مهارتهای ذهنی و شناختی ابتدا به سراغ مهارتهای خود آگاهی و یا خودشنایی و آگاهی به خویشتن از مهارتهای بنیادی است
می رویم:
در جامعه کنونی ما بحثی که بیشتر از همه نمود پیدا کرده است واژه بصیرت است که مقام معظم رهبری بسیار به آن تاکید دارد و در قرآن نیز آورده که انسان نسبت به نفس خویش بصیرت دارد( بل الانسان علی نفسه بصیره)
حدیث حضرت رضا علیه السلام برترین خرد شناخت انسان نسبت به خود است

مرحله دوم : مرحله تصمیم گیری :
زمانی تصمیم گیری سنجیده و صحیح خواهد بود که در مراحل مختلف آن تامل و بررسی شود این مراحل عبارت است از : 1- دانش جامع 2- واقع بینی 3- مدیریت عرفان
4- انتخاب در مرحله تصمیم گیری می توانیم به عملکرد امام رضا علیه السلام در پذیرش ولایت عهدی پس از تهدید مامون به کشتن امام, امام با واقع بینی و سنجیدن گزینه های موجود تصمیم گرفت که ولایت عهدی را طور مشروط بپیذیرد
مهارت حل مسئله : اصطلاح کلی برای نوعی تجربه است که در آن فرد با مشکلی روبرو
می شود و باید از میان راه حل های گوناگون آنچه که اورا به هدف می رساند برگزیند
برای حل مسئله مولفه های زیر پیشنهاد شده است :
1- تشخیص مشکلات , علل و ارزیابی آن
2- درخواست کمک
3- مصالحه برای حل تعارض
4- آشنایی با مراکزی برای حل مشکلات
5- تشخیص راه حل های مشکلات برای جامعه
نمونه هایی از مهارت حل مسئله در سیره رضوی را در مناظرات  آن حضرت با پیروان ادیان مختلف و نیز پاسخ به پرسشهای طبقات مختلف جامعه می توان دید
مرحوم شیخ صدوق طبرسی به سند خود از علی بن ابراهیم چنین نقل می کند :
که یکی از یاران امام می گفت : در طول مدتی که در محفل علی بن موسی الرضا بودم و در مجالس گوناگون آن حضرت شرکت داشتم هرگز ندیدم مطلبی در مسائل دین و امور مختلف از ایشان سئوال شود مگر آنکه بهتر و شیوا تر از همه پاسخ فرمایند.
فرآیند تفکر انتقادی :
برای بهره گیری از تفکر نقاد و برای بهتر انجام شدن تحقیق باید به محورهای زیر توجه کرد
1- ابتدا باید با بررسی تمامی جوانب موضوع اظهارات منطقی مرتبط با آن را جـمع آوری کـرد
2- تمامی عبارات و اظهارات را با حد امکان مختصر و به جملات کوچک تر تقسـیم باید کـرد
3-جملات گرداوری شده و دلالت های مربوط به آن را باید بررسی کرد تا با یکدیگر متناقص نباشد
4- عبارات و اظهارات متناقص را در برابر جملات گرداوری شده باید قرار داد و میزان مخالفت آن را ارزیابی کرد .یعنی همانطور که امام رضا علیه السلام شیوه تفکر نقاد را اینگونه تبیین می فرمایند که در آغاز باید سخنان مردم (اطلاعات ) را شنید (جمع آوری کرد ) و سپس با تجزیه و تحلیل آن و مطابقت با معیارهای درست سره را ناسره باز شناخت نمونه ای از سیره امام رضا علیه السلام :
هنگامی که کاروان امام به مرو نزدیک شد مامون به همراه چند تن دیگر از سران حکومتش به استقبال امام شتافتند مردم هل هله و شادی می کردند مامون رو به هم گفت هر چه در آل علی  و آل عباس تامل کردم هیچ کس را شایسته تر از علی بن موسی الرضا برای خلافت ندیدم اکنون خود را از خلافت خلع و اورا جایگزین خویش می سازم مامون در حالیکه خلعت شاهانه را در مقابل امام در می آورد امام گفت : اگر خلافت را خدا به تو داده که نمی توانی به دیگری ببخشی اگر هم او نداده که حق نداری چیزی را که مال تو نیست به دیگری بدهی سکوت همه را به فکر فرو برد مامون مغلوب امام گشت
ویژگی مهم دیگری که در مهارتهای زندگی نقش مهمی را داراست تفکر خلاق است یعنی طراوت و حساسیت ذهن خود را حفظ کند در موقعیت های جدید رفتاریهای نوآورانه بروز دهد یعنی با فکر باز با مسائل روزانه برخوردکند یعنی یک سلسله صفات مهم را دارا باشد
1- ریزبینی 2- استقلال فکری 3- انعطاف پذیری 4- توانایی تحکم بخشیدن به تجارب
5- حیس سرنوشت
و اما در سیره رضوی آن حضرت در پاسخ گلایه یکی از دوستانش به نام یونس بن عبدالرحمان که از اظهار نظرهای نا آگاهانه دیگران آزرده خاطر بود فرمود:
مردم هر چه می خواهند بگویند اینگونه مسائل و سخنان اهمیتی ندارد زمانی که امام تو از تو راضی باشد جای هیچ نگرانی نیست سخن آشکار امام استقلال و اثر نپذیرفتن از فشارهای اجتماعی

مهارتهای ارتباطی , اجتماعی
ودر مهارتهای زندگی و ارتباطات درون فردی به کسب تقوی الهی و موفقیت در آزمایشهای زندگی می رویم امام محترم در این باره می فرمایند :
بدانید هر آن کس که تقوی الهی را پیشه خود سازد خداوند راه نجات از سختیها و مشکلات را برای او قرار می دهد اورا در امور زندگیش محکم و استوار می سازد .  راه هدایت وجودش را فراهم می کند حجت و برهانش را پیروز می سازد اورا رو سفید می کند و خواستهایش را برآورده می گرداند.
در بخش مهارتهای بین فردی از زیر مجموعه های مهارتهای ارتباطی و اجتماعی است  این مولفه در برخی از مکاتب مستقل از سایر مهارتها و به ویژه بر کنار از نوع ارتباط با خدا در نظر گرفته شده است ما در سیره ائمه مصادیق روشنی از خداگرایی را می بینیم
شامل : ضابطه شناسی ستم مکن چنانکه نمی خواهی به تو ستم شود و نیکی کن چنانکه دوست داری به تو نیکی شود (حضرت علی علیه السلام)
امام صادق علیه السلام آنکس که دوستی و دشمنی اش برای خدا باشد و در راه او از بخشش دریغ نورزد  ایمانش کامل است

امام رضا علیه السلام
ازما نیست کسی که همسایه اش از شر اور در امان نباشد
انسانها در زندگی به کسانی بیشتر اعتماد و اطمینان می یابند که از این ویژگیهای برخوردار باشد امام رضا علیه السلام می فرمایند : 1- خیرخواه باشد2- دیگران از بدی او در امان باشد 3- خیراندک دیگران را زیاد بشمارد4- خیر خودرا بسیار اندک بشمارد5- هر چه حاجت از او خواهند دلتنگ نشود6- هیچ کس را نبیند جز اینکه بگوید او بهتر و پرهیزگار تر از من است
همدلی در سیره عملی امام رضا علیه السلام:
هر کسی گره از کار مومنی بگشاید خداوند در روز قیامت دلی شاد ارزانیش کند
همدلی نقطه آغاز تعاملی مددجویانه است که آثار ارزشمندی به ارمغان می آورد
مهارتهای عاطفی
در پایان بخش مهارتهای بین فردی به نکته بسیاری مهمی اشاره می کنیم
که بخش از رفتارهای انطباقی کنترل خویش و غلبه برهانات است
با تسلت بر احساسات منفی و مخرب توانایی سازگاری با دیگران بدست می آید
حضرت رضا علیه السلام می فرمایند:
از نشانه های فهم خویشتنداری و دانستن است همچنین آن حضرت در تبیین اهمیت سازگاری و مدارا می فرمایند: شایشته است انسان مومن سه نشانه داشته باشد
نشانی از خدا و آن کتمان سر است . نشانی از رسول خدا و آن مدارا و سازگاری با مردم است و نشانی از ولی خدا و آن صبر کردن در زمان تنگ دستی و پریشان حالی است . ودر صورت تحقق چنین مهارتی در بین احاد جامعه آثار خوشایندی را می توان در رفتار با مردم شاهد بود که مهم ترین آنها عبارت است از : 1- جلوگیری از گسست های اجتماعی 2- تقویت روح خدمت رسانی به جامعه 3-اصلاح و ترمیم غفلتها و کاستیها 4- جلب رضایت حق تعالی
مهارتهای خانوادگی
خا نواده مهارتهای شناختی (معرفتی) وهمسر داری
خانواده سنگ بنای  جامعه وستون اولیه اجتما ع می باشد.همانگونه که خا نواده ازدو عنصر (زن ومرد) و یا بیش از انها تشگیل می شود . جامعه نیز با نهاد خانواده و گسترش و توسعه آن به وجود می آید . لذا برای نیل به جامعه سالم , مطلوب و موفق ناگزیر واحد خانوادهایی سالم, صالح و نابسنده بود از این رو باید به طرح و تبیین مهارتهای تشکیل خانواده همسرداری و فرزند پروری پرداخت بخشی از آموزه های دینی به ویژه در سیره رضوی ناظر به مهارتهای خانوادگی و تربیتی است که در ذیل به بیان اهم آن می پردازیم :
1- زندگی خوب  , خانواده متعادل
2- تشکیل خانواده و تسریع در این امر
3- معیار تشکیل خانواده
4- ضرورت مدیریت خانواده
5- مدیریت اخلاقی و عاطفی خانواده
6- مدیریت اقتصادی
امام رضا علیه السلام در حدیثی زیبا در باره خانواده متعاد می فرمایند : کسی که دیگران در معاش او به خوبی معشیت کنند و در پرتو زندگی او زندگی خوبی داشته باشند زندگی بهتری خواهد داشت .
از وجوه مهم زندگی خانوادگی و ابعاد اساسی مدیریت خانواده مدیریت اقتصادی است امام رضا علیه السلام می فرمایند : کسی که در پی  روزی باشد تا خانواده خود را اداره کند مزدش از مجاهدت در راه خدا بیشتر است
در بعد مدیریت باید گفت تقویت و تعالی خانواده مرهون عوامل بسیاری و از جمله مدیریت خانواده است چنانچه مدیریت آگاهانه , مدبرانه و جامع برخانواده حاکم باشد همه اعضای زندگی مشترک احساس امنیت و آرامش می کنند و در سایه چنین آرامش خاطری امکان رشد و بالندگی می یابند
امام رضا علیه السلام در توصیف زندگی پیامبر(ص) بهترین مدیریت موفق را در زندگی بیان می فرمایند: چون به منزل می رفت وقت خودرا به سه قسمت می کرد یک قسمت برای خداوند تبارک و تعالی . یک قسمت برای خانواده و یک قسمت نیز برای خود سپس قسمت خودرا بین خود و مردم تقسیم می کرد
مهارتهای نگرشی
در بحث مدیریت با توجه به مقیاسهای انداز گیری نگرش سعی شده تا افراد خود را در معرض امتحان قرار داده و در جدول لیکرت با توجه به امتیازهای مشخص شده خودشان را با تعالیم  و سیره اهل بیت تطبیق دهند تا یک آزمون کاربردی جهت وفق دادند خود به آداب و رسوم اهل بیت در امر مدیریت باشند
راه های موفقیت در زندگی
موفقیت در زندگی خانواده و چه در زندگی ا جتماعی از مولفه ها و نکات  زیر متاثر است
1- موفقیت امری نسبی است یعنی کسی را نمی توان یافت که در همه ابعاد زندگی موفق باشد
2- موفقیت در زندگی خانوادگی امری است که بیشتر تابع دانش زندگی , اراده و عزم جدی برای رسیدن به هدف و نیز مسئولیت پذیری در قبال رویدادهاست با ضمن نگرشی موفقیت امری اکتسابی و دست یافتی است
3- خانواده ها براساس ساختار ویژه ای که دارند با یکدیگر متفاوت اند روشی که در یک خانواده منجر به موفقیت می شود ممکن است در خانواده ای دیگر توفیق چندانی نداشته باشد شاخص ها مهم موفقیت در زندگی خانوادگی و به ویژه روابط همسران را دریافت که به تبیین آن می پردازیم:
1- درک و تفاهم ناپایدار امام رضا علیه السلام فرمودند از نشانه های درک و تفاهم پایدار همراهی حلم و علم با یکدیگر است2- همزبانی و هم اندیشی  که اهل بیت ما همه فصل الخطاب بودند یعنی آشنا به زبانها و اصطلاحات مردم 3-همکاری و شریک ساختن دیگران در امور 4- منزلت و کرامت
حضرت علی علیه السلام می فرمایند : خداوند رحمت کند کسی را که قدر خود را بشناسد و از حدش تجاوز نکند 5- سازگاری و مدارا : امام رضا علیه السلام می فرمایند : مدارا در ارتباطات انسانی خوی و خصلت نبوی است و ا زنشانه های انسان مومن
بنابراین روشن است که با افراد خانواده سازگاری و مدارا ورزید
کسب مهارت ارتباط موثر و صحیح با فرزندان
در این فصل به روشهای تربیتی اشاره می کنیم که در زندگی بکار می آید و از سیره معصومان علیه السلام استخراج شده است
1- روش تربیت عملی : امام رضا علیه السلام می فرمود به فرزندت دستور بده که با دست خود صدقه دهد
2- روش تربیت عادلانه : پیامبر اسلام فرمودند میان فرزندان خود به عدالت رفتار کن همانگونه که مایلید با شما به عدل و داد رفتار کنند
3- روش تربیت عقلانی : از عقل و خرد خویش راهنمایی بخواهید تا به رشد و کمال نائل شوید(پیامبر اکرم)
4- روش دعوت به استواری و پایداری : امام موسی کاظم می فرماید : گاهی فرزندانتان را بکارهای کم و بیش سخت وا دارید تا آنها در بزرگسالی افرادی صبور و شکیبا گردند
5- روش دعوت به تحکم دوستی ها: امام رضاعلیه السلام می فرماید: به دیدن یکدیگر بروید تا یکدیگر را دوست بدارید دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید
6- روش ایجاد ضابطه در مناسبات انسانی: امام رضا علیه السلام به ضرورت ضابطه مند بودن مناسبات انسانی اشاراتی داشته اند آن حضرت می فرمایند لازم است با تمام اطفال و بزرگسالان با احترام و ادب رفتار کنید

فصل دوم : پیشینه تحقیق
مروری بر منابع موجود در تحقیقات گذشته:
در ارتباط با هر موضوع تحقیقی منابع و تحقیقات مختلفی ممکن است وجود داشته باشد محقق می تواند با توجه به مراجع دسترسی اطلاعات , منابع مرتبط با موضوع تحقیق خود را مشخص کند و از آنها استفاده لازم را ببرد در خصوص مهارتهای زندگی مخصوصا در سیره رضوی و تعالیم دینی تحقیقات بسیاری صورت گرفته است. که با توجه به حجم گسترده موضوع تحقیق مطالعات اجمالی در تدوین مقاله داشته اند که به آنها در ذیل اشاره می شود
1- اخلاق در دیدگاه قرآن و عترت محمد صادق سجادی دفتر نشر فرهنگ اسلامی
2- چهل داستان و چهل حدیث از امام رضا علیه السلام عبدالرضا نجف آبادی
3- آفتاب هشتمین   لیله الشمس  سازمان شهرداری اصفهان
4 – دین و روان  ترجمه مهدی قائنی   نثر دارالفکر  قم
5- حقایق در اخلاق و سیر و سلوک  محسن کاشانی نثر علمیه اسلامیه
6- سیمای فرزانگان رضا مختاری دفتر تبلیغات قم

مبانی نظری:
بسیاری از دانشمندان و علمای اسلام در خصوص نقش اسلام و آنچه در کسب مهارتهای زندگی به نقد و بررسی پرداخته اند مانند : فرید تنکابنی ( روایات تربیتی ) مهدی ری شهری , صالح نجف آبادی که به بررسی نقش های تربیتی اسلام در قرآن و ائمه اطهار پرداخته اند و اما مهمترین مرکز موسسه خدمات مشاوره های جوانان و پژوهشهای اجتماعی آستان قدس می باشد که با تشکیل کارگاههای آموزشی خانواده در تشکیل و مستحکم سازی نهاد خانواده قدمهایی بزرگی برداشته اند و جزوات , مقالات و سمینارهایی برگزار شد که همراه شده است با آموزش خانواده ها تاثیر فراوانی در اطلاعات و اموزهای ذهنی تحقق داشته است که زحمت محققین این مقاله را با راه گشایی هایش آسان نمودند باشد تا قدمی جهت کمالات معنوی و رسیدن به مدینه فاضله و آرمان شهر خانواده رضوی

فصل سوم :
روش انجام تحقیق:
جمعیت آماری و شرح چگونگی انتخاب جامعه و حجم نمونه
در انتخاب جامعه اماری  سعی شده است بیشتر از بین کارکنان حرم مطهر رضوی و خانواده های محترمشان نمونه گیری و پرسشنامه از آنها بعمل آید
لذا در اولین نظر سنجی از حدود 90 نفر از کارکنان در طرح سئوال تشخیص توانایی و ناتوانی فرد در شناخت فرصتها با تهدید های احتمالی آزمون بعمل آمد که بصورت حضوری رو در رو انجام گرفت
در انتخاب بعدی جامعه اماری سعی شد از بین مردم عادی در جامعه با توجه به سئوال بصیرت در زمینه خودشناسی و اگاهی را معنا کنید
با توجه به حجم زیاد نمونه انتخاب تمام جوابها میسر نبود که تنها به مکتوب نمودن جوابهای زیبا اقدام شد که جوابها طبقه بندی و پردازش شد سپس با اندکي تلخيص در تحقیق ذکر شد در مرحله بعد و در بخش تفکر خلاق اقدام طرح سئوال
نمودیم از یک جامعه آماری وسیع با سطح پایین تحصیلات که محاصبه های آماری نشان
می داد افراد این قشر از جامعه بسیار زود تحت تاثیر دیگر افرد قرار می گیرند
در بخش مهارتهای خانواده : با استفاده از پرسشنامه و درخواست تکمیل آن در حضور خانواده 20 نفر از همکاران در این طرح شرکت نمودند که علل تزلزل ارکان خانواده را با توجه به اولویت هایش برای ما فرستادند که با استفاده نام و نام خانوادگی صحت اطلاعات و راستی نگاری آن هم بررسی شد در بخش مدیریت ما سعی کردیم مکنونات قلبی همکارانمان را با استفاده از جدول لیکرت در قسمت مدیریت خانواده پیاده نماییم تا خصوصیاتی را که قابل اندازه گیری نیستند از طریق مقیاسها اندازه گیری نماییم که برای نمونه یک جدول را ترسیم و در تحقیق گنجانده شد و در ادامه از طریق فرم سیاهه فرم هایی بصورت بله یا خیر در میان همکاران توزیع شد و با یک حجم بسیار زیاد و جامعه آماری اماکن متبرکه که با توجه سئوالهای کامل و انگیزشی جوابهای بسیار زیبایی از آن استخزاج شد و در پایان هم با یک مصاحبه با دکتر روانشناس بحث های کاربردی خود رابه پایان بردیم.
تکنیک های مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده ها :
روش های مورد استفاده در این تحقیق به صورت های متفاوتی انجام گرفته است به دلیل فضای باز و آزاد تحقیق اطلاعات جمع آوری از نوع موردی
(case study) که از تکنیک استفاده از پرسشنامه بود در بین کارکنان تحویل می شد که آن را کامل نموده پس در تاریخ معین از آنها تحویل گرفته می شد
استفاده از شیوه های مشاهده  , مصاحبه , لیکرت, سیاهه رفتار , روایی و پایایی استفاده
شده است
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق:
فرم شماره یک : نظر سنجی
جدول شماره یک
تشخیص توانایی و ناتوانایی فرد را در شناخت فرصتها برای مقابله با تهدید های احتمالی چه گزینه ای را می دانید
در مرحله اول     خود آگاهی     35 نفر
در مرحله دوم     عزت نفس     25 نفر
در مرحله سوم     اعتماد به خود     20نفر
در مرحله چهارم     وراثت و خانواده    15 نفر
فرم شماره 1
نمودار شماره (1 ) در طرح نظر سنجی
جامعه آماری 95 نفر – کارکنان آستان قدس رضوی
حجم نمونه : افراد بین 28 – 30 = به ترتیب اهمیت
تحلیل شماره (1)
این نمودار نقش موثری می تواند در آگاهی خانواده های در مواردی چون توانایی تشخیص , تبیین و توضیح احساسات دیگران , در نظر گرفتن اهداف واقع گرایانه و دستیافتی برای خانواده ها داشته باشد
فرم شماره (2)
انجام مصاحبه
(مهارت خود آگاهی یا خودشناسی)
ضمن تاکید مقام معظم رهبری به امر بصیرت شما در چه چیزی می دانید
(ج1) دانشجو:خودآگاهی به توانایی انسانها در درک موقعیت های فردی و اجتماعی
(ج2) دانشجو خانم : درک ویژگیهای جامعه نقاط قوت و ضعف خویش در آنالیز جامعه
(ج3) مرد : بصیرت یعنی معرفت نفس که امام علی علیه السلام می فرمایند برترین شناخت خویشتن شناسی است
(ج4) مرد: خرد ورزی و توان عقلانی ما اگر بالندگی و پرورش یابد بصیرت یافته ایم
تحلیل شماره (2)
هر انسانی هم نقطه ضعف دارد و هم توانمندی که شجاعت درونی وسعه صدر را می طلبد زیرا پذیرفتن عیوب کاری است بسیار دشوار که توجه به آن در خود آگاهی و بصیرت آدمی نقش ویژه ای ایفاد می کند در زمینه خود شناسی نیز در قرآن آمده است به درستی رهنمودهایی از پروردگارتات برایتان آمده است هر که به دیده بصیرت بنگرد به سود خود اوست و هرکس از سر بصیرت در کسب مهارتهای زندگی ننگرد به زیانش
با توجه به این تحلیل جایگاه خود شناسی و بصیرت ارزش زیادی دارد
فرم شماره (3)
جدول شماره (2)
چقدر سخنان و امرونهی دوستان و نزدیکانتان در فکر و زندگی شما تاثیر دارد
جنسیت    سنین(30-22)    (35-30)     (40-35)
خانم     85%    60%    50%
آقا     75%    40%    30%
نمودار شماره (2)
تحلیل شماره (3)
با مروری بر آمار و جدول منشره در می یابیم هر چه سن پایین تر می باشد حرف شنویی و تاثیر دیگران در زندگی بیشتر نمود پیدا می کند این تحقیق در می یابد که این مورد در جوانان عزیزی که تازه ازدواج کرده اند بیشتر است و هر چه سن بالاتر می رود و تجربه افراد زیاد می شود حرف شنویی و دخالت دیگران را در زندگیش محدود تر می کند
فرم شماره (4)
جدول شماره 3
آیا خداگرایی زمینه ساز ارتباط انسانی مطلوب می باشد
آمار نفری     تاثیر دارد    متوسط است    تاثیر زیاد ندارد
دانشجویان دختر دانشگاه آزاد    30 نفر     10     5    15
کارکنان  آستان قدس رضوی     40نفر    25    10    5
نماز گزاران یک مسجد( جامع الهادی)    20   نفر     15    5    —
ا صناف و بازاریها    40نفر     20    15    5
نمودار شماره (3)
تحلیل شماره (4)
در یک نمونه گیری تصادفی اکثر دانشجویان دختر دانشگاه ازاد معنویت دنیوی , حیثیت اجتماعی و با کلاس بودن را به مذهبی بودن و مقیت بودن ترجیح می دادند و همسان بودند را ارتباط مطلوب می دانستند در بین دیگر قشر اماری اکثراً با آگاهی از کرامتی که خداوند به آدمی ارزانی داشته خداگرایی را شاخص ارتباط مطلوب انسان در همه ابعاد زندگی دانستند که موجب استحکام مداوم و تعمیق رفتار ها می شود
فرم شماره(5)
جدول شماره 3
مقیاسهای اندازگیری نگرش
مدیریت شما در خانواده چگونه است؟
مقیاس لیکرت
کاملا موافق    موافقم    تاحدی موافقم    تاحدی مخالفم    مخالفم    کاملا مخالفم
درمدیریت زندگی از همه مهارتهای و قابلیتهایمان استفاده کنیم     5    4    20    10    1    —
در خانواده طوری مدیریت کرده ام که به تمامی خواسته هایم ر سیده ام     —    5    15    10    5    5
در مدیریت زندگی به سلامتی و حال خویش در زمینه های جسمانی , ذهنی , احساسی و معنوی دست یافته ام     4    10    14    6    6    —
در محیط کار هم همان آرامشی را داشته ام که در محیط خانواده دارم( متعادل هستید)    2    6    12    10    6    4
در زندگی طوری مدیریت کرده ام که شاداب , جوان و با نشاط باقی بمانم     5    12    8    5    8    2
معمولا کتاب ها و منابع  زیادی در مورد خانواده و مدیریت خانواده مطالعه می کنم    10    15    5    4    4    2

تحلیل مقیاس اندازه گیری نگرش :
در جدول لیکرت مشاهده شد اکثر افراد پرسش شده نظری متوسط و نسبی در مدیریت خانواده و محل کار داشته اند و آمار های قطعی و کاملی بدست نیامده و فقط عملکرد افراد بصورت میانگین ثبت شد
فرم شماره (3)
فرم سياهه رفتار
در تهيه اين پرسشنامه سعي شده سئوالهايي پرسيده شود كه اولا بله يا خير ايده آن بودن زندگي هر پرسش  شونده را بررسي كرد
1- براي دفاع از انتقادي كه از شما مي كنند ناراحت مي شويد  بله     خير
2- آيا شما به ديگران هميشه مي گوييد چطور كاري را انجام دهند يا از آن اجتناب كند    بله       خير
3- شما با اين سخن موافقيد بالاترين نياز عاطفي هركس مورد تحقيق واقع شده است    بله       خير
4- آيا شما هميشه نگرانيد كه مبادا نتواني بهترين چيزها را به فرزندانت بدهي    بله     خير
5- در انتخاب شغل سعي مي كنيد كه با ارزشها و شخصيت و علاقه شما هماهنگي داشته باشد  بله       خير
6- آيا هر كاري از دستت برآيد براي كارفرمايت انجام مي دهي    بله          خير
7- آيا دائم به فكر اين هستيد كه جواب كسي را كه به شما توهين كرده است بدهيد     بله      خير
8-وقتي همسرتان غرورش را به خاطر شما مي شكند آيا مايليد در موقعيتي شما همان كار را بكنيد   بله      خير
يك نمونه از فرم سياهه رفتار :
نام و نام خانوادگي مشاهده شونده :  محمدرضا   «ع»
رشته كارمند آستان قدس  دانشجوي دانشگاه آزاد مشهد (حسابداري)
تاريخ تنظيم : ت8/11/88
تحليل فرم سياهه رفتار :
در تحقيقي كه در اين پرسشنامه انجام شد ملاحظه شد كه افراد بيشتر در فكر ايده آن بودن شباهت زيادي با هم داشتند جواب مي دادند به اين ترتيب جوابها كامل شده نشان مي دهد كه اكثراً دوست دارند بهترين باشند ولي در عمل طبق قول خودشان اينطور نيستند
فرم شماره (7)
در اين بخش پرسشنامه اي را بين 20 نفر از همكاران حرم مطهر ارائه كرديم تا درباره علل برترين اركان خانواده اولويتهايشان را بنويسند كه اهم جوابها و زيباترين و كاملترين جوابها را با نام اختصار مصاحبه شونده ها ذكر شده
1- آقاي م – الف  خودپسندي ، خودپرستي ، خودخواهي جزو خود بزرگ بيني كه طاقت تحمل ناملايمات را كم مي كند
2- ح –ز   دروغ ، دوروئي ، دوگانگي كه اعتماد را سلب مي كند
3- ع ، ع   دلسوزيهاي دوستان نادان و دخالتهاي ناروائي دشمنان ( بيشتر خانواده ها)
4- م ، ش  حسادتهاي اطرافيان و تحريك هاي مسموم آنها بلند پروازي زن و خست مرد مهر سنگين زن و ناتواني شوهر در پرداخت آن ( كه مستند به آن پرداخته شد)
5- ج ، ن غيبت و بدگوئي از همسر و افشاي ناجوانمردانه اسرار زندگي زناشوئي در نزد ديگران لجبازي و يكدندگي و تحقير او به خصوص نزد فرزندان
6- ر، ز دهين بيني ، زودباوري، بي عرضگي ، بي كفايتي ، نا پختگي ، ناشيگري عدم آشنايي به حقوق و وظايف يكديگر
7- تحقيق و كنجكاوري افراصي نسبت به زندگي خصوص همسر
8-برازندگي اندام و خوشكلي و شهرت اجتماعي توام با ظرفيت كم و ضعف ايمان كه در اثر توجه و تمجيد ديگران  تكبر و توقع را زياد كرده و از سوي دگر حسادت و طمع زنان يا مردان اجنبي به او زمينه وسوسه و خيانت را فراهم مي كند
9- اعتياد پدر يا مادر به سيگار و ساير مواد افيوني
10- رهنمود ها و نصيحت هاي ضد و نقيض پدر و مادر به فرزند در تضاد به يكديگر

مصاحبه حضوري
استاد اصغري پور مشاور و روانشناس
سئوال- مهمترين عاملي كه استحكام ميان خانواده را تحت تاثير قرار مي دهد چيست؟
جواب- آسيبهاي اجتماعي مخصوصا دوستي هاي افراطي دختر و پسر قبل از ازدواج با توجه به فرهنگ جامعه ايراني صدمات و لطمات جبران ناپذيري را به همراه دارد
سئوال – مهمترين مشكلاتي كه در پي ترويج روابط دوستي قبل از ازدواج حادث
مي شود چه عواملي است ؟
جواب – 1- كاهش سطح اعتماد زوجين 2- عدم تعلق خاطر قلبي كامل به همسر 3- قياس رابطه زوجيت با رابطه هاي دوستي قبل از ازدواج
با تشكر از جنابعالي كه وقت خود را در اختيار ما گذاشتيد.
23/10/88 سه شنبه
سئوال- دغدغه جامعه ، عدم تفاهم بين زن و مرد و مشكلات و پيامدهاي بعداست شما چه پيشنهاداتي در اين زمينه داريد؟
جواب – دغدغه هاي فكري و ذهني همسر يكي از مشكلات خانوادهاست فرد بايد نشان دهد كه نيازها و خواسته هاي طرف مقابل براي او از اهميت برخوردار است گوش كردن فعال به حرفهاي همسر، برقراري همدلي و القاي اين موضوع كه همسر خود را درك مي كنيد راهكار خوبي مي تواند باشد
سئوال- در يك سخنراني تلويزيوني دكتر امروز نقش تحصيلات را در زندگي خيلي مهم
مي دانستند شما نقدي بر اين زمينه نداريد؟
جواب – بايستي به تفاوت در سطح سواد زوجين به خصوص اگر تحصيلات خانم بالاتر از آقا باشد توجه داشت اين قبيل تفاوتها گاه منشا اختلافات و حتي طلاق مي شود علاوه بر اين جلسات اجتماعي خانواده ها بين طرفين نيز نقش اساسي دارد.
سئوال- يعني شما مي فرماييد فرهنگ خانواده به شدت متاثر از طبقه اجتماعي و موقعيت مالي خانواده است
جواب- اگر چه جوامع پيشرفت كرده برقراري حقوق يكسان سعي شده اما نمي توان منكر. شد ازدواج فرد با كسي از طبقه اجتماعي غير هم سطح. مشكلات كمتري را به دنبال دارد.

فصل پنجم
خلاصه و نتيجه گيري
در اين تحقيق با نگاهي پژوهشگرانه و تامل برانگيز در آموزه هاي ديني راهبردهايي كلي و فراگير را ارائه كرديم كه براي هر زمان و مكان پاسخگوست
مطالعات كاربردي دين و روان تلاشي براي واكاري و استنباط مهارتهاي زندگي از ديد تعاليم اسلام و سيره روي است كه البته همت بيشتر عالمان دين و دانشمندان ديگر علوم اسلامي را مي طلبد.
اين تحقيق به انديشه و سيره علمي و عملي امام رضا عليه السلام در عرصه هايي چون مهارتهاي ذهني – شناختي – مهارتهاي ارتباطي – اجتماعي و مهارتهاي خانوادگي تربيتي با استفاده از تحقيقات ميداني ، كاربردي ، بوسيله مصاحبه ، پرسشنامه پرداخته است
در اين كتاب رهنمودهاي امام رضا عليه السلام و ديگر ائمه در دو دسته تقسيم شده است برخي به گونه اي مستقيم به موضوع مهارت هاي زندگي پرداخته و برخي ديگر بازتابنده نگاه كلي و جامع امام است و مي توان با رويكردي تعميمي آن را به موضوع مهارتهاي زندگي پيوند داد.
اميد است كه با بهره گيري از سيره اهل بيت عليه السلام به ويژه امام رضا عليه السلام در زندگي و شكوفا شدن نسل جديد و فرزندان خانواده اي رضوي را سرمشق و الگوي جامعه قرار دهيم اين تحقيق ارمغان راهي است كه هنوز در آغاز آنيم و چشم به عنايت و توجه مولايمان امام هشتم (ع) دارم.

ارائه پيشنهادات و راهكارها
1- لزوم آموزشهاني بيشتر و شناخت روزافزون سيره رضوي و تعاليم ديني جهت كسب مهارتهاي زندگي در بين تمام اقشار جامعه
2- تداوم آموزشهاي كوتاه مدت سازماني و برون سازمان در خصوص افزايش سطح آگاهيهاي افراد هر اداره ، سازمان و صنوف
3- توجه بيش از حد به امر آموزش علوم خانواده بالاخص روانشناسي كه مورد اخير روانشناسي خانواده در نظر مي باشد.
4- لزوم جلسات كارشناسي بيشتر حداقل بصورت ماهيانه براي ارزيابي تلاشهاي ماهيانه در جهت پيشرفت يا عدم پيشرفت قبلي
5-استفاده از نظرات جمعي به خصوص خانواده ها در ارائه تجربيات جديد از نحوه
آموزه هاي قبلي
6- ايجاد و تحكيم بيشتر با مجموعه هاي فرهنگي و نظارتي در خصوص تربيت فرزندان و نقش آنها در اجتماع
7-تشكيل كار گروههايي براي آموزش جوانان در جهت آماده كردن آنها براي پذيرش مديريت هاي جديد در جامعه

منابع و ماخذ
موج سوم – ترجمه شهيدخت خوارزمي
جوان و بحران هويت
امام علي بن موسي الرضا منادي توحيد و امامت
2- قرآن كريم
نهج البلاغه : ترجمه محمد دشتي
نهج البلاغه : ترجمه مرتضي فريد تنكابني
غرر الحكم و درالكلم
مشاوره : ترجمه ابراهيم شنايي
3- مسند امام الرضا
فقه الرضا علي بن بابويه
عيون اخبار الرضا
آفتاب هشتمين
چهل داستان و چهل حديث از امام رضا
بحار الانوار
..محمدي ري شهري ميزان الحكم
تحف العقول
شرح رساله حقوق امام سجاد