نویسنده: پروانه سرمدي[1]
چكيده: در اين مقاله تاريخچه آموزش كتابداري در چهار كشور ايالات متحده امريكا، انگلستان، هند و ايران همراه با ذكر ويژگي هاي برنامه درسي ، مواد و تجهيزات آموزش كتابداري مورد بررسي قرار گرفته است.در سال هاي اخير گروه هاي کتابداري جايگاه محکمي يافته اند و عموما بصورت کالج هاي مستقل در ساختار سازماني دانشگاه ها درآمده اند و از امکانات خوبي برخوردارند.
كليد واژه: آموزش كتابداري / تاريخ
مقدمه:
به زبان ساده تاريخ از زماني شروع شد که بشر کتب و اسنادي از خود بر جاي گذاشت و کتابداري در ترين شکل خود زماني شروع شد که نوشته و کتاب به وجود آمد. کتابداري علمي است که با دانش مدون سر و کار دارد پس ابتداي دانش مدون آغاز علم کتابداري است.از اطلاعات جسته گريخته اي که از دوران قديم به دست آمده پيداست که کتابداران داراي ويژگي هاي خاصي بوده اند و هر کسي نمي توانست عهده دار اين امر باشد. مثلا معمولا کتابداران افرادي دانشمند بودند. کتابداران کتابخانه هاي الواح گلين بابل و آشور را “استاد الواح مکتوب” مي ناميدند. آنها لزوما افرادي کارآزموده بودند که مي بايست فنون ويژه اي را مي گذراندند و تعليم مي ديدن و سپس چند سال دوره کارآموزي مي گذراندن تا در حرفه کتابداري متبحر شوند. پس اصل دانشمند بودن کتابدار يا نياز به تعليم کتابداران نشان دهنده اهميت نقش کتابدار و ضرورت آموزش کتابداري بوده است. در قرون وسطي نيز بر کسب مهارت هاي فني در حرفه کتابداري بسيار تاکيد مي شد.
رشد کتابخانه ها موجب تغييراتي در حرفه کتابداري و پيشرفت علم کتابداري شد و ضرورت تربيت کتابدار و کارآموزي آنها بيشتر احساس شد و بدين ترتيب کتابداري نوين با پيشگاماني چون چارلز ام کاتر، ملويل ديويي و رانگاناتان وارد مرحله تازه اي شد.
ایالات متحده
ملويل ديويي (1931-1851) که ابتدا کتابدار دانشکده امهرست بود و تلاش هاي وي در اين مدت بر همگان آشکار است. وي در سال 1883 کتابدار کتابخانه نوبنياد کالج کلمبيا شد و در آنجا فرصت يافت تا يکي از آرزوهاي بزرگ خود را که اهميتش در تاريخ کتابداري برتر از طرح رده بندي اوست يعني آموزش رسمي کتابداري در سطح دانشگاه را عملي سازد. در ژانويه سال 1887 ديويي موفق شد دانشکده کتابداري را در کلمبيا تاسيس کند(124:5 ) . نخستين دوره اين آموزش در مدرسه تدبير کتابخانه بطور رسمي با تاسيس يک کلاس 20 نفره شامل 17 زن و 3 مرد و 7 مدرس و کارمند شروع شد. بنابر اين آموزش رسمي کتابداري در نيمه دوم قرن نوزدهم در آمريکاي شمالي آغاز شد و پس از اينکه تلاش هاي ديويي نتيجه بخشيد انديشه ها و روش هاي مربوط به آموزش دانشگاهي کتابداري به تدريج به ساير نقاط جهان انتقال يافت و ساير دانشگاه ها نيز مبادرت به ايجاد دوره کتابداري نمودند.
ديويي طرفدار آموزش تمام وقت و چندساله با استفاده از امکانات انجمن کتابداران آمريکا بود. در سال 1889 ديويي از ايالت نيويورک به آلباني منتقل و مدرسه کتابداري را هم به آنجا انتقال داد. بر اساس برنامه هاي اوليه که توجه زياد بر موارد عملي کتابداري داشت امکان آموزشي نظام مند و فرصتي براي پرداختن به دورنماي نظام کتابداري به وجود آمد. 8 مدرسه کتابداري در سال هاي بعد توسط فارغ التحصيلان مدرسه ديويي تاسيس شد. نخستين مدارس کتابداري (به جز کلمبيا) به دانشگاه وابسته نبودند بلکه به موسسات فني و کتابخانه هاي عمومي بزرگ تعلق داشتند. به تدريج کميته هايي در آمريکا تاسيس شدند که اين کميته ها منجر به تاسيس انجمن هايي مثل انجمن مدارس کتابداري آمريکا شد. با سپري شدن سال هاي اوليه آموزش کتابداري نظريه هايي پديد آمد که تاثير فراواني بر آموزش کتابداري در قرن بيستم داشت مثل:
- مدارس کتابداري وابسته به دانشگاه ها باشند.
- فارغ التحصيلي از دانشگاه ها يکي از شرايط پذيرش دانشجويان کتابداري باشند.
- هيات ويژه امتحانات ايجاد شود (55:8).
مدارس عالی کتابداری
اين نظرات توسط مدارس کتابداري و انجمن هاي کتابداري مورد بحث واقع شد و سازمان هاي ديگري نيز تاثير فراواني در ايجاد حرکت هايي در اين زمينه ها داشتند. مطالعاتي درباره استانداردها و اعتبار مدارس کتابداري انجام شد و اين اقدامات در سال 1926 منجر به تاسيس مدرسه عالي کتابداري در دانشگاه هاروارد شد و در سال 1928 نخستين برنامه دکتري توسط اين دانشگاه ارائه شد. چند سال بعد آموزش کتابداري قابليت پيوستن به دانشگاه ها را کسب کرد و مدارس کتابداري وابسته به کتابخانه هاي بزرگ تعطيل شد و آموزش و تربيت کتابدار در دانشگاه ها به تدريج پيشرفت کرد.پذيرش دانشجو براي دوره هاي کارشناسي در نظر گرفته شد در حالي که تا قبل از سال 1924 مدارس کتابداري پذيرش دانشجويان را مشروط به دارا بودن مدرک کارشناسي کرده بودند. در اين زمان کيفيت آموزشي اعضاي هيات علمي بهبود يافت و کتب درسي بيشتر و بهتري در دسترس قرار گرفت. در مورد آموزش کتابداري گزارش هاي مختلفي منتشر شد و ضمن عرضه چشم اندازهاي گوناگون از اين آموزش بر نواقص برنامه هاي درسي هم تاکيد شد و همايش هاي تخصصي مرتبط با آموزش کتابداري برگزار شد.
در سال 1950 اولين درس اطلاع رساني و 5 سال بعد درس بازيابي اطلاعات در مدارس کتابداري تدريس شد و از آن پس گنجاندن مباحث اطلاع رساني در برنامه هاي درسي مدارس کتابداري متداول شد (56:8).
در سال 1951 اين نظريه بوجود آمد که کتابدار متخصص به کسي اطلاق مي شود که 4 سال تحصيلات کارشناسي و يک سال مطالعات تخصصي را در يکي از مدارس کتابداري که برنامه هايش توسط انجمن کتابداران آمريکا تاييد شده بود گذرانده باشد. در اويل دهه 1950 سال پنجم اين آموزش به صورت يک دوره کارشناسي ارشد (MLS) جايگزين درجه کارشناسي قبلي (BLS) گرديد و چندين مدرسه هم در ارئه برنامه هاي مقطع دکتري به دانشگاه شيکاگو پيوستند.
دهه 1960 آموزش کتابداري ايالات متحده شاهد پيشرفتي سريع در رشد ميزان ثبت نام دانشجويان و افزايش تعداد مدارس در جهت پاسخگويي به تقاضاهاي ورود به اين رشته بود و علت رشد و توسعه اين رشته افزايش بودجه انواع کتابخانه ها بود. در دهه 1970 مطالعات فراواني در زمينه آموزش کتابداري در ايالات متحده انجام شد (57:8).
وضعیت فعلی
در سال هاي اخير گروه هاي کتابداري جايگاه محکمي يافته اند و عموما بصورت کالج هاي مستقل در ساختار سازماني دانشگاه ها درآمده اند و از امکانات خوبي برخوردارند. در حال حاضر مدرک کتابداري با گرايش هايي چون حقوق، اطلاع رساني يا آرشيو در مقطع کارشناسي ارشد مربوط است. انجمن کتابداران آمريکا ارگان رسمي تاييد و اعتباردهي دوره هاي تحصيلات تکميلي کتابداري و اطلاع رساني است. دوره هاي تحصيلات تکميلي در 45 دانشگاه، 3 کالج و يک موسسه آموزش عالي دايرند. 24 دانشگاه دوره دکتري دارند در اغلب مدارس علوم کتابداري برنامه هاي آموزش از راه دور و آموزش مستمر نيز ارائه مي شود و هر سال حدود 3800 نفر در سطوح مختلف کارشناسي ارشد، تخصصي، پيشرفته و دکتري فارغ التحصيل مي شوند و انجمن هاي مختلف حرفه اي و تخصصي نيز بطور گسترده فعاليت مي کنند(9:3).
از زماني که ديويي آموزش کتابداري جديد را در دانشگاه کلمبيا بنا نهاد حدود 120 سال مي گذرد. مدارس کتابداري آمريکا در اين مدت فراز و نشيب هاي زيادي را پشت سر گذاشته اند و همواره پيشگام اين رشته بوده اند. پس از رواج رايانه و پيدايش و گسترش مباحث اطلاع رساني تغييرات بنيادي در ساختار سازماني مدارس، برنامه درسي، مواد و تجهيزات آموزشي آمريکا صورت گرفت و الگوي بسياري از کشورها قرار گرفت و بتدريج بر تعداد دانشجويان خارجي در مدارس کتابداري آمريکا افزوده گشت.
ويژگي هاي برنامه هاي آموزشي تحصيلات کتابداري آمريکا را به اين صورت مي توان خلاصه کرد:
- بهره گيري از فناوري پيشرفته (فناوري آموزشي و فناوري رايانه)
- آموزش آمريکا مدار (آماده کردن دانشجو براي پذيرش مسئوليت در محيط هاي حرفه اي و دانشگاهي آمريکا و پاسخگوي نيازهاي گسترده جوامع ديگر بخصوص کشورهاي در حال رشد نيست)
- تاکيد بر پژوهش و کار عملي (از نکات مثبت)
- توجه به آموزش مستمر (بخاطر تغيير و تحول سريع در علوم کتابداري و براي روزآمد کردن دانش و مهارت دانش آموختگان و شاغلين … بصورت آموزش از راه دور، دوره هاي تابستاني، شبانه و پايان هفته در سطوح مختلف)
- فعاليت گسترده انجمن هاي تخصصي و حرفه اي
- استقلال دانشگاه ها ( در مورد آيين نامه ها و مقررات، برنامه ريزي آموزشي و …)
- تخصصي شدن رشته ها و گرايش به سمت زمينه هاي موضوعي
- توانمندي و مديريت و برنامه ريزي آموزشي
در کانادا هم با تفاوت هاي اندکي نسبت به آمريکا آموزش کتابداري توسعه يافته است.
انگلستان
آموزش کتابداري بريتانيا دوران متفاوتي را با آنچه در آمريکا بود طي کرده و اين آموزش بيشتر تحت تاثير جامعه بود و ديگر اينکه الگوي آموزش عالي انگلستان نيز با ديگر کشورها متفاوت بود.
اولين دوره دانشگاهي کتابداري در انگلستان در سال 1902 داير شد و انجمن کتابداران تا سال 1977 عهده دار تعيين برنامه درسي و برگزاري امتحانات بود. از سال 1922 که پلي تکنيک هاي انگلستان به دانشگاه تبديل شدند کليه مدارس و گروه هاي کتابداري در موقعيت دانشگاهي قرار گرفتند.
برنامه هاي درسي طوري است که دانشجو بعد از گذراندن چند واحد اصلي علوم کتابداري موضوع و گرايش تحصيل خود را بر مبناي علائق و توانايي ها انتخاب مي کند. دانشگاه ها در تعيين شرايط پذيرش دانشجو، ارزشيابي تحصيلي، تعداد واحدهاي مورد نياز براي اخذ مدرک، برنامه ريزي درسي و مانند آن مستقل عمل مي کنند و در پذيرش دانشجو سابقه و تجربه کاري بسيار اهميت دارد و در مواردي جايگزين مدرک تحصيلي مي شود. حداقل زمان براي اخذ ديپلم تحصيلات تکميلي 9 ماه، کارشناسي ارشد 12 ماه و دکترا 24 ماه است. برنامه هاي درسي به سمت تخصصي شدن پيش مي رود و گرايشاتي مانند فناوري اطلاعات، مديريت اطلاعات، اطلاعات تجاري، اطلاعات بهداشتي و … پديدار شده اند. استفاده از بورس يا وام تحصيلي براي دانشجويان امکان پذير است. در انگلستان دوره هاي کارشناسي بسيار رايج است و بخش عمده کتابداران مورد نياز بازار حرفه اي را تعيين مي کند.
موارد بارز در ويژگي هاي تحصيلات تکميلي مطالعات کتابداري در انگلستان عبارتند از:
- تنوع دوره ها با گرايش هاي مختلف
- تعدد مقاطع تحصيلي (در حد گواهينامه، ديپلم تحصيلات تکميلي، کارشناسي ارشد، ام فيل يا دکترا)
- سهولت و انعطاف پذيري آموزش عالي (دوره ها به دو صورت پاره وقت و تمام وقت است و تغيير از يکي به ديگري راحت است و برخي از دوره هاي تحصيلات تکميلي بصورت آموزش از راه دور است)
- روزآمد بودن برنامه هاي درسي زيرا برنامه ها بصورت مستمر ارزيابي و بازنگري مي شوند.
- استقلال دانشگاه ها (در اتخاذ تصميمات و تعيين ملاک ها و ضوابط تحصيلي)
- تاکيد بر پژوهش (ارزشيابي دانشجو عمدتا بر اساس نوشته ها و پروژه هاي طول دوره است)( 58:8)
هند
رانگاناتان (1972-1892) پدر کتابداري هند در سال 1928 يک درس کتابداري را براي هزار دانشجوي تربيت معلم تدريس کرد و يک سال بعد نخستين مدرسه تابستاني کتابداري را در دانشگاه مدرس داير کرد. نخستين دوره تمام وقت دانشگاهي که به اخذ مدرک ديپلم تحصيلات تکميلي منجر شد نيز با مساعي رانگاناتان در سال 1937 در دانشگاه مدرس تشکيل شد. در زمان استقلال هند در سال 1947 دوره هاي ديپلم کتابداري در دانشگاه ها داير بود. دکتر رانگاناتان نخستين دوره کارشناسي ارشد را در سال 1948 و دوره دکتري را در سال 1950 در دانشگاه دهلي تاسيس کرد.
در حال حاضر دوره کارشناسي ارشد در 67 دانشگاه، دوره ام فيل در اا دانشگاه و دوره دکتري در 32 دانشگاه داير است. اغلب گروه ها در دانشکده هاي هنر قرار دارند و از نظر تجهيزات، منابع و ساختمان با مشکل مواج اند. دانشگاه ها در کليه امور مستقل عمل مي کنند. هر سال حدود 850 نفر از دوره هاي مختلف تحصيلات تکميلي هند فارغ التحصيل مي شوند و بين سطح آموزش گروه ها و توان فارغ التحصيلان تفاوت زيادي وجود دارد. دانشجويان بيشتر از منابع درسي که در آمريکا و انگليس تهيه شده استفاده مي کنند. آموزش کتابداري هند از کارشناسي آغاز مي شود و مدت آن يکسال است و شرط ورود به آن داشتن مدرک کارشناسي در يکي از رشته هاي علوم، علوم انساني و يا هنر است. مدت دوره ديپلم تحصيلات تکميلي و کارشناسي ارشد يکسال، معادل کارشناسي ارشد 2 سال و دکتري 2 تا 4 سال است.
ويژگي هاي آموزش کتابداري هند را اين طور مي توان خلاصه کرد:
- استقلال دانشگاه ها در پذيرش دانشجو، انتخاب استاد، تهيه برنامه هاي درسي و …
- اختلاف سطح آموزش و امکانات گروه ها از جهات کادر آموزشي، منابع مالي و … (اغلب گروه ها در وضع نامناسبي هستند و معدود دانشگاه ها موقعيت بهتري دارند).
- نبود مرکز ملي تاييد و اعتبار دهي براي نظارت بر اجراي آموزش
- رشد بي رويه در دوره ها و افزايش دانشجو طي اين دهه (38 دوره کارشناسي ارشد به 67 دوره افزايش داشته است)
- نبود سياست ملي براي برآورد نيروي متخصص مورد نياز بازار کار که موجب عدم اشتغال فارغ التحصيلان شده است (49:1، 124:5)
ايران
تعيين نقطه آغاز براي آموزش کتابداري در ايران امري دشوار است. کتاب، کتابخانه و کتابداري در ايران داراي سنتي ديرينه است اما علم نوين آن به نسبت سنت ديرينه کتابداري در ايران بسيار دير در اين مرز و بوم پا به عرصه وجود گذاشت و شايد اولين نشانه هاي آن را در کتابخانه مدرسه دارالفنون بتوان جستجو کرد.
اما آموزش کتابداري نوين در ايران با تشکيل دوره هاي کوتاه مدت به همت مهدي بياني و محسن صبا (نخستين متخصصين کتابداري در ايران) در دانشسراي عالي تهران آغاز شد و بر حسب ضرورت و نيازهاي خاص آن زمان در ساير مراکز آموزش عالي ادامه يافت. در سال 1317 شوراي عالي فرهنگ آيين نامه موقت دوره کتابداري را تصويب کرد. برخي درس هاي اين دوره عبارت بودند از:
- روش الفبايي کتابداري و ساير روش ها (30 ساعت)
- کليات کتابداري (30 ساعت)
- تاريخ مختصر کتاب و کتابخانه هاي ايران و جهان (10 ساعت)
- شناساندن کتاب هاي خطي (10 ساعت)
- تاريخ خط و خطاطان معروف (10 ساعت)
- اقسام مقدمه نويسي و سبک نگارش (20 ساعت)
- مدت دوره جمعا 120 ساعت بود و گواهينامه پايان تحصيل نيز داده مي شد ( 64:8 ).
در سال 1320 در دانشگاه تهران نخستين دوره کوتاه مدت آغاز شد و اين دوره ها با جديت دنبال شد. در سال 1331 دو مدرس خارجي از اتريش و آمريکا براي تدريس دوره هاي کتابداري در محل سابق دانشکده ادبيات و دانشسراي عالي دعوت بعمل آمد. نخستين درس دانشگاهي کتابداري در سال 1336 در دانشسراي عالي که در آن زمان جزئي از دانشگاه تهران بود ايجاد شد و تا سال 1341 ادامه داشت و تدريس آن بر عهده ايرج افشار بود. ناصر شريفي نخستين دکتر ايراني در کتابداري در سال 1338 دوره هاي کوتاه مدتي برگزار کرد و دوره هاي ديگري نيز توسط اساتيد داخلي و خارجي برگزار شد که اين دوره ها گرچه بسيار ضروري بود ولي به جهت کوتاه مدت بودن آن کافي نبود. در طي سال هاي 1343 تا 1344 مارگارت هاپکينز از طرف بنياد فولبرايت بعنوان مشاور کتابخانه مرکزي دانشگاه تهران به ايران آمد و در زمان اقامت خود با کتابداران متخصص آن زمان که اغلب در دانشگاه هاي آمريکا درس خوانده بودند مانند مهين تفضلي، فرنگيس اميد، شهلا سپهري، علي سينايي، هوشنگ ابرامي و … جلساتي تشکيل داد و در همين جلسات پايه هاي انجمن کتابداري ايران و نيز تاسيس رشته کتابداري در دانشگاه تهران نهاده شد.
دانشگاه تهران از تجربه هاي ارزشمند مدرسان کتابداري استفاده کرد و به دنبال آن پروفسور آليس لوهرر استاد دانشگاه ايلي نويز (ايالات متحده) براي تاسيس دوره کارشناسي ارشد رشته کتابداري در دانشکده نوپاي علوم تربيتي دانشگاه تهران به ايران آمد. اين دوره با اين اهداف تاسيس شد:
- آموزش نيروي انساني متخصص براي مديريت کتابخانه هاي بزرگ ايران
- آموزش افراد متخصص براي راه اندازي دوره کتابداري دانشگاه هاي ايران(65:8) (29:2 )
در سال 1347 دوره اي به نام کهاد کتابداري در سطح کارشناسي به علت استقبال شايان توجه از رشته کتابداري داير شد. کهاد کتابداري بدين قرار بود که دانشجويان دوره کارشناسي علوم تربيتي يا هر رشته ديگر مي توانستند پس از پايان نيمسال سوم دروس غير تخصصي خود را از درس هاي کتابداري انتخاب کنند و حداقل 30 واحد کتابداري و کارآموزي را بگذرانند.
در سال 1347 دانشگاه تبريز دوره کارشناسي کتابداري را با همکاري مانگالا (کتابدار هندي) تاسيس نمود و شرط ورود به آن موفقيت در آزمون ورودي دانشگاه ها بود.
در سال 1348 نخستين مقطع کارداني کتابداري در دانشگاه عالي ايران زمين افتتاح شد. با وجود اينکه با تاسيس کارشناسي ارشد کتابداري در دانشگاه تهران گام هاي موثري در عرصه آموزش کتابداري برداشته شده بود و با تاسيس انجمن کتابداري ايران و مرکز خدمات کتابداري و مرکز اسناد و مدارک علمي پايه هاي کتابداري نوين در ايران استحکام يافته بود هنوز فارغ التحصيلان جوابگوي نياز کتابخانه ها نبودند و به همين دليل امر تشکيل دوره هاي کوتاه مدت آموزش کتابداري متوقف نگرديد. در سال 1350 دوره هاي يک ماهه مرکز خدمات کتابداري آغاز شد.
در سال 1353 به همت هوشنگ ابرامي و دو مدرس هندي و آمريکايي دوره کارشناسي ارشد در دانشگاه و در سال 1356 دوره کارشناسي کتابداري در همين دانشگاه ايجاد شد. پس از آن دانشگاه جندي شاپور اهواز و بعد دانشگاه متحدين (الزهرا فعلي)، دانشگاه پهلوي سابق و آذرآبادگان نيز اين رشته را ارائه نمودند. دانشگاه علوم پزشکي ايران در سال تحصيلي 57-56 نخستين دوره کارشناسي ارشد کتابداري پزشکي را برگزار کرد(269:5 ، 66:4 ).
در سال هاي انقلاب و سپس جنگ گروه هاي کتابداري نيز مانند ساير گروه هاي دانشگاهي با مسائل عديده اي دست به گريبان بودند. در اين سال ها مقطع کارشناسي در بسياري از دانشگاه ها به مقطع کارداني تبديل گشت. در سال هاي بعد دانشگاه هاي فردوسي مشهد، اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامي، تربيت مدرس، علامه طباطبايي و دانشگاه شاهد و مرکز آموزش کتابخانه ملي به تاسيس دوره هاي کتابداري در مقاطع مختلف همت گماشتند. تعدادي از دانشگاه هاي علوم پزشکي کشور نيز کتابداري پزشکي را ارئه کردند. دانشگاه ها با اعزام بخشي از کادر آموزشي خود به خارج از کشور براي شرکت در دوره هاي دکترا کوشيدند تا متخصصان کتابداري تربيت کنند(67:4 ).
در سال 1367 اولين گروه کتابداري بصورت نيمه وقت و در سال 1368 اولين گروه کتابداري دانشگاه آزاد اسلامي بصورت تمام وقت در واحد رودهن تاسيس شد. در سال 1370 گروه کارشناسي واحد تهران – شمال به آقاي دکتر شکويي ايجاد شد. اولين دوره کارشناسي ارشد واحد علوم و تحقيقات نيز در سال 1376 توسط دکتر علي شکويي تاسيس شد. اولين دوره دکتري کتابداري در ايران در واحد علوم و تحقيقات در سال 1370 ارئه گشت. در حال حاضر 15 دانشگاه دولتي، 7 دانشگاه علوم پزشکي، 24 واحد پيام نور ، دو موسسه غير انتفاعي و 32 واحد دانشگاه آزاد اسلامي در مقطع کارداني و کارشناسي رشته کتابداري تدريس مي شود و 6 واحد دانشگاهي دولتي و آزاد نيز داراي دوره هاي تحصيلات تکميلي کتابداري هستند. ابتدا دانشگاه آزاد مبادرت به تشکيل دوره دکتري نمود و پس از آن دانشگاه علوم پزشکي دوره دکتراي مديريت اطلاعات بهداشتي درماني را در سال 1377 و دانشگاه مشهد و شيراز دوره مشترک خود را در سال 1378 تاسيس کردند. مدت دوره کارشناسي ارشد حداقل 2 سال، دکتري 3 تا 5/4 سال است و طبق گزارشات سازمان برنامه و بودجه ميزان بيکاري براي فارغ التحصيلان دوره هاي تحصيلات تکميلي در حد صفر است و هر سال حدود 70 نفر از تحصيلات تکميلي فارغ التحصيل مي شوند( 67:4).
منابع و ماخذ :
- باقري ، معصومه .” نگاهي به يك قرن كتابداري در هند” . فصلنامه كتاب ، دوره دهم ، 1( بها 1378) : 48 – 61
- حياتي ، زهير. ” آموزش هاي كتابداري و اطلاع رساني در ايران : گذشته ، حال ، آينده “. فصلنامه كتاب ،دوره پانزدهم ، 1 ( بهار 1383) : 25 – 41
- ديلم صالحي ، حميد. ” آموزش كتابداري در دانشگاه هاي دنيا”: آفرينش (19: اسفند 1383) 9
- كياني ، حسن . ” آموزش كتابداري و اطلاع رساني در ايران “. دائره المعارف كتابداري و اطلاع رساني ، 1381 ج 1 : 64-67
- مزيناني ، علي . كتابخانه و كتابداري 0- تهران : سمت ، 1379 . 124
- همان : 124- 125
- همان : 269
- هوركس ، نورمن ، هيز، رابرت ام ” آموزش كتابداري و اطلاع رساني “. ترجمه حسن كياني و زهرا اباذري 0- دائره المعارف كتابداري و اطلاع رساني ، ج 1 تهران : كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران ، 1381. 55-
