نویسنده: ليلا نعمتي
در جهان بيني اسلامي همه چيز متعلق به خداست و بشر تنها به عنوان امانتداري شناخته شده که بايد با رعايت قوانين و ضوابط علمي ضمن استفاده از اين مواهب آن را به مالک اصلي آن باز گرداند. منابع زيست محيطي منابع محدودي هستند. منابع اخير که از ديدي کلي به دو دسته منابع تجديد ناپذير و منابع تجديد پذير تقسيم مي شوند، ممکن است در اثر استفاده مفرط و بي رويه، به سرعت به اتمام رسيده و يا ميزان زيادي آسيب خورده و تجديد آنها به دشواري صورت مي پذيرد. لذا در استفاده از اين منابع بايد عدالت و حقوق نسل هاي آينده را در نظر داشت.
خدا انسان را آفريد و براي ادامه حيات وي نعمت هاي فراواني را در دل طبيعت به وديعه نهاد و مومنان را به بهره وري و مصرف آنها تشويق کرد. در جاي جاي کلام وحي نيز به اين مهم اشاره شده است از جمله: در سوره مريم آيه 40 آمده است : “ما زمين و تمام کسان و چيزهايي که بر آن هستند را به ارث مي بريم.” در آيه 11 سوره رعد آمده است: ” خداوند سرنوشت هيچ قوم و ملتي را تغيير
نمي دهد مگر آنکه آنها خودشان را تغيير دهند.”
انسان ها به اصولي نياز دارند که ضمن توجه به آرمان هاي اخلاقي، توسعه و بهبود زندگي مادي را نيز در برگيرد. چنين قوانيني بايد جنبه هاي ماوراي طبيعي داشته باشد. در آيات زير به مالکيت انسان ها بر مواهب الهي ضمن رعايت ضوابط استفاده از آنها و لزوم توجه به حق
نسل هاي آينده اشاره شده است. سوره بقره آيه 29: او خدايي است که آنچه روي زمين است براي شما آفريده. سوره اعراف آيه 24: و زمين تا مدتي معين قرار گاه و وسيله بهره گيري شما خواهد بود. سوره نساء آيه 58: خداوند به شما فرمان مي دهد که امانت ها را به اهلش بازگردانيد. خداوند در آيه 172 سوره بقره از انسان مي خواهد که نعمت هاي خداوند بر روي زمين و محيط زيست را به بهترين نحو مصرف کند.
محدوديت منابع زيست محيطي با توجه به جمعيت
انسان ها باعث شده که هر گونه اسراف کاري بتواند محروميت هاي انسان هاي ديگري را در پي داشته باشد. نقل احاديث متعدد از پيامبر اعظم و ائمه اطهار نشان دهنده عنايت خاص اين بزرگواران به اين مقوله است. علامه طباطبايي در تفسير آيه “ولا تؤتوا السّفهاء اموالکم الّتي جعل الله لکم قياماً” مي نويسد: مجموع اموال و ثروتي که در روي کره زمين و زير آن و بالاخره در دنيا وجود دارد متعلق يه تمام ساکنان اين کره است و اگر بعضي از اين اموال مختص به بعضي ديگر مي باشد از باب اصلاح وضع عمومي بشر است اما مردم بايد بدانند که عموم بشر جامعه اي واحدند که تمامي اموال دنيا متعلق به اين جامعه است و بر تک تک افراد واجب است که اين مال را حفظ نمايند و از هدر رفتن آن حلوگيري کنند. از اميرالمومنان نقل شده که برنامه ريزي قبل از عمل انسان را از پشيماني باز مي دارد. بنابراين ملاحظه
مي شود که توجه به توسعه پايدار در قرآن مجيد آشکارتر از آن است که نياز به تفسير داشته باشد.
بررسي ديدگاه هاي ديني، حکايت از آن دارد که اسلام نظام زيست محيطي را مقهور آدمي مي داند اما در عين حال با وجود تاکيد در اينکه آدمي توان تسخير عوامل زيست محيطي را داراست: “آن چه در آسمان و زمين است، مسخر شما قرار داد.” ولي در عين حال آموزه هاي ديني تاکيد دارند که آدمي در جريان تسخير منابع
زيست محيطي بايد رعايت ادب الهي را داشته باشد. توصيه قرآن به رعايت ميزان و عدالت توسط انسان ها به اين معناست که افراد و جوامع نبايد تنها خود و منافع خويش را ديده و نسل هاي بعد را به دست فراموشي بسپارند.
