اشاره:
صنعت جهانگردی به عنوان یكی از مهمترین صنایع جهان كه نقش عمده‌ای در بهبود وضعیت اقتصادی كشورها وتوسعه اقتصادی آنها دارد، از سوی كارشناسان، دانشمندان، مدیران و برنامه‌ریزان اقتصادی كشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات آماری نشان می دهد: «تأثیر اقتصادی این صنعت به حدی قابل ملاحظه است كه حدوداً مخارج ۷% از سرمایه جهان را دربر می‌گیرد». در عصر جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات با توجه به افزایندگی عملکرد، سرعت عمل و کاهش هزینه ها در عرصه های مختلف مورد توجه قرار گرفته است. یکی از این عرصه ها صنعت جهانگردی است. امروزه توسعه جهانگردی به عنوان پر درآمدترین صنعت روز دنیا، یكی از اهداف اصلی برنامه‌ریزان، دست‌اندركاران و مسئولان دولت‌های حاكم در اكثر كشورهای جهان است. افزایش جمعیت، پیشرفت علوم و فنون، افزایش زمان آزاد و فراغت و بسیاری عوامل دیگر، باعث جلب توجه عموم مردم به مقوله جهانگردی شده است، لذا متخصصین این صنعت با توجه به شناخت وآگاهی ویژه خود، اذعان دارند كه توسعه جهانگردی بدون پیشرفت وتوسعه زیرساختها واركان آن به هیچ عنوان میسر نمی‌گردد. با توجه به نیازهای روز یکی از زیرساخت های مهم این عرصه فناوری اطلاعات است.
مقدمه
هرچند مرور بر تاریخ و پیشینه صنعت جهانگردی نشان می دهد كه ظهور و فعال شدن جهانگردی و گردشگری مرهون توسعه حمل ونقل در دنیای امروزی بوده، اما باید به این نکته اشاره کرد که دیگر دوره ی سفرهای طولانی و خسته کننده به کمک فناوری به پایان رسیده است. گمان می رود در اندیشه ی بسیاری از مردم سفر به سرزمین های مختلف به کمک فناوری های امروزی کاری آسان و بی دردسر به نظر برسد، اما تعداد کثیری از اندیشمندان این گونه فکر نمی کنند. برای آنکه بتوانیم به مکانی دوردست سفر کنیم ، مجبوریم به مقدار زیاد سوخت های فسیلی به کار ببریم که از منابع محدود تامین می شوند . طبق تازه ترین تحقیقات مشخص شده ، سفر های هوایی همه ساله بیشترین سوخت را در جهان مصرف می کنند و در مقابل بیشترین آسیب را به محیط زیست وارد می کنند . این سفر ها موجب می شوند میزان کربن موجود در محیط زیست سالانه دو تا سه درصد افزایش پیدا کند و این طور که پیش بینی شده ، رقم یاد شده برای سال 2015 به 5 درصد و برای سال 2050 به 10 درصد خواهد رسید . پس از هواپیما ها، اتومبیل ها بیشترین آسیب را به محیط زیست وارد می کنند تا در معرض ابتلا به بیماری های مختلف قرار گیریم . همه این خطرات به علت رشد صنعت جهانگردی و افزایش استقبال مردم برای سفر به سرزمین های مختلف است . اما آیا برای این مساله راه حلی وجود دارد ؟
جهانگردی چیست؟
طبق تعریف سازمان بین المللی جهانگردی، جهانگرد به فردی گفته می شود که برای مدتی از محل سکونت خود خارج شود و با هدف تفریح ، تجارت یا … در مکانی دیگر اقامت کند. جهانگردى واژه‌اى است فارسى به مفهوم “جهان‌گردنده و آنکه در اقطار عالم بسيار سفر کند”. جهانگردى ظاهراً معادل سياحت (عربي) و توريسم (فرانسه) است. “سياحت” در عربى به معناى زياد سفر کردن است و سياح يا معادل فارسى آن، جهانگرد، کسى است که زياد سفر مى‌کند. اما در زبان رايج فارسي، از نظر کمّي، تفاوتى ميان جهانگردى و مسافرت يا سفر وجود دارد. يعنى اغلب فارسى‌زبانان جهانگردى را مترادف با زياد سفر کردن مى‌دانند، در حالى که واژه‌هاى ”سفر و مسافرت“ به سفرهاى کوتاه‌مدت دور يا نزديک نيز مربوط مى‌شود. با وجود اينکه در زبان فارسى گفتارى و نوشتارى استفاده از واژه‌هاى “جهانگردى و جهانگرد” به جاى سفر و مسافرت و مسافر مرسوم است، به کار بردن واژه‌هاى مزبور در گفتگوى ميان مردم چندان نيست و بيشتر مردم ترجيح مى‌دهند واژه‌هاى مسافرت، سفر و مسافر را به کار برند.
جهانگردی مجازی
« جهانگردی مجازی » در اصل یک اقدام اقتصادی است که خدمات آن از سوی بسیاری از شرکت های فعال در این حوزه عرضه می شود و افرادی نظیر روزنامه نگاران ، عکاسان ، جغرافی دانان ، نویسندگان و … را به کار می گیرد تا بتواند خدمات بهتری را به مردم ارائه دهد .با وجود آنکه بیش ازچهل سال از راه اندازی شبکه جهانی اینترنت می گذرد، این دنیا و عرصه ی مجازی تنها در سال های اخیر توانسته است بخش های مختلف زندگی مردم را تحت تاثیر واقعی قرار دهد و بیشتر صنایع را به خود وابسته کند. از جمله صنایعی که دنیای مجازی این روز ها تاثیرات زیادی روی آن گذاشته و باعث رونق آن شده ، صنعت جهانگردی است .در گذشته این گونه بیان می شد اگر یک فرد پس از پشت سر گذاشتن مسافتی مشخص به مقصد مورد نظر برسد یک جهانگرد محسوب می شود ، اما امروزه با روی کار آمدن ابزار های اینترنتی که بعد زمان و مکان را از زندگی های مردم حذف کرده ، دیگر پیمودن این مسافت ها ارزشی نخواهد داشت. اقدامات مختلف صاحبان صنعت جهانگردی برای عرضه خدمات بیشتر و بهتر به مردم باعث شده توجه آنها برای سفر های داخلی و خارجی بیشتر شود ، چنان که یک آمار رسمی نشان می دهد در سال 2004 میلادی بیش از 763 میلیون نفر به مناطق مختلف دنیا سفر کرده اند . سازمان بین المللی جهانگردی پیش بینی می کند صنعت جهانگردی با سرعت سالانه چهار درصد به رشد خود ادامه دهد و در این میان احتمال می رود تا سال 2020 ، اروپا همچنان به عنوان جذاب ترین منطقه برای جهانگردان جهانی موقعیت خود را حفظ کند .
تور مجازی
یکی از مسائلی که وارد صنعت جهانگردی شده ، راه اندازی « تورهای مجازی » است . این قبیل تور ها به کمک تصاویر ویدئویی و عکس های سه بعدی ، چشم انداز های زیبایی را از محل سفر عرضه می کند تا تمایل فرد برای انجام این مسافرت افزایش یابد . مسوولان تور های مجازی معمولاً عکس هایی را روی اینترنت به نمایش می گذارند که بسیار با کیفیت است و در یک صحنه می تواند تمام جزئیات یک مکان خاص را نمایان کند . برای تهیه این قبیل تصاویر ، عکاس مجبور است چند عکس را از قسمت های مختلف فضای مورد نظر تهیه کرده و آنها را به صورت ماهرانه یی در کنار یکدیگر قرار دهد . امروزه لنز ها و نرم افزارهای مخصوصی ساخته شده اند که تولید این قبیل عکس ها را بسیار آسان می کنند و به فرد امکان می دهند تنها با گرفتن چند عکس به صورت پشت سرهم ، چشم انداز وسیعی از یک مکان را در اختیار داشته باشند .
« تور مجازی » این امکان را برای افراد فراهم می کند تا در آن واحد ، از طریق اینترنت یک مکان را با تمام جزئیاتش مشاهده کنند . امروزه بسیاری از شرکت های صنعتی از این فناوری برای بازاریابی های جهانی استفاده می کنند تا تولیدات و خدمات شان را آسان تر به فروش برسانند . طی چند سال گذشته کیفیت ، کارآمدی و در دسترس بودن تور های مجازی به میزان زیادی ارتقا یافته ، به طوری که برخی وب سایت ها به کاربران اجازه می دهند از داخل کامپیوتر شخصی خود و نقشه یی که در اختیار آنها قرار گرفته تور را کنترل کنند . به هر حال ، با توجه به اینکه صنعت جهانگردی همانند دیگر صنایع دنیا با سرعت زیاد در حال رشد است ، کارشناسان بر این باورند که تور های مجازی در آینده نزدیک پر رونق ترین بخش این صنعت محسوب خواهند شد و به این وسیله زندگی مردم را در سراسر جهان تحت تاثیر خود قرار خواهند داد .
این سرویس های جدید به افراد کمک می کند بلیت هواپیما ، بلیت هتل و دیگر خدمات مورد نیاز خود را در اینترنت و بدون صرف زمان برای مراجعه به شعب شرکت های مذکور تهیه کنند. از جمله مباحثی که این روز ها بسیار مورد توجه قرار گرفته ، « جهانگردی مجازی » است . این نوع به خصوص جهانگردی به افراد امکان می دهد پیش از آنکه به صورت فیزیکی سفر خود را آغاز کنند ، به صورت مجازی و از طریق ابزار های اینترنتی وارد محل مورد نظر شان شوند و با در اختیار گرفتن برنامه های تلویزیونی ، مقاله ها ، گزارش های منتشر شده در نشریات ، کتاب ها و … درباره آن مکان ، مزایا و معایب این سفر را دریابند و به راحتی در مورد انجام سفر تصمیم گیری کنند .
جهانگردی مجازی و کشور های آسیایی و اروپایی
جهانگردی مجازی در اروپا: مدیران مراکز جهانگردی در شمال غرب اروپا دریافته‌اند که اگر می‌خواهند بازار خود را رونق بخشند، باید هرچه سریع‌تر سایت اینترنتی مشترکی را راه‌اندازی کنند و در آن به معرفی خدمات خود بپردازند.
جهانگردی مجازی دولت بریتانیا- انگلیس: دولت بریتانیا با داشتن تجربه‌ای موفق در زمینه جهانگردی مجازی قصد دارد که از این پس سرمایه‌گذاری‌های بیشتری را در این زمینه انجام دهد. سال گذشته مقامات جزایر ولز واقع در بریتانیا به‌میزان قابل ملاحظه‌ای با کاهش جهانگردان داخلی و خارجی برای بازدید از این منطقه مواجه شدند. این امر که اقتصاد ولز را با آسیب‌های زیادی مواجه کرد، مسوولان دولتی را واداشت تا برای جبران خسارات وارد شده از اینترنت و ابزارهای اینترنتی استفاده کنند. از زمان ورود اینترنت به صنعت گردشگری ولز، تعداد مسافران داخلی و خارجی این منطقه تا چند برابر افزایش یافته و در مقابل، رضایتمندی افراد برای استفاده از خدمات عرضه شده به آنها بالاتر رفته است.
سال گذشته دولت بریتانیا برای آنکه وب‌سایتی را با خدمات جهانگردی راه‌اندازی کند، بیش از 13 میلیون پوند سرمایه‌گذاری کرد و در آن اطلاعات کامل و جالبی را در مورد تمام اماکن دیدنی بریتانیا قرار داد. با این وجود بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این سایت تنها به جذب مسافران داخلی بریتانیا کمک خواهد کرد. باید توجه داشت که سیاست‌های جذب مسافران داخلی و خارجی در دنیای مجازی با یکدیگر متفاوت است و اگر این تفاوت توسط مسوولان سایت‌ها به‌درستی تشخیص داده نشود، مراکز جهانگردی مشتریان خود را از دست خواهند داد.
جهانگردی مجازی و کشورهای آسیایی: اگرچه کشورهای اروپایی با در اختیار داشتن سرمایه و فناوری، بیش از دیگر مناطق دنیا موفق به جذب جهانگردان شده‌اند، تحلیل جداول منتشر شده از سوی سازمان بین‌المللی جهانگردی نشان می‌دهد که کشورهای آسیایی نیز در سال‌های اخیر موفقیت‌های فراوانی را در این زمینه کسب کرده‌اند. این‌طور که گفته شده، کشور چین در سال گذشته توانسته با پیشی گرفتن از ایتالیا رتبه خود را در لیست کشورهای موفق در جذب توریست بالا بیاورد. در این میان هنگ‌کنگ نیز توانسته نام خود را در بین 10 کشور برتر دنیا جای دهد که این امر نشان می‌دهد صنعت جهانگردی برای کشورهای آسیایی هم مهم تلقی می‌شود.
ایران و گردشگری الکترونیک
مقوله گردشگری از جمله مواردی است که به مدد فضای جدید و سایبر به وجود آمده در کنار شکل‌سنتی خود، چهره نوینی نیز کسب کرده و آن گردشگری مجازی یا محبث گردشگری در فضای مجازی اینترنت است. در شرایطی که خوشبختانه در ایران نیز نگاه رسمی به مقوله توریسم از حد تعاریف فراتر رفته و به صنعتی بودن این مقوله اذعان نسبی حاصل شده است، شاید لا‌زم باشد با بازنگری در عملکرد سنتی فعالا‌ن این صنعت پرسود اما متاسفانه ضعیف در کشوری که ظرفیت خوبی برای سرمایه‌گذاری بیشتر در این زمینه دارد، لزوم بهره‌مندی از فضای سایبر در راستای توسعه صنعت گردشگری مطرح شود امری که با توجه به فضای خاص فرهنگی و اجتماعی ایران می‌تواند بسیار مفید واقع شود. هر چند در حال حاضر وب سایت‌ها، وبلا‌گ‌ها و تیز‌ر‌های الکترونیک زیادی در زمینه توریسم ایرانی فعال هستند و بنا به امکانات و سلیقه و متد طراحان دریچه‌های بسیار ارزشمندی به روی مشتریان خارجی این صنعت باز کرده‌اند. اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که قرار نیست ما در این زمینه همچون موارد دیگر فاصله‌ای بعید با دنیا داشته باشیم. توجه بیشتر به برنامه‌ریزی در زمینه گردشگری در ایران از آن رو لا‌زم است که یک معرفی خوب در مدتی بسیار کوتاه و یک تصویر تاثیرگذار در کوتاه‌ترین زمان در فضای سایبر می‌تواند در جذب مشتری موثر باشد. برای درک بهتر فاصله کنونی گردشگری سایبر در ایران با دیگر مناطق جهان کافی است تنها چند صفحه وب مرتبط با این مقوله در کشورهای دیگر را مشاهده کنیم. از وب سایت هتل‌ها گرفته تا شهر‌داری‌ها و شرکت‌های فعال در زمینه توریسم. آنگاه می‌بینیم که دیگران با امکانات نرم‌افزاری برابر با ما چه کارهایی انجام می‌دهند. یقیناً منظور ما شبیه‌سازی و کپی‌برداری از کار‌های دیگران نیست به ویژه اینکه برنامه‌نویسان و طراحان ایرانی صفحات وب، خود هر کدام ایده‌پردازان ماهری هستند و در صورت وجود بازار رقابتی در این زمینه می‌توانند خلا‌قیت خود را به ظهور برسانند. بدون شک اولین شرایط ارتقای وضعیت گردشگری در ایرن داشتن سواد سایبر است. سواد سایبر به معنای روان بودن در دریافت‌های سایبر است. امروزه سواد به چهار سطح سواد پایه‌ای، سواد کارکردی، سواد فناورانه و سواد اطلا‌عاتی طبقه‌بندی می‌شود و داشتن سواد در هر چهار سطح مذکور به سهولت کار در عصر سایبر می‌انجامد. با چنین سطح توانایی است که می‌توانیم در عرصه معرفی ظرفیت‌های توریستی خود اقدام کنیم. ارائه مفاهیم به صورت دو یا چند زبانه شرط بعدی موفقیت بیشتر است. بدین منظور به منابع الکترونیک اطلا‌ع‌رسانی قوی نیاز داریم که بتوانیم به کمک آنها گسترده متنوعی از کاربران را مورد خطاب قرار دهیم.
سخن پایانی
برای توسعه جهانگردی مجازی باید نسبت به موارد زیر اهتمام ورزیم: ایجاد نهادی تحت عنوان مركز گردشگری مجازی در سازمان ایرانگردی، بازبینی، اصلاح و مدیریت سایت های اطلاع رسانی مراكز گردشگری در اینترنت، دخالت دادن وزن گردشگری مجازی در چشم انداز گسترش صنعت گردشگری، ایجاد و تدوین دوره های آموزش الكترونیكی توسعه گردشگری در مراكز دانشگاهی، توجه به اطلاع رسانی الكترونیكی رسمی پتانسیل های گردشگری در رسانه های جهان، تبلیغ سایت های گردشگری رسمی در كلیه سایت های دولتی كشور در وب، راه اندازی پایگاه های اطلاع رسانی دیجیتالی درون شهری، ایجاد كارت های الكترونیكی اعتباری برای استفاده از مراكز گردشگری و فروش آن از طریق وب برای مخاطبان داخلی و بین المللی و… . امکانات فضای مجازی که روز‌به روز در حال افزایش است به ما این امکان را می‌دهد تا تصویر دیجیتال، فیلم‌های ویدئویی و گرافیک‌های زیبایی از جاذبه‌های اکوتوریسم فولکوریک و فرهنگی خود را در اختیار کاربران قرار دهیم اما ما متاسفانه در این زمینه نیز آنچنان که بایسته و شایسته است کار نکرده‌ایم. بدیهی است ارتقای سطح صنعت گردشگری منوط به فراهم بودن مولفه‌های متعدد دولتی و غیردولتی است که اگر واقعاً گردشگری را صنعت می‌دانند باید صنعتی در مورد‌‌آن فکر و عمل کنند.
