با نگاهی به مدارس و توجه بیشتر به روش عمل آنها خواهید دید که با وجود تفاوت های بسیار اندک در ساختار و شکل مدارس و نیز یکسان بودن مواد و کتب درسی، تفاوتهای زیادی بین مدارس و سطح درسی دانش آموزان آنها مشاهده می شود. پس با اندکی تامل می توان فهمید عاملی دیگر وجود دارد که موجب می شود سطح درسی، حال و هوای مدرسه و روابط فردی در این مراکز آموزشی متفاوت شود. در سالهای اخیر، تحقیقاتی انجام شده است که تاثیر برخی ابعاد غیر درسی را بر رشد جنبه های آموزشی و شخصیتی دانش آموزان اثبات کرده است. اموری همچون رابطه بین فردی دانش آموزان، رابطه میان آنها ومعلمان و مدیران، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و بسیاری از مسائل دیگر بر تحصیل و پیشرفت دانش آموزان تاثیر بسزایی دارند. بی تردید مدیران و معلمان بیش از هر عامل دیگر در به وجود آوردن جو سالم و مناسب در محیط مدرسه و کلاس درس موثرند و رشد همه جانبه شخصیت دانش آموزان وابسته به جو سازمانی مدرسه است.
● اداره کلاس درس
معلم برای اداره مطلوب کلاس به دو مهارت مهم نیاز دارد؛ یکی برقراری ارتباط موثر و مثبت با دانش آموزان و دیگری مدیریت کلاس می باشد. برای کمک به معلمان در ایجاد جو آرام و مطلوب در کلاس سه راهبرد پیشنهاد می شود؛
الف) پیشگیری از رفتارهای نامطلوب دانش آموزان در کلاس
همان طور که می دانید پیشگیری بهتر از درمان است. برای این کار معلم باید مواردی را که موجب عدم توجه و ارتباط آموزشی در کلاس می شود، شناخته و آنها را خنثی نماید. کاوینگتون ۱۹۹۹() در ارتباط با این کار، نکات زیر را توصیه می کند؛
۱) در بعضی مواقع با عوامل بی نظمی کلاس باید به طور انفرادی ارتباط برقرار کرده و از دلایل آن مطلع شوید
۲) رفتارها و فعالیت های برهم زننده نظم را مشخص و آن را به صورت قوانین در کلاس مطرح کنید
۳) منتظر بعضی رفتارهای غیر قابل پیش بینی باشید و میزان توانایی برخورد خود را با آنها بسنجید
۴) دانش آموزان باید رفتارهای مطلوب معلم را بدانند، مثلا برای صحبت کردن باید دست خود را بلند کنند
۵) به رفتارهای نا مطلوب، واکنش جدی نشان دهید زیرا بی توجهی به این امور موجب نا کارآمد جلوه کردن شما در نظر آنان می شود
۶) در شروع کار، قوانین و ضوابط کلاس را تعیین و مطرح نمایید و سعی کنید آنها روشن و قابل اجرا باشند
۷) قوانین باید قابل درک باشند. برای کلاسهای ابتدایی قوانین ساده و کلی تر و برای کلاس های بالاتر، قوانین پیچیده تر
۸) کلاس درس را در آغاز با جدیت شروع کنید و متعاقب آن آزادی بیشتری به دانش آموزان بدهید زیرا کنترل آنها پس از دادن آزادی های بسیار در آغاز مشکل است
۹) یادگیری را با اهمیت و معنی دار کنید تا آنها خسته نشده، بلکه علاقه مندتر شوند.
علل رفتارهای نامطلوب دانش آموزان در کلاس، امور مختلفی همچون خستگی از درس و بحث معلم، استقلال طلبی در مقابل معلم، جلب توجه یا سردرگم بودن نسبت به انتظارات و قوانین کلاس می تواند باشد. کانین ۱۹۷۰() با مقایسه رفتار معلمان در این زمینه دریافت که آنچه مهم است اقدامات پیشگیرانه است. او سه ویژگی برای اقدامات پیشگیرانه مطلوب در نظر گرفت:
۱) نظارت: به طور فعال باید بیش از یک دانش آموز را مورد توجه قرار دهد و برای همه تکلیفی مشخص کند
۲) پاسخ مناسب به رفتارهای نامطلوب دانش آموزان در کلاس: این کار برای پیشگیری از رفتارهای بعدی صورت می گیرد و راهبردهای زیر به ترتیب می تواند در این امر موثر باشد؛
۱) معلم در حین تدریس نگاهی خیره و کوتاه مدت به دانش آموز خاطی داشته باشد
۲) از شیوه بیان غیر مستقیم استفاده کند
۳) به شکل تصنعی از شخص خاطی سوال کند
۴) از شیوه بیان مستقیم استفاده کند
۵) الگوسازی رفتار مطلوب با اشاره به دانش آموزان دیگر
۶) شیوه اصلاح رفتار یعنی پاداش به رفتارهای مطلوب و نادیده گرفتن رفتارهای نامطلوب
۷) منزوی کردن یا اخراج کردن دانش آموز خاطی
۳) ارائه پاسخهای راهبردی به رفتارهای نامطلوب دانش آموزان: با استفاده از نگرش انسان گرایانه، مذاکره منطقی با دانش آموزان و استفاده از تحلیل کاربردی رفتار
ب) استفاده از روش یادگیری مشارکتی در کلاس
شیوه مشارکتی در امر آموزش در مقابل روش سنتی و انفرادی قرار دارد و باید گفت که این شیوه ارتباط مطلوبی بین دانش آموزان پدید می آورد و آنها را برای یادگیری بهتر بر می انگیزاند وعزت نفس آنها را ارتقا می دهد. شیوه های یادگیری مشارکتی همگی در سه اصل مشترکند : آموزش فعالیت مشترک آموزش فعالیت ها به صورت مشترک و گروهی و تقویت عملکرد گروهی .
وجود تمایز روش های مشارکتی بر اساس شیوه سازماندهی تکالیف و شیوه ارائه پاداش تعیین می شود:
شیوه سازماندهی تکالیف:
الف) تکالیف به صورت مشترک باشد و نمره کلی دریافت کنند
ب) دانش آموزان به صورت انفرادی کار کنند و ارزشیابی شوند در حالی که روی یک موضوع کلی کار می کنند. این روش باعث می شود همگی افراد گروه در گیر کار شوند.
▪ شیوه ارائه پاداش:
اگر در ارائه پاداش به دانش آموزان، هر دو جنبه فعالیت فردی و گروهی در نظر گرفته شود برخی از مشکلات روش مشارکتی بر طرف می شود. اما در این میان انتقاداتی نیز به روش مشارکتی شده است که در اینجا به آنها اشاره می کنیم
۱) آیا یادگیری مشارکتی منجر به رقابت بین گروه ها نمی شود؟ این در حالی است که ما ضعف روش سنتی را رقابت و شکست برخی از دانش آموزان می دانستیم . اما روش مشارکتی نیز می تواند برای گروهی که به موفقیت کمتری
می رسد آثار نامطلوبی داشته باشد
۲) آیا این روش برای برخی از افراد فشارزاست یا نه؟ در گروه های بزرگ این قبیل دانش آموزان می توانند خود را مخفی نگه دارند ولی در گروه های کوچکتر چه طور؟ به هر صورت اگر دانش آموزان احساس آسیب پذیری کنند ممکن است شیوه مشارکتی برای آنها مفید نباشد. البته شاید معلمان با جابه جا کردن دوره ای این افراد در گروه های مختلف بتوانند این مشکل را تا حد زیادی کاهشدهند
۳) چرا باید هر گروه ترکیبی از استعدادهای خاص و عمومی باشد؟ اگر بعضی از دانش آموزان قبلا در فعالیتهای مشارکتی شرکت کرده اند از آنها به عنوان دستیار استفاده کنید.
ج) فراهم کردن جو مثبت و مطلوب برای یادگیری و آموزش
راهبرد سوم برای رهبری و هدایت کلاس در حقیقت چکیده و نتیجه دو راهبرد قبلی است که در ذیل به آنها اشاره می کنیم؛
۱) مقررات کلاس را با مشارکت دانش آموزان تدوین کنید و بیشتر بر پیامدهای مثبت اطاعت از قوانین تاکید کنید
۲) آموزش کلاس را با قاطعیت و جدیت شروع کنید، سپس آزادی بیشتر بدهید
۳) شرایط و ضوابط کلاس را مرتبا طبق نظر دانش آموزان تغییر ندهید
۴) از تهدید بپرهیزید
۵) برعملکرد دانش آموزان تمرکز کنید نه شخصیت آنها
۶) آرام وقاطع برخورد کنید
۷) از تمسخر دانش آموزان بپرهیزید
۸) اگر عصبانی هستید ابتدا خود را کنترل و سپس به صحبت کردن بپردازید
۹) رفتارهای نامطلوب را با جریمه به تکالیف درسی پیوند نزنید
۱۰) با دادن فرصت دوباره به دانش آموزان خاطی و پذیرش آنها، تقویتشان کنید
۱۱) از اشتباهات کوچک چشمپوشی کنید
۱۲) یادگیری را معنی دار کنید
۱۳) در صورت لزوم و عدم توجه به اشاره های غیر مستقیم، دانش آموزان را به طور مستقیم مورد خطاب قرار دهید
۱۴) از سازوکارهای روانشناختی و عواملی که بر تدریس اثر می گذارد استفاده کنید
۱۵) به تاثیر انتظار معلم و تحقیقات انجام شده در این زمینه توجه داشته باشید
۱۶) کلاس درس را نظامی اجتماعی در نظر بگیرید.بی تردید این آموزش ها و نوع ارتباط آموخته شده در زندگی بزرگسالی هر دانش آموز تاثیر می گذارد و میزان موفقیت یا عدم موفقیت او را تا حدود زیادی مشخص می کند.
رسالت
