نویسنده: مهین کوشک آباد
از ابتدای پیدایش انسان بر روی کره ی خاکی زنان و مردان با تشکیل کانونی به نام خانواده روز گاری را در کنار یکدیگر گذرانیده و،در غم و شادی ،پستی و بلندی زندگی با یکدیگر شریک شده اند. طبيعي ترين شكل خانواده، همين است كه هيچ عاملي جز مرگ نتواند پيوند زناشويي را بگسلد و ميان زن و شوهر جدايي بيفكند.از آنجایی که انسانها موجوداتی اجتماعی هستند که در جامعه به دنیا می آیند ،در جامعه زندگی می کنند و در جامعه از دنیا می روند، نمی توانند به صورت تنها یک زندگی خوب و رضایت بخشی داشته باشند وبرای همین مهم ترین رکن اجتماع یعنی خانواده را که با ازدواج زن و مرد تشکیل و با تولد فرزندان ادامه پیدا می کند را تشکیل می دهند.بر همه ی ما پر واضح است که سعادت و شقاوت یک جامعه در گرو خانواده های آن است و این نشانگر اهمیت بالا ی خانواده در یک جامعه می باشد .
آیا تا به حال از خود پرسیده اید که چرا برخی از خانواده ها خوسبخت شده اند و برخی دیگر زندگی خوبی را تجربه نکرده اند ؟
شاید بعد از مدتی فکر کردن به این نتیجه رسیده باشید که حتما دلایلی وجود داشته که باعث چنین اتفاقی شده است و برای خود ترسیم کرده اید .وممکن است دلایل هریک از ما بادیگری متفاوت باشد اما برخی نکات اساسی هست که اکثر ما آنها راقبول داریم مثل :ایمان به خدا ،استفاده از رهنمودهای ائمه اطهار ،محبت ،گذشت ،ایثار ،صبوری و…
اهمیت تشکیل خانواده از دیدگاه اسلام
تشكيل كانوني به نام خانواده در اسلام از اهمیت قابل توجهی برخورداراست ودر این باب سفارشات ائمه اطهار به اهمیت این امر کاملا واضح و دلیل بر ضرورت موضوع است .
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند :مَنْ تَزَوَّجَ فَقَدْ أحْرَزَ نِصْفَ دِينِهِ؛ هر كس ازدواج كند، نصف دين خود را حفظ كرده است.
وسائل الشیعه، ج 20،
ازدواج، جوانان را از لغزش و انحراف و بي عفتي حفظ مي كند و آنها را در مقابل نيمي از مواردی كه دين را به خطر مي اندازد، بيمه مي نمايدونیمی دیگر را فرد باید با تقوا ،پرهیزکاری حفظ کند .
«وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ»، « از آیات او این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا بواسطه آنها آرامش بیابید و میان شما دوستی ومحبت قرار داد، همانا در این امر نشانه هایی برای گروهی که تفکر کنند وجود دارد.( آيه 21 سوره روم)
از ديدگاه قرآن، اصولاً خلقت انسان ها جفت جفت است. هيچ مردي و هيچ زني نيست كه براي او جفتي خلق نشده باشد.وانسانها بر حسب فطرت خود، در پي يافتن جفت خود كوشش و تلاش مي كنند و هر یک با شیوه ی مخصوص خود، اين وظيفه فطري را انجام مي دهند.
همه ما می دانیم که یکی از نیازهای اساسی انسان نیاز به آرامش است که هر فردی برای دستیابی به آن از هیچ کوششی فرو گذار نیست . هنگامي انسان به اين سكون و آرامش نايل مي شود كه به آن قدرت لايزال الهی كه نظام بخش هستي است ايمان داشته باشد. در اين صورت، انسان در برابر حوادث و مصايب و فراز و نشيب ها نمي لرزد و محكم و استوار مي ايستد.
مي توان گفت: همان طوري كه انسان به آب و غذا نياز دارد و هنگامي كه رفع گرسنگي و تشنگي كرد، سكون و آرامش مي يابد، زنان و مردان نيز به يكديگر نياز دارند و هنگامي كه يكديگر را يافتند، آرامش پيدا مي كنند.
(هُوَ الَّذي أنْزَلَ السَّكينَةَ فِي قُلوبِ المُؤْمِنينَ)اوست كه سكون و آرامش را در دل هاي مؤمنان نازل كرده است. سوره مبارکه الفتح آیه 4
حال که از اهمیت تشکیل خانواده آگاه شدیم به بررسی برخی از بایسته های یک خانواده متعالی و بالنده از دیدگاه ولی نعمتمان امام رضا (ع)ی پردازیم .امروز دنياي بزرگ ما تشنه يك الگوي مناسب براي خانواده‌هاست و ما بايد با مطالعه بر روي بهترين خانواده دنيا كه خانواده نبوي و رضوي است، الگوهايمان را بازشناسي كنيم.خانواده به عنوان يك نهاد مهم جامعه و بنياد شكل‌گيري وجود و شخصيت افراد آنقدر قابل اهميت است كه پرداختن به جزئيات آن براي همه اهميت بسياري دارد. همسران برای داشتن زندگی بهتر باید به رفتار ائمه‌معصوم(ع) نگاه کنند و از آنها الگو بگیرند تا زندگی خوب و با نشاطی داشته باشند.زندگی مشتركي كه با ايده‌هاي ديني و براساس مكتب الهي و الگوي زندگي امام رضا(ع)، آغاز شود «خانواده رضوی» ناميده شده به طور حتم تمام ويژگي‌هاي يك زندگي سالم و ايده‌آل را خواهد داشت.که در ادامه به برخی از این ویژگی ها اشاره می کنیم .
محبت
انسان هر قدر هم كه بزرگ باشد، چه از نظر سن و يا مقام ، باز از تنهائى گريزان است ، احتياج به دوستى صميمى و يكرنگ دارد، دوست دارد علاقه خود را براى كسى كه نسبت به وى علاقه مند است صرف كند، بشرط آنكه طرف او واقعا طرف به وى علاقه مند باشد.زوجين بايد سعى كنند، اين نياز را برطرف كنند، يعنى از نظر دوستى نيز يكديگر را غناء كنند، اگر پاى محبت در ميان آمد، فضاى محبت و عالم دوستى و شور و هيجان محبت ، عالم ديگرى دارد.محبت لازمه¬ي زندگي مشترك و رمز موفقيت خانواده است. پديده¬اي مهم و گران قيمت است كه با معيارهاي مادي قابل مقايسه نيست و آن قدر ارزش دارد كه شامل مقام انساني مي شود و زيبنده ي اوست. زوج‌ها بايد آگاه باشند كه محبت خود به خود پايدار نمي ماند و اگر از آن هيچ مراقبتي به عمل نيايد، ممكن است از بين برود. اين گوهر ارزشمند را بايد هميشه در وجود خود گرم و پر حرارت نگه داشت.
بايد مراقب باشيم مشكلات كار و فعاليت چنان ما را به خود مشغول نكند كه هرگز متوجه مسائل اصلي خانواده نشويم. بنابراين لازم است گاهي هم خود را از مسائل اطراف جدا كرده و محاسبه كنيم كه همسرمان علاقه اش نسبت به ما چگونه است و ما نسبت به او چه حسي داريم. اگر احساس نقصان مي كنيم، سعي كنيم آن را با ايجاد محبت بر طرف كنيم.اصل محبت را خداوند در قلب زن و شوهر قرار مي دهد و بر آنان است كه اين نعمت باطني و حالت قلبي را كه موجب آرامش زندگي و صفا و پاكي است بوسيله جانبداري از هم، گذشت و فداكاري، خوش اخلاقي، توقع در اندازه و ظرفيت لازم، حفظ شئون و شخصيت طرفين و اجتناب از بگو مگوهاي بيهوده حفظ كنند و از عواملي كه به محبت و عاطفه خلل وارد مي نمايد بپرهيزند زيرا تبديل اين عاطفه و شوق به كينه و نفرت و بغض در صورتي كه ملاك شرعي و عقلي در كار نباشد مبدل نمودن نعمت به بلاست و خود نوعي ناسپاسي است .
حضرت امام رضا (ع) اعتقاد داشتند: اگر نسبت به كسي محبتي داريد آن را آشكار كنيد زيرا اظهار دوستي نيمي از خردمندي به شمار مي آيد. بنابراين زن و شوهر بايد عواطف خود را در خصوص يكديگر علني سازند و در اين مورد از خجالت و شرمساري پرهيز كنند.خیلی وقت ها زوجین می گویند که همسرم باید خودش از رفتار من متوجه باشد که من اورا دوست دارم اما این صحبت صحیح نیست انسانها تمایل دارند تا حرف ها رابشنوند تا باور کنند .پیامبر اکرم (ص)می فرمایند :مردی که به همسرش بگوید دوستت دارم هرگز اثر این کلام محبت آمیز هیچگاه از قلب او بیرون نمی رود .
تن و تن پوش هم باشید
چه زیبا و لطیف قرآن مى فرماید كه در نظام همسرداری لازم است رعایت « هُنّ لباسٌ لَكُمْ و انتم لباسٌ لَهُنّ ؛ »آنها براى شما لباسند و شما براى آنها لباسید (بقره/187) بر اساس این آیه ی شریفه زوجین باید هر دو در جهت حفظ و حمایت از هم بكوشند و همانگونه كه لباس پوششى است بر عیوب و اسرار، زن ومرد نیز شایسته است که برای یکدیگر لباس باشند .شأن دیگر لباس محافظت از سرما و گرما است، این دو هم در فراز و نشیبهاى زندگی و در گرمى و سردى حوادث روزگار باید حامى یكدیگر بوده و از خودنگرى و منافع شخصی بپرهیزند، و همچون لباس و پوششى گرانقدر و ارزشمند موجب زینت یكدیگر باشند.
امنیت روانی و اطمینان قلبی:
یکی دیگر از عواملی که باعث استحکام بنیان خانواده می شودوتاکید بسیار زیادی ازسوی ائمه اطهار شده است امنیت روانی و اطمینان قلبی است که باعث افزایش صمیمیت ،حس اعتماد نسبت به یکدیگر ،دلخوش بودن به زندگی و… می شود .
خداوند در قرآن می‌فرماید: هر کدام از زن و شوهرها بايد حافظ امنیت دیگری باشد و او را از صدمات حفظ کند و موجب امنیت شود.
امام رضا(ع) هم می‌فرمایند: هیچ فایده‌ای به کسی نمی‌رسد، بهتر از اینکه برایش بانویی باشد که نگاه کردن به او موجب شادمانی همسر باشد و در غیاب شوهر، حافظ، امین خانواده و اموال شوهرش باشد.
توجه واحترام
شما فردی را می شناسید که از احترام ،ارزش گذاری و توجه برایش خوشایند نباشد ؟به راستی که همه ی انسانها خواستار توجه و ارزش گذاری و احترام هستد و این موارد در زندگی زناشویی باید خیلی بیشتر مورد توجه قرار بگیرد . زن نیاز به توجه از طرف شوهرش را دارد و زمانی که به این نیاز نادیده گرفته شود دلخور افسرده می گردد و تمام نقش هایی را که به عهده اش است (نقش همسرس ،نقش مادری )را نمی تواند به نحو احسن انجام دهد و مرد هم نیاز به احترام دارد تا اقتدارش حفظ شود قدرت تامین کنندگی اش صدمه نبیند تا بتواند به خوبی از خانواده اش محافظت کند .اما در خانواده هایی که به این نیازها توجه نمی شود و همسران هرچه نسبت به یکدیگر بی‌توجهی و بی‌احترامی کنند، باعث شکاف عاطفی و سرد ی روانی بین آن ها می شود وفرزندان هم این رفتار را می آموزندو احترام و عزتی در نزد آنها باقي نمي‌ماندو آرامش در آن خانواده جایگاهی ندارد .
در حضور مناسبات اخلاقي و روابط بين اعضاي خانواده حضرت امام رضا(ع) يك اصل كلّي، و داراي پيامي روان شناختي را مطرح مي فرمايند: (اجْعلْ مُعاشرَ تَكَ مَعَ الصغيرو الكبير) صحيفة الرضا، ص 400
يعني برخورد خود را با افراد كوچك و بزرگ زيبا و نيكو گردان كه اين اصل در حُسن معاشرت و بهبودي آن تأثيري فراوان دارد.
مسولیت پذیری
همچنان که در جامعه ای بزرگ مسئولیت ها کارساز است و انجام درست آن جامعه را سامان می بخشد در خانواده هم احساس مسئولیت و انجام درست وبه موقع آن خانواده را که جامعه ای کوچک و مقدس به شمار می رود ،به سوی فلاح و رستگاری رهنمون می گردد .برای رسیدن به این مهم در آغاز باید جایگاه افراد مشخص شود ،چون مسئولیت زمانی معنا می یابد که وظیفه و جایگاه فرد مسئول مشخص شده باشد .در خانواده در گام اول باید جایگاه مردو زن مشخص شود .هنگامی که مسئولیت ها بنابر جایگاه فرد معنا پیدا می کند ،در گام بعدی به تقسیم مسئولیت ها پرداخته می شود .قرآن کریم همان طور که برای مرد مسئولیت هایی را بیان می کند برای زن هم به وظایفی اشاره می کند باید توجه داشته باشیم که تقسیم مسئولیت ها به معنای تعیین ارزشمندی و کرامت افراد نیست ،بلکه براساس توانمندیهاست .به همین جهت اسلام كارهاى دشوار را از دوش زنان برداشته و در مقابل كارهاى كلیدى ترى را چون تربیت و تعلیم، تأمین سكونت و امنیت خانواده را به او واگذار كرده است، تا در رسالت مربى گرى، مادرى و همسرى به خوبى نقش خود را ایفا نماید. از سوى دیگر حسن معاشرت با همسر را در سایه اصل مودت و رحمت بر زوجین واجب نموده، تا خانه و خانواده كه محل رشد ونمو و نماى آدمى است، مهد صفا و آرامش باشد، به همین جهت تخلف از حسن معاشرت و رفتار غیرمعروف براى زن و مرد، عصیان محسوب مى گردد. امام رضا(ع) فرموده اند: كسي كه در پي به دست آوردن درآمدي براي تأمين معاش عائله اش باشد، بهتر از مجاهدان در راه خداست.
انصاف
انصاف نیز یکی دیگر از ویژگی‌های ائمه است که در کنار عدالت‌محوری رعايت مي‌كردند. انصاف یعنی اینکه خود را در جایگاه فرد ديگري قرار دهیم و از نگاه او به مشکلات نگاه کنیم. متاسفانه امروزه هر يك از همسران تنها به مشکلات خود نگاه می‌کنند و به آنها اهمیت می‌دهندو حتی در برخی موارد دیگری را مقصر و خودرا بی تقصیر می داند .
ریاست خانواده با مرد است :
اسلام همان گونه كه در واگذارى هر مسئولیتى، بر صلاحیت فكرى و اخلاقى فرد مسئول تأكید دارد، در مسأله سپردن ریاست خانواده هم به مردتأكیدات، تمهیدات و حتى تهدیداتى دارد، كه او را بر صراط مستقیم و مرز عدالت قرار دهد. بنابراین اگر مى فرماید: «الرجال قوامون على النساء»؛ مردان سرپرست زنانند (نساء/34) و مردان را كارگزاران و قوام و كسانى كه كمر همت بر امور خانواده بسته اند معرفى مى نماید، در كنارش با دعوتهاى لطیفى چون «كونوا قوامین بالقسط»؛ اى كسانى كه ایمان آورده اید! برپا كنندگان عدل و داد باشید (نساء/135) و یا «عاشروهن بالمعروف»؛ و با آنها خوشرفتارى كنید (نساء/19) و یا «لا تضاروهن لتضیقوا علیهن»؛ در حد توان خود، آنان را (تا سر آمد عده شان ) در همان جا كه خود ساكنید سكونت دهید و به آنها آسیب و زیان نرسانید تا عرصه را بر آنان تنگ كنید .(طلاق/6) و یا «وأتمروا بینكم بالمعروف»؛ و (درباره ى فرزند به شایستگى میان خود به مشورت و توافق برسید (طلاق/6) و «قل امر ربى بالقسط»؛ بگو: پروردگارم به انصاف فرمان داده است (اعراف/29) آنان را به بسط عدالت و معاشرت احسن و بر حذر بودن از هر گونه اضرار و تعدى، فرا مى خواند، و بر سازش بر اساس معروف، و رفتار شایسته نسبت به بندگان خدا كه به سبب همسرى و فرزندى در كفالت او هستند، تأكید و سفارش فراوان مى نماید. از آنجا كه احكام، تابع مصالح و مفاسد است خداى حكیم بدون رعایت مصالح، امور خانواده را به مردواگذار نمى كند، در تقسیم بندى وظایف پدر در كانون خانه و خانواده پیوسته در جایگاه نوعى قضاوت و شهادت است، بنابراین بیش از هر كس به رعایت عدالت و تقوى سزاوارتر مى باشد.
بحث نظافت و آراستگی
خداوند زیبایی را دوست دارد و به آن سفارش كرده‌است و زيبايي زینت زیبنده زن ومرد مي‌باشد و دستورات فراوانی در دين نسبت به آن شده‌است. از سوي ديگر امام رضا(ع) توصيه‌هايی می‌فرمایند: چه بسا بی‌توجهی مرد به آراستگی ظاهر، سبب شود؛ زن از پاکدامنی فاصله گیرد. زنان بنی‌اسرائیل از عفت و پاکی دست برداشتند این مسئله هیچ سببی نداشت جز آنکه شوهران آنها خود را نمی‌آراستند. من اخلاق الانبياء التّنظُفُ ؛ پاكيزگي از خلق و خوي انبياست. امید که با توجه به نکاتی که در رابطه با استحکام بنیان خانواده از دیدگاه رضوی مطرح گردید این فرمایشات را سرلوحه ی زندگی مان قرار دهیم و بتوانیم با توکل به خداوند دانا و توانا از پیچ و خم های زندگی سربلند و پیروزعبور کنیم .
