خلاصه کتاب مهارت‌های زندگی در سیره رضوی

نویسنده: دکتر محمدرضا شرفی

از مصادیق خودآگاهی شناخت ظرفیت و جایگاه آدمی است. که در صورتی که فردی به چنین شناختی برسد می تواند رابطه ای منطقی با خویش برقرار کرده و به نوعی سازگاری فردی دست یابد. و در موارد ضروری توانایی کنترل خشم را داشته باشد در اندیشه رضوی چنین است که وقتی انسان خود را پاس دارد و ارزش خود را بشناسد، غضبش آرام گیرد.

نام کتاب: مهارت های زندگی در سیره رضوی
نویسنده: دکتر محمدرضا شرفی
انتشارات: قدس رضوی
چاپ سوم: پاییز 1388
تعداد صفحات: 120
تهیه و تنظیم:مهدی بقائی – مرتضی تمیز

فهرست مطالب:
بخش اول: مفاهیم وکلیات
مهارت های زندگی چیست؟
ضرورت مهارت های زندگی
انواع مهارت های زندگی
جایگاه مهارت های زندگی در اسلام
مهارت های زندگی در سیره رضوی
بخش دوم:مهارت های ذهنی –شناختی
مهارت خودآگاهی
مهارت تصمیم گیری
مهارت حل مساله
مهارت تفکر نقاد
مهارت تفکر خلاق
بخش سوم: مهارت های ارتباطی – اجتماعی
مهارت های زندگی و ارتباطات درون فردی
مهارت های زندگی و ارتباطات انسانی( بین فردی)
بخش چهارم: مهارت های خانوادگی
خانواده
مهارت های شناختی خانواده
بخش پنجم: راه های موفقیت در زندگی
بخش ششم: مهارت های تربیتی فرزند
مهارت های فرزند پروری در حیطه شناختی
مهارت های فرزند پروری در حیطه ارتباطی

بخش اول
مهارت های زندگی چیست؟
با توجه به رشد و توسعه آدمی و پیچیدگی های ارتباطی وی با دنیای درون و بیرون، آموزش  مهارت های زندگی ضرورتی انکار ناپذیر است.سازمان بهداشت جهانی در تعریف از مهارت های زندگی؛ مهارت های زندگی را شامل توانایی های آدمی برای رفتارهای مثبت و انطباق پذیر با دیگران می داند که او را قادر می سازد با چالش ها و نیازمندی های روزانه به گونه ای موثر رو به رو گردد.ضرورت آموزش مهارت های زندگی را می توان در محورهای زیر جستجو کرد:
الف- تبدیل شدن خانه به خوابگاه(کاهش ارتباط صمیمانه)
ب- پدیده ی بحران هویت
ج- گسست، تضاد و تقابل نسل ها
د- اشتغال مداوم و روز افزون والدین در خارج از خانه
هـ- توسعه و تسلط تربیت و فرهنگ رسانه ای
و- ظهور پدیده فکر منفی، تردیدها و تزلزل ها در تصمیم گیری
تاثیر مخرب هر یک از مولفه های فوق ضرورت آموزش مهارت های زندگی را تبیین می کند.
بخش دوم
مهارت های رهنی – شناختی
مهارت خوداگاهی
مهارت خودآگاهی از مهارت های بنیادی است. خودآگاهی به توانایی آدمی در درک ویژگی های فردی و اجتماعی اش گفته می شود به گونه ای که وی قادر است نسبت به نقاط قوت وضعف خویش و نیازها و علایقش معرفت صحیحی کسب کند و در پرتو آن به سازگاری اجتماعی دست یابد.
محورهای خودآگاهی
1-حقوق شناسی : اگاهی آدمی از حقوق متقابل خود و دیگران و مسوولیت های ناشی از آن باعث می گردد که بتواند روابط اجتماعی اش را بر اساس موازین صحیحی تنظیم کند
2-ظرفیت شناسی: آشنایی فرد با قابلیت ها و توانمندی هایش بخش دیگری از خودآگاهی است. این آشنایی در صورتی که همراه با سپاسگذاری از خداوند متعال گردد باعث افزون شدن نعمت ها می گردد.همچنین ظرفیت شناسی علاوه بر افزایش نعمت های الهی باعث بالا رفتن اعتماد به نفس و توسعه خودباوری میگردد
3-کاستی شناسی: همان گونه که انسان توانمندی های گوناگون دارد از ضعف هایی نیز رنج می برد. شجاعت درونی و سعه صدر می طلبد که انسان عیوب خود را بپذیرد.
4-رغبت شناسی: این محور از خودآگاهی به تمایلات و علایق فرد می پردازد. گرایش های انسان به دو دسته تقسیم می گردد گرایش های فطری(گرایش به عشق- زیبایی و خلاقیت و …) و گرایش های اکتسابی(گرایش هایی که در طی سالهای رشد در انسان ایجاد می شود). فرد با آگاهی از گرایش هایش قادر می گردد گرایش های فطری و اکتسابی را از یکدیگر جدا کرده و آن را مدیریت نماید.
5-از ویژگی های مهم انسان وابستگی او به نیازها و احتیاجات جسمی و روانی است. تامین متعادل بجا و هماهنگ نیازهای آدمی سلامت روانی او را به ارمغان می آورد. بنابراین با آگاهی از نیازها و ایجاد تعادل در ارضای آنها می توان به سلامت روانی و جسمی مطلوبی دست یافت.
6-آرمان شناسی: آدمی همان اندازه که به نیازهایش تعلق دارد به آرمان ها و آرزوهایش نیز وابسته است.
نکته قابل توجه تفکیک آرمان ها از اهداف است. گاه آرزوها معطوف به آینده ای کم و بیش دور و غیرقابل دسترس است در حالی  که اهداف جنبه ای واقع بینانه دارد، و امکان دسترسی به ان زیاداست.
آگاهی آدمی به آرمان ها و اهداف وی را قادر می سازد که با حفظ چشم انداز خویش به آرمان هایش از تعقیب اهداف واقع بینانه بازنماند.
مهارت های خودآگاهی در کلام رضوی:
1-خوداگاهی لازمه پیوند با اهل بیت:
آن کس که هر روز به حسابش رسیدگی نکند و بد و خوب خود را نشناسد از ما نیست و به مکتب روحانی ما انتساب ندارد.
2-خوداگاهی زمینه تحقق جهاد اکبر:
از وجوه خوداگاهی درک عوامل موثر در سقوط و تباهی آدمی است…مبارزه با نفس از منظر بزرگان دین به جهاد اکبر تعبیر شده است. چنین ترجحی آدمی را بر می انگیزد تا برای نیل به پاداش گام در راه مبارزه ی دشوار با نفس گذاشته و با اراده نیرومند از پیروی از هوای نفس دوری کند.
3-خودآگاهی زمینه ایجاد بینش:
نسبت به نفس خویش: بخشی از خوداگاهی است؛
نسبت به فرجام گناه : آگاهی نسبت به انجام گناه و ایجاد تبعات در زندگی انسان عامل بازدارنده ای برای دوری از گناه می باشد.
نسبت به نیایش: نتایج دعا و نیایش عامل انگیزشی است حضرت امام رضا علیه السلام می فرمایند: سلاح پیامبران را دریابید که آن دعا است.
4-خوداگاهی زمینه خویشتن داری:
از مصادیق خودآگاهی شناخت ظرفیت و جایگاه آدمی است. که در صورتی که فردی به چنین شناختی برسد می تواند رابطه ای منطقی با خویش برقرار کرده و به نوعی سازگاری فردی دست یابد. و در موارد ضروری توانایی کنترل خشم را داشته باشد در اندیشه رضوی چنین است که وقتی انسان خود را پاس دارد و ارزش خود را بشناسد، غضبش آرام گیرد.
مهارت تصمیم گیری:
از لحظات حساس و دشوار زندگی انسان زمان تصمیم گیری است. زیرا هر نوع تصمیم گیری نتایج و مسولیت هایی را به همراه دارد. درک اهمیت این مهارت بر دقت و حساسیت در تصمیم گیری می افزاید و از خطاها می کاهد.
مراحل تصمیم گیری
1-دانش جامع: احاطه دقیق به موضوع قدرت تصمیم گیری را بالا برده و قاطعیت و صراحت فرد را در تصمیم گیری به دنبال دارد.
2-واقع بینی: در تفاوت آرمان و اهداف صحبت شد. در تصمیم گیری صحیح باید معقول بود و میان آرزوها و آمال از یک سو و مقاصد و اهداف زندگی از سوی دیگر تفکیک قایل شد
3-مدیریت زمان: گام سوم در تصمیم گیری است. مدیریت زمان تدوین طرح و برنامه ای است که براساس آن همه جوانب و ابعاد موضوع به درستی بررسی شده و برنامه ریزی بر اساس آن صورت میگیرد.
4-انتخاب: بدیهی است برای اطمینان از انتخاب اصلح ضمن در نظر گرفتن همه ی گزینه های موجود و ارزیابی و مقایسه، از مشورت با افراد کاردان و امین نباید غفلت کرد.
مهارت های تصمیم گیری در سیره رضوی:
هنگامی که مامون ولایت عهدی را به امام رضا ع پیشنهاد کرد امام آن را نپذیرفت، مامون گفت: به خدا سوگند از ولایت عهدی مرا نپذیری تو را خواهم کشت!
امام فرمود: پس شرط دارد، در هیچ امر مملکتی و هیچ عزل و نصبی دخالت نمی کنم
امام با توجه به شرایط ویژه ای که در ان قرار داشت باید تصمیم بگیرد که یکی از سه راه را انتخاب کند:
1-کشته شدن به دست مامون ( یعنی از دست دادن فرصت عظیمی برای تبلیغ اسلام)
2-پذیرش بی قید و شرط ولایتعهدی( مامون به خواسته اش می رسد و امام را شریک در اعمال خود جلوه می دهد)
3-پذیرش مشروط ( که در این صورت هم فرست تبلیغ را از دست نداده و هم اعمال نادرست حکومت از چشم امام دیده نمی شد)امام با واقع بینی و سنجش گزینه های مختلف تصمیم گیری نمودند.
مهارت حل مساله
مهارت حل مساله اصطلاحی کلی برای نوعی تجربه است که در آن فرد با مشکلی رو به رو می شود و باید از میان راه حل های گوناگون آنچه او را به هدف می رساند برگزیند.
دیویی مربی و فیلسوف آمریکایی، معتقد است که فراگیر در موقعیت عدم تعادل فکری قرار گیرد تا برای آن موقعیت راه حلی بیاید. چون وی معتقد است که ما زمانی فکر می کنیم که تعادلمان به هم بخورد.
مراحل حل مساله
1-مواجهه با مشکلات
2-ارزیابی مشکلات
3-مشاوره برای حل مشکلات
4-به کار گیری راه حل های نو در حل مشکلات
5-مصالحه برای موارد خاص
مهارت حل مساله در سیره رضوی
شخصی از خوارج به طعنه به امام گفت: پسر رسول خدا! چرا حاضر شدی ولی عهد مامون شوی؟
-بگو ببینم پیامبر برتر است یا وصی؟
-پیامبر
-مسلمان برتر است یا مشرک؟
-مسلمان
-یوسف خدا خدا پیامبر بود و من وصی خدا. عزیز مصر هم مشرک بود و مامون مسلمان. یوسف از عزیز خزانه داری را خواست و  من بدون خواست ناچار شدم بپذیرم.
مهارت تفکر نقاد
فرآیند تفکر نقاد: تفکر انتقادی فرآیند ذهنی تجزیه و تحلیل اطلاعات است، به ویژه سخنان یا قضایایی که مردم حقیقت می پندارند. در این فرایند به بررسی علل و عواملی پرداخته می شود که به وجود آورنده این گونه سخن و قضایاست.
فرایند تفکر انتقادی
1-ابتدا باید با بررسی تمامی جوانب موضوع اظهارات منطقی مرتبط با آن را جمع آوری کرد.
2-تمامی عبارات و اظهارات را تا حد امکان مختصر و به جملات کوچک تر تقسیم کرد.
3-جملات گرد آوری شده و دلالت های مربوط به آن را باید بررسی نمود تا با یکدیگر متناقش نباشد
4-عبارات و اظهارات متناقض را در برابر جملات گرد آوری شده قرار داد و میزان مخالفت آن را ارزیابی کرد.
تفکر نقاد در سیره رضوی
هنگامی که کاروان امام به مرو نزدیک شد مامون به همراه چند تن دیگر از سران حکومتش به استقبال امام شتافتند مردم هلهله و شادی می کردند مامون رو به همه گفت: دوستان! هر چه در آل علی و آل عباس تامل کردم هیچ کس را شایسته تر از علی بن موسی الرضا برای خلافت ندیدم اکنون خود را از خلافت خلع و او را به جایگزین خویش می سازم.
مامون در حالی  که خلعت شاهانه اش را مقابل امام در می آورد امام گفت: اگر خلافت را خدا به تو داده که نمی توانی به دیگری ببخشی اگر هم او نداده که حق نداری چیزی را که مال تو نیست به دیگری بدهید.
در این نمونه ابتدا امام سخنان مامون را شنید و سپس با تجزیه و تحلیل آن و بیان معیارهای درست حق و باطل را مشخص نمودند.
مهارت تفکر خلاق
تعریف تفکر خلاق: فرایندی ذهنی است که مستلزم خلق اندیشه هایی تازه و یا یکپارچگی میان اندیشه های موجود است.و گاه منتسب به تفکر واگرا شده و دارای دو ویژگی اصالت و اختصاصی بودن است.
ویژگی های افراد خلاق:
1-ریز بینی: بیانگر حساسیت فرد در برابر دیدها و شنیده هاست و اموری که بسیاری نادیده می گیرند با دقت می بیند
2-استقلال: افراد خلاق خود را از فشارهای اجتماعی رها ساخته اند
3-انعطاف پذیری: قادرند در برداشت های خود انعطاف داشته باشند و پافشاری لجوجانه نمی کنند
4-توانایی نظم بخشیدن به تجارب:
5-حس سرنوشت: می توانند کارهای دلخواه و ضروری خود را برای مدتی طولانی انجام دهند و احساس خستگی نکنند
مهارت تفکر خلاق در سیره رضوی
آن حضرت در پاسخ به گلایه ی یکی از دوستانش به نام یونس بن عبدالرحمن که از اظهار نظرهای ناآگاهانه دیگران ازرده خاطر بود فرمود: مردم هر چه می خواهند بگویند، این گونه مسایل و سخنان اهمیتی ندارد. زمانی که امام تو از تو راضی باشد جای هیچ نگرانی نیست. (در این نمونه ویژگی استقلال و اثر نپذیرفتن از فشارهای اجتماعی را مشاهده می کنیم.)
بخش سوم
مهارت های ارتباطی – اجتماعی
ارتباطات درون فردی:
در غالب رویکردهای علمی و انسان گرا(اومانیستی) مهارتهای زندگی جداگانه و بدون توجه به آموزه های دینی بررسی می گردد. از دیدگاه سارتر آدمی مانند سنگی رها شده در بیابان است.بدیهی است مهارت های زندگی با تاثیر از آموزه های دینی راه کارهای بسیار متفاوتی از آموزش های صرفا علمی و تهی از باورهای دینی برای فردی که دچار اضطراب وجودی است ارایه خواهد داد. ارتباط درون فردی: به ارتباطی گفته می شود که شخص با خود برقرار میکند شامل صورت های متفاوت مثل مفهوم سازی، شرح علایم، خیال پردازی و … می باشد. این ارتباط بنیادی ترین نوع ارتباط است که در آموزه های دینی نیز حایز اهمیت بالاست.
آثار ارتباط درون فردی
1-جهان شناسی و انسان شناسی: جهانی که فرد الهی می شناسد جهان هدایت شده است و هر موجودی در هر مرتبه ای متناسب با ظرفیت وجودی خود ار هدایت برخوردار است. انسان دارای اراده و آزادی است و می تواند خود  را تا حد زیادی از جبر محیط و طبیعت حیوانی رها ساخته و مسوول خویش و جامعه اش باشد. در حالی که در تفکر اومانیستی چینین رابطه ای میان انسان و جهان وجود ندارد و راه کارهای بسیار محدودی برای چیرگی انسان بر مشکلاتش دیده می شود. خداوند در حدیث قدسی می فرماید: ای فرزند آدم همه چیز را برای تو و تورا برای خود آفریدم.
2-خداشناسی و آرامش درونی: یاد و ذکر خدا دو ارمغان به همراه دارد: خداوند نیز ما را یاد می کند و آرامش را در وجود آدمی لبریز می سازد. (امام صادق علیه السلام: شناخت خدا مایه ی امان از هر وحشت و رفیق هر تنهایی است…)
3-تقوی الهی و آرامش درونی و تندرستی: امام علی علیه السلام: هان فقر نوعی بلاست اما سخت تر از تنگدستی بیماری تن و سخت تر از بیماری تن بیماری قلب است آگاه باشید عامل تندرستی تقوی دل است.
4-تقوی الهی و موفقیت در آزمایش های زندگی : مرحوم علامه طباطبایی می نویسد: هر کس از محرمات الهی بپرهیزد و حدود او را نشکند خدای تعالی برایش راه نجاتی از تنگای مشکلات زندگی فراهم می کند.
مهارت های زندگی و ارتباطات انسانی (بین فردی)
1-مهارت مردم داری: مهارت روش برقراری ارتباط مطلوب با دیگران.
مهارت مردم داری در سیره رضوی: خصوصیات اخلاقی و زهد و تقوی آن حضرت به گونه ای بود که حتی دشمنان خویش را نیز شیفته و مجذوب خود کرده بود. با مردم در نهایت ادب، تواضع ومهربانی رفتار میکرد و هیچ کاه خود را از مردم جدا نمی نمود.
2-مهارت دوست یابی: تنهایی موجب وحشت و تضیعف روح است انسانها در تعامل با یکدیگر قادرند به نیازهای گسترده خویش پاسخ دهند.
مهارت دوست یابی در سیره رضوی:
1-دوست نادان عذاب دائمی
2-دیدار مستمر =دوستی استوار
3-مسوولیت پذیری لازمه دوست یابی
4-فروتنی و تواضع لازمه دوستداری
5-انگیزه دوست گزینی کسب رضای الهی
6-اظهار دوستی ملاک خردمندی
3-مهارت گوش دادن: علاوه بر ایجاد مناسبات سالم میان انسانها در زمینه های درمانی و مشاوره ای هم اهمیت دارد. از نظر پارترسون از متخصصان روان درمانی: مهم ترین و اساسی ترین فن مشاوره توجه کردن و گوش دادن است. زیرا احساس امنیت و پذیرش و احترام به خود در او بارور می شود.
مهارت گوش دادن در سیره رضوی: یکی از یاران امام می گوید: هیچ گاه ندیدم که آن حضرت در سخن گفتن بر کسی جفا ورزد و سخن کسی را پیش از تمام شدن قطع کند.
4-مهارت همدلی :
1-خود را در موقعیت شخص دیگر قراردادن
2-احساسات او را درک کردن
3-در احساسات او مشارکت جستن.
آثار همدلی:
1-مردم را به یکدیگر پیوند میدهد.
2-التیام بخش است
3-اعتماد آفرین است
4-به مشکلات زندگی پایان میدهد.
مهارت همدلی در سیره رضوی: شخصی خراسانی وارد مجلس امام رضا علیه السلام گردید و گفت در راه سفر پول و آذوقه اش را از دست داده است و ازایشان درخواست کمک کرد. حضرت به گونه ای او را مورد تفقد قرار داده که چشم در چشم قرار نگیرندتا مبادا وی احساس خاری و ذلت کند.
5-مهارت سازگاری (رفتار انطباقی)
مردم از حیث رفتار متفاوتند و تنوع خاصی در عملکردها وجود دارد. ضروری است که از ساز و کارهای مدارا و سازگاری اگاه باشند و ان را به موقع به کار گیرند.
آثار مهارت انطباقی:
1-جلوگیری از گسست های اجتماعی
2-تقویت روح خدمت رسانی به جامعه
3-اصلاح و ترمیم غفلت ها و کاستی ها
4-جلب رضایت حق تعالی
امام رضا علیه السلام: از نشانه های فهم خویشتنداری و دانستن است.
بخش چهارم
مهارت های خانوادگی
خانواده : سنگ بنای جامعه است و سلول اولیه جامعه محسوب می شود. یکی از آرمان های مکاتب آسمانی دستیابی به زندگی خوب و سعادتمند است. بدیهی است که در صورت نیو بودن حیات می توان از خانواده متعادل گفت و گو کرد. در دیدگاه اسلام ازدواج از جایگاه ویژه برخوردار است. حضرت امام رضا علیه السلام در پاسخ به زنی که برای کسب فضیلت بیشتر قصد کرده بود ازدواج نکند فرمود: اگر خودداری از ازدواج فضیلتی در بر می داشت حضرت زهرا سلام الله علیها به درک این فضیلت از همگان شایسته تر بود در حالی که احدی در فضیلت بر وی پیشی ندارد.از عوامل استحکام بنیان خانواده ارتباطات انسانی مطلوب میان افراد و نیز میان بستگان نزدیک است که از آن به صله رحم تعبیر می شود.
امام رضا علیه السلام می فرمایند: صله رحم کنید اگر چه با جرعه ای آب باشد و بهترین صله ی رحم خود داری از آزار دیگران است.
معیار تشکیل خانواده: از تصمیم های پایدار و مهم که چه بسا نتایج آن تا پایان عمر همراه آدمی خواهدبود انتخاب همسر و تشکیل خانواده است.  در روایتی از حضرت رسول امده است که اگرکسی به خواستگاری دختری آمد که دین و ایمانش را پسندیدید درباره دیگر خصوصیاتش سختگیری نکنید.
بنابراین ایمان و دیانت نقش محوری و تعیین کننده ای در استمرار و کیفیت بخشیدن به زندگی دارد.
یکی دیگراز معیارهای مهم در انتخاب همسر نیک خویی و اخلاق خوب است.
ضرورت مدیریت خانواده:
الف) مدیریت اخلاقی و عاطفی  خانواده (به بیان نمونه ای از زندگی بزرگان اکتفا می کنیم)
از امام رضا علیه السلام در توصیف زندگی پیامبر:
… چون به منزل می رفت، وقت خود را سه قسمت میکرد: یک قسمت برای خداوند تبارک و تعالی، یک قسمت برای خانواده و قسمتی برای خویش و سپس قسمت خود را بین خود و مردم تقسیم می کرد.
ب) مدیریت اقتصادی خانواده
در نگاه رسول اکرم(ص) کوشش در راه کسب نیازمندی های خانوادگی منزلتی والا دارد آن حضرت می فرماید: اجر کسی که برای زندگی خود و خانواده اش زحمت میکشد مانند اجر سرباز مجاهد است.
از جمله دانش ها و مهارت های زندگی رعایت اعتدال و رفق و مدارا در برنامه های اقتصادی خانواده است، برقراری تعادل و توازن مناسب میان درآمدها و هزینه های زندگی، منجر به شرایطی می شود که عزت نفس و حیثیت افراد را در محیط اجتماعی حفظ می کند. پیامبر بزرگوار اسلام می فرماید: مدارا و میانه روی در معاش از دانش و آگاهی مرد است.
امام رضا علیه السلام: هیچ بنده ای به کمال حقیقی ایمان نمی رسد تا اینکه سه خصلت در او باشد: دین شناسی اندازه و برنامه ریزی در زندگی و شکیبایی بر سختی ها
بخش پنجم
راه های موفقیت در زندگی
موفیقت به معنی توفیق یافتن و بهره مند شدن است. موفیقت امری است نسبی و تابع درجات، میزان اگاهی و دانش، مسئولیت پذیری در قبال رویدادها فرد می باشد(فردی در مقایسه با فرد دوم موفق و در مقایسه با فرد سوم از موفیقت کمتری برخوردار است)
شاخص های موفقیت:
1-درک و تفاهم پایدار : اگر فرد بتواند جایگاه و منزلت همسرش را به درستی بشناسد از نیازهای او آگاه باشد و مقصود او را از کلامش دریابد به درک و تفاهم پایدار رسیده است. از نشانه های درک پایدار: بالا بودن ظرفیت روحی در مقابله با مشکلات، حلم و علم می باشد
2-همزبانی و هم اندیشی: در صورتی که افراد زبان یکدیگر را درک کنند قادر به همفکری و هم اندیشی خواهند بود. هم اندیشی زمینه ساز همدلی می باشد.
3-همکاری و شریک ساختن دیگران در امور
4-منزلت و کرامت: از نکات مهم درباره کرامت آدمی آگاهی او از این ویژگی ارزشمند است. زیرا ارمغان چنین معرفتی حفظ ارزشهای وجودی او از اسیب ها و معصیت ها است.
5-سازگاری و مدارا: اهمیت سازگاری با دیگران بر هیچ کس پوشیده نیست. با درنگی در احادیث رضوی می توان دریافت که از نگاه امام رضا علیه السلام مدارا در ارتباطات انسانی خوی و خصلت نبوی است و از نشانه های مومن.
بخش ششم
مهارت های تربیتی
مهارت فرزند پروری در حیطه شناختی و در حیطه ارتباطی
فعالیت های تربیتی حیطه ای گسترده دارد و تنوع پذیر است.
1-امکان تربیت: راه تربیت راهی دشوار و طولانی است که مشقت و سختی را به همراه دارد ولی کسی که در این مسیر با امید و تلاش حرکت کند حتما به نتیجه خواهد رسید. امام رضا علیه السلام فرمودند: عقل عطیه ای است الهی، و ادب و تربیت نتیجه مشقت. انکس که در راه فرا گرفتن ادب به مشقت و زحمت تن دهد پیروز گردد. و انکس که در راه ازیاد عقل خداد که جزو سرنوشت آدمی است سعی و مجاهده نماید جز بر نادانی خود نیفزوده است.
2-زمان تربیت: دوره مناسب برای تربیت پذیری قبل از پایان دوران کودکی است. امام رضا علیه السلام می فرمایند: دل همیشگی آمادگی ندارد گاهی نشاطی دارد و گاهی رخوت، بنابراین به هنگام نشاطش به آن توجه کنید و به گاه رخوت به حال خودش رها کنید.
3-مسوولیت تربیت: برای اداره امور تربیتی فرزندان جایگاه والدین باید به خوبی تبیین شود. انچه از روایات بر می آید این است که مسوولیت اصلی تربیت فرزند با پدر و همیاری و مشارکت مادر است.
با مروری به سیره رضوی دلالت هایی را می یابیم که ناظر به نیازهای روحی و روانی فرزند است و به چگونگی تامین آن اشاره دارد. امام رضا علیه السلام  در همین باره حدیثی را از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله نقل می کنند که ایشان فرمود: بزرگان خود را احترام کنید و به اطفال خود مهربانی نمایید و با خویشان خود ارتباط داشته باشید.
بوسیدن فرزند نشانه ابراز محبت است. در بیانی از امام رضا علیه السلام آمده است که مادر می تواند لبهای فرزند خود را ببوسد.
همچنین تامین نیازهای مادی فرزندان اهمیت خاصی دارد.
چند نکته:
1-چنانچه نیازهای روانی و روحی فرزندان در اولین سالهای کودکی تامین گردد زمینه مناسبی برای سلامتی روانی او مهیا می گردد و در برابر تهدیدهای مختلف محافظت می گردد
2-تامین نیازهای فوق علاوه بر حفظ سلامت روانی رویکردی مثبت را نسبت به اینده در وی ایجاد می کند
3-پاسخگویی فعال و معتدلانه پدر و مادر پل ارتباطی مناسبی به نام پل اعتماد را میان دو نسل ایجاد می کند
مختصری از حقوق فرزند
1-برخورداری از نام نیک (رابطه ای مستقیم میان نام و اثر روانی معنا و مفهوم ان در شخصیت انسان در روایات تاکید شده است)
2-حق برخورداری از احترام…. لازم است با اطفال مودب و با احترام بر خورد کنید(امام رضا علیه السلام)
مهارت فرزند پروری در حیطه ارتباطی
ارتباط موثر با فرزند در گروی شناخت روحیات و نیازها و حقوق فرزند است.
والدینی در این حیطه از تربیت موفق خواهند بود که قادر به درک ویژگی های فرزندان خود باشند.
اشاره ای کوتاه به چند روش تربیتی از سیره معصومین علیهم السلام
1-روش تربیت عملی
تربیت فرزند بیش از آنکه با آموزه های کلامی و ارتباط زبانی صورت گیرد بر رفتارهای عملی مبتنی است.
امام رضا علیه السلام می فرمایند: به فرزندت دستور بده که با دست خود دهد.
2-روش تربیت عادلانه
رعایت عدالت میان فرزندان از روش های تربیتی اسلام است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند: میان فرزندان خود به عدالت برخورد کنید همان گونه که مایلید مردم با شما با عدل و داد رفتار کنند.
3-روش تربیت عقلانی
در روایات و بیانات نورانی بزرگان دین عقل عاملی موثر در تربیت و سازندگی انسان است. تربیت عقلانی با به کارگیری استعدادهای فکری  به تربیت کودکان و نوجوانان می پردازد. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: عاقل کسی نیست که تنها نیکی و بدی را از هم تشخیص می دهد بلکه عاقل کسی استکه در هنگام رویارویی با خطر، آن را که خطرش کمتر است بشناسد و با تن دادن به خطر کمتر خود را از خطر بیشتر مصون دارد.
4-روش دعوت به استواری و پایداری
از شیوه های تربیتی اسلام دعوت به استقامت و پایداری است . رسول اکرم می فرماید سوره هود مرا پیر کرد! دلیل این سخن وجود آیه ای است که اشاره به ضرورت استواری و پایداری دارد.
چند نکته از سیره رضوی در باب استواری
1-دعوت به استواری از آموزه های اسلام است
2-نتیجه استواری و پایداری رسیدن به موفیقت است بدون تحمل سختی ها انتظار هیچ نوعی از پیشرفت تصور کردنی نخواهد بود
3-از مواردی که استواری در آن بیشتر تاکید شده است دعا و درخواست از پروردگار است
4-سختگیری و تحمل مشقات در پرورش روح آدمی و ورزیدگی اندیشه ی او ضروری است. (امام موسی بن جعفر علیه السلام: گاهی فرزندانتان را به کارهای کم و بیش سخت وادارید تا آن ها در بزرگسالی افرادی صبور و شکیبا باشند)
5- روش دعوت به تحکیم دوستی ها
در آغاز ضروری است که والدین خود در صدد ایجاد ارتباط صمیمانه با فرزندان باشند و بدین سان اعتماد سازی نمایند.  و فرزندان خود را برای کسب تجربیات اجتماعی مناسب، به دوستیابی و تحکیم این پیوند ترغیب کنند
نمونه عملی در سیره رضوی: ازحضرت رضا در مورد خوشی دنیا سوال شد که ایشان فرمودند: وسعت منزل و زیادی دوستان
6-روش ایجاد ضابطه در مناسبات انسانی
انسان موجودی است اجتماعی، و در معاشرت با دیگران نیازمند آگاهی داشتن از ضابطه ها و معیارهای دقیق و مطمئن است.
حضرت علی علیه السلام : خویشتن را میان خود و مردم میزان قرار بده انچه را برای مردم دوست بدار که برای خود دوست داری…