رابطه بین ویژگی‌های شخصیتی وسبک‌های دفاعی

رابطه بین ویژگیهای شخصیتی وسبکهای دفاعی
با جهت گیری مذهبی(بیرونی)دردانشجویان

چکیده: روش: روش پژوهش حاضر توصیفی–همبستگی می‌باشد.جامعه‌ی آماری این پژوهش شامل کلیه‌ی دانشجویان ترم‎اوّل ورودی 93-92 مقطع کارشناسی، مجتمع علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی(واحد مشهد) می‌باشد. کل جامعه مورد نظر پژوهش حاضر456 نفر بود، که با استفاد از جدول گرسی و مورگان تعداد 210نفر نمونه محاسبه ومشخص شد. روش نمونه‎گیری از روش خوشه‌ای چند مرحله‌ای استفاده شد. ابزارپژوهش دراین مطالعه، پرسش نامه شخصیت 5عاملی نئو(NEO-FFI) و پرسشنامه سبک‌های دفاعی(DSQ)، پرسشنامه مقیاس جهت گیری مذهبی آلپورت بود. جهت تجزیه وتحلیل داده‌ها از رگرسیون گام به گام استفاده شد. داده‌ها نیز از طریق نرم افزار spss19 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته ها: نتایج نشان داد که برون گرایی (E)؛ سبک دفاعی رشد نایافته و گشودگی در مقابل تجربه (O) بصورت منفی و معنادار، و برون گرایی (E) به‎صورت مثبت و معنادار جهت گیری مذهبی بیرونی را پیش بینی کردند(05/0

واژگان کلیدی : ویژگی های شخصیتی ، سبک‌های دفاعی،جهت گیری مذهبی بیرونی

مقدمه :
نیاز انسان به دین قدمتی به عمر تاریخ دارد، زیرا بشر از همان آغاز زندگی خود به حامی مقتدر و تکیه گاهی نیرومند احساس نیاز می‌کرده است. یعنی تقاضایی است که در سرشت و نهاد انسان وجود دارد. دین و مذهب یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین نهاد‌هایی است که جامعه بشری به خود دیده است به طوری که هیچ‌گاه بشر خارج از این پدیده زیست نکرده است. هنگامی که حس مذهبی در انسان پرورش و ایمان واقعی در او تحقق می‌یابدو به خدا توکل می‌کند، در واقع سعادت آدمی پایه گذاری و در حوادث زندگی از لحاظ روحی نیرومند می‌شود وشکیبایی در عمق وجودش شکل می‌گیرد .شاید عصر‌ما دوره بازگشت و بازنگری به دین باشد. ظهور دوباره‌ی کشش معنوی و نیز جستجوی درک روشن‌تری از ایمان، کاربرد آن در زندگی روزانه، همچنین گستره‌ی معنویت و مذهب در همه زوایای زندگی انسان و نیز لزوم ارزیابی مجدد نقش مذهب در بهداشت روانی است. به بیان دیگر انسان بدون ایمان و عقیده‌ی مذهبی قادر به ادامه‌ی زندگی با آرامش نیست و امیدی ندارد قرآن درباره‌ی آرامش قلبی می‌‌فرماید: « الا بذکر الله تطمئن القلوب» آگاه باشید که با یاد خدا دلها آرامش می‌گیرد(رعد آیه‌ی 28). مکاتب مختلف روان‌شناسی همیشه به دنبال این بوده‌اندکه از چه طریق می‌توان به انسانها یاری رساند تا به تعادل روحی و فکری دست یابند [ 1].
صاحب نظران در حوزه‌ی روان شناسی مذهبی در سطح نظری درباره اثرات اعتقادات دینی بربهداشت روان دیدگاه‌های ضد و نقیضی را مورد بحث قرارداده اند. فروید[1]، الیس[2]، نوعی ارزیابی منفی از نقش و تاثیرمذهب بر سلامت روانی را داشته اند اما افرادی چون جیمز[3]، یونگ[4]، مازلو[5]، آدلر، [6]فرام، [7] با نگرشی مثبت از پیامد‌های جهت‌گیری مذهبی بر سلامت روان و شخصیت سخن گفته‌اند[2].
مفهوم سبک‌های دفاعی نیز برگرفته از نظریه روانکاوی از دیرباز مورد توجه پژوهشگران بوده و یافته‌های به دست آمده نیز مورد استفاده قرار گرفته است. در تعریف آنافروید[8]این چنین آمده است: مکانیزم‌های دفاعی راه‌ها و شیوه‌هایی هستند که «من » با کمک آنها اضطراب و رنجش را پس زده و روی رفتار تکانشی غریزی کنترل می‌کند. در واقع مکانیزم‌های دفاعی، احساسات، افکار یا رفتار‌های الگوشده‌ای هستند که نسبتا غیر ارادی بوده و در پاسخ به ادارک خطر برانگیخته می‌شوند. آنها نوعی فرآیند‌های ذهنی یا سبک‌ دفاعی هستند که منجر به ظهور واکنش‌های روان شناختی خودکار شده تا از فرد در برابر اضطراب محافظت کنند [ 3].
شخصیت هر فردی بی‌همتاست و هر کس از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است که او را از دیگران متمایز می‌کند و همین مساله در نگاه افراد به مقوله‌ی مذهب و دین و جهت گیری‌شان متفاوت است. هیلگارد[9]شخصیت راچنین تعریف می‌کند: در شخصیت الگوهای معینی از رفتار و شیوه‌های تفکر است که نحوه سازگاری شخص را با محیط تعبیر می‌کند. شخصیت بیانگر ویژگیهای فرد یا افراد است که الگوی ثابت رفتاری آنها را تشکیل می‌دهند. در این زمینه، چند نکته را می‌توان مطرح کرد. نخست، این که مفاهیم شخصیت باید طوری بیان شوند که روانشناسان در نحوه مشاهده و اندازه گیری آنها به توافق برسند. دوم، این که شخصیت بیانگر آن دسته از خصوصیات فرد است که وی را از سایرین متمایز و منحصر به فرد می‌سازد و هم بیانگر آن دسته از خصوصیاتی است که در همه انسانها مشترک است. سوم، این که شخصیت، هم شامل ابعاد پایدارتر و تغییر ناپذیرتر کنش انسان است که گاهی اوقات« ساختار» نامیده می‌شوند [ 4].
جهت گیری مذهبی عبارت است از عملکرد فرد براساس باورهای دینی خود و به قرار مرجعیت بخشیدن به ساختار، روابط و مناسبات در تمام ابعاد آن، که در پرتو انسان با خدا تعریف شده است. سازش یافتگی انسان با مسایل زندگی، مستلزم پاسخ به سوال‌های مهمی است که انسان درصدد پاسخ گویی به آنهاست، مذهب بستر مناسبی برای پاسخ دادن به خواسته‌ها و نیازهای مبهم افراد فراهم می‌آورد. از جمله این خواسته‌ها و نیازها می‌توان به مشکل انسان در رابطه با زمان و جاودانگی، اجتماعی شدن و اجتماعی ماندن، الگوی دلبستگی و جدایی، تشویق و تنبیه(مجازات) معنا دهی به فعالیت‌ها، عقل، جایگاه فرد درجهان، غلبه و معنا دهی به رنج‌ها و تعارض‌های اساسی زندگی اشاره کرد[ 5].
با پذیرفتن اینکه «مذهب» یک متغیر مهم در زندگی افراد است. می‌توان گفت نفوذ باورها، نگرشها، رفتارها، و ویژگی‌های ارزشی درونی افراد مذهبی در حوزه‌ی زندگی آنها باید جزئی از تحلیل روان شناختی باشند. مذهب از نظر روان‌شناسان یک عامل انگیزشی است. اسپلکا [10]وهمکارانش مذهب را به عنوان یک نظام مرجع برای تفسیر وقایع زندگی مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند. «یونگ» معتقد است: دین یکی از قدیمی ترین و عمومی ترین نظاهرات روح انسانی است و بنابراین واضح است که هرروان شناسی که سرو کارش با ساختمان روانی«شخصیت» انسان باشد لااقل نمی‌تواند این حقیقت را نادیده بگیرد که دین تنها یک پدیده‌ اجتماعی و تاریخی نیست، بلکه برای بسیاری از افراد بشر حکم یک مسئله‌ی مهم شخصی را دارد [ 6].
فرام (1950) نیاز به یک چارچوب جهت گیری مورد تقدیس را یکی از نیازهای روان شناختی انسان می‌داند و در این زمینه می‌گوید: “نیاز به دین یعنی نیاز به یک الگوی جهت گیری و مرجعی برای اعتقاد و ایمان، هیچ کس را نمی‌توان یافت که فاقد این نیاز” باشد. بنابراین با در نظر گرفتن نقش و جایگاه مذهب در تمامی وجوه زندگی از سویی و اهمیت شخصیت به عنوان عامل عمده در رابطه با جهت دهی رفتار انسانها قابل بررسی است. گر چه شخصیت، یک کلیت روانی است که انسانی را از انسان دیگر متمایز می‌کند و نمی‌توان تعریفی صرفا ذهنی برای آن ارائه داد، با وجود این، شناخت هر فردی، سرنخ‌هایی برای درک رفتار‌های وی به دست می‌دهد با مطالعه شخصیت می‌توان به ویژگی‌های فردی و اجتماعی افراد پی [ 7].
اندروز[11]، سینگ[12](1993) بر اساس طبقه بندی سلسله مراتبی وایلنت[13] در مورد مکانیسم‌های دفاعی، بیست مکانیسم را به سه سبک دفاعی رشد یافته، نوروتیک، رشد نایافته تقسیم کردند [ 8].
مکانیسم‌های دفاعی رشد یافته به منزله‌ی شیوه‌های مواجهه انطباقی، بهنجار و کارآمد محسوب می‌شوند. مکانیسم‌های دفاعی نوروتیک و رشد نایافته، شیوه‌های مواجهه‌ی غیر انطباقی و ناکار آمد هستند. مکانیزم‌های دفاعی در حقیقت تحریف کننده واقعیت هستند و میزان تحریف واقعیت در دفاع‌های رشد نایافته و روان آزرده بیشتر از دفاع‌های رشد یافته است. هرچه میزان تحریف شناختی یک دفاع بیشتر باشد، به دنبال آن از میزان آگاهی هوشیارانه کاسته می‌شود و در نتیحه تلاش کمتری برای مقابله با تحریف شناختی انجام می‌شود [9].
مکانیزم‌های دفاعی شناخت آگاهانه ما را در تعارض‌هایمان کم می‌کند و احساسات متعارض با باور‌های ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند، از این رو مکانیزم‌های دفاعی خصوصا مکانیزم‌هایی که رشد نایافته‌ترند، مانعی برای درک واقعیت در فرد می‌شود و امکان دفاع منطقی و موثر را از وی سلب می‌کند و ظرفیت بینشی و خود اکتشافی فرد را کاهش می‌دهند. مکانیزم‌های دفاعی فرآیندهای ناهشیار درون روانی هستند که وظیفه محافظت از خود را درمقابل موقعیت‌های تهدید آمیز برعهده دارند [ 10].
روانشناسان در مورد ابعاد شخصیتی افراد نظرات گوناگونی دارند که از آن جمله می‌توان به نظر آلپورت(1961) اشاره کرد که هر شخصی دارای مجموعه‌ای از صفات مشترک است و از طرفی ‌همان شخص صفات متفاوت و منحصر به فردی نیز دارد، وی شخصیت را به 6 صفات اقتصادی، اجتماعی، قدرت، سیاسی، مذهبی و زیبایی تقسیم می‌کند. از بین ویژگی‌های شخصیتی معرفی شده تا کنون، طی سالهای اخیر، 5 عامل بزرگ شخصیت یعنی نوروزگرایی[14](N)، برون گرایی[15](E) گشودگی[16](O) موافق بودن[17](A) و با وجدان بودن[18](C) توجهات زیادی را به خود جلب نموده است[ 11].
میکائیکی(1390) درپژوهش خود به مطالعه ” رابطه‌ی جهت‌گیری مذهبی با ویژگی‌های شخصیتی دانشجویان دختر و پسر دانشگاه اردبیل” پرداخت که یافته‌ها نشان داد بین دختران و پسران از نظر جهت گیری مذهبی و از نظر ویژگی‌های شخصیتی تفاوت معنادار است و همچنین میان جهت‌گیری مذهبی با خرده مقیاس ویژگی‌های شخصیتی روان آزرده خویی، برون گرایی، انعطاف پذیری، با وجدان بودن رابطه معنادار وجود دارد. اخیرا شخصیت به عنوان یک موضوع مهم مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است و شواهد زیادی از نقش مهم شخصیت درایجاد، کاهش و یا از بین بردن اختلالات روانی حمایت کرده است. (سید لیتز[19]2002، و ایدیگر[20] 2005 به نقل از گروسی فرشی 1387) شواهد نظری و تجربی زیادی از رابطه میان مذهب و نگرش‌های مذهبی و ابعاد شخصیت در دست می‌باشد. بعضی از این پژوهش‌ها رابطه صفات شخصیت و دینداری را با هم سنجیده‌اند (لوکن هاف[21]، ایرنسن[22]، اوکلیرایگ[23]) (2009) کانکلی[24](2010) رابطه‌ی مثبت معناداریبین دینداری و تجربه‌های ذهنی (هر چه دینداری سنجیده‌تر زندگی پر معناتر) گزارش کرده است. بنابراین دینداری ارتباط دو سویه‌ای با شخصیت دارد [ 12].
آملینگ[25] (2000) از مذهب به مثابه یک مجموعه عقاید سازمان یافته یاد می‌کند که به سوالات زندگی پاسخ می‌دهد و در قالب متون مذهبی، تشریفات و اعمال سازمان دهی می‌شود. از نظر روان شناسان آرامش روانی و احساس رضایت در زندگی از ویژگی‌های اساسی در افراد سالم و به هنجار است. بررسی حالات و روحیات فرد با ایمان حاکی از آرامش خاطر و صفای درونی شان است. و درون فرد مومن روشن از نور حقیقت و سرشار از لذت معنوی است [ 13].

از نظر شهید مطهری آثار و فوائد ایمان مذهبی عبارت از:
الف- بهجت و استنباط: ایمان مذهبی از آن جهت که تلقی انسان را نسبت به جهان شکل خاصی می‌دهد به این نحو که آفرینش را هدفدار و هدف را خیر و تکامل و سعادت معرفی می‌کند طبعا دید انسان را نسبت به نظام کل هستی و قوانین حاکم بر آن خوش بینانه می‌سازد.

ب- نقش ایمان در بهبود روابط اجتماعی: زندگی سالم اجتماعی که افراد قوانین و حدود و حقوق یکدیگر را محترم شمارند، عدالت را امری مقدس به حساب آورند، به یکدیگر مهر بورزند، هر یک برای دیگری آن را دوست بدارد که برای خود دوست می‌دارد و آن را نپسندد که برای خویش نمی‌پسندد، به یکدیگر اطمینان و اعتماد داشته باشند، در مقابل ستم به پا خیزد و ارزش‌های اخلاقی را محترم شمارند، با هم متحد و متفق باشند در سایه ایمان مذهبی است که تحقق می‌یابد.

ج- کاهش ناراحتی‌ها: ایمان مذهبی در انسان نیروی مقاومت می‌آفریند و تلخی‌‌ها را شیرین می‌گرداند، انسان با ایمان می‌داند هر چیزی در جهان حساب معینی دارد و اگر عکس العملش در مقابل تلخی‌ها به نحو مطلوب باشد، اگر غیر قابل جبران باشد به نحوی دیگر از طرف خداوند متعال جبران می‌شود. از نظر روان شناسان مسلم و قطعی است که اکثر بیماری‌های روانی که ناشی از ناراحتی‌های روحی و تلخی زندگی است در میان افراد غیر مذهبی دیده می‌شود. افراد مذهبی به هر نسبت که ایمان قوی و محکم داشته باشند، از این بیماری مصون ترند از این رو یکی از عوارض زندگی عصر ما که در اثر ضعف ایمان‌های مذهبی پدید آمده است افزایش بیماری‌های روانی و عصبی است [ 16].

سلامت بخش‌‌ترین بعد مذهب، توانایی آن در فرو کاستن از تنیدگی وجودی از طریق اعطای احساس کنترل بر این دنیای نامطمئن و هراس انگیز است. این احساس کنترل از طریق اعتقاد به حضور یک قدرت برتر و شکوهمند که از اراده و اختیاربرخوردار است و می‌تواند از جانب ما مداخله نماید، فراهم می‌شود. اعتقاد به یک قدرت برتر این اطمینان را به افراد می‌دهد که زندگی آن‌ها معنا و هدف دارد، در مبارزه و تلاش برای بقا تنها نیستند، نیرویی قدرتمند و نیک خواه در جهان فعال است و علی رغم بیم و هراس‌ها و بی‌ثباتی‌های عالم، نباید نگران باشند. برخی از آثار ایمان به خدا از قبیل توکل، صبر، تسلیم و رضا به قضا و قدر الهی در رضایت از زندگی زناشویی تاثیر فوق العاده دارند. افراد مذهبی، در هنگام بروز مشکلات خانوادگی بر خدا توکل و، در برابر ناملایمات زندگی زناشویی از خود خویشتن‌داری نشان می‌دهند، و در این گونه موقعیت‌ها، تسلیم و رضا به قضای الهی را در پیش می‌گیرند، و سختی‌ها و ناملایمات را امتحان الهی می‌دانند و سعی می‌کنند با تحمل این شرایط و کنار آمدن با آن‌ها، بر ایمان  وسلامت روان خود بیفزایند [ 15].
ریچاردز و برگین(2005) در ویژگی‌های شخصیت مذهبی این گونه اشاره می‌کنند، او به این باور است: که خدا وجود دارد و خالق انسان است او مظهر عشق و خوبی و حقیقت است هر کاری که او انجام می‌دهد به نفع انسان است. انسان مرکب از جسم و روح است و دارای دو بعد مادی و معنوی است، انسانها مخلوات خدا هستند و با اراده خدا به وجود آمده اند، اوست که به آنها جسم و روزی می‌دهدوخدا با قدرت خودش انسانها را محافظت می‌‌کند. انسان‌ها این توانایی را دارند که با خداوند از طریق دعا و عبادت ارتباط معنوی برقرار کنند و در سایه‌ی این ارتباط زندگی خوبی داشته باشند. خیر و شر به وسیله روح حقیقت قابل شناسایی است. انسان نماینده خداست و در برابر خدا و خودش مسئول است، او مسئول انتخاب‌ها و پیامدهایش می‌باشد. هدف از خلقت این است که مردم با انتخاب درست علی رغم سختی‌هایی که وجود دارد خود را به رشد و تکامل برسانند [ 16].
هنرآلپورت به عنوان یک روان‌شناس اجتماعی این بود که موفق به ساخت پرسش نامه سنجش دینداری بالغانه و نا بالغانه شد، چنین ابزاری امکان بررسی علمی اشکال متمایز متعهد مذهبی را فراهم می‌کند در راستای چنین هدفی آلپورت و راس به ابداع دو مقیاس جهت گیری مذهبی پرداختند (مقیاس مذهبی درونی) با هدف آنچه که آلپورت قبلاتحت عنوان (ایمان بالغانه) مطرح کرده بود و (مقیاس مذهبی بیرونی) برای ارزیابی (ایمان نابالغانه) طراحی شد .جهت گیری مذهبی بیرونی: از نظر آلپورت، افراد دارای جهت‌گیری مذهبی بیرونی به لحاظ نظری، دارای باورهای دینی هستندکه فقط هدفی ابزاری دارند با چنین انگیزه‌ای، دین ابزار ارضای نیازهای اولیه فرد خواهد بود یعنی به تعبیر عارفانه دیندار بیرونی به سمت خداوند می‌رود بدون آنکه خود را فراموش کند [ 17].
جهت گیری بیرونی: در حقیقت ماهیت یک انگیزه‌ی مذهبی بیرونی، ممکن است در مواردی چون «اگر چه به دینم معتقدم» خود را نشان می‌دهد، مذهب بیرونی ابعاد غیر روحانی و سکولار زندگی را برای فرد مقدم‌تر از ابعاد الهی و روحانی آن می‌نمایدمنافعی که یک شخص دارای مذهب بیرونی ممکن است پیدا کند فرصتی است که برای مردم آمیزی، این جنبه‌های مذهب ممکن است منجر به تعصب یا تعلیق شدید نسبت به گروه خاص، خود خدمت کننده بودن و فلسفه محدودگرایی شود[ 18].
ارتباط دین و شخصیت از جمله موضوع‌های مورد سوال و توجه روان شناسان بوده است. در این محور از سویی، مطالعه تأثیر دین بر ابعاد مختلف شخصیت مطالعه می‌شود و از سویی دیگر، این سوال که چه اشخاصی و با چه شخصیتی مجذوب دین می‌شوند؟ مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر شخصیت را آن کلیت روان شناختی که انسان خاصی را مشخص می‌کند، تعریف کنیم در این صورت مطالعه پویایی رفتار دینی در چارچوب بررسی ارتباط دین و شخصیت قرار می‌گیرد دینداری، هم ادراک و هم فرایندهای شناختی، هیجان‌ها، رفتار حرکتی، روابط بین شخص، آرمان‌هاو کلیت روان شناختی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و هم از آن تأثیر می‌پذیرد[ 19].
امروزه درخصوص رابطه دین با روان شناسی شخصیت، مباحث ویژه‌ای مطرح است؛ مانند: رابطه دین و بهداشت روانی، مذهب و مقابله با بحرانهای زندگی، جهتمندی دینی درونی و بیرونی، شخصیت و معنای زندگی، دین داری، شخصیت و شادکامی و… [ 20].
مجله‌های علمی – پژوهشی موجود در این زمینه، به ویژه در مجلات شخصیت، تاکید می‌شود که محققان در بررسی این موضوع باید به اندازه گیری، رشد و ساختار و تاثیر دین در تغییر بپردازند[ 21].مسائل جالب توجه دیگری مانند بیولوژی و رابطه آن با دین، ریشه‌های زیستی، تحولی و اجتماعی دین در سطوح تحولی، زیست شناختی و ژنتیک رفتاری و نظام‌های عصبی مورد توجه قرار گرفته است. [ 22].
در بحث‌های روان شناسی شخصیت، مسائلی مورد توجه قرار گرفته است که دین داری را با متغیرهای دیگر ارتباط می‌دهد؛ مانند: ارتباط نظریه دلبستگی به منزله یک چهارچوب برای فهم باور دینی و رفتار مطرح شده است. تاکید هیل[ 23] درباره بررسی عاطفه و فرایندهای ناهشیار در دین و شخصیت و تأکید بر نقش محوری عاطفه در تجربه‌ی مذهبی؛ بررسی‌های کریستین[ 24] در خصوص تغییر شخصیت از طریق ایمان آوری دینی در باره مسائل رشد در فراخنای زندگیموضوع جدیدی که امروزه بیشتر در مقاله‌های مربوط به شخصیت و تفاوت‌های فردی به چشم می‌خورد [ 25].
بررسی رابطه صفت بخشندگی با آمرزش به مثابه یک ساختار روان شناختی با ریشه‌های عمیق مذهبی و شخصیت است[ 26]. اخیراًنظریه آلپورت در خصوص جهت گیری مذهبی بیرونی[26]، در مقوله‌ی اجتماعی و شخصی بسط یافته است و طبق این تصمیم بیرونی، افراد دارای جهت گیری مذهبی بیرونی- اجتماعی از مذهب جهت نیل به اهداف اجتماعی سود می‌جویند، در حالی که در جهت گیری مذهبی بیرونی شخصی، افراد از مذهب جهت کسب امنیت فردی استفاده می‌نمایند. تبسون و شون راد[27](2008) معتقدند که دین رشد یافته دو جزء دارد که به نظر می‌رسد جدا و مستقل باشند؛ یکی از ابعاد دین رشد یافته «هدف» و دیگری« جستجو» است. هدف، همان دین درونی و متعهد است و شامل درجه‌ای از اطمینان قلبی به باورها و رفتارهای سنتی است. جستجو هم شامل کوشش بی‌پایان و انتقادی فرد برای پاسخ گویی به سوالات وجودی است . گانزوورث[28] (1998) هم در تبیین نگرش دینی به سه بعد اشاره می‌کند که عبارتند از: تجربه، تعبیر و تفسیر و رفتار. بعد «تجربه» درنگرش دینی، حاکی از تجربیات متعالی است. اجزاء عاطفی زندگی دینی را نیز در بر می‌گیرد، بعد تعبیر و تفسیر به اهمیت توصیف اعمالی مورد استفاده می‌باشد که در یک دیدگاه دینی انجام می‌گیرد و شامل مراسم دینی، سبک زندگی فرد و هم‌ چنین جنبه‌های تشریفاتی و نمادین نسبت به دین است [ 27].
نتایچ پژوهش بختیار [ 28] با عنوان مقایسه ویژگیهای شخصیتی، کیفیت زندگی[29] و جهت گیری مذهبی رانندگان از متخلف و غیر متخلف، نشان داد که رانندگان متخلف روان آزرده گرایی بیشتری دارند، اما تفاوت معناداری در ویژگی شخصیتی برون گرایی در رانندگان متخلف و غیر متخلف وجود ندارد. همچنین، سطح کیفیت زندگی و جهت گیری مذهبی بیرونی در رانندگان متخلف نسبت به رانندگان غیر متخلف پایین‌تر است و از آنجایی که عامل روان آزرده گرایی با عواطف منفی ارتباط دارد به نظر می‌رسد افراد دارای نمره بالا در روان آزرده گرایی، دارای ویژگی‌هایی همچون بی‌ثباتی هیجانی، اضطراب، عصبانیت و پرخاشگری بالا باشند که با رفتارهای مخاطره آمیز رانندگی و تخلف ارتباط دارد.دریک طرح پژوهشی دیگر که توسط کریمی [ 29] صورت گرفت که به بررسی کارکرد سبک‌های دفاعی در سنجش فرسودگی شغلی کارکنان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران پرداخت که یافته‌ها نشان می‌دهند که سبک دفاعی رشد نایافته دارای اثرات مثبت و معناداری بر متغیر خستگی، اضطراب، خصومت، شتاب زدگی وآسیب پذیری داردو سبک دفاعی رشد یافته اثر معناداری برویژگی‌های شخصیتی باوجدان بودن، تلاش برای موفقیت، احساسات، دارد و هم چنین مشخص شدکه سبک دفاعی رشد یافته بر مولفه موفقیت فردی اثر معنادار دارد.مختاری [ 30] با عنوان رابطه جهت‌گیریها‌یی مذهبی (درونی – بیرونی) با میزان تنیدگی در دانشجویان دانشگاه تهران پژوهشی انجام داده که نتایج به دست آمده نشان داد تنیدگی رابطه مثبت معنی‌داری با جهت گیری مذهبی درونی و همبستگی مثبت معنی‌داری با جهت گیری مذهبی بیرونی داشت واین بدان معنی است که اشخاص از نظر مذهب جهت گیری مذهبی درونی تری دارند تنیدگی کمتری را نسبت به کسانی که جهت گیری مذهبی برونی دارند تجربه می‌کنند.وسیاح[ 31] رابطه بین شخصیت و رضایت مندی شغلی با توجه به جهت گیری مذهبی را مورد مطالعه قرار داده است که نتایج تحلیل همبستگی نشان داد که 35 درصد از تغییرات مربوط به رضایت شغلی توسط ترکیب خطی ویژگی‌های شخصیتی و جهت گیری مذهبی بیرونی تعیین می‌شود و از بین مجموع عوامل شخصیتی و جهت‌گیری مذهبی بیشترین نقش یا نقش معنادار و موثر در پیش بینی رضایت شغلی، گشودگی است، و سایر عوامل شخصیتی در تعامل با جهت گیری مذهبی بیرونی در پیش‌بینی رضایت شغلی، گشودگی است.دررساله‌ای توسط قمری‎به مقایسه ویژگی‌های شخصیتی و مکانیزم‌های دفاعی در افراد معتاد و غیر معتاد پرداختند نتایج نشان داد که بین افراد معتاد و غیر معتاد از لحاظ تمامی ابعاد شخصیتی تفاوت معنادار وجود دارد، به طوری که افراد معتاد نمرات پایینی در ابعاد برونگرایی، گشودگی به تجربه یا انعطاف، موافقت و پذیرش و وجدانی بودن به دست آوردند. همچنین بین افراد معتاد و غیر معتاد از لحاظ استفاده از مکانیزم‌های دفاعی تفاوت معنادار وجود دارد، به طوری که افراد معتاد نمرات بالاتری در مکانیزم‌های دفاعی رشد نایافته و نوروتیک و نمرات پایین تری در مکانیزم‌های رشد یافته به دست آوردند.لوکن هاف[30][ 32] در تحقیقی به بررسی رابطه بین سلامت روان، دینداری و بهداشت روان پرداخت که نتایج نشان می‌هد رابطه‌ی مثبتی، میان دینداری (جهت‌گیری مذهبی، نگرش مذهبی، بهره‌گیری از اعتقادات مذهبی، سلامت دینی معنوی و هویت دینی موفق) و سلامت روان وجود دارد و رابطه‌ی منفی میان دینداری و عدم سلامت روان در درماندگی روان شناختی، نارساکنش وری، اندیشه پردازی و اقدام به خودکشی، روان رنجور خویی بالا و افسردگی و اضطراب گزارش کرده اند.ودر این راستا کوهن و همکاران[31] [ 33] در پژوهشی به بررسی رابطه جهت‌گیری مذهبی با اضطراب مرگ پرداختند که نتایج نشان داد یکی از راه‌های کاهش اضطراب و ترس از مرگ، روی آوردن به مذهب و گرایشات مذهبی می‌باشد و نشان داده شده که گرایشات منفی نسبت به مذهب، ترس از مرگ را افزایش می‌دهد همچنین بین جهت‌گیری مذهبی درونی و بیرونی با اضطراب مرگ و رضایت از زندگی و اعتقاد به زندگی بعد از مرگ رابطه‌ی معنی دار وجود دارد. ودر تحقیقی دیگرمکین تاش[32][ 34] به بررسی رابطه‌ی بین باورهای مذهبی و مقابله با استرس پرداخت که نتایج نشان داد افرادی که تصور ذهنی مثبت از خدا دارند، شکایت جسمانی، وسواس، بی‌اختیاری، افسردگی، اضطراب، خصومت، ترس مرضی، افکار پارانوئیدی و روان گستگی کمتری از دیگران دارند و از مقابله‌های روان شناختی مناسب‌تری بر خوردارند و موقعیت‌های تنش آور را مثبت ارزیابی می‌کنند. روحیه‌ی مذهبی به صورت چشمگیری با سلامت روانی در ارتباط است و افرادی که خود را بیش از همه مذهبی می‌دانند از دیگران سازش یافته ترند.ودر تحقیقی واتسون [ 35] در پژوهشی به ارتباط بین سبک‌های دفاعی با اختلال‌های شخصیت پرداخت که نتایج نشان داد بزرگسالان دارای اختلال شخصیت معمولا مکانیسم‌های دفاعی رشد نایافته از قبیل فرافکنی، تجزیه، بی‌ارزش سازی، دونیم سازی و خیال بافی اوتیستیک رابکار می‌گیرند.
بنابراين پژوهش حاضر سعي دارد به اين پرسش پاسخ دهد كه آيا بين ویژگی های شخصیتی و سبک های دفاعی با جهت گیری مذهبی (بیرونی) رابطه وجود دارد ؟

روش پژوهش:
روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی می‌باشد. این پژوهش از نظر هدف از نوع کاربردی است.

جامعه و نمونه آماری و روش نمونه گیری:
جامعه‌ی آماری این پژوهش شامل کلیه‌ی دانشجویان ترم اوّل ورودی 93-92 مقطع کارشناسی مجتمع علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی(واحد مشهد) می‌باشد. کل جامعه مورد نظر پژوهش حاضر456 نفر بود، که با استفاد از جدول گرسی و مورگان تعداد210نفر نمونه محاسبه ومشخص شد. روش نمونه گیری از روش خوشه‌ای چند مرحله‌ای استفاده شد به این صورت که ابتدا از میان رشته‌های مجتمع علوم انسانی در مقطع کارشناسی که شامل 1- زبان وادبیات فارسی2- حسابداری3- جغرافیا4- علوم اجتماعی5-فقه و مبانی حقوق6-مدیریت دولتی7-مطالعات خانواده می‌باشد، چهار رشته، 1- فقه ومبانی حقوق 2-حسابداری3-علوم اجتماعی4-مطالعات خانواده، به طور تصادفی انتخاب گردید.

روش تجزيه و تحليل اطلاعات :
جهت تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده ازاين پژوهش از شاخص‌های آمار توصیفی(نظیرفراوانی، میانگین، واریانس، انحراف معیارو… ) وشاخص آماراستنباطی(رگرسیون گام به گام) مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته اند. به علاوه در پژوهش حاضر جهت بررسی و تجزیه وتحلیل داده‌ها از برنامه کامپیوتری  spss19استفاده شده است .

ابزار اندازه گیری و روایی و اعتبار آنها:
1-     مقیاس جهت گیری مذهبی آلپورت:آلپورت برمبنای کوشش‌های نظری اش سعی در ساختن مقیاس برای اندازه گیری جهت گیری مذهبی نمود. او به همین منظور یک مقیاس 20گزینه‌ای ساخت که 11گزینه‌ی آن به جهت گیری مذهبی بیرونی و 9گزینه‌ی آن به جهت گیری مذهبی درونی‎اشاره می‌کردند. درسال 1963فگین یک نسخه 21گزینه‌ای از مقیاس آلپورت ساخت که تمام گزینه‌های آلپورت در آن انتخاب شده بودند وعلاوه برآن یک گزینه‌ی دیگر نیز به آن افزود (مذهب همان کاری را می‌کند که دیگر عضویت‌های من در گروه دوستان و آشنایان می‌کند، یعنی کمک می‌کند که زندگی ام را متعادل و پایدار نگه دارم) ودرحال حاضر این آزمون دارای 21 جمله است که جملات 1تا 12جهت گیری مذهبی بیرونی وجملات 13تا 21جهت گیری مذهبی درونی را اندازه گیری می‌کنند. این گزینه همبستگی بالای (61/0) با مقیاس‌های آلپورت داشت واز آن به بعد این مقیاس بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. برای سنجش روایی این آزمون در ایران، مقیاس جهت گیری مذهبی درونی وبیرونی فگین به فارسی ترجمه شد و صحت ترجمه آن با، بازخوانی توسط متخصصین دیگر تصحیح گردید وگزینه‌ها براساس مقیاس لیکرت تنظیم شد. دراین مقیاس نمره گذاری برای سوالات مقیاس جهت گیری مذهبی بیرونی به این صورت می‌باشد: (کاملا مخالفم 1، تقریبا مخالفم 2، تقریبا موافقم 4و کاملاموافقم 5) وبرای سوالات مقیاس جهت گیری مذهبی درونی نمره گذاری بدین صورت می‌باشد: (کاملا موافقم 5، تقریبا موافقم 4، تقریبا مخالفم 2وکاملا مخالفم 1) اعتبار این مقیاس درایران توسط جان بزرگی دریک نمونه 235 نفری از دانشجویان دانشگاه تهران با اعتبار 537/0براساس آلفای کرونباخ مورد آزمون قرار گرفته است. درپرسش نامه جهت گیری مذهبی آلپورت، درهردو سنجش، نمرات بالا به معنی داشتن جهت گیری (بیرونی، درونی) بیشتر ونمرات پایین‌تر به معنی داشتن جهت گیری (بیرونی، درونی) کمتر است.

2- پرسشنامه شخصیت 5عاملی نئو (NEO-FFI) : این پرسشنامه یکی از آزمونها‌ی شخصیتی است که براساس تحلیل عوامل ساخته شده واز جدیدترین ابزارهادر زمینه شخصیت است. که کاستا و مک کری در سال 1992باعنوان پرسش نامه شخصیتی neoمعرفی کردند. این پرسش نامه شامل 60گویه است که برای اندازه گیری 5عامل بزرگ شخصیت (روان رنجور خویی، برون گرایی، گشودگی، توافق، وجدان گرایی) استفاده می‌شود. دراین پرسشنامه برای هر عامل 12 گویه وجود دارد که پاسخ دهی آنها ر قالب مقیاس لیکرتی 5 درجه‌ای (کاملا مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم، کاملاً موافقم) امکان پذیر است. درخصوص پایایی عوامل NEO-FFIنتایج چندین مطالعه نشان می‌دهد که زیر مقیاس‌های اصلی همسانی درونی خوبی دارند. نتایج مطالعات مک کری و کاستا (1992) نشان داد که همبستگی 5زیر مقیاس فرم کوتاه با فرم بلند از 77/0تا 92/0است، همچنین همسانی درونی زیر مقیاس‌های آن دردامنه ی68/0تا 86/0برآوردشده است. فرم کوتاه پرسش نامه در کشورهای مختلف جهان ازجمله ایران اعتبازیابی شده است. گروسی فرشی (1380) این پرسش نامه را در ایران به فارسی ترجمه وبرروی دانشجویان ایرانی هنجاریابی کردوبه منظور ارزیابی روایی ملاکی این آزمون از محاسبه‌ی همبستگی بین دوفرم گزارش شخصی وگزارش مشاهده گر استفاده شده استکه ضرایب حاصل بین 45/0تا66/0بوده اند. ضرایب پایایی این آزمون با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بین 56/0تا 87/0بدست آمده است[20].

3-پرسشنامه سبک‌های دفاعی(DSQ) :پرسشنامه سبک‌های دفاعی اندروز و همکاران (1993) تدوین گردید که یک پرسشنامه مداد-کاغذی استدارای 40 سوال که در مقیاس 9 درجه‌ای لیکرت: 9 برای کاملا موافق، 8 برای موافق، 7تا حدی موافق، 6 کمی موافق، 5 ممتنع، 4 کمی مخالف، 3 تا حدودی مخالف، 2 مخالف، 1 کاملا مخالف) تعبیه شده است که 20مکانیزم دفاعی را بر حسب سه سبک دفاعی رشد یافته، روان ازرده و رشد نایافته می‌سنجد. سوال های(2، 3، 5، 7، 21، 24، 29، 35،) سبک دفاعی رشد یافته، سوال های(1، 6، 11، 17، 28، 33، 34، 40) سبک دفاعی روان آزرده و بقیه سوال‌ها سبک دفاعی رشد نایافته را تعیین میکند. ضریب الفای کرونباخ برای پرسش‌های هر یک از سبک‌های دفاعیتوسط اندروز و همکاران (1993) رضایت بخش توصیف شده است. پرسشنامه سبک‌های دفاعی در ایران توسط حیدری نسب (1380) مورد بررسی و هنجاریابی قرار گرفت. روایی سازه پرسش نامه نیز براساس محاسبه‌ی همبستگی هر ماده (عبارت) با مکانیسم وسبک مرتبط، مورد ارزیابی قرار گرفت. بنابر یافته‌های مربوط به روایی، مشخص شد پرسشنامه همانند نسخه اصلی از روایی مطلوبی برخورداراست.

یافته های پژوهش :
شرکت کنندگان از نظر رشته تحصیلی 28درصد مطالعات خانواده، 45 درصد علوم اجتماعی، 26 درصد فقه و مبانی حقوق، 14 درصد حسابداری؛ وازنظر جنسیت 74 درصد زن، 26 درصد مردوازنظر سنی ، 60درصد بین 18تا21سال و 40 درصد بین 21 تا 24 سال هستند.

جدول1. آماره‌های توصیفی متغیرهای مورد بررسی

در جدول 1 . میانگین و انحراف معیار متغیرهای مورد بررسی نمایه شده است.

جدول2. همبستگی متغیرهای پیش بین با جهت گیری مذهبی بیرونی (* معنی دار)

در جدول 2 همبستگی متغیرهای پیش بین با جهت گیری مذهبی بیرونی نمایه شده است. همبستگی زیر مولفه‌های تیپ شخصیتی با جهت گیری مذهبی بیرونی عبارت بودند از: روان رنجوری (13/0+)؛ برون گرایی (19/0+)؛ گشودگی در مقابل تجربه (21/0-)؛ سازگاری یا توافق پذیری (11/0)؛ مسئولیت یا وظیفه مداری(31/0-). همبستگی زیر مولفه‌های سبکهای دفاعی با جهت گیری مذهبی بیرونی عبارت بودند از: رشد یافته (10/0-)؛ رشد نایافته (22/0-)؛ روان آزرده (13/0+).

جدول3. خلاصه الگوي رگرسيون گام به گام براي پيش‌بيني جهت گیری مذهبی بیرونی

همانگونه که در جدول 3 مشاهده می‌شود، معادله پیش بینی دارای 4 گام بود که تمامی این گام‌ها معنادار بوده اند. به منظور بررسی جزییات هر گام و اینکه کدام متغیرها در چه گامی به معادله پیش بینی افزوده شده اند و میزان ضریب هر متغیر پیش بین چه میزان بوده است به جدول نتايج رگرسيون گام به گام اشاره خواهیم کرد.

جدول4. نتايج رگرسيون گام به گام براي پيش‌بيني جهت گیری مذهبی بیرونی

در پيش‌بيني “جهت گیری مذهبی بیرونی”، رگرسيون گام به‎گام نشان داد که اثر مجموعه متغيرهاي تیپ‌های شخصیتی و سبک‌های دفاعی برای پیش بینی متغیر “جهت گیری مذهبی بیرونی” معنادار بود. بعلاوه این متغیرها توانستند، 19 درصد از متغیر ملاک را پیش بینی کنند. مقدارهای اغماض نیز نشان می‌دهند، همخطی رخ نداده است. بدین معنا که متغیرهای پیش بین با یکدیگر همبستگی بالایی ندارند. درحقیقت، در گام دوم با ورود متغیر سبک دفاعی روان آزرده، میزان تبیین به 12 درصد افزایش یافت؛ در گام سوم با ورود متغیر سبک دفاعی رشد یافته، میزان تبیین به 15 درصد افزایش یافت؛ و در گام چهارم با ورود متغیر مسئولیت یا وظیفه مداری (C)، میزان تبیین به 19 درصد افزایش یافت. همانگونه که در جدول4 ملاحظه می‌شود، برون گرایی (E)؛ سبک دفاعی رشد نایافته و گشودگی در مقابل تجربه (O) بصورت منفی و معنادار، و برون گرایی (E) بصورت مثبت و معنادار جهت گیری مذهبی بیرونی را پیش بینی کردند(05/0

بحث و نتیجه گیری:
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی و سبک های دفاعی با جهت گیری مذهبی بیرونی می باشد که نتایج نشان داد برون گرایی (E)که با شاخصه هایی نظیر( گرم بودن ،معاشرتی بودن ،ابرازوجود ،فعال بودن ،هیجان مثبت و…)همراه است وسبک دفاعی رشد نایافته که با شاخصه هایی همچون (دلیل تراشی ،فرافکنی ،انکار،خیال پردازی های اوتیستیک ،پرخاشگری منفعلانه و…)عنوان می شود و گشودگی در مقابل تجربه (O) که با آیتم هایی نظیر( تخیل ،زیباپسندی ،احساسات ،ارزشها ،ایده ها و…)درارتباط است  بصورت منفی و معنادار، و برون گرایی (E) بصورت مثبت و معنادار جهت گیری مذهبی بیرونی را پیش بینی کردند(05/0

منابع و مآخذ
قرآن کریم
1-آقاپور، احمد(1389). بررسی رابطه بین جهت گیری مذهبی با بهداشت روانی خانواده، مطالعه‌ی موردی خانواده‌های‎ساکن شهر شیراز، پژوهشنامه زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول شماره (1): صص18-1.
2-بیانی، علی(1386). بررسی رابطه جهت گیری مذهبی با اضطراب وافسردگی دردانشجویان، مجله علمی و پژوهشی اصول بهداشت روانی، شماره (3): صص214-209.
3-بشارت، م .ع(1380). بررسی رابطه بین سبکهای دلبستگی و مکانیسم‌های دفاعی، مجله روانشناسی، شمار(14): صص289-277.
4-کیومرثی، م(1389). بررسی رابطه بین جهت گیری مذهبی باعوامل شخصیت،مجله معرفت، شماره 75.
5- بهرامی احسان، هادی(1386). مقایسه آزاردیدگی، سلامت روانی وجهت گیری مذهبی دردختران فراری وعادی شهر تهران، مجله روانشناسی و علوم تربیتی.
6- حبیب وند، علی(1387). رابطه جهت گیری مذهبی با اختلالات روانی و پیشرفت تحصیلی،روانشناسی دین،سال اول،شماره(4): صص: 107-79.
7- بهزادی پور، ساره(1390). بررسی ویژگی‌های شخصیت و مکانیسم‌های دفاعی افراد چاق در مقایسه با افراد عادی دارای وزن طبیعی، مجله اندیشه و رفتار، شماره(21): صص34-25.
8- بشارت، محمدعلی(1384). بررسی رابطه کمال گرایی مثبت و منفی با مکانیسم‌های دفاعی، پژوهشهای روان شناختی، شماره (15): صص22-7.
9-جواهری عابدین قنبری، سعید(1390). رابطه بین مکانیزم‌های دفاعی با تجربه و ابراز خشم در دانشجویان دختر،فصلنامه روانشناسی کاربردی،سال 5 شماره(2): صص 97-110.
10- احمدی، محسن(1391). مقایسه سبک‌های دفاعی وویژگی‌های شخصیتی درافرادمعتاد و عادی، فصلنامه اعتیادپژوهی، سال ششم، شماره (23): صص52-39.
11- روئینی، ناهید(1390). بررسی رابطه ویژگی‌های شخصیتی وسلامت عمومی با رضایت شغلی مربیان دوره پیش از دبستان شهرستان اسفراین،پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبائی.
12- کشاورز، امیر(1388). رابطه بین ویژگی‌های شخصیتی باعمل به باورهای دینی دردانشجویان،دوفصلنامه علمی، تخصصی مطالعات اسلام و روانشناسی،صص: 93-83.
13- تنهایی، ابوالحسن(1389) بررسی رابطه باورهای دینی وسبک زندگی،فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه آزاداسلامی واحد رودهن،سال سوم، شماره 6.
14- باقری، مسعود(1390). رابطه دینداری وابعادشخصیت باسلامت روان معلمان شهرستان رودان، فصل نامه علمی و پژوهشی، صص: 32-7.
15- جان بزرگی، مسعود(1386). جهت گیری مذهبی و سلامت روان،پژوهش درپزشکی،دانشگاه شهید بهشتی،دوره‌ی 31،شماره (4): صص350-345.
16- مطهری، مرتضی(1369). مقدمه‌ای برجهان بینی اسلامی، انسان و ایمان،قم انتشارات صدرا.
17-بیانی، ع(1386). بررسی رابطه جهت گیری مذهبی با اضطراب وافسردگی دردانشجویان، مجله علمی و پژوهشی اصول بهداشت روانی، شماره (3): صص214-209.
18-قادری، حجت الله(1389). بررسی رابطه جهت گیری مذهبی با انگیزه پیشرفت و، ویژگی‌های شخصیتی دردانش آموزان پسر مقطع متوسطه منطقه کوار،پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مشاوره خانواده،دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
19-قربانی، نیما(1377). روانشناسی دینی روی آورد علمی چندتباری،مجله قبسات، شماره (9): صص34.

20- Madsen, B. K. (2008) , History of psychology in metascientific perspective, North-HollandMessy, M. E. , Worthington, E. L. (2000) , Religion and the forgiving-personality, Journal of personality, 67: 6, 1141-1164.
21- Egan,e(2004) eysenck personality scales and religiosity in a us outpatient sample. personality and individual differences,37. 1023-1031.
22- Navara, G. .(2007) , Forgiveness, personality and gratitude, personality and individual differences, 43, 2313-2323.
23- Hill, P. C. , Pargament, K. I. (2003) , Advances in the Conceptualization and measurement of Religion and Spiritualit, American Psychologist, Vol. 58, No. 1, 64-74.
24-Christensen, H. (2008) , Religiosity and Personality: evidence fof nin-linear associations, pesonality and individual Differences, 36,1433-1441.
25- Chiraveh, R. A. Paloutzinan, R. F. (2008) , The Psychology of religion, Annu. Rev. Psychol, 54: 377-402.
26- Lewis, C. A. (2000) , Is the relationship Between religiosity and personality contaminated by Social desirability as assessed by the lie Scale? A methodological reply to Michael w.

27- جوادی آملی، عبدالله(1381).مقاله‌ای پیرامون مبداء و معاد،تهران ،دانشگاه الزهراء(س).
28- بختیار، منصور(1390). مقایسه ویژگی‌های شخصیتی، کیفیت زندگی وجهت گیری مذهبی رانندگان متخلف وغیر متخلف، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
29- کریمی وکیل، علی(1391). کیفیت زندگی وجهت گیری مذهبی با اضطراب مرگ،پایان نامه کارشناسی ارشد،تهران، دانشگاه علامه طباطبائی.
30- مختاری، عباس(1380). رابطه جهت گیری‌های مذهبی درونی و بیرونی بامیزان تنیدگی دردانشجویان دانشگاه تهران،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تربیت مدرس.
31- سیاح، محمدحسین(1389). بررسی رابطه بین شخصیت ورضایتمندی شغلی باتوجه به جهت گیری مذهبی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

32- Lockan hoff(2009) five-factor modelpersonality traits,spirit unality religiousness,and mental heaith among people living with HIV,journal of personality. 5,pp. 1411-1436
33- Cohen, a(2005) intrinsic and extrinsic religiosity,be life in the fter life,death and life satisfaction in young catholies and portestants.
34- Mcintosh(2010) specific religious beliefs a cognitive appraisal model of stress and coping interational journal for the psychology of religion ,20,39-58.
35- Watson,d. (2004). personality disorder clusters and the defene style a uestion naire. psycho therapy ,3-25.

1-Freud
2-Ellis
3-James
4-Jung
5-Maslow
6-Adler
7-Fromm
8-Ana Freud
9-Hilgard
10-Asplka
11-Andrews
12-Singh
13-Vaylnt
14-Neuroticism
15-Extroversion
16-Openness Experience
17-Agreeableness
18-Conscientiousness
19-Seidlitz
20-Widiger
21-Locken hoff
22-Ironson
23-Ocleirigh
24-Kankly
25-Amlyng
26- Extrinsic religious orientation
27-Tebson&Shownrad
28-Ganzevoorth
29-Quality of Life
30-Lokn holff
31-Cohen
32-Mc Intosh

نویسندگان:

مهین کوشک آباد1،ابراهیم علیزاده موسوی2
1- کارشناس ارشد مشاوره خانواده ،گروه مشاوره ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان m.kooshkabad@gmail.com
2- عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامي، واحد قوچان، iauqalizade@gmail.com