كتابخانه ديجيتالی (الكترونيكی)

گردآوري: مرضيه قبادي

مقــــــــــدمه : دهه حاضر نقطه عطفی درابداع روش های جدید اطلاع رسانی است . تولید اطلاعات جدید ،امکان انتقال اطلاعات تولید شده برروی رایانه ها درمدت زمان کوتاه توسعه شبکه های ارتباطی اینترنت واینترانت درتمامی کشورها ،پیشرفت های فوق العاده نرم افزارها وسخت افزارهای رایانه ای ،ایجاد امکانات چندرسانه ای نرم افزارهاوسخت افزارها،ایجادامکانات محیط های چندرسانه ای نرم افزارها وسخت افزارهای رایانه ای ،ایجادامکانات محیط های چندرسانه ای جهت انتقال همزمان صوت ،تصویر،فیلم و مانند آن همه وهمه موجب بروزانقلابی درعرصه اطلاع رسانی وبه تبع آن ایجاد دگرگونی های سریع درابعاد مختلف زندگی بشرشده اند.
درآینده ای نه چندان دور شاهد تبدیل کتابخانه های کنونی به کتابخانه های الکترونیکی خواهیم بود که کاربران می توانند اطلاعات مورد نیاز خود راازطریق آن پید ا کنند ومنابع جدید خودرابه صورت داده ها وپیوندهایی درشبکه به اشتراک بگذارند.
بنابراین شبکه جهانی به صورت فضاهای مرتبطی ازاقلام ومواد اطلاعاتی درخواهد آمد.برای نزدیک شدن به این وضعیت ،ابتدا باید کتابخانه های الکترونیکی درمقیاس بزرگ ساخته شوند تا زمینه تحقیقاتی درآن ها رشد پیدا کند که به این منظورباید دومرحله ساخت یک نمونه آزمایشی از کتابخانه های الکترونیکی که شامل منابع الکترونیکی شده،بانک های اطلاعاتی ،نرم افزارهای مربوط والگوهای کاربردی باشد وتحقیق درمورد مبانی نظام های اطلاعاتی وایجاد یک نظام کتابخانه الکترونیکی ،اجرای نمونه آزمایشی کتابخانه الکترونیکی وبرطرف کردن نقاط تلاش های همه جانبه  بین المللی جهت گسترش اتصال پذیری شبکه ها ،افزایش پهنای باند مخابراتی ،تولید ابزارهای نوین مدیریت اطلاعات وازهمه مهمتر افزایش قابلیت عملکرد متقابل نظام ها ومنابع اطلاعاتی ،روزبه روز افزایش پیدا می کند.
اطلاعات الکترونیکی شده موجوددروب ازنظر کمیت ،هرسال 10 برابر می شودوهم چنین تعداد کاربران نیز به طورانفجاری افزایش می یابند ومسأله ای که امروزه درسطح جهان مطرح است استفاده بهینه وکارآمد ازاین اطلاعات است .بنابراین ،کتابخانه الکترونیکی بایدتوانایی وامکان د سترسی خردمندانه به منابع اطلاعاتی ونیز امکان بازیابی سریع  اطلاعات رابرای کاربران داشته باشد.

فرایند تغییر کتابخانه های سنتی:
باظهور وابداع رایانه درسال1969 کتابخانه ها درصدد مکانیزه نمودن فرآیندهای کاری خود برآمدند.درنتیجه کتابخانه ها اولین مراکزی بودند که فناوریهای رایانه ای رااقتباس کردند وبرای تسهیل فعالیت ها وارائه خدمات ازآن بهره گرفتند.ایجاد فهرست هایی ازسوابق ومنابع موجود درکتابخانه ها ازجمله اولین کاربردهای رایانه در کتابخانه هاست.یعنی برای تولید کارت برگه های فهرست نویسی ازرایانه استفاده شد تاجامعه کتابخانه بتواند برای بازیابی منابع مورد نیاز خود ازآن بهره گیرد .رایانه ای کردن برگه دان کتابخانه وحذف فرآیندهای دستی (مانند برگه آرایی براساس عنوان ،موضوع،نویسنده وسایر عناصر اطلاعاتی،روزآمد نگه داشتن دائمی برگه دان و…)گام ناگزیر ومهم دیگری است که کاربردرایانه درفعالیت های جاری کتابخانه ای رامحقق ساخت.ایجاد فهرست های پیوسته کتابخانه ای(opacs) ازجمله مصادیق کاربرد رایانه درایجاد برگه دان رایانه ای است.
همگام با ظهور فهرست های رایانه ای گام های بعدی به سوی خودکار سازی سایر فرآیندهای کتابخانه ای نیز آغازشد.خودکارسازی ورایانه ای کردن فرآیند امانت گام بعدی در استفاده ازرایانه درامور کتابخانه ای است .درابتدا ،این فرآیند فقط برقراری ارتباط ساده بین شماره عضویت کاربر وشماره ثبت کتاب راشامل می شد اما بارواج وتوسعه بیش از پیش فناوری های رایانه ای ،امکان ارتباط بین پایگاه های مختلف کتابخانه ای فراهم آمد ودرنتیجه خودکار سازی برخی ازفرآیندهای امانت مثل یادداشت های دیرکرد نیز فراهم آمد.
ایجاد سیستم گزارش گیری ازپایگاه های کتابخانه ای تحول دیگری دراستفاده ازرایانه درکتابخانه بود.این قابلیت باعث شد تاکتابداران بتوانند فعالیت های امانت گیرندگان ودرواقع جامعه کتابخانه رااندازه گیری وپیش بینی نمایند.این توانایی هم چنین موجب شد تاکتابداران بتوانند ازراهبردهای مدیریتی درمجموعه سازی منابع کتابخانه ای استفاده نمایند.
درآغاز دهه 1980 وبااستفاده ازمین فریم ها وپایانه ها ،به تدریج کارکردهای خودکار کتابخانه ایشروع شد.اما فقط کتابخانه های بزرگ ازعهده هزینه های کلان خودکارسازی فرآیندهای کتابخانه ای برآمدند.باابداع وگسترش استفاده ازرایانه های شخصی وکاهش هزینه تجهیزات رایانه ای ونیزگسترش شبکه ها،کتابخانه ها ازتمرکزگرایی منابع به سوی پردازش های توزیعی حرکت کردند.دراین روش هم انواع کتابخانه ها می توانستند ازهمه توان فناوری رایانه ای برای خودکارسازی وظایف ،اشتراک منابع ،تهیه گزارش های مدیریتی واتصال الکترونیکی کتابخانه ها به یکدیگر بهره گیرند.
دراوایل دهه 1990 تقریباًهمه وظایف کتابخانه به نوعی خودکار شده بود.وظایفی مانند مجموعه سازی ،سازماندهی ،امانت بین کتابخانه ای ،کنترل مالی ،مدیریت مجموعه واطلاعات مربوط به بهره گیران ،همه با هم ادغام شده وخودکار شدند. در این دوره انتقال الکترونیکی داده ها ازیک کتابخانه به کتابخانه یا کتابخانه های دیگر نیز میسر شد.ارتباطات ازراه دور دراین دوره شکلی ساده داشت واغلب ازطریق خطوط تلفن به رایانه خدمات دهنده کتابخانه ای متصل شده وازاطلاعات مرجع وداده های کتابشناختی استفاده می کردند.این شیوه ارتباط به شکل اولیه دستیابی بین شبکه ای بود.استفاده گسترده تر ازشبکه ها باعث شد تاکتابخانه ها بتوانند درقالب خدمات امانت بین کتابخانه ای ،تحویل مدرک الکترونیکی ،پست الکترونیکی ونیزسفارش الکترونیکی اطلاعات وداده های بیشتری رابه اشتراک بگذارند.
تبدیل کتابخانه سنتی به شکل دیجیتالی پرهزینه ترین ودرعین حال آرمانی ترین نوع کتابخانه دیجیتالی است.ایجاد چنین کتابخانه هایی نیازمند دیجیتالی کردن محتوای مجموعه کاغذی که معمولاٌ حجم زیادی رادارند می باشد.بنابراین قبل ازشروع کار باید نیازهای واقعی سنجید. همان گونه که ویتن وبین بریج می گوید کتابخانه دیجیتالی سه مزیت عمده نسبت به همتای سنتی خوددارد:
 دسترسی ازراه دور به منابع آن به سادگی امکان پذیراست.
 ازامکانات بسیار قدرتمند جستجو ومرور بهره می گیرد.
 اساس وپایه ای برای خدمات دارای ارزش افزوده محسوب می شود.
کمبود منابع مالی مانع جدی کتابخانه های الکترونیکی :
اینترنت ،به عنوان یک شبکه قابل انعطاف ارزان وجهانی ،عامل مؤثر درتوسعه کتابخانه های الکترونیکی است .رایانه های موجود درشبکه سه عملکرد اصلی دارند:کمک به کاربران برای ارتباط باکتابخانه ،ذخیره منظم اطلاعات جهت نگهداری بلندمدت ،خدمات جست وجو ومکان یابی اطلاعات باارائه فهرست ها ونمایه ها برای ایجاد کتابخانه الکترونیکی درجهان طرح های چندی انجام گرفته است وآنچه دراین راه مانعی جدی تلقی شده ،کمبودمنابع مالی وفقد ان پشتیبان ملی ودولتی است.طرح های تحقیقاتی کتابخانه الکترونیکی معمولاٌ گران قیمت وطولانی هستندوبرای ادامه کارنیاز به پشتیبان مالی مناسب وثابتی دارند.بنابراین لازم است که طرح ایجاد کتابخانه الکترونیکی به عنوان یک طرح جامع ملی مطرح واز سوی دولت مورد پشتیبانی قرار گیرد.
تعریف کتابخانه الکترونیکی :
تعاریف متعددی ازکتابخانه الکترونیکی ارائه شده است ودربسیاری موارد ازآن بااصطلاعات کتابخانه الکترونیکی ،دیجیتالی وبدون دیوار نام برده شده است ولی باید گفت که این عناصر به شکلی مشترک درتعاریف متعدد به کاررفته است.
 می گوید:به موضوع خاصی درزمینه اطلاعات وچگونگی الکترونیکی کردن آن ،دستیابی ،اتصال ،ذخیره،حفاظت وسهیم بودن درآن بابقیه جهان خوش آمدید.مامی توانیم کل این مجموعه راکتابخانه الکترونیکی بنامیم .
 متخصص کتابخانه الکترونیکی می گوید:کتابخانه الکترونیکی مجموعه ای سازمان یافته ازاطلاعات –باخدمات وابسته – است که برروی یک شبکه وباساختار الکترونیکی در دسترس قرار دارد.
 درتعریف کتابخانه های الکترونیکی می گوید:کتابخانه های الکترونیکی تشکیلاتی هستند که برای گزینش ،ساختاربندی،ایجادامکان دسترسی به منابع فکری ،تفسیر،حفظ انسجام و…)
• ازدید گاه بازیابی اطلاعات ،کتابخانه دیجیتالی پایگاهی اطلاعاتی درطیف گسترده است.
• ازدیدگاه افرادی که درزمینه فناوری ابرمتن کارمی کنند،کتابخانه دیجیتالی کاربردی اختصاصی ازروش های ابرمتنی است.
• ازدیدگاه افرادی که درزمینه اطلاع رسانی درطیف گسترده کارمی کنند کتابخانه دیجیتالی جنبه ازکاربرد وب است.
• ازدیدگاه علم کتابداری ،کتابخانه دیجیتالی گامی دیگر درادامه راه خودکارسازی کتابخانه هاست که بیش از25 سال ازنقطه شروع آن می گذرد.
هدف ازراه اندازی کتابخانه دیجیتالی سازمان کتابخانه ها ،موزه ها ومرکزاسنادآستان قدس رضوی: دارای مجموعه های منحصر به فردی چون نسخه ها ی خطی،اسناد واشیای موزه ای است. به منظور حفاظت ازآثار یادشده ونیز تأمین امکانات جستجو ودسترسی اندیشمندان ،صاحب نظران وعلاقه مندان به این منابع ،سازمان درصدد دیجیتال سازی منتخبی ازآثار یادشده وایجاد امکانات دسترسی به آن ها ازطریق اینترنت برآمده است.
به طور خلاصه اهداف سازمان ازراه اندازی کتابخانه دیجیتالی رامی توان بدینگونه برشمرد:
 ارائه خدمات اطلاع رسانی درزمینه مختلف مانند اشاعه گزینی اطلاعات ،ارتباط مستقیم کتابداران واندیشمندان بایکدیگر ،حل مشکلات پژوهشی وآموزشی درتمام ساعات شبانه روز
 ایجاد امکانات دسترسی به منابع موجود درکتابخانه سازمان (خصوصاً منابع نایاب وکمیاب)برای افراد مختلف به منظور پژوهش ونیزآموزش
 حفاظت ازمنابع باارزش موجود درکتابخانه سازمان مانند نسخه های خطی ،اسناد ومطبوعات
ویژگی های کتابخانه دیجیتالی سازمان:
ازآن جا که کتابخانه دیجیتالی سازمان کتابخانه ها،موزه ها ومرکز اسنادآستان قدس رضوی صورت دیجیتالی شده کتابخانه سنتی است،بنابراین این کتابخانه هردو نوع منابع الکترونیکی وکاغذی رادربرگرفته ودرکنار کتابخانه موجود ودراداره خدمات کتابداری سازمان راه اندازی می شود. کتابخانه دیجیتالی سازمان کتابخانه ها ،موزه ها ومرکز اسنادآستان قدس رضوی باید دارای ویژگی های زیر باشد:
 امکان دسترسی ازراه دور برای منابع خودفراهم آورد
 ازامکانات بسیار قدرتمند جستجو ومرور منابع بهره گرفته ،برای ایجاد امکانات جستجوی منابع ازابرداده های استاندارد استفاده کند
 برای دسترسی سریع وکارآمد ،امکانات جستجوی متعددی ازطریق عنوان ،نویسنده،موضوع،ناشرو… فراهم آورد
 آن دسته ازمنابع دیجیتالی راکه خارج ازحوزه مدیریتی ومحیط فیزیکی این کتابخانه است رانیزدر برگیرد.دسترسی به اینگونه منابع باایجاد پیوندهای فرامتن امکان پذیر خواهدبود.
 زیرمجوعه های مختلفی تعریف کرده وهرکدام ازمنابع راباتوجه به تعاریف ارائه شده درزیر مجموعه مربوطه قراردهد.جهت هماهنگی باکتابخانه فیزیکی موجود ،این زیر مجموعه هامی توانند براساس ادارات مختلف سازمان باشد.
 تاحدامکان درباره نسخه های خطی واسناد،اطلاعات توصیفی ضروری مربوط به آن ها رابه همراه مدرک مربوطه ارائه دهد.
 بسته به نوع منبع اصلی ،ازقالب ها ی متنوع مدارک (متنی ،تصویری ،صوتی )استفاده کند.
دلیل اساسی برای ایجاد کتابخانه های دیجیتالی این باوراست که این کتابخانه ها اطلاعات رانسبت به آن چه درگذشته مقدور بوده است به شیوه بهتری تحویل خواهند بود.کتابخانه های سنتی بخش اساسی جامعه هستند ولی کامل نیستند .
کتابخانه دیجیتالی کتابخانه رابه سوی کاربر می آورد:
برای استفاده ازکتابخانه سنتی خواننده باید به آن جا برود.دردانشگاه این کارممکن است چنددقیقه طول بکشد ،امااغلب مردم دردانشگاه نیستند وکتابخانه ای هم درنزدیکی خودندارند.بسیاری ازمهندسان وپزشکان ازنظر دسترسی به جدیدترین اطلاعات به شدت درمضیقه اند.
کتابخانه دیجیتالی اطلاعات رابه میزکاربر،چه دراداره ،چه درخانه می آورد.با یک کتابخانه دیجیتالی رومیزی ،خواننده هرگز نیازی به رفتن به ساختمان کتابخانه ندارد .هرجا که یک رایانه شخصی بایک اتصال شبکه ای وجود داشته باشد کتابخانه ای دیجیتالی وجودخواهدداشت.
استفاده ازقدرت رایانه درجستجو:
خواندن مدارک کاغذی ساده است ،اما پیدا کردن اطلاعاتی که روی کاغذ ذخیره شده است می تواند دشوارباشد.علی رغم وجودده ها ابزارثانوی ومهارت کتابداران مرجع ،استفاده ازکتابخانه می تواند چالشی سخت باشد.ادعایی که اغلب درموردکتابخانه سنتی به عمل می آید این است که این کتابخانه ها موفقیت ها ی اتفاقی را باعث می شوند،زیراخوانندگان به طور اتفاقی به موارد ارزشمندی دست می یابند.حقیقت این است که کتابخانه ها آکنده ازمود مفیدی هستندکه خوانندگان به طور تصادفی آن ها راکشف می کنند.دراغلب موارد ،نظام ها ی رایانه ای درپیدا کردن اطلاعات ،بهترازشیوه های دستی عمل می کنند.این نظام ها به خوبی آن چه که مردم دوست دارندنیستند،امابه هر حال خوبندوبه طور دائم درحال بهبود. رایانه ها ،به خصوص درکارهای مرجع که شامل جهش های تکراری ازیک منبع اطلاعاتی به منبع دیگر هستند،مفیدواقع می شوند.
اطلاعات رامی توان به اشتراک گذاشت:
کتابخانه هاوآرشیو هااطلاعات منحصربه فردبسیاری رادربردارند.اطلاعات دیجیتالی رامی توان باقراردادن آن ها برشبکه دردسترس همگان قرارداد.بسیاری ازکتابخانه ها ی دیجیتالی یاانتشارات الکترونیکی دریک جایگاه مرکزی واحد منحصر به فرد،که جزبامسافرت به مکانی که درآن نگه داری می شوند،شاید همراه باتعدادی نسخه تکراری که به صورت استراتژیک درسراسر دنیا قرارداده شده است .این امرنسبت به تکرار فیزیکی پرهزینه موادکم استفاده ،یادشواری دستیابی به مواد منحصربه فرد ،که جزبامسافرت به مکانی که درآن نگه داری می شودمیسرنیست ،بهبودی گسترده به حساب می آید.
روزآمدنگه داشتن اطلاعات آسان تر است:
نیاز به روزآمد کردن بسیاری ازاطلاعات مهم وجوددارد.روزآمد سازی موادچاپی ناخوشاینداست،چون کل مدرک بایددوباره چاپ شودوهمه نسخه های تحریر قدیمی بایدکنارگذاشته وجایگزین شوند.زمانی که نسخه هابه شکل دیجیتالی ودریک رایانه مرکزی ذخیره شده باشند،روزآمدسازی اطلاعات دشوارنیست.
بسیاری ازکتابخانه ها نسخه هاییوسته راهنماها ،دایرة المعارف ها ودیگر آثار مرجع رانگه داری می کنند.هرزمان که بازنگری هایی ازجانب ناشران دریافت شود آن ها راروی رایانه ها ی کتابخانه نصب می کنند. کتابخانه کنگره دارای مجموعه ای پیوسته است که توماس نامیده می شودوپیش نویس همه قوانینی راکه پیش روی کنگره قراردارندشامل می شود.
اطلاعات همیشه مهیااست:
درب های کتابخانه های دیجیتالی هرگز بسته نمی شوند.درمطالعه ای که اخیراًدرانگلستان انجام شده نشان داده شده است که نیمی ازاستفاده هایی که از مجموعه های کتابخانه های دیجیتالی می شوددرساعت هایی است که ساختمان های کتابخانه ها بسته اند.موادهرگز به حساب خوانندگان دیگر گذاشته نمی شوند،یا به اشتباه فقسه گذاری یاسرقت نمی شوند.آن ها هرگز درانبارهای دور ازپردیس دانشگاه نگه داری نمی گردند.دامنه مجموعه ها فراتر ازدیوارهای کتابخانه گسترش می یابد.استفاده ازمقالات دردفتریاکتابخانه ای درآن سوی دنیابه آسانی استفاده ازمنابع درکتابخانه محلی است.این بدین معنی نیست که کتابخانه های دیجیتالی کامل هستند.نظام های رایانه ای می توانندمختل شوندوشبکه ها ممکن است کندیاغیرقابل اعتمادباشند.اما،درمقایسه باکتابخانه های سنتی احتمال وجوداطلاعات درزمان ومکانی که کاربر آن رامی طلبدزیاداست.
شکل های جدیدی ازاطلاعات امکان پذیرشده است:
چاپ همیشه بهترین راه ثابت واشاعه اطلاعات نیست .پایگاه اطلاعاتی بهترین راه ذخیره داده های سرشماری است،لذا قابل تجزیه وتحلیل توسط رایانه است.
هزینه کتابخانه های دیجیتالی:
منفعت نهایی کتابخانه دیجیتالی صرفه جویی درپول است.فقدان آمار درمورد هزینه کتابخانه های دیجیتالی قابل ملاحظه است،اما پاره ای ازحقایق اساسی روشن است.کتابخانه های مرسوم گرانند.آن ها ساختمان های گران قیمت رادربهترین مکان هااشغال می کنند.کتابخانه های بزرگ صدها نفر رابه استخدام درمی آورند افرادی باتحصیلات بالا،گرچه به آن ها حقوق پایینی پرداخت می شود.کتابخانه ها هرگز پول کافی دراختیارندارندکه همه مواردموردنیاز راگردآوری وپردازش نمایند.نشر نیزگران است.انتقال به نشر الکترونیکی هزینه های جدیدی رااضافه می کند.برای پوشش هزینه های توسعه محصولات جدید،ناشران گاهی هزینه بیشتری برای نسخه های دیجیتالی نسبت به معادل های چاپی قائل می شوند.امروزه کتابخانه های دیجیتالی نیزگران هستند.درآغاز کار ،گران ترازکتابخانه های معمولی هستند،اماقیمت اجزاء کتابخانه ها ی دیجیتالی به سرعت کاهش می یابد.چون هزینه فناوری اساسی درحال کاهش است ،کتابخانه های دیجیتالی به صورت ثابت ارزان تر می شوند به خصوص ،هزینه های توزیع وذخیره اطلاعات دیجیتالی کاهش می یابد.کاهش هزینه ها یکنواخت نیست بعضی ازچیزها هم اکنون به شیوه رایانه ای ارزان تر ازشیوه های سنتی است.هزینه های دیگر به همان نسبت کاهش نمی یابندوحتی ممکن است افزایش یابند.امابه طورکلی ،برای پایین آوردن هزینه های نشر وکتابخانه هاشانس زیادی وجوددارد.
هزینه های پایین دردرازمدت لزوماً خبرهای خوبی برای کتابخانه ها وناشران کنونی نیست .درکوتاه مدت ،فشار برای حمایت ازرسانه های سنتی درجوار مجموعه های دیجیتالی هزینه سنگینی بربودجه ها می باشد.به خاطر ارزشی که مردم وسازمان هابرای منافع دسترسی پیوسته ونشر پیوسته قائل هستند،آن ها آماده اندتامقدار زیادی ازپول خود رابرای رایانه ای نمودن ،شبکه ها واطلاعات دیجیتالی هزینه کنند.اما،اغلب این پول ها صرف کتابخانه ها ی سنتی نمی شوند،بلکه به زمینه های جدید اختصاص می یابد که عبارتنداز:
رایانه ها،شبکه ها ،جایگاه های وب ومدیران.
ذخیره سازی الکترونیکی ارزان ترازکاغذ:
کتابخانه های بزرگ حتی برای متمول ترین سازمان ها به صورت ناخوشایندی گرانند.ساختمان ها درحدودیک چهارم کل هزینه اغلب کتابخانه ها می باشند.بسیاری ازکتابخانه های بزرگ دارای ساختمان های عظیم قدیمی باکنترل محیطی ضعیف هستند حتی زمانیکه پول فراهم باشد،اغلب پیدا کردن فضا برای گسترش درمرکز یک شهر شلوغ یادریک پردیس دانشگاهی دشواراست.
ازآن جاکه هزینه ساخت ساختمان ها ی جدید ونگه داری ساختمان های قدیمی برای دخیره سازی کتاب های چاپی ودیگر مصنوعات فقط باگذشت زمان افزایش می یابد،هزینه های ذخیره سازی الکترونیکی هرسال حداقل 30 درصد کاهش می یابد.
نمایش رایانه های شخصی برای استفاده خوشایندتر می شود:
تااین اواخر تعداد کمی ازمردم ازخواندن ازطریق رایانه خوشنود بودند.کیفیت نمایش مدارک روی صفحه خیلی ضعیف بود روش معمول چاپ نسخه ای کاغذی بود اما اخیراً پیشرفت های اساسی درکیفیت صفحه نمایش های رایانه ای به وجود آمده است ،مانند فونت هایی که روی آن ها نمایش داده می شود ونرم افزارهایی که برای آمایش وارائه اطلاعات مورد استفاده قرار می گیرد .مردم بیشتر وبیشتر به صورت مستقیم ازروی صفحه های رایانه ها می خوانند بهترین نمایش های رایانه ای هنوز گران است اما هر سال ارزان تر وبهتر می شوند، مدت زمان طولانی باقی است تااینکه رایانه ها ازنظر راحتی خواندن برای عموم بتوانند باکتا ب رقابت کنند ،البته صفحه نمایش های باوضوح بالا که درآزمایشگاه های تحقیقاتی می توان دید بسیارهیجان انگیز است.
شبکه ها باسرعت بالا گسترش می یابند.
رایانه ها قابل انتقال شده اند.
حوزه های کتابخانه های دیجیتالی عباراتی رااز بسیاری رشته ها ازجمله علوم رایانه ای ،کتابخانه ها ،نشر وحقوق وام گرفته است که دراین قسمت به توضیح بعضی ازاین واژه ها می پردازیم:
o آردی اف(چارچوب توصیف منبع):
روشی برای تعیین ساختار نحوی فراداده که به منظور مبادله فراداده به کارمی رود.
o آرشیو ها:
مجموعه هایی به همراه نظام ها وخدمات مربطه تأکید برنگه داری بلندمدت اطلاعات سازمان یافته اند.
o اینفورمدیا:
برنامه ای پژوهشی وکتابخانه ای دیجیتالی متشکل ازبخش هایی ازفیلم های ویدیویی.
o پی دی اف(قالب قابل حمل مدرک):
زبان توصیف صفحه که توسط مؤسسه ادوبی برای ذخیره ونمایش تصاویر صفحات پدید آمد.
o جی آی اف:
قالبی برای ذخیره سازی تصاویر فشرده شده.
o جستجوی فیلدی:
روش هایی برای جستجوی مواد متنی ،شامل فهرست ها که درآن عبارت جستجو بامحتوای هرکدام ازفیلدهای مشخص مقایسه می شود.
o جستجوی بولی :
روش های بازیابی اطلاعات که درآن پرسش یک رشته عبارت جستجو رادربرمی گیرد گه با عملگرهایی مانند:و یا نه ترکیب می شوند.
کتابخانه الکترونیکی چیست؟
بدعت گذاران کتابخانه الکترونیکی نظیرnasa،arpa،nsf درباره کتابخانه الکترونیکی درسال1994 اظهار داشته اند:منابع اطلاعاتی که از طریق اینترنت به آنها دست می یابیم جزئی جدانشدنی ازکتابخانه های الکترونیکی محسوب می شوند.امروزه شبکه های کامپیوتری منابع اطلاعاتی رابه هم مرتبط می کنند وآمیزه ای ازخدمات اطلاع  رسانی عمومی (رایگان یاپولی)وخصوصی (ویژه کارکنان)هستند.
آنها شامل کتاب های مرجع ،کتاب ها ،نشریه ها ،روزنامه ها،راهنمای تلفن ،آهنگ ها،آواها،تصویرها،ویدیو کلیپ های ضبط شده ،داده های علمی ،واطلاعات سازمان های خصوصی نظیر گزارش بورس سهام وخبرنامه ها ی اختصاصی هستند.هنگامی که چنین منابع اطلاعاتی رااز طریق اتصال به شبکه ها ی الکترونیکی به دست می آوریم جزئیات ونکته های مهمی رابه مانشان می دهند که حاکی از ظهور کتابخانه های الکترونیکی است وبه صورت جهانی قابل دسترسی می باشند. کتابخانه های الکترونیکی دربرگیرنده تمامی اطلاعات قابل دسترس درشبکه ها هستندبه اضافه این نوع کتابخانه ها درحال ظهور وقابل دسترسی درسطح جهانی هستند.
کارشناسان عقیده دارندکه خدمات کتابخانه الکترونیکی مجموعه ای از وسایل وبرنامه ها واعمال الکترونیکی هستند که می توانند تمام خدماتی راکه توسط کتابخانه ها ی سنتی روی کاغذ یاسایر رسانه ها،گردآوری وذخیره سازی وسازماندهی وبازیابی واشاعه می شوند،به شکل الکترونیکی شبیه سازی وبازسازی کنند.
کتابخانه الکترونیکی یک موجودیت مستقل ومنفرد نیست وبرای ارتباط واتصال تعداد منابع بی شمار به یکدیگر نیاز به فناوری دارد.ارتباط بین اکثر کتابخانه ها ومراکز خدمات اطلاع رسانی الکترونیکی توسط برنامه های کامپیوتری وبدون دخالت کاربران انجام می شود.
یکی ازهدف های کتابخانه ها ومرکز اطلاع رسانی الکترونیکی ایجاد امکان دسترسی جهانی به آنها است.مجموعه مطالب کتابخانه های الکترونیکی فقط محدود به سندهاومدارک چاپی نیستند بلکه انواع مطالب وبرنامه های دیگری رانیز دربرمی گیرند که به هیچ وجه قابل عرضه روی رسانه های چاپی نیستند.
مفهوم کتابخانه الکترونیکی فقط شامل مطالب الکترونیکی به اضافه ابزار ولوازم اداره کننده آنها نیست بلکه محیطی است که به منظور حفظ بقاء وپشتیبانی ازچرخه حیات اطلاعاتی وافراد بشری به وجود آید.
– کتابخانه الکترونیکی عبارت است ازمجموعه ای سازمان یافته ازاطلاعات همراه باخدمات مربوطه که درآن اطلاعات درقالبهای الکترونیکی ذخیره گردیده واز طریق شبکه قابل دسترسی است.
– کتابخانه های الکترونیکی به جوامع مشخصی ارائه خدمت می کند ،امکان دسترسی آزادوچندگانه کارآمد کارآمد وسریع رافراهم می کنند ،فناوری ارتباط باسایر منابع رافراهم می آورند،مجموعه منابع این کتابخانه ها چاپی نیستند ومنابع الکترونیکی رامنتقل می کنند وارتباط میان کتابخانه های الکترونیکی وخدمات اطلاعاتی آنهابرای کاربران شفاف است.
– کتابخانه ها ی الکترونیکی ؛کتابخانه ها وخدمات اطلاعاتی مشابه درسراسر جهان رابه منظور مبادله اطلاعات فراهم می آورند وحاوی مجموعه هایی هستند که ارائه آن ها به صورت چاپی غیر ممکن است.
– کتابخانه های الکترونیکی مجموعه هایی هستند که امکانات لازم ازجمله کارکنان متخصص رابرای تهیه ،سازماندهی ،دسترسی ،تفسیر،انتقال ،نگهداری ،انسجام،وتضمین پایداری منابع الکترونیکی فراهم می آورند،به نحوی که این منابع به لحاظ اقتصادی جهت استفاده در دسترس باشند.
– کتابخانه الکترونیکی ،کتابخانه ای است که درآن اسناد به جای کاغذیاسایر رسانه های محلی به شکل الکترونیکی ذخیره شده اند.اساس این کتابخانه ها ذخیره مدارک به شکل الکترونیکی ونیز استفاده الکترونیکی است.به این صورت که هرفردی درهرنقطه ازجهان بااستفاده ازیک کامپیوتر معمولی ویک خط تلفن بتوانند به تمامی اطلاعات یک کتابخانه عظیم دسترسی پیداکند.ازاین روکافی است این کتاب ها راجمع آوری کنیم ودرواحدهای حافظه دراین نوع کتابخانه ها قراردهیم.
– کتابخانه الکترونیکی عبارت است ازمجموای سازمان یافته ازاطلاعات همراه باخدمات مربوطه که درآن اطلاعات درقالب های الکترونیکی ذخیره واز اطلاعات همرا ه باخدمات مربوطه که درآن اطلاعات درقالب های الکترونیکی ذخیره گردیده واز طریق شبکه قابل دسترسی است.
– کتابخانه های الکترونیکی به جوامع مشخصی ارائه خدمت می کنند،امکان دسترسی آزاد وچندگانه کارآمد وسریع رافراهم می کنند فناوری ارتباط با سایر منابع رافراهم می آورند مجموعه منابع این کتابخانه هاچاپی نیستند ومنابع الکترونیکی رامنتقل می کنند وارتباط میان کتابخانه ها ی الکترونیک ی خدمات اطلاعاتی آنها برای کاربران شفاف است.
– کتابخانه های الکترونیکی ؛کتابخانه ها وخدمات اطلاعاتی مشابه درسراسر جهان رابه منظور مبادله اطلاعات فراهم می آورند وحاوی مجموعه هایی هستند که ارائه آنها به صورت غیرممکن است.
– کتابخانه های الکترونیکی مجموعه هایی هستند که امکانات لازم ازجمله کارکنان متخصص رابرای تهیه ،سازماندهی ،دسترسی ،تفسیر ،انتقال ،نگهداری ،انسجام و تضمین پایداری منابع الکترونیکی فراهم می آورند ،به نحوی که این منابع به لحاظ اقتصادی جهت استفاده دردسترس باشند.
– کتابخانه الکترونیکی ،کتابخانه ای است که درآن اسناد به جای کاغذ یاسایر رسانه های محلی به شکل الکترونیکی ذخیره شده اند.اساس این کتابخانه ها ذخیره مدارک به شکل الکترونیکی ونیز استفاده الکترونیکی است. به این صورت که هر فردی درهرنقطه ازجهان بااستفاده ازیک کامپیوتر معمولی ویک خط تلفن بتوانند به تمامی اطلاعات یک کتابخانه عظیم دسترسی پید ا کند.ازاین رو کافی است این کتاب ها راجمع آوری کنیم ودرواحدهای حافظه دراین نوع کتابخانه ها قراردهیم.
– کتابخانه الکترونیکی عبارت است ازمجموعه ای سازمان یافته ازاطلاعات همراه باخدمات مربوطه که درآن اطلاعات درقالب های الکترونیکی ذخیره شده وازطریق شبکه قابل دسترسی است .کتابخانه الکترونیکی ،مجموعه های گوناگونی ازاطلاعات رابرای استفاده کاربران دربردارند،این کتابخانه ها ازنظر اندازه از کوچک تاعظیم گسترش دارند.آنها قادر به استفاده ازهرنوع وسیله رایانه ای و هرنوع نرم افزار مناسب هستند.
یک کتابخانه الکترونیکی برپایه سیستم کامپیوتری می باشد که به گردآوری ،ذخیره سازی ،سازماندهی ،جست وجو وتوزیع مواد الکترونیکی برای دسترسی کاربر نهایی می پردازد .کتابخانه الکترونیکی فقط مجموعه ای ازمواد الکترونیکی نمی باشد بلکه شامل یک واسطه مرورگر واحتمالاً فضا وجامعه مجازی نیز می باشد.کتابخانه الکترونیکی به فضای کمی نیاز دارد وداده هاباجست وجوی آسان ازطریق شبکه های ارتباطی دردسترس هرکسی درهرکجای دنیا قرار می گیرند . کتابخانه الکترونیکی یک وجود انتزاعی نیست وبامنابع ومجموعه های زیادی درارتباط می باشد.
ویژگی های کتابخانه های الکترونیکی :
 کتابخانه های الکترونیکی وجه الکترونیکی کتابخانه های سنتی هستند که مجموعه های الکترونیکی وسنتی یعنی مواد الکترونیکی وکاغذی رادربرمی گیرد .
 کتابخانه های الکترونیکی هم به مهارت کتابداران احتیاج دارد وهم مهارت کارآمد رایانه .
 درکتابخانه های الکترونیکی فاصله میان جویندگان وپدید آورندگان تقریباًبه صفر می رسد.
 کتابخانه الکترونیکی علاقه مندان به موضوعات مشترک رااز سراسر کشور کنار هم می آورد وبه آن ها امکان می دهد که درهر جا درموضوعات مورد علاقه شان به بحث بنشیند واین باعث می شود فاصله میان نخبگان کشور ازبین برود وآنها بتوانند مسائل خودشان رابادانشمندان ونخبگان جهان مطرح نمایند.
 درکتابخانه های الکترونیکی امکان استفاده همزمان ازیک منبع خاص برای استفاده کنندگان فراهم است.
 برخلاف کتابخانه های فیزیکی برای کتابخانه ها ی مجازی دومقوله زمان ومکان .کلمات بی مفهومی هستند.ازاین نظر که خدمات کتابخانه ای رابه زمان ومکان خاص محدود نمی سازند واطلاعات موجود دراین کتابخانه ها درتمامی روزهای هفته ودرتمامی ساعات شبانه روز قابل دستیابی می باشند.
تنوع بسیار زیاد درمنابع اطلاعاتی کاهش حجم فضای فیزیکی اطلاعات ،استفاده هرزمان وهرمکان توسط کاربران ایجاد مجمو عه های شخصی امکان دسترسی به منابع اطلاعاتی ایجاد وتوسعه مجموعه ها برحسب میزان کارآمدی وکاربردشان عدم حضور ودخالت واسطه های انسانی فراهم شدن تسهیلات بهتر درزمینه جست وجو وبازیابی اطلاعات بهره برداری اطلاعات الکترونیکی به صورت های مختلف وتوسط افراد متفاوت ونقض شدن محدودیت های زمانی ومکانی وزبانی از ویژگی های عمده کتابخانه های الکترونیکی به شمارمی روند.
امروزه بسیاری کتابداران راسنگرسازان میدان تعامل اندیشه ها می دانند وکتاب رابهترین وسیله برای ارتباط با محرومین جهان می دانند .درسی سال گذشته وبه خصو ص چند سال اخیر تحولی عمیق دردنیای کتاب وکتابخانه وبه دنبال آن کتابداری واطلاع رسانی به وقوع پیوسته است.نخستین نشانه های این تحول با پیدایش رایانه وفناوری اطلاعات واستفاده ازآن درکتابخانه های بزرگ تخصصی ودانشگاهی درصحنه جهانی به چشم خورد .به عقیده سردبیر مجله توسعه اطلاعات بین المللی علیرغم تغییرات وتحولاتی که ازطریق ارائه فناوری نوین اطلاعات پدید آمده است کتابخانه ها وآرشیو ها بدون شک مورد نیاز هستند.یک کتابخانه سازمان یافته ومنظم چیزی بیش ازیک مخزن اطلاعات است ویک آرشیوسازمان یافته وفراتر ازیک محل بایگانی ونگهداری اسناد می باشد.
درکتابخانه های الکترونیکی علاوه براطلاعات کتابشناختی امکان دسترسی به متن کامل بسیاری ازمنابع یکپارچه سازی عملیات کتابخانه وخودکارسازی آن محل نگهداری منابع رانیز یکپارچه ساخته اند وکاربران برای مطالعه منبع مورد نیاز نیازی به مراجعه به محل های گوناگون ندارند.
دراین کتابخانه ها اطلاعات ومنابع به صورت الکترونیکی ذخیره می شود.بنابراین باید درمورد کیفیت ،صحت ،دقت ونیز رعایت قوانین (قانون کپی رایت یا حق مولف ) کمال دقت راداشت. هزینه های دسترسی به منابع باید متعارف وقابل کنترل باشد.
تجهیزات وامکانات این کتابخانه ها پیشرفته وپیچیده هستند وخصوصاً رو ش های استفاده ازرایانه وشبکه های محلی یا اینترنت برای جست وجو های کامل وقدرتمند تاحدی پیچیده است .لذا کتابخانه ها باید راه هایی برای کمک به کاربران برای استفاده ازاین امکانات درنظر بگیرند.دراین کتابخانه ها برخی کاربران مجاز می توانند بعضی منابع ومطالب راتغییر دهند مطالبی به آن ها بیفزایند یابخش هایی ازآن ها راحذف کنند ،دستیابی به منابع باید به وسیله رمز عبور یاکد شناسایی محافظت شود ،تاحقوق وقوانین خصوصاً قانون حق مولف برای نویسندگان وپدید آورندگان آثار محفوظ بماند.
این کتابخانه ها درواقع چهره دیجیتالی والکترونیکی کتابخانه سنتی هستند ودیدی کلی ازهمه اطلاعات موجود درکتابخانه ،بدون درنظر گرفتن نوع یافرمت آن ها دراختیار کاربر قرار می دهند .این کتابخانه ها نه تنها به کتابداران مجرب وماهر نیازدارند بلکه به خدمات متخصصان رایانه وشبکه نیز محتاج هستند ودرآن ها میزان ارتباط مستقیم یا رودررو میان کتابدار وکاربر نهایی بسیارکم است
استفاده ازکتابخانه الکترونیکی به رایانه ای نیازدارد که به اینترنت متصل باشد.این کتابخانه اطلاعات رابه میز کاربر چه دراداره چه درخانه می آورد.بایک کتابخانه الکترونیکی رومیزی خواننده هرگز نیازی به رفتن به ساختمان کتابخانه ندارد .هرجاکه رایانه شخصی بایک اتصال شبکه ای وجود داشته باشد کتابخانه الکترونیکی وجود خواهدداشت.
رئیس شرکت مایکروسافت درباره نقش حیاتی کتابداران واطلاع رسانان می گوید:
کتابداران واطلاع رسانان نقش تعیین کننده ای درچگونگی بهره برداری ازشبکه های اطلاعاتی جهانی درسازمان ها ومراکز اطلاع رسانی داشته اند براساس شواهد واستنادات تاریخ علوم کتابداری واطلاع رسانی بدون اقدامات ومطالعات کتابداران ،امکان گردآوری وتولید اطلاعات موجود بشری برروی منابع گوناگون اطلاعاتی وجود نداشت.
درتاریخ کتاب وکتابخانه آنچه همیشه به عنوان یک اصل مطرح بوده به وجود آوردن شرایط وامکاناتی است که مراجعه کننده درکوتاهترین زمان به حداکثر اطلاعات موجود ومورد نیاز دست یابد.به هر حال امروزه به یمن وجود امکانات ارتباط ازراه دور وبهره گیری ازرایانه ها وبهبود خدمات اطلاع رسانی ،این امکان به بهترین نحوفراهم شده است.
آینده روشنی رابرای کتابداران به شرط همسازی ،همگامی وکسب آمادگی آنان برای پذیرش تغییراتی که ازارتباطات الکترونیکی ناشی می شود ،پیش بینی می کند به گفته او:
رشد سریع منابع به شکل الکترونیکی ،ممکن است ازارج وقرب کتابخانه ها بکاهد اماتاحدزیادی برقدر ومنزلت کتابداران خواهدافزود.حجم عظیم وتنوع منابع الکترونیک موجود اطمینان خاطر می دهد که درآینده نیاز بسیار ی به متخصصان اطلاع رسانی ماهر وجود خواهدداشت.
اثراینترنت برروی کتابخانه ها درسراسر جهان ناگهانی بوده است .درطول چندسال ،صدها پایگاه داده وفهرست کتابخانه ای برای استفاده افرادی که دارای یک کامپیوتر ،مودم یایک نقطه دسترسی به شبکه هستند تهیه شده وانقلابی صورت گرفته که تأثیر عظیمی برکاربرد اینترنت درکتابخانه ها داشته است.اغلب کتابخانه های جهان دریک یادو دهه اخیر به یک رابط داخلی مجهز شده اندکه بااستفاده ازآن ،کاربران می توانند به جست وجوی فهرست سایر کتابخانه ها بپردازند واطلاعات موجوددرآن ها رابه کامپیوتر خود منتقل کنند.
اینترنت برفعالیت ها ی مختلف کتابخانه ها ،مانند مجموعه سازی ،فهرست نویسی ،طبقه بندی وخدمات اطلاع رسانی تأثیر به نحوی بوده است که ماهیت کارکتابخانه ها وبه دنبال آن تخصص های مورد نیازکارکنان نیز دستخوش تغییر شده است.
دسترسی به منابع الکترونیک ومنابع چاپی کاملاً متفاوت است ازاین رو ضروری است کتابداران جایگاه های اطلاعات یامحل هایی که آثا رمورد نیاز کتابخانه رابه صورت الکترونیکی نگهداری می نمایند راشناسایی کنند وبدانندچگونه می توان ازاین ا طلاعات الکترونیکی استفاده کرد.ابزارهای انتخاب نیز دستخوش تغییر شده اند .پایگاه ها ی اطلاعاتی به عنوان مهمترین ابزارهای انتخاب کتاب ونشریات ادواری ،دراینترنت ،یا بصورت CD قابل دسترسی هستند.
کتابدارانی که وظیفه مجموعه سازی در کتابخانه های آینده رابرعهده خواهند داشت ،باید بتوانند ازاین امکانات وابزارهای اینترنتی به خوبی استفاده کنند.
درمقابل نظریه ای که کتابداری راحرفه ای درحال اضمحلال می پندارند ،نظریه  دیگری وجود دارد که برنقش واسطه ای کتابداران تأکید می ورزد واین طور تلقی می کند که کتابداران به عنوان واسطه هایی میان منابع اطلاع رسانی وکاربران به کار خود ادامه خواهند داد.
براساس نظر لنکستر:<درشبکه های انتقال اطلاعا ت یکپارچه آتی ،کتابداران ارزشمندترین منابع انسانی شبکه خواهند بود.معلومات زیاد واطلاع آن ها ازجزئیات محتوای شبکه وتوان آنان دربکارگیری فنون بازیابی که حداکثراطلاعات رااز شبکه استخراج خواهد کرد،نیاز وتقاضای گسترده ای نسبت به خدمات تخصصی آنان خواهدآفرید.
چنانچه کتابداران بخواهند به عنوان واسطه اطلاعاتی بین کاربران ومنابع اطلاع رسانی درمحیطی الکترونیک مانند اینترنت ایفای نقش کنند به مهارت های خاصی نیاز دارند.این مهارت ها رامی توان در7 سطح زیر رده بندی کرد:
1-    شناخت خدمات ومنابع اطلاع رسانی
2-    درک ساختار اطلاعات
3-    تجزیه وتحلیل نیازبه اطلاعات
4-    بازیابی اطلاعات
5-    ارزیابی اطلاعات
6-    مدیریت اطلاعات
7-    کمک به ذخیره دانش
درپی شناخت نیازها ومنابع اینترنتی ،نوبت به بازیابی اطلاعات می رسد. کتابداران وکاربران باید شیوه های بازیابی اطلاعات اینترنتی رابیاموزند.یک راه یادگیری ،آموزش ازطریق اینترنت است. دربرنامه های آموزشی می توان علاوه بر آشنایی باساختار منابع وروش های بازیابی ،به معرفی اینترنت ونحوه بهره گیری ازآن نیزپرداخت.کتابداران متخصص که بااصول سازماندهی منابع آشنایی دارند ،به سرعت می توانند نحوه بازیابی اطلاعات ازمنابع مختلف رافرابگیرند وبه کاربران آموزش دهند.
گذشت زمان ثابت کرده است برخلاف این نظر که باحضور رایانه ها واینترنت ،کتابها بی مصرف می شوند ودنیای پیشرفته نیازی به کتاب ندارد،این رسانه نه تنها امکان دسترسی سریعتر وساده تر رابه کتاب ها وکتابخانه ها به وجود آورده، بلکه خود موضوع بحث هزاران کتاب ونشریه جدید شده است.
اینترنت علی رغم امتیازات فراوان به دلایل زیر تاکنون نتوانسته جانشین کتابخانه ها شود:
 جستجو دروب به منزله جست وجوی سوزن درانبار کاه است. اینترنت همانند یک کتابخانه بزرگ سازماندهی نشده است. هنگام استفاده ازاینترنت هرچند از موتورهای پیشرفته جست وجو هم استفاده کنیم بازهم قادربه جست وجوی همه وب نیستیم . سایت ها اغلب وعده جست وجوی جامع رامی دهند امانمی توانند به این وعده وفاکنند.علاوه براین ،آنچه آنها می یابند گاه نه تنها روزانه وهفتگی بلکه ماهانه نیز روزآمد نمی شود.
 دراینترنت کنترل کیفیت وجودندارد.این درست است که مابه اینترنت نیاز داریم اما دراینترنت علاوه براطلاعات علمی ،پزشکی وتاریخی (درصورت صحت )،اطلاعات غیر معتبر نیز وجوددارد.
 درحالی که درکتابخانه هامنابع بی ارزش به ندرت مجموعه سازی می شوند.(مجموعه سازی عبارت است ازفرآیندها ومسئولیت هایی که طی آن مجموعه یک کتابخانه بر اساس یک طرح وخط مشی معین ازطرق مختلف اعم ازخرید،هدیه ومبادله تهیه می گردد وباانجام فرآیندی ،این مجموعه به صورت پویاحفظ ونگهداری می شود تاامکان دستیابی مراجعه کنندگان به آن فراهم گردد).
 مشکلات خوانندگان کتاب های الکترونیکی رانباید ازیاد برد.مطالعه کتاب های الکترونیکی برای مدت بیش ازیک ربع ساعت عوارضی دارد که کمترین آن خستگی چشم است.
 اینترنت رسانه ای فراگیر است اماکتاب رسانه ای قابل حمل است تحقیقات درباره خرید کتاب الکترونیکی نشان داده است که بیش از80 درصد افراد،خرید کتاب کاغذی ازطریق اینترنت رابه مطالعه آن برروی وب ترجیح می دهند.
 درشرایط حاضر ،دانشگاهی بدون کتابخانه وجودندارد.دانشگاه جدید ایالت مونتری کالیفرنیا چند سال پیش بدون داشتن ساختمان کتابخانه افتتاح شد اما این دانشگاه درطول 2 سال گذشته مجبور به خرید ده ها هزار عنوان کتاب شد ،زیراباکمال شگفتی نتوانست آنچه رامی خواست برروی اینترنت بیابد.

سیرتحول کتابخانه ها :ازسنتی تامجازی دریک نگاه
نوع کتابخانه    ویژگی
کتابخانه سنتی    موجودی به صورت چاپی که هیچ کاررایانه ای روی آن انجام نگرفته است
کتابخانه خودکار    خودکارکردن فعالیت ها ی کتابخانه ،فهرست نویسی ،امانت ،فراهم آوری رایانه ای ،موجود به طور عمده به شکل چاپی باتعدادی محدود منابع
کتابخانه الکترونیکی     فعالیت ها کاملاً خودکار ،شبکه دیسک فشرده ،منابع به دوشکل الکترونیکی ومتعارف است.
کتابخانه مجازی     کتابخانه بدون دیوار باتأمین دستیابی به منابع ،کتابخانه بدون منابع

سابقه تأسیس کتابخانه الکترونیکی درجهان:
ویتن و  می گویند بیش از60 سال پیش ،نویسنده داستان ها ی علمی –تخیلی به نام اچ.جی .ولز مفهوم مغز دنیا رامطرح کرد.اساس وپایه این مغز ،پیش زمینه ذهنی هرشخص دردنیا است وعلاوه برپویایی به طور مداوم ویرایش وتقویت می شود وجایگزین هرتفکر بنیادی درهر نقطه ازدنیا می گردد.
می گوید :هشت سال بعد درجولا ی 1945 وانه واربوش درمقاله ای با عنوان آنگونه که می اندیشیم درباره ماشینی به نام memex مطالبی نوشت . این طرح فرضی گرچه محقق نشد اما پیش بینی شده بود تاهمه مطالب کتاب ها ودیگر مدارک موجود در کتابخانه شخصی هرفرد راذخیره نماید .بوش آغازگر ایده دسترسی آسان وبااشاره انگشت به اطلاعات –ایده ا ی که امروزه کتابخانه الکترونیکی نامیده می شود-بود که با پیشرفت فناوری اطلاعات رشد یافت.
باابداع رایانه ها این مفهوم برپایگا ه ها ی کتابشناختی متمرکز شد.امروزه بازیابی پیوسته ونظام دسترسی همگانی جزء لاینفک کتابخانه ها است .وقتی رایانه ها به شبکه های بزرگ متصل شدند واینترنت شکل گرفت ،این مفهوم دوباره توسعه پیدا کرد وپژوهش ها به سوی ایجاد کتابخانه هایی متشکل ازاطلاعات الکترونیکی که برای هرکاربر درهرنقطه ازدنیا قابل دسترسی باشد معطوف گشت.
درسال 1971 مایکل هارت اولین کتابخانه الکترونیکی رابنیان نهاد.وی دردوران دانشجویی خود دردانشگاه ایلینویز وباهدف دردسترس قراردادن رایگان والکترونیکی هرچه بیشتر کتاب هایی که تاریخ حق مؤلف آن ها به پایان رسیده است ،طرح گوتنبرگ راراه اندازی کرد.این طرح اولین سایت حاوی اطلاعات دراینترنت ونیزاولین کتابخانه الکترونیکی شده جهان بود.طرح گوتنبرگ قدیمی ترین طرحی است که کتاب های الکترونیکی رایگان (اعم ازکتاب های الکترونیکی یامتون الکترونیکی)راتولید وبرروی اینترنت قرارداده است .مجموعه بیش از16000 نسخه ای کتاب های الکترونیکی ارائه شده ودر این طرح راصدها داوطلب تولید کرده اند.بیش تر کتاب ها ی الکترونیکی طرح گوتنبرگ آثار ادبی کهنی هستند که تاریخ حق مؤلف آن ها به پایان رسیدودرایالات متحده در دسترس همگان قراردارند. همه این کتاب ها رامی توان به طور رایگان منتقل کرد وبه منظور استفاده های غیر تجاری دوباره توزیع نمود.
باید گفت که کتابخانه الکترونیکی برای تسهیل دسترسی جامعه به منابع اطلاعاتی ، کتاب ها ،مجلات ، آثار علمی ،فرهنگی واجتماعی موردنیاز ابداع شده اند.به زبان ساده ،کتابخانه الکترونیک درواقع همان کتابخانه معمولی است با این تفاوت که اغلب منابع موجود درآن به قالب رقومی درآمده وازطریق رایانه قابل دسترس هستند.درکتابخانه های پیشرفته الکترونیک ، آحاد جامعه می توانند ازدرون منزل وبرروی رایانه ها ی خود درهرساعت ازشبانه روز به شبکه کتابخانه متصل شوند وبه جست وجوی اطلاعات مورد نیازخود بپردازند.همچنین دراین کتابخانه ها افراد می توانند به اصل الکترونیکی منابع مورد درخواست خود نیز دست یابند ودر صورت لزوم برروی رایانه خود آن ها رامطالعه نمایند.درخواست کتاب ،عودت کتاب رزرو کتابی که درامانت دیگران است وبسیاری ازامور دیگر که در کتابخانه ها ی سنتی نیاز به مراجعه حضوری به کتابخانه دارد .درکتابخانه الکترونیکی به شکلی غیرحضوری واز راه دور انجام می پذیرد.
تاکنون گسترش کتابخانه های الکترونیک سه مرحله راپشت سرگذاشته است .درمرحله رقمی سازی منابع وبه دلیل تازه بودن مفهوم انجام اغلب طرح ها جنبه آزمایشی داشته است .باتوسعه ورشد محیط الکترونیکی ازبرنامه ها وطرح های آزمایشی استانداردها وروش های عملی برای ایجاد کتابخانه الکترونیک حاصل آمدند.دراین دوره به سوی ایجاد کتابخانه ها ی مرتبط وتخصصی که بتوانند نیازهای اطلاعاتی یک یا چند جامعه رابرآورده نماید گرایش حاصل آمد .دراین دوره یک کتابخانه الکترونیکی خوب کتابخانه ای بود که بتواند سطح مناسبی از قابلیت استفاده ،قابلیت دسترسی وشایستگی برای استفاده مناسب رابرای بهره گیران مورد انتظار فراهم آورد.
درمرحله سوم هم زمان باتوسعه محیط الکترونیکی یکپارچگی وقابلیت اعتماد به عنوان معیار اصلی مجموعه سازی درکتابخانه الکترونیک مطرح شد.استانداردها وفناوری های وبی مرزی امکان یکپارچه سازی حجم عظیمی ازمنابع اطلاعاتی مختلف رافراهم می آورند.امروزه نه تنها باید منابع ومجموعه رادربافت کتابخانه بلکه درعناصر سازنده ای درنظر گرفت که براساس آن دیگر افراد می توانند براساس آن ها خدمات رادوباره مورد استفاده قرارداده مجددا درقالبی جدید ارائه نمایند یاخدمات نوینی ایجاد نمایند.

کتابخانه الکترونیک درایران:
اکنون باگذشت بیش ازسه دهه ازطرح گوتنبرگ شاهد رشد روز افزون کتابخانه های الکترونیکی درسراسر جهان هستیم . هریک ازکتابخانه های الکترونیکی ویژگی های خاص ومنحصر به فردی دارند ولی طبق تعاریف ارائه شده از طرف فدراسیون کتابخانه های الکترونیکی این کتابخانه ها باید دارای ویژگی های مشترکی نیز باشند .کتابخانه های الکترونیکی تأسیس شده درایران(که درچند سال اخیر رشد یافته اند)دربرخی موارد به علت محدودیت های زبانی ونرم افزاری ودر مواردی دیگر به علت ناآگاهی بنیانگذاران آن ها ازخصوصیات دقیق کتابخانه های الکترونیکی درقالب سایت هایی بامجموعه ای ازمنابع الکترونیکی شده راه اندازی شده اند وبدون پیش بینی هرگونه امکانات جست وجو یامرور نمایه ،کتابخانه الکترونیکی نام گرفته وبرروی شبکه جهانی وب عرضه شده اند.
اگر درموتور جست وجوی گوگل عبارت نخستین کتابخانه الکترونیکی راجست وجو کنیم موارد بسیارزیادی بازیابی می شود که همه مدعی راه اندازی اولین کتابخانه ها ی الکترونیکی ازسوی افراد مختلف حقیقی وحقوقی هستند.گرچه کتابخانه ها ی الکترونیکی درحوزه های موضوعی خاص ومتفاوتی راه اندازی می شوند وبه این دلیل می توان نخستین بودن آن ها رادر هرحوزه موضوعی خاص توجیه کرد اما بامراجعه به سایت های معرفی شده به عنوان کتابخانه الکترونیکی ومطالعه دقیق قابلیت ها وخصوصیات آن ها متأسفانه به این نتیجه می رسیم که بسیاری ازآنها فقط پایگاه های اطلاعاتی ویا سایت های وبی هستند که امکان دسترسی به برخی منابع رابه صورت تمام متن فراهم آورده اند.هرچند این پایگاه ها یکی از اساسی ترین ویژگی های کتابخانه ها ی الکترونیکی (یعنی جست وجوی متن کامل )رادارا هستند ولی دیگر خصوصیات کتابخانه های الکترونیکی رادربر ندارند.ازجمله این خصوصیات می توان به داشتن دیگر منابع الکترونیکی غیرازنشریات ،داشتن نیروهای متخصص برای انتخاب وسازماندهی منابع دربرداشتن منابع درقالب های مختلف ودرنهایت داشتن منابع فیزیکی درکنار منابع الکترونیکی اشاره کرد.
مشکلات ایجاد کتابخانه های الکترونیکی:
معماری ساختارهای فنی :
برای آماده سازی مواد ومنابع الکترونیک کتابخانه ها باید معماری خود رااصلاح کنند وارتقاء بخشند.
ایجاد مجموعه های الکترونیکی :
ازقبیل تبدیل نسخه های چاپی منابع به شکل الکترونیکی سرمایه گذاری وتهیه منابع مالی مورد نیاز برای رفع کمبود نیروهای متخصص وحرفه ای .
کنترل وبررسی :
مجموعه ها قبل ازتبدیل آن ها به شکل الکترونیکی بایستی کنترل وبررسی گردند.
حق مؤلف: بزرگترین مشکل برسرراه کتابخانه ها ی الکترونیک است.
بااین حال به نظرمی رسد که درآینده نه چندان دور مانعی برای کتابخانه های الکترونیکی ونشر الکترونیکی وجود ندارد.چالش های فنی ،اقتصادی ،اجتماعی وقانونی محدود کننده اند اما برای همیشه مقهور خواهند شد.
رشد کتابخانه ها ی الکترونیکی :
برای رشد کتابخانه های الکترونیکی بایستی فعالیتهای زیرانجام شوند:
الکترونیکی کردن تمام منابع موجود درکتابخانه ارتباط الکترونیکی باکاربران اتصال باشبکه ودسترسی به شبکه ودسترسی به شبکه جهانی وب .
درغرب مهمترین ابتکار درزمینه کتابخانه الکترونیکی دسترسی به نشریات ره صورت تمام متن برروی وب می باشد.بسیاری ازناشرین ازطریق مبادله داده ها ی الکترونیکی باکتابخانه ها سروکار دارند.کتابخانه ها ی سنتی که به عنوان گنجینه های دانش شناخته می شوند اکنون به شکل پایگاه اطلاعاتی در دسترس هستند.اینترنت ووب باعث شده اند که دانش به شکل جهانی درآید وارتباط واتصال با آن به صورت بین المللی برقرار باشد.
کتابخانه های الکترونیکی گسترده خواهند شد وبه صورت تمام متن ازهر مکان ویا هر پایگاهی قابل دسترسی خواهند بود.داده ها ی الکترونیکی کپی می شوند ،لیکن درتمام این تغییرات وترکیبات –که درمورد موادچاپی باسرعت وسهولت انجام نمی گیرد- نتایج درخواستی می توانند باحداکثر سرعت وحداقل هزینه به هرگوشه دنیافرستاده شوند.
اهداف رشد کتابخانه های الکترونیکی :
این اهداف عبارتند از:
•    شناسایی روش های علمی برای غلبه برمشکلاتی که درراه تبدیل کتابخانه های سنتی به الکترونیکی به وجود می آیند
•    شناخت نقش کتابخانه های الکترونیکی برای ایجاد دانش جهانی قابل دسترس
•    بررسی امکانات مشارکت خصوصی برای تأمین منابع مالی وانسانی
•    جست وجوی راه هایی برای ایجاد رشد بدون وقفه کتابخانه های الکترونیکی
چالش های نشرالکترونیک وبی اقبالی نسخه های دیجیتال
ضرورت استانداردسازی نشرالکترونیک:
باظهور کتاب الکترونیک یاebook ،توسعه واقبال آن درمیان مخاطبان ودوستداران کتاب،انقلابی بزرگ درحوزه آموزش واطلاع رسانی در جهان به وجود آمده است . کتاب هایی که قابلیت نسخه های چاپی وسنتی کتاب رابه شکلی دگرگونه دراختیار کاربران ومخاطبان خود قرار می دهند ،قابلیت هایی که روز به روز درسراسر جهان درحال رشد وتوسعه است.
ازمهمترین قابلیت های این نسخه ها می توان به سادگی اجرای آنها وجست وجوی آسان در متن آثار الکترونیک ،ارائه قالب های متفاوت ومتمایز ،انسجام مطالب وداده ها ،ایجاد تغییردر فرمت وفونت اثر،ارتباط های پرلینکی یافرامتنی ودرنهایت قابلیت های افزودن امکانات مولتی مدیا اشاره کرد که کاررابرای کاربران این نسخه ها بسیارسهل وآسان می کند.علاوه براین فضای اندک برای نگهداری وانبارکردن این نسخه ها ،بی نیازی به توزیع وارسال کتاب ،پیشگیری ازمرجوع شدن یا تمام شدن نسخه های چاپی وسنتی کتاب درکنار تسریع وتسهیل بازگشت سرمایه ناشر وکاهش هزینه های چاپ برای اوازدیگر مزایای کتاب های الکترونیک است که ضرورت پرداختن به آن وبهره گیری  از فناوری های روز درحوزه نشر رادرکشورپررنگ تر می کند.
کتاب هایی که برخلاف باورعموم تنها شامل نسخه های دیجیتالی کتاب های مکتوب نمی شوند ،بلکه مجموعه ای ازداده ها واطلاعاتی راشامل می شوند که به صورت متن ، تصویر های اسکن شده ومتحرک ،فایل های صوتی وحتی فیلم وانیمیشن درقالب هایی متنوع نظیر،TEXT،HTML،WORD،PDF در اختیار مخاطب قرارمی گیرد.
دکترداریوش مطلبی ،معاون اطلاعات وفناوری موسسه خانه کتاب،دراین باره می گوید:<<کتاب الکترونیک ،ویرایش الکترونیکی ازکتاب است که هرشخصی می تواند آن راروی رایانه ، لپ تاپ یاابزارهایی که اصطلاحاً کتابخوان نامیده می شوند ،مطالعه کند.
مهمترین ویژگی کتاب های الکترونیک دسترسی آسان به این کتاب هاست .مخاطب برای دسترسی به این کتاب ها محدودیت زمانی ومکانی ندارد وبه راحتی می تواند درهرموقعیتی ،درصورت دسترسی به شبکه اینترنت به نسخه های الکترونیک دسترسی داشته باشد.اگرچه نمی توان منکرلذت دردست گرفتن کتاب ها ونسخه های چاپی ولمس صفحات آن شد اماقابلیت های نسخه های الکترونیک اعم ازامکان جست وجوی پیشرفته درمتن کتاب ،به اشتراک گذاری سریع و ساده کتاب ،بازیابی آخرین برگ ازکتاب استفاده شده ،علامت گذاری بخش های مورد توجه مخاطب ،حاشیه نویسی وامکان ترجمه بخشی ازکتاب با کمک امکانات پیشرفته موجود دراین نسخه ها،روزآمد سازی الکترونیک ،شخصی سازی کتاب ازطریق تغییر مشخصات ظاهری آن ،برداشت متن ،افزودن موسیقی پس زمینه به متن ،امکان انتقال به منابع استناد شده درمتن و…ازجمله ویژگی هایی است که به راحتی نمی توان ازکنار آن گذشت.اگرچه برخی ازاین قابلیت هانظیر حاشیه نویسی ،نشانه گذاری باچوب الف وحتی جست وجو از طریق نمایه های موضوعی درکتاب های چاپی هم وجود دارد اما این قابلیت ها به شکل پیشرفته تر وجامع تری درنسخه های الکترونیکی دراختیار مخاطب قرارمی گیرد.>>
اگرچه باجست وجوومرور وبسایت ها وپایگاه های مجازی کتاب دراینترنت به نظر می رسد این قابلیت ها درنسخه ها وکتاب های الکترونیکی که درحال حاضر ازطریق پایگاه ها ووبسایت های گوناگون مراکز دولتی وغیردولتی دراختیار کاربران قرارمی گیرد ،وجودندارد ودرمقایسه با استانداردهای موجود برای کتاب های الکترونیک درجهان بسیار متفاوت است وبرای رسیدن به آن راه طول ودرازی درپیش دارد.
مطلبی بااشاره به این مطلب که درسال های اخیر تبدیل محتوای دیجیتالی درکشور توسط مراکز گوناگونی مانند کتابخانه ملی ،کتابخانه مجلس ،پژوهشگاه علوم انسانی ،کتابخانه دیجیتال علوم انسانی شهر تهران ،وبسیاری ازدانشگاه های کشور وبرخی ازکتابخانه ومراکزاطلاع رسانی بزرگ درحال اجراست،می گوید : این مراکز اگرچه تولید محتوای الکترونیکی رادر برنامه خوددارند اما آثاری که دراین حوزه تولید می کنند تمام متن نیستند واستانداردهای لازم راندارند .غالب این مراکز نسخه های اسکن شده کتاب ها رادراختیار مخاطبانشان قرارمی دهند که همان محدودیت های نسخه های چاپی برای آنها هم وجود دارد ونمی توان جستجوی درون متنی درآنها انجام داد، بخش هایی ازکتاب راانتخاب کرد وخواند ،نمی توان یادداشت برداری یاحاشیه نگاری کرد .تنها امکانی که این نسخه ها دارند این است که ازطریق اینترنت می توان به آنها دسترسی پیدا کرد.درحالی که باتوجه به تغییراتی که امروزه دردنیا درحوزه نشرالکترونیک می شود ودرعین حال باهزینه های بالای چاپ کتاب ومحدودیت هایی که دراین زمینه درکشور وجود دارد می توان زمینه های گسترده تری رابرای توسعه کتاب های الکترونیکی فراهم کرد.
نبود زیرساخت ها حلقه مفقود چاپ الکترونیک :
معاون اطلاعات فناوری موسسه خانه کتاب درادامه بااشاره به سایت ها وپایگاه های مجازی کتاب که دراینترنت فعالیت می کنند وبایک جست وجوی ساده دردسترس هستند ، می گوید :« درحال حاضر سایت ها وپایگاه هایی مانند آی کتاب ، پکتاو…هستند که عمده فعالیتشان فروش کتابهای چاپی است .این پایگاه ها هرچه دامنه فعالیتشان گسترده تر وهدفمند تر باشد می توانند منفعت بیشتری به حوزه نشر وافرادی که دراین حوزه فعالیت می کنند برسانند. امادرکنار این وبسایت ها ، پایگاه های مجاز ی کتاب هم وجود دارد که کتابهای منتشر شده قدیمی که شامل قانون کپی رایت نمی شوند وبرخی ازکتابهای جدید رابه شکل اسکن شده PDF وحتی فایل صوتی به صورت رایگان ویابادریافت هزینه به مخاطبان ارائه شده توسط آنها نیز ازاستانداردهای لازم نشر الکترونیک بی بهره است»
این درحالی است که درسال های اخیر به رغم فرهنگ سازی واطلاع رسانی درزمینه عرضه وفروش نسخه های الکترونیک درنمایشگاه ها وفروشگاه های کتاب وانتشار نسخه الکترونیک بخشی ازکتاب های چاپی ناشران ، نسخه های الکترونیکی کتاب توجه مخاطبان ودوستداران کتاب رابه خود جلب نکرده است چراکه به نظر می رسد مخاطب کتاب ترجیح می دهد به جای مطالعه نسخه PDF یااسکن شده کتاب برصفحه مانیتور ویاتبلت بدون هیچ امکانات وفناوری جدید ، نسخه چاپی کتاب رابه دست بگیرد وصرف نظر ازآنکه هزینه خرید یک نسخه الکترونیک یک چهارم هزینه خرید یک کتاب چاپی است ، خودراازلذت مطالعه کتاب چاپی محروم نکندواین یکی ازبزرگترین نشانه ها برای فراهم نبودن زیرساخت های استفاده ازکتاب ها ونسخه های الکترونیک ومهجورماندن صنعت نشر الکترونیکی درکشور است.
برای آنکه صنعت نشر الکترونیک بتواند به شکلی حرفه ای به فعالیت بپردازد نیاز به هماهنگی گسترده ومنسجم میان ناشران ،انجمن نویسندگان ،انجمن تصویرگران ،ناشران خصوصی ، شورای کتاب کودک ودیگر نهادهای مدنی است. متأسفانه هنوز این تفکر میان ناشران وبرخی ازدست اندرکاران این حوزه جانیفتاده که کتاب های الکترونیکی رانباید رغیبی برای کتاب های چاپی وسنتی دانست وباید نگاه تعاملی دراین حوزه راجایگزین نگاه تقابلی کرد.
حفاظت ازحقوق ناشر ومؤلف:
صرف نظرازمشکلاتب نظیر کندی سرعت اینترنت واختلال گاه وبی گاه این شبکه ودر عین حال مهیا نبودن ابزارهای متنوع مطالعات الکترونیکی درکشور درمقایسه باابزارهای به روز وپیشرفته ای که امروزه درجهان برای این منظور وجود دارد ،بحث حقوق مؤلف وناشر نیزازجمله دلمشغولی های ناشران وپدیدآورندگان آثار درحوزه نشرالکترونیک است.همانطور که اشاره شد بسیاری ازپایگاه های مجازی کتاب اقدام به عرضه رایگان ویافروش نسخه های اسکن شده ازآثار قدیمی وحتی جدید می کنند واین مسئله موجب نگرانی برخی ازاهالی نشر وقلم است.ضمن آنکه باتوجه به رشد سریع فناوری وتکنولوژی امکان کپی برداری ازنسخه های استاندارد الکترونیکی کتاب نیزمحتمل است .
دکتر مطلبی بااشاره به این مطلب که درحال حاضر الزام های قوی وقانونی برای پیشگیری ازکپی برداری وسوء استفاده الکترونیکی ازکتاب های نشر الکترونیک نداریم ،می گوید:
حفاظت ازحقوق ناشروپدید آورنده یکی ازموضوعات جدی ومهم است که موازی بااستانداردسازی کتاب های منتشر شده درنشرالکترونیک باید به آن پرداخته شود.چرا که اساساً دردنیای امروز کپی برداری ازنسخه های الکترونیک بسیار ساده تر ازکپی برداری ازیک اثرچاپی چه بسا ازهزینه تمام شده آن اثربیشترشود؛درحالی که کپی برداری نسخه های الکترونیکی تقریباًهیچ هزینه ای ندارد.بااین وجود ماامیدواریم که باارائه طرحی که وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی ودادگستری دردستور کارخود دارند بتوانیم ازسوء استفاده های این چنینی پیشگیری کنیم .
متأسفانه مسائل حقوقی میان ناشران ومؤلف درقراردادها ابهاماتی دارد.به عنوان مثال درقرارداد میان ناشر ونویسنده اصلاًبه موضوع بهره گیری الکترونیکی ازاثراشاره نشده واگرکسی بخواهد کتابی رابه صورت ebook  منتشرکند نمی داند باید سراغ نویسنده برود یاناشر.بنابراین دراین زمینه هنوز مبنای حقوقی مشخصی تعریف نشده وهنوز چگونگی حق مالکیت نویسنده ،مترجم ،تصویرگر وناشردراین زمینه نیز به روشنی مشخص نشده است.
زير نظر استاد مهدي ياراحمدي خراساني

منابــــــــــــــــــــــــــــــع:
کتابخانه الکترونیکی (دکتر غلامرضا مؤمن زاده)
کتابخانه دیجیتالی (فاطمه نبوی)
آینده دیجیتالی کتابخانه ها(ماریلین دیگان – عباس گیلوری)
نشریه کتاب هفته (آستان قدس رضوی)
مقالات اینترنتی
و
……….