نویسنده: سید مرتضی حسینی شاندیز
به باور صاحب نظران برنامه های توسعه ملی و محلی بدون مشارکت مردمی (توسعه از پایین) موفقیت آمیز نخواهند شد. در سال های اخیر اهمیت بررسی سازمان های غیر دولتی و نقشی که در توسعه ایفا می کنند جای خود را در محافل اجرایی و دانشگاهی باز کرده است. سازمان های غیردولتی شکل هاییداوطلبانه از افراد جامعه هستند که سعی کرده اند بخشی از وظایف دولت را در امور جامعه انجام دهند. البته مشارکت مردمی به شکل سنتی و غیر رسمی در کشور ما از قدمتی طولانی برخور دار است، اما آنچه در اینجا مورد توجه است شکل رسمی و قانونی سازمان های غیر دولتی و تبیین جایگاه آنها در فرآیند های خط مشی گذاری عمومی و برنامه ریزی های توسعه می باشد…
به باور صاحب نظران برنامه های توسعه ملی و محلی بدون مشارکت مردمی (توسعه از پایین) موفقیت آمیز نخواهند شد. در سال های اخیر اهمیت بررسی سازمان های غیر دولتی و نقشی که در توسعه ایفا می کنند جای خود را در محافل اجرایی و دانشگاهی باز کرده است. سازمان های غیردولتی شکل هایی داوطلبانه از افراد جامعه هستند که سعی کرده اند بخشی از وظایف دولت را در امور جامعه انجام دهند. البته مشارکت مردمی به شکل سنتی و غیر رسمی در کشور ما از قدمتی طولانی برخور دار است، اما آنچه در اینجا مورد توجه است شکل رسمی و قانونی سازمان های غیر دولتی و تبیین جایگاه آنها در فرآیند های خط مشی گذاری عمومی و برنامه ریزی های توسعه می باشد.
سازمان های غیر دولتی در نیمه دوم قرن بیستم به طور فزآینده ای در همه نقاط جهان گسترش یافته اند، این سازمان ها با احساس مسئولیت نسبت به مشکلات جامعه خویش تلاش کرده اند در زمینه هایی همچون امور خیریه، کمک های انسان دوستانه، آسیب های اجتماعی، دفاع از حقوق کودکان و زنان، حقوق بشر و محیط زیست و فعالیت های بهبود و توسعه به همراه دولت ها حرکت کنند و تسهیل کننده فرآیندهای تحول اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اداری، حقوقی، قانونی و غیره در سطوح گروه ها و نهادها و افراد جامعه باشند.
نکته اصلی در زمینه سازمان های دولتی و غیر دولتی این است که اغلب این دو نوع سازمان متضاد همدیگر فرض می شوند در حالی که در حقیقت این دو مکمل یکدیگر هستند، سازمانهای غیر دولتی می توانند به عنوان تکمیل کننده فعالیت های بخش دولتی نقش موثری در اجرای برنامه های توسعه ملی ومنطقه ای ایفا کنند. سازمان های غیر دولتی به منزله واحدهای بسیج کننده محلی از قدرت عمل بالایی در مناطق برخوردارند، آنها می توانند مشارکت مردمان محلی را جلب و گروه های داوطلب را برای عملی کردن اهداف توسعه، سازماندهی کنند. سازمان های غیردولتی می توانند کمبودها و نیازهای منطقه را به درستی تشخیص داده و خود را به آسانی با شرایط و موقعیت محلی تطبیق دهند و باعث سرعت در تحقق برنامه های توسعه گردند. این سازمان ها همچنین کوشیده اند تا میان سازمان های مختلف جامعه نوعی هم افزایی و اتحاد و اتفاق ایجاد کنند و روحیه مشارکت جمعی را در یبن سازمان ها بهبود بخشند. برخی از این سازمان ها با گسترش فعالیت های خود به صحنه های یبن المللی فصل جدیدی در تاریخ روابط بین الملل گشوده اند. در بعضی موارد این سازمان ها جایگاه رفیع و مقبولی در چشم بازیگران جهانی یافته اند. این گونه نهادها تاثیر به سزایی در فرآیند تصمیم گیری کلان جوامع بشری داشته اند، کنفرانس “زمین” در ریو فعالیت بیش از یک هزار سازمان غیر دولتی را در سطح جهان به نمایش گذاشت، این سازمان ها نقش مهمی در تدوین بیانیه ریو ایفا کرده اند و بعد از این کنفرانس نیز نقش کلیدی در تشکیل نهادهایی مانند کمیسیون توسعه پایدار بازی کرده اند.
سازمان های غیردولتی تشکل های خودجوش و مردمی هستند که تحت هدف، انگیزه یا کاربرد خاصی از سوی گروهی مستقل از دولت و اجزای آن به وجود آمده و برای توسعه، پیشبرد و بهینه سازی وجودی خود (در چارچوب قوانین موضوعه کشورها) فعالیت می کنند. این سازمان ها با عرضه توانایی ها و دستاوردهای تحقیقاتی خود به بخش دولتی متبوعشان و یا مشارکت گروهی و دسته جمعی در اجرای طرح های دولتی در محدوده فعالیت های خود کمک موثری به پیشرفت و ثمردهی این طرح ها می نمایند.
لستر سالامون شش ویژگی رابرای یک سازمان غیردولتی ضروری می داند.این ویژگی ها عبارتند از:
1. به صورت رسمی شکل گرفته باشد.
2. غیردولتی باشد.
3. بدون سود باشد.
4. مستقل باشد.
5. داوطلبانه باشد.
6. فعالیت آن با رویکرد به منافع همگانی باشد.
تا اواخر دهه 1970 سازمان های غیردولتی ارتباط چندانی با امور مربوط به توسعه نداشتند، سازمان های غیردولتی بازیگرانی تلقی می شدند که در زمنیه امور رفاهی و مسائل اضطراری تخصص داشتند و خدماتی عرضه می کردند. از دهه 1980 به بعد تغییرات زیادی در اندازه و اهمیت سازمان های غیر دولتی به وجود آمد و در این زمان بود که این سازمان ها از نظر اقدامات و مباحث توسعه ای نقش محوری یافتند. در حقیقت صاحب نظران اعتقاد دارند که سازمان های غیر دولتی نشانه ای از یک گزینه توسعه هستند و احتمال دستیابی به توسعه را در مقایسه با گذشته افزایش داده اند.
سازمان های غیردولتی در تمام سطوح محلی، ملی و بین المللی موفقیت آمیز بودن عملیات خود را نشان داده اند. سازمان های غیردولتی با مرتبط ساختن اقدامات خود در سطح محله و منطقه با اقدامات و فعالیت های ملی کشوری و فرامرزی می توانند خود را با نهادهای بزرگتر پیوند دهند و در این ارتباط علاوه بر حفظ منافع و حقوق محلی و منطقه ای بر تصمیمات و سیاست های کلی جامعه و کشور و به تبع آن سیاست های جهانی اثر بگذارند و تخصیص منابع خود را بهینه سازند. سازمان های غیردولتی با استقرار در محله ها و مناطق موجب توسعه و رشد یافتگی اجتماعی و سیاسی مردمان محل می گردند، افزون بر این افراد منطقه با عضویت در این گونه سازمان ها از شیوه ها و روش های مشارکت در امور آگاه می شوند و نوعی تمرین مشارکت را انجام می دهند که آنان را به اعضای فعال جامعه تبدیل می کند.این مشارکت همچنین در تقویت احساس مسئولیت افراد جامعه نسبت به سرنوشت محله، منطقه و کشور موثر است. سازمان های غیردولتی معمولا آشنایی بیشتری با مردم و شرایط محلی دارند و از انعطاف پذیری بیشتری در روش های تصمیم گیری داخلی برخوردارند. این سازمان ها همچنین در جلب نظر افراد مشمول برنامه و ترغیب آنها به مشارکت موفق تر عمل می کنند.
سازمان های غیر دولتی طی سال های اخیر رشد نسبتا خوبی در ایران داشته اند، هم چنین در این سال ها حضور تحصیل کردگان و جوانان در سازمان های غیردولتی قابل توجه است، با این حال آنها از نظر کارکرد و ایفای نقش در فرآیند توسعه با مشکلات جدی مواجه بوده اند. مرور برنامه های میان مدت توسعه نشان می دهد که سازمان های غیردولتی کارکرد بسیار ضعیفی داشته اند و نتوانسته اند نقش موثری در تحقق اهداف توسعه ایفا کنند.عمده ترین مشکلی که در کشور ما بر سر راه سازمان های غیردولتی وجود دارد، ضعف ادبیات این بخش و نبود فرهنگ و الگویی جامع برای سازمان های غیر دولتی در کنار سایر بخش های جامعه می باشد.
مراجع:
سعیدی، محمد رضا.(1382 ). مشارکت سازمان های غیردولتی در برنامه های میان مدت توسعه در ایران.نامه پژوهش فرهنگی.شماره 6. 150-129.
سلطانی عربشاهی، سیمین.(1383). مدیریت توسعه. تهران : انتشارات استادی.
محمدی ، محمد.( 1383). سازمان های غیردولتی(NGOs): تعاریف و طبقه بندی ها. فصلنامه مطالعات مدیریت. شماره 42-41. 263-247.
به باور صاحب نظران برنامه های توسعه ملی و محلی بدون مشارکت مردمی (توسعه از پایین) موفقیت آمیز نخواهند شد. در سال های اخیر اهمیت بررسی سازمان های غیر دولتی و نقشی که در توسعه ایفا می کنند جای خود را در محافل اجرایی و دانشگاهی باز کرده است. سازمان های غیردولتی شکل هایی داوطلبانه از افراد جامعه هستند که سعی کرده اند بخشی از وظایف دولت را در امور جامعه انجام دهند. البته مشارکت مردمی به شکل سنتی و غیر رسمی در کشور ما از قدمتی طولانی برخور دار است، اما آنچه در اینجا مورد توجه است شکل رسمی و قانونی سازمان های غیر دولتی و تبیین جایگاه آنها در فرآیند های خط مشی گذاری عمومی و برنامه ریزی های توسعه می باشد.
سازمان های غیر دولتی در نیمه دوم قرن بیستم به طور فزآینده ای در همه نقاط جهان گسترش یافته اند، این سازمان ها با احساس مسئولیت نسبت به مشکلات جامعه خویش تلاش کرده اند در زمینه هایی همچون امور خیریه، کمک های انسان دوستانه، آسیب های اجتماعی، دفاع از حقوق کودکان و زنان، حقوق بشر و محیط زیست و فعالیت های بهبود و توسعه به همراه دولت ها حرکت کنند و تسهیل کننده فرآیندهای تحول اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اداری، حقوقی، قانونی و غیره در سطوح گروه ها و نهادها و افراد جامعه باشند.
نکته اصلی در زمینه سازمان های دولتی و غیر دولتی این است که اغلب این دو نوع سازمان متضاد همدیگر فرض می شوند در حالی که در حقیقت این دو مکمل یکدیگر هستند، سازمانهای غیر دولتی می توانند به عنوان تکمیل کننده فعالیت های بخش دولتی نقش موثری در اجرای برنامه های توسعه ملی ومنطقه ای ایفا کنند. سازمان های غیر دولتی به منزله واحدهای بسیج کننده محلی از قدرت عمل بالایی در مناطق برخوردارند، آنها می توانند مشارکت مردمان محلی را جلب و گروه های داوطلب را برای عملی کردن اهداف توسعه، سازماندهی کنند. سازمان های غیردولتی می توانند کمبودها و نیازهای منطقه را به درستی تشخیص داده و خود را به آسانی با شرایط و موقعیت محلی تطبیق دهند و باعث سرعت در تحقق برنامه های توسعه گردند. این سازمان ها همچنین کوشیده اند تا میان سازمان های مختلف جامعه نوعی هم افزایی و اتحاد و اتفاق ایجاد کنند و روحیه مشارکت جمعی را در یبن سازمان ها بهبود بخشند. برخی از این سازمان ها با گسترش فعالیت های خود به صحنه های یبن المللی فصل جدیدی در تاریخ روابط بین الملل گشوده اند. در بعضی موارد این سازمان ها جایگاه رفیع و مقبولی در چشم بازیگران جهانی یافته اند. این گونه نهادها تاثیر به سزایی در فرآیند تصمیم گیری کلان جوامع بشری داشته اند، کنفرانس “زمین” در ریو فعالیت بیش از یک هزار سازمان غیر دولتی را در سطح جهان به نمایش گذاشت، این سازمان ها نقش مهمی در تدوین بیانیه ریو ایفا کرده اند و بعد از این کنفرانس نیز نقش کلیدی در تشکیل نهادهایی مانند کمیسیون توسعه پایدار بازی کرده اند.
سازمان های غیردولتی تشکل های خودجوش و مردمی هستند که تحت هدف، انگیزه یا کاربرد خاصی از سوی گروهی مستقل از دولت و اجزای آن به وجود آمده و برای توسعه، پیشبرد و بهینه سازی وجودی خود (در چارچوب قوانین موضوعه کشورها) فعالیت می کنند. این سازمان ها با عرضه توانایی ها و دستاوردهای تحقیقاتی خود به بخش دولتی متبوعشان و یا مشارکت گروهی و دسته جمعی در اجرای طرح های دولتی در محدوده فعالیت های خود کمک موثری به پیشرفت و ثمردهی این طرح ها می نمایند.
لستر سالامون شش ویژگی رابرای یک سازمان غیردولتی ضروری می داند.این ویژگی ها عبارتند از:
1. به صورت رسمی شکل گرفته باشد.
2. غیردولتی باشد.
3. بدون سود باشد.
4. مستقل باشد.
5. داوطلبانه باشد.
6. فعالیت آن با رویکرد به منافع همگانی باشد.
تا اواخر دهه 1970 سازمان های غیردولتی ارتباط چندانی با امور مربوط به توسعه نداشتند، سازمان های غیردولتی بازیگرانی تلقی می شدند که در زمنیه امور رفاهی و مسائل اضطراری تخصص داشتند و خدماتی عرضه می کردند. از دهه 1980 به بعد تغییرات زیادی در اندازه و اهمیت سازمان های غیر دولتی به وجود آمد و در این زمان بود که این سازمان ها از نظر اقدامات و مباحث توسعه ای نقش محوری یافتند. در حقیقت صاحب نظران اعتقاد دارند که سازمان های غیر دولتی نشانه ای از یک گزینه توسعه هستند و احتمال دستیابی به توسعه را در مقایسه با گذشته افزایش داده اند.
سازمان های غیردولتی در تمام سطوح محلی، ملی و بین المللی موفقیت آمیز بودن عملیات خود را نشان داده اند. سازمان های غیردولتی با مرتبط ساختن اقدامات خود در سطح محله و منطقه با اقدامات و فعالیت های ملی کشوری و فرامرزی می توانند خود را با نهادهای بزرگتر پیوند دهند و در این ارتباط علاوه بر حفظ منافع و حقوق محلی و منطقه ای بر تصمیمات و سیاست های کلی جامعه و کشور و به تبع آن سیاست های جهانی اثر بگذارند و تخصیص منابع خود را بهینه سازند. سازمان های غیردولتی با استقرار در محله ها و مناطق موجب توسعه و رشد یافتگی اجتماعی و سیاسی مردمان محل می گردند، افزون بر این افراد منطقه با عضویت در این گونه سازمان ها از شیوه ها و روش های مشارکت در امور آگاه می شوند و نوعی تمرین مشارکت را انجام می دهند که آنان را به اعضای فعال جامعه تبدیل می کند.این مشارکت همچنین در تقویت احساس مسئولیت افراد جامعه نسبت به سرنوشت محله، منطقه و کشور موثر است. سازمان های غیردولتی معمولا آشنایی بیشتری با مردم و شرایط محلی دارند و از انعطاف پذیری بیشتری در روش های تصمیم گیری داخلی برخوردارند. این سازمان ها همچنین در جلب نظر افراد مشمول برنامه و ترغیب آنها به مشارکت موفق تر عمل می کنند.
سازمان های غیر دولتی طی سال های اخیر رشد نسبتا خوبی در ایران داشته اند، هم چنین در این سال ها حضور تحصیل کردگان و جوانان در سازمان های غیردولتی قابل توجه است، با این حال آنها از نظر کارکرد و ایفای نقش در فرآیند توسعه با مشکلات جدی مواجه بوده اند. مرور برنامه های میان مدت توسعه نشان می دهد که سازمان های غیردولتی کارکرد بسیار ضعیفی داشته اند و نتوانسته اند نقش موثری در تحقق اهداف توسعه ایفا کنند.عمده ترین مشکلی که در کشور ما بر سر راه سازمان های غیردولتی وجود دارد، ضعف ادبیات این بخش و نبود فرهنگ و الگویی جامع برای سازمان های غیر دولتی در کنار سایر بخش های جامعه می باشد.
مراجع:
سعیدی، محمد رضا.(1382 ). مشارکت سازمان های غیردولتی در برنامه های میان مدت توسعه در ایران.نامه پژوهش فرهنگی.شماره 6. 150-129.
سلطانی عربشاهی، سیمین.(1383). مدیریت توسعه. تهران : انتشارات استادی.
محمدی ، محمد.( 1383). سازمان های غیردولتی(NGOs): تعاریف و طبقه بندی ها. فصلنامه مطالعات مدیریت. شماره 42-41. 263-247.
http://iranproblems.persianblog.ir/post/14
