منبع: کمیته ملی طبیعت گردی
چکیده سند ملی توسعه و مدیریت طبیعت گردی ایران: مقدمه:
دستيابي به موفقيت در مديريت و توسعه طبيعت گردي، در گرو برنامه‌ريزي مناسب و هدفمند است. مكان‌هايي كه در آن طبيعت گردي ، بدون سياست‌گذاري مؤثر و برنامه‌ريزي منطقي، توسعه مي‌يابد اغلب دچار مشكلات اجتماعي و محيطي مي‌شوند. چنين پيامدهايي براي ساكنان، زيان‌آور و براي بسياري از طبيعت گردان ناخوشايند است. اين موضوع به ويژه در صنعت طبيعت گردي که با منابع طبيعي ، محيط زيست و جوامع محلي ارتباط تنگاتنگي دارد ، از اهميت بيشتری برخوردار است .در این راستا نظر به جایگاه گردشگری طبیعی در اسناد بالادستی توسعه ملی، كميته ملي طبيعت‌گردي موظف گرديد با سياست‌گذاري و هماهنگي در زمينه توسعه طبيعت‌گردي و تسهيل و هدايت فعاليتها، زمينه اجرايي‌شدن آن را فراهم آورد. بدين منظور تدوين سند ملي توسعه و مديريت طبيعت‌گردي با ملاحظه اسناد بالادستي توسعه ملي در دستور كار قرار گرفت..
کلیات
سند ملی طبیعت گردی به عنوان مرجع ملي و با رعايت ضروريات مشروحه زير تنظيم گرديده است :
توجه و حفظ اصالت‌ها و ارزش‌ها؛
تعامل سازنده فرهنگي و مؤثر با جهان؛
توسعه منابع انساني- اقتصادي و اجتماع
حفظ پايداري محيط‌زيست و منابع طبيعی کشور؛
بهبود شاخص هاي برخورداري و نيز رشد و توسعه پايدار اقتصاد جوامع محلي؛
بهبود توزيع درآمد ، افزايش سهم درآمد سرانه ، کار آفريني و اشتغال زايي؛
كاهش نرخ بيكاري و فقرزدايي؛
زمينه‌ساز ايجاد تعادل‌هاي منطقه‌اي.
روش کار
در این بررسی از اسناد بالادستی از جمله برنامه چشم انداز توسعه ملی برای افق 2025، قوانین برنامه های توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کشور، قانون سازمان میراث فرهنگی- گردشگری و صنایع دستی، قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، قوانین حاکم بر منابع جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، برنامه فرابخشی تنوع زیستی، مصوبات مرتبط هیأت دولت ، برنامه جامع مدیریت و توسعه گردشگری کشور، طرح آمايش سرزمين، اسناد ملي توسعه استان ها و… استفاده شده ونیز از تجارب کشورهای مختلف و نیز از احکام حقوقی و کنوانسیون های بین المللی بهره برداری گردیده است.
مراحل کار شامل:
جهت تدوین سند، برنامه ریزیهای جدی از سوی کمیته ملی طبیعت گردی با تدوین شرح خدمات موضوع آغاز گشته و در نهایت فرآیند انجام کار در دو مرحله کلی که هر مرحله شامل بخشهای متفاوت می باشد، به شرح زیر تدوین گردید:
مرحله اول: تدوین سند ملی
1. تحلیل وضعیت موجود طبیعت گردی درکشوروارائه چارچوب برای اقدامات آتی
2. تدوین ضوابط و معیارهای طراحی فعالیتهای گردشگری طبیعی
3. تدوین برنامه توسعه منابع انسانی در طبیعت گردی
4. تدوین استراتژی ارتقاءظرفیت بخش دولتی،خصوصی ومردمی درطبیعتگردی
5. تدوین استراتژی بازاریابی و تبلیغات طبیعت گردی
6. تدوین استراتژی ترویج و اشاعه فرهنگ طبیعت گردی
7. برآورد هزینه های توسعه طبیعت گردی در کشور
8. تهیه خلاصه سند ملی طبیعت گردی و ملحقات آن
مرحله دوم: تدوین برنامه توسعه طبیعت گردی در سطوح مختلف
1. تدوین برنامه جامع توسعه طبیعت گردی در هر یک از سطوح منتخب سرزمین، محور، لکه و قطب های گردشگری طبیعی با توجه به اولویت برنامه ای در مرحله پیشتاز و کوتاه مدت در مقیاس 1:50000
2. تدوین طرح تفصیلی لکه ها و زیر محورهای منتخب گردشگری طبیعی تا مرحله اول (پیشتاز و کوتاه مدت) در مقیاس 1:10000
3. تدوین طرح توسعه مناطق و یژه طبیعت گردی کشور و ارائه طرح اجرایی برای حداقل 20 منطقه نمونه طبیعت گردی در اکوسیستمهای مختلف با مقیاس کمتر از 1:500
امكانات و قابليت‌های طبیعت گردی در ایران
ايران از جهت سيماي طبيعي، چهرة جغرافيايي، تنوع آب و هوایی، موقعیت ژئوپلیتیک، تنوع زيستي و توانمندي‌ها گوناگون ديگر، سرشار از جاذبه‌ها و منابع خدادادي است. وجود پنج ناحيه رويشي گياهي همراه با تنوع آب و هوايي شامل: ناحيه رويشي خزري، ناحيه رويشي خليجي و عماني، ناحيه رويشي زاگرس، ناحيه رويشي ايراني و توراني و ناحيه رويشي ارسباران، وجود چشم‌اندازها و ويژگي‌هاي طبيعي منحصر به فرد نظير سلسله كوه‌هاي البرز، زاگرس، سهند، سبلان، بارز، تفتان، بينالود، اشترانكوه، بزمان و قله‌هاي زيباي دماوند، دنا با بیش از 30 قله مرتفع تر از بلندترین قله های اروپا و آمریکا، 205 مورد ارتفاعات بالای 3500متر و… ، دره‌ها، بيشه‌زارها، آتشفشان‌ها، وجود چند صد پارك طبيعي و دست‌كاشت، حوزه‌هاي آبخيز، 50 درياچه در داخل كشور، يخچال‌هاي طبيعي، گِل فشان ها، گنبدهاي نمكي و نمكزارها، 1880 كيلومتر نوار ساحلي خليج‌فارس، 630 كيلومتر نوار ساحلي درياي‌خزر، بیش از 7/12 میلیون هکتار منطقه حفاظت شده، پديده‌هاي طبيعي، پهنه‌هاي آب جذاب و ممتاز داخلي، تالاب‌ها، سراب‌ها، چشمه‌هاي پرآب، آب‌هاي معدني، غارها، آبشارها، دشت‌ها و كويرها، جزاير، حيات‌وحش و مجموعه‌ي اعجاب‌آوري از پستانداران، پوشش گياهي چشمگير و كم‌نظير با بیش از هشت هزار گونه، به همراه شيوة زيست سنتي كوچندگي و جوامع عشايري، اقوام و گروه‌هاي اجتماعي متعدد (فارس، ترك، كرد، لر، عرب، تركمن، بلوچ، ارامنه و..)، وجود مراکز مذهبی متعدد برای ادیان مختلف، ورزش‌هايي چون شكار قوچ مارال و ساير حيوانات وحشي، نيروي انساني تحصيل کرده، جوان ، هوشمند و فراوان،ا پايين بودن قيمت نسبي كالاها و خدمات در كنار تمدني كهن و تاريخی( با بيش از 1100 مكان تاريخي تحت حمايت، 90 موزه، يك و نيم ميليون شئ تاريخي و 6 اثر ثبت شده جهاني)، مجموعه‌اي از توانمندي‌هاي شگفت‌انگيز را رقم مي‌زنند. بدون ترديد اين همه منابع و جاذبه‌هاي گوناگون در آينده از مقاصد اصلي طبيعت‌گردان خواهد بود.
در این راستا 2000 گردشگاه طبیعی در مرحله اول شناسایی و به شرح جدول زیر طبقه بندی شده اند:
چشم انداز
بر اساس این سند، طبيعت گردي در ايران در افق چشم انداز(1404)، چنين ويژگي هايي خواهد داشت :
1- دست يافته به يکي از قطب هاي طبيعت گردي در جهان و قطب مهم طبيعت گردي در منطقه .
2- بهره مند از محيط زيست مطلوب ، ظرفيت هاي طبيعي شناسايي شده ، معرفي شده و سامان‌يافته.
3- جامعه‌اي برخوردار از تعاملات فرهنگي سازنده و ارتباطات بين المللي موثر .
4- جامعه‌اي شاداب با نشاط اجتماعي و سلامت رواني و ارزش هاي فرهنگي احياء شده و پويا و همچنين جوامع محلي فعال ، توانمند، مسئوليت پذير و با مشارکت همه جانبه در مديريت طبيعت گردي.
5- صنعت طبيعت گردي نو انديش ، کار آفرين ، رقابت پذير و برخوردار از استانداردهاي مطلوب .
6- صنعت طبيعت گردي برخوردار از منابع انساني دانش پايه ، فعالان و ذينفعان آموزش يافته .
7- صنعت طبيعت گردي برخوردار از بازارهاي مطلوب و ساماندهي شده با ايفاي سهم موثر در اقتصاد ملي.
اهداف
هدف های توسعه و مديريت طبيعت گردی در کشور عبارتند از :
– مديريت بهينه زيست محيطي ظرفيت‌هاي طبيعت‌گردي.
– توسعه تعامل سازنده انسان و طبيعت
– ارتقاء جایگاه و نقش صنعت طبيعت گردي در اقتصاد ملي.
– بهبود بازار طبیعت گردی و جلب طبیعت گردان داخلی و خارجی
– ارتقاء ظرفيت علمي، فني، مهارتي، تخصصي و مديريتي منابع انساني شاغل در طبيعت گردي
– ساماندهي، توانمند سازي و تقويت مشارکت فعالان طبيعت گردی، جوامع محلي و نهادهاي غير دولتي .
– اصلاح نظام اداري – حقوقي ناظر بر بخش طبيعت گردي
– کاهش تصدي گري دولت و تقويت اثر بخشي اعمال حاکميت
– حمايت از بخش خصوصي و جوامع مدني، تسهيل و روان سازي ورود و خروج طبيعت گردان خارجي.
– جذب سرمايه گذاري هاي بخش خصوصي داخلي و خارجي به منظور اثر بخشي و پايداري طبيعت گردي.
– توسعه صنعت طبيعت گردي متکي بر مقتضيات فرهنگي، جغرافيايي، زيست محيطي، تاريخي و ارزشی.
– استفاده از ظرفيت هاي طبيعت‌گردي، براي توسعه ارتباطات بين المللي و گسترش تعاملات فرهنگي .
– ارتقای سطح مديريت بخش و حمايت از مراکز آموزشي و پژوهشي غير دولتي مرتبط با طبيعت گردی.
– یکپارچه سازی مدیریت طبیعت گردی در کشور.
– توسعه تحقيق و پژوهش در طبيعت‌گردي.
اهداف کمي
اهداف کمي مورد انتظار در سند ملي توسعه و مديريت طبيعت گردي در کشور به شرح زير برآورد شده است:
– در سال 2025 پیش بینی شده است از جمع 20 میلیون گردشگر خارجی ورودی به ایران، بالغ بر 5 میلیون نفر طبیعت گرد خواهند بود.
– در سال 2025 بالغ بر 14 میلیون نفر گردشگر ایرانی نیز طبیعت گرد خواهند بود.
سیاست ها و اقدامات اجرایی
مطالعه و شناسايي ظرفيت‌هاي طبيعت‌گردي کشور .
طراحي و اجراي طرح‌هاي احياء، ساماندهي، آماده سازي و بهره برداري از جاذبه‌هاي طبيعت‌گردي کشور.
مديريت بهره‌برداري از جاذبه‌هاي طبيعي و کنترل صدمات ناشي از توسعه گردشگري .
ارتقاء سطح همکاري و هماهنگي دستگاه‌هاي مسئول ذيربط.
حمايت قانوني و مسئولانه از تنوع زيستي و محيط زيست طبيعي.
ايجاد نظام اطلاع رساني جامع و روزآمد از جاذبه‌هاي طبيعي، ساماندهي بازار و هدايت گردشگران.
ترويج و تبليغات به منظور استفاده بهينه از جاذبه‌هاي طبيعي با تاکيد بر رعايت ارزش‌هاي فرهنگي و ملي
تقويت و ارتقاء سطح مشارکت‌هاي مردمي، سازمان‌هاي دولتي، غير دولتي و بخش خصوصي در توسعه و مديريت طبيعت‌گردي کشور
تهيه برنامه جامع و تدوين شاخص‌هاي علمي متناسب با استانداردهاي بين المللي براي پايش و ارزيابي.
ارتقاء سطح مهارت‌هاي حرفه‌اي، تخصصي ومديريتي منابع انساني فعال در بخش طبيعت‌گردي
ارتقاء رشد بهره‌وري سالانه نيروي کار، سرمايه، عوامل توليد و محصولات طبيعت‌گردي .
توانمند سازي جوامع محلی و بومی
ساماندهي، كنترل و ايجاد تعادل منطقي بين روند گردشگران ورودي و خروجي
تقويت و ارتقاء سطح تعامل فرهنگي بين جوامع
ارائة تصوير روشن و شفاف از كشور و تنوير افكار جهانيان دربارة حقايق جامعة ايران .
بهينه سازي فعاليت‌هاي اطلاع رساني در بخش طبيعت‌گردي
تمرکز دولت در حوزه سياست گذاري و نظارت، کاهش تصدي گري و حمايت از سرمايه گذاري .
افزايش‌کارآيي‌واثربخشي فعاليت‌هاي اقتصادي‌وسرمايه‌گذاري در بخش طبيعت‌گردي
ايجاد تحول در بازار طبيعت‌گردي و محصولات مرتبط
زمينه سازي براي افزايش در ميزان هزينه كرد طبيعت گردان
ارتقاء زيرساخت‌ها و تاسيسات زيربنايي در بخش طبيعت‌گردي کشور
افزايش کارآيي و توانمندسازي فعاليت‌هاي مديريتي دربخش طبيعت‌گردي کشور
استقرار سيستم مديريت يکپارچه طبيعت‌گردي در کشور
اصلاح و تکميل قوانين و مقررات، اصلاح روش‌ها و سيستم‌ها و ساختار اداري موجود در طبيعت‌گردي .
توسعه تحقيق و پژوهش در طبيعت‌گردي به منظور بهينه سازي فعاليت‌هاي مرتبط با طبيعت گردی
چطور سفر به طبیعت را مدیریت کنیم؟
بچه که بودم عید برای من و بچه‌های فامیل رنگ و بویی دیگر داشت.
سال که تحویل می‌شد هر خانواده بساط سفر را صندوق عقب ماشین بار میزد و به سمت یک مقصد راه می‌افتاد. برای ما بچه‌ها عید بهترین زمان سال بود که با هم بیشتر بازی کنیم و از طبیعت بیشتر یاد بگیریم. چادر زدن در کنار جاده‌ها و باغ‌ها و سفر به شهر‌های مختلف از کودکی من دورانی با شکوه ساخته‌است. لذت کشف طبیعت و ماجراجویی همه ما بچه‌ها را عاشق طبیعت کرده است. البته یاد آن وزغ‌های بخت برگشته که می‌افتم کمی احساس شرم می‌کنم.
سفرهای ما کم کم فقط محدود به تابستان شد که به باغ پدربزرگم می‌رفتیم. بزرگتر که شدیم هر کداممان مشغول کاری شدیم و کلا قرار سفرهای عید منتفی شد. آنقدر که دیگر یادمان هم نیامد بچه که بودیم عید برای ما بچه‌های رنگ و بویی دیگر داشت.
آدم‌ها را باید در سفر شناخت. در سفر است که افراد نشان می‌دهند می‌توانند کار گروهی انجام بدهند یا نه. کار گروهی (Teamwork) مفهومی است که دستیابی به آن در سفرها سخت‌تر از هر جای دیگری است. در این میان سفرهایی که بر مبنای طبیعت گردی است احتیاج بیشتری به هماهنگی و همکاری همسفران دارد.
ایام عید نزدیک است و خیلی از خانواده‌ها به سنت هر ساله با هم به سفر می‌روند. برای داشتن سفری دلچسب و مفید اصولی وجود دارد که رعایت آن سفر را برای همه جذاب تر می‌کند.
کارها در سفر به دو قسمت قبل و در هنگام سفر تقسیم می‌شوند. کارهایی مثل خرید کردن و هماهنگی با همسفران و برنامه‌ریزی سفر و تماس با مراکز اطلاع رسانی در مورد راه‌ها و آب و هوا، هماهنگی با ماشین‌ها امور قبل از سفر را تشکیل می‌دهد. هماهنگی اعضای سفر و پیدا کردن جای مناسب برای کمپ زدن، سرشماری و مواظبت از اموال در هر توقف و اسکان، کشیک شبانه و همکاری برای درست کردن غذا اموری هستند که باید در سفر انجام شود.
بدون برنامه‌ریزی، سفر به طبیعت با اقوام و خویشان نزدیک هم می‌تواند به سفری دردسر ساز تبدیل شود. بنابر این یکی از کارهای یک مدیر سفر این است که پیش از سفر با همه اعضای سفر صحبت کرده و با در نظر گرفتن علایق و سلایق همه آنها برنامه‌ای نسبتا دقیق طراحی کند در غیر این صورت در سفر یکی می‌گوید کنار رودخانه کمپ بزنیم و دیگری دار و درخت را ترجیح می‌دهد و آن یکی اگر در هتل نخوابد شبش به صبح نمی‌رسد. پیش از سفر همه این مسائل بایستی مطرح و حل شده باشد.
بعد از برنامه ریزی برای سفر که اصولا باید پیش از سفر کارهای مقدماتی آن را انجام داد انتخاب مدیر یکی از اصول اولیه سفر تعیین مدیر در سفر است. در سفرهای خانوادگی به طبیعت به مانند هر سفر دیگر که به صورت گروهی انجام می‌شود یک نفر باید حرف اول و آخر را بزند. این فرد نیز به مانند هر تور لیدر دیگر باید علاقه‌مند به مسئولیتی باشد که پذیرفته است. حساسیت، انعطاف‌پذیری، شوخ طبعی و مهارت برقراری ارتباط با همه اعضای کوچک و بزرگ سفر از دیگر ویژگی‌های این فرد است.
در سفر به طبیعت تجربه حرف اول و آخر را می‌زند اگر جوانی از بین‌تان تجربه برگزاری سفر گروهی را دارد حتما کار مدیریت را به او بسپارید. سپردن کارها به جوان‌های با تجربه می‌تواند سفر لذت بخش‌تری را ایجاد کند. اما اگر فکر می‌کنید در جمع‌تان کسانی هستند که فقط از بزرگتر‌ها حرف شنوی و به آنها اعتماد دارند، مسئولیت برقراری ارتباط با اعضا و حتی مدیریت را به یکی از آنها بسپرید.
یکی از کارهایی که بایستی پیش از سفر انجام شود خرید و جمع‌آوری وسایل سفر است. این کار بدون شک از عهده حواس جمع و درایت کم نظیر یک زن بر می‌آید. پیشنهاد می‌شود این کار به مادر خانه سپرده شود. او با یک بار مرور سفر در ذهنش حتی وسایلی از قبیل سوزن و نخ، ناخن‌گیر، جعبه کمک‌های اولیه، الکل جامد، مواد ضد عفونی‌کننده، چاقو، چراغ قوه، باطری، کبریت، فوم برای زیر کیسه خواب‌ها و … را هم فراموش نخواهد کرد.
بعد از این که اعضای سفر از برنامه مطلع شدند و اصلاحات و تغییرات در برنامه سفر اعمال شد، سفر شروع می‌شود. بهتر است لیستی از کارهای و خرید‌‌هایی که باید انجام دهید برای خود درست کنید. مدیر سفر خانوادگی با داشتن این لیست حتا می‌تواند یادش نرود که آیا ماشین‌ها برای معاینه فنی به تعمیر‌گاه رفته‌اند و وسایل یدکی هر ماشین کامل است.
پیش از این که سفر شروع شود مدیر گروه خانوادگیتان را به عنوان مادر خرج انتخاب کنید. مادر خرج به کسی گفته می‌شود که پس از گرفتن سهم هر فرد در هزینه‌های کلی سفر آن را در جای خود هزینه می‌کند. او موظف است همه هزینه‌ها را نوشته و به بقیه هم در پایان سفر توضیح دهد. انتخاب این فرد از بوجود آمدن پول خرد در سفر که برای خود معظلی است تا حدود زیادی جلوگیری می‌کند.
تقسیم وظایف در طول سفر از مهمترین کارها است. این کار باعث می‌شود تمام مسئولیت کارها محدود به یک یا چند نفر نشود. از کودکان هم کمک بخواهید پیشنهاد می‌شود کاری مثل جمع‌آوری هیزم را به آنها بسپرید. آنها معمولا وقتی یاد می‌گیرند چطور شاخه‌های خشک را با طناب به هم ببندند و روی دوش خود به محل استقرار چادر‌ها بیاورند، احساس طبیعت‌گردی همراه با ماجراجویی می‌کنند.
نکات ایمنی در سفر را به همه گوشزد کنید. بچه‌ها آسیب‌پذیر‌ترین‌ها هستند. آنها را به حال خود رها نکیند. اگر کسی از اعضای گروه چند نکته علمی که بتوان در طبیعت به اثبات رساند می‌داند حتما به آنها یاد دهد. یادتان باشد که طبیعت به خودی خود برای کسی خطری ایجاد نمی‌کند ولی بی‌احتیاطی و دخالت بی‌مورد در آن می‌تواند سفرتان را خراب کرد.
یادتان نرود که دارید به سفری بر مبنای طبیعت می‌روید بنابراین حفظ آن به اندازه خود سفر از اهمیت برخوردار است. توجه داشته باشید در سفرهایی که برای دیدن طبیعت طرح ریزی می‌شود، معمولا اماکنی انتخاب می‌شود که امکان جمع آوری زباله‌ها برای سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی وجود ندارد. فکر این که حتا افرد محلی هم زبالهةای شمار را جمع خواهند کرد را از ذهن بیرون کنید چرا که در بهترین حالت آنها زباله‌هایتان را آتش خواهند زد. حذف غیر اصولی زباله‌ها می‌تواند آثار مخرب‌تری بر محیط زیست داشته باشد.
هر چند توصیه شده است که در سفر غذاهای سبک‌تری ببریم و بپزیم و بخوریم اما درست کردن غذا آن هم به صورت دسته جمعی لذت خاص خودش را دارد. بنابراین خرید مواد اولیه برای غذای همه هم مقرون به صرفه تر است و هم اعضای گروه را به هم نزدیک‌تر می‌کند.
اتفاقات پیش‌بینی نشده را پیش‌بینی کنید. در سفرهای مبتنی بر طبیعت امکان وقوع اتفاقات پیش بینی نشده‌ای چون تغییر ناگهانی آب و هوا و برخورد با حیوانات غیر اهلی وجود دارد. بنابر این به اعضای خانواده‌تان بگویید شاید تا یک روز بیشتر در سفر باشیم. برای همان یک روز احتمالی هم مسائلی چون لباس اضافه و غذای بیشتر را فراموش نکنید.
همشهری آنلاین
