نویسندگان: مهدی نوائی – عصمت پناه – ناهید صادق زاده
فعالیتهای فرهنگی که طی سالهای اخیر در کشور عزیزمان ایران گسترش پیدا کرده است، شامل فعالیتهای دینی، اخلاقی،آموزشی وتربیتی، ملی وبومی بوده وبا توجه به ویژگی های جامعه ایرانی اسلامی هویت پیدا کرده است.تشکل فرهنگی گروه نیمه رسمی وداوطلبانه ای است که بر پایه فرهنگ تشیّع شکل گرفته و به دنبال تحقق اهداف تربیتی اسلام، وهدایت جامعه به سمت فلاح ورستگاری است ودر این تعریف فرهنگ عامل اصلی و تعیین کننده رفتار انسان ها وراهی برای زندگی گروهی مردم در جوامع انسانی می باشد. فرهنگ بیش از هر چیز تعیین کننده ارزش های انسانی در جامعه است و در واقع این فرهنگ است که به افراد می گوید کدام یک از اهداف مادی واشکال رفتاری انسان در جامعه مهم است وارزش نگه داشتن دارد وکدامیک باید به علت نداشتن ارزش کنار گذاشته شود.یک تشکل فرهنگی قبل از هرچیز باید بداند که مقوله فرهنگ درست مثل سایر مقوله های اقتصادی سیاسی واجتماعی قابل برنامه ریزی است وبرنامه ریزی می‌تواند به دو صورت کوتاه مدت (تاکتیکی )وبلند مدت (استراتژیک)انجام شود.چهار عامل مؤثر در برنامه ریزی تشکل ها عبارتند از:
1- مدیریت
2-نیروی انسانی
3-محتوای برنامه
4-ساختار سازمانی
در تشکل های فرهنگی تصمیم گیری ها براساس یک نظام شورایی صورت می پذیرد،نظامی که در رأس آن دبیر تشکل به عنوان رهبر گروه ایفای نقش می نماید وباید توجه داشت که همواره قبل از مرحله تصمیم گیری وسیاست گذاری دریک تشکل شناسایی دقیق اهداف آن تشکل ضروری می باشد. هدف باید واقعی،عینی وقابل دسترسی بوده وباتوجه به شرایط وامکانات موجود تدوین وطراحی شود، همچنین در این خصوص باید توجه داشت که یکی از عوامل تسریع دستیابی به اهداف تشکل ها که در واقع جزء رسالت های اصلی تشکیلاتی تشکل های فرهنگی نیز محسوب می شود ایجاد روحیه همکاری در گروه از طریق تقسیم کار دقیق بین اعضاء می باشد.تقسیم کار که براساس دستورالعمل شرح وظایف در درون تشکل صورت می پذیرد.
کار فرهنگی در تشکلها
تعریف کار فرهنگی براساس رویکرد تربیتی تشکل را به یک بسترمناسب جهت رشد و تعالی انسان ها تبدیل خواهد کرد، بستر مناسبی که در آن مربی ومتربی هر دو به یک اندازه به رشد وشکوفایی وکمال دست خواهند یافت در مجموع کار فرهنگی در تشکل ها به معنای انجام کلیه فعالیتهای فرهنگی، دینی، هنری،تفریحی وورزشی است،که باهدف تربیت و پرورش مخاطب طراحی واجرا می گردد.بیان این نکته ضروری است که بدانیم اصولاً هر تشکل برای انجام کار فرهنگی می تواند دو نوع رسالت متفاوت برای خود قائل شود یکی رسالت حداکثری ودیگری رسالت حداقلی، دررسالت حداکثری مسئولان تشکل، وظیفه خود را تربیت انسانهای متعالی وکامل می دانند، اما در رسالت حداقلی هدف اصلی تشکل صرفاً اجرای طرح ها و برنامه هایی در راستای پرکردن صحیح اوقات فراغت و امثال آن می باشد. و علاوه براین لازم است که بدانیم در کار فرهنگی ایده آل ومطلوب همواره باید 2امر مهم ابزار گزینی وروش شناسی، دقیقاً براساس دستورات دینی وملاک های اسلامی صورت بپذیرد، چرا که نمی توان بااستفاده از هرابزار وروشی انسان صالح تربیت کرد.
بامشخص کردن اهداف کار فرهنگی در تشکل ها می توان نقطه شروع فعالیت ها را تعیین کرد،جهت حرکت گروه را ترسیم نمود وجریان رشد وتعالی افراد را تسریع کرد، بدین ترتیب برخی از اهداف ارزشمند کار فرهنگی عبارتند از:
1-تربیت انسان کامل
2-تبلیغ دین خدا
3-زمینه سازی ظهور امام عصر در جامعه
4-تر بیت فرزندان واطرافیان خودمان
5-عمل به مسئولیت و تکلیف انسانی.با مطالعه این اهداف وروش های ذکر شده به خوبی می توان دریافت که برای رسیدن به کمال مطلوب در تربیت افراد به هیچ وجه نباید از هر وسیله وابزار استفاده کرد. واز آنجا که تشکل های فرهنگی نوعاً با جوانان سرو کار دارند ودر این میان دوره جوانی بهترین دوره سازندگی وتر بیت شخصیت انسان ها به شمار می آید، پس باید همواره برای بکار گیری ابزار تربیتی مناسب در انجام کار فرهنگی دقت لازم به عمل آمده وسعی شود که تنها از ابزاری استفاده شود که بکار گیری آن اولاً رشد وشکوفایی هر چه بیشتر افراد را در پی داشته باشد وثانیاً به طور دائم افراد را به کمال انسانی اش نزدیکتر نماید، بدین ترتیب برخی از ابزار های مناسب برای انجام کار فرهنگی در تشکل ها عبارتند از:
1-ابزار معرفتی
2-ابزار هنری
3-ابزار تفریحی
4-ورزش
5-ابزار پرورشی
6-ابزار عاطفی
7-ابزار انگیزشی
تشکل های فرهنگی در زمینه اتخاذروش های مناسب تعلیم وتربیت در وهله نخست نیازمند مرور اهداف خود می باشند، زیرا که تنها با در نظر گرفتن این اهداف است که می توان راه رسیدن به آن را تعیین کردهومشخص نمود که توسط چه ابزار و روش هایی می توان به قله هدف نزدیک تر شد، وبراین اساس اگر تشکل های فرهنگی در افق چشم انداز فرا روی خود اهداف تر بیتی متعالی اسلام راترسیم کرده باشند هرگز از مسیر ایده آل کار فرهنگی خارج نخواهند شد وهمواره تلاش می کنند که در این راه ارزشمند و پر اجر استوار قدم بردارند.
اصول تربیتی تبلیغی کار فرهنگی در تشکلها
کار فرهنگی با دو رویکرد تر بیتی شامل 3عنصر اساسی مربی، متربی، وبرنامه های تربیتی می باشد. در حقیقت فرد مربی در فرایند کار فرهنگی در تشکل ها سعی میکند که با فراهم کردن عوامل و زمینه های مؤثر در تربیت متر بی ومتناسب با میزان تلاش وکوشش او در این راه به شکوفایی استعدادهای نهفته در متربی بپردازدوبرای انجام کار فرهنگی مربی باید ابتدا به خود سازی واصلاح نفس خویش بپردازد تا میزان نفوذ و تأثیر کلامش در مخاطب بیشتر شود. مربی فرهنگی جهت تربیت متربی نباید هرگز گرفتار شتاب زدگی وتعجیل گردد، بلکه باید بداند که در زمینه شکل گیری شخصیت افراد اصل مهم واساسی رعایت قاعده مهم تدریجی بودن تربیت ومرحله به مرحله بودن تکامل انسان است.همچنین برای کار فرهنگی مربی باید حتماً به مراتب مختلف سیرکمال انسان واقف باشد تا بتواند برای رشد وتعالی خود ومتربیانش در تشکل، برنامه ریزی تربیتی لازم را به عمل آورد.متربی باید بداند که در مسیر تربیت وطی مسیر کمال ورستگاری همواره مداومت در سعی و جهاد خستگی ناپذیر لازم است. و اگر این 2مقوله مهم به عنوان یک اصل اساسی به زندگی او حاکم نباشد قطعاً نخواهد توانست مراتب کمال را طی کند. در یک تشکل فرهنگی برای رشد وشکوفایی شخصیت متربی نیاز به دو گونه آموزش متفاوت احساس می شود،، دسته اول آموزش هایی مرتبط با تربیت دینی افراد که شامل بایدها ونبایدها وامرونهی های شریعت مقدس اسلام می شود ودسته ی دوم آموزش هایی مربوط به تربیت اجتماعی متربیان که اعتقاد و عمل به آنها موجب بلوغ اجتماعی افراد خواهد شد.علاوه براین یکی دیگر از برنامه های تربیتی اجرای طرح هایی است که روحیه کار تیمی را بالا می برد و به مشارکت جمعی اعضاء می انجامد.همچنین یکی دیگر از نیازهای اساسی آموزش در تشکل های فرهنگی طراحی واجرای برنامه هایی است که باهدف گسترش وترویج فرهنگ ارزش ها در علم آموزی صورت می پذیرد.ودر نهایت در بخش جامعه سازی نیز اجرای طرح هایی که با هدف اصلاح معضلات فرهنگی واجتماعی جامعه انجام می شودرا می توان جزء رسالت های اصلی یک تشکل فرهنگی فعال به شمار آورد. وجود دو رسالت خطیر انسان سازی در تشکل هاایجاب می کند که مسئولان تشکل ها تبلیغ دین خدا را در رأس امور و وظایف خویش قرار دهند. برای انجام این کار شناخت دقیق فرآیند تبلیغ و شرایط و ویژگی های آن در واقع جزءنیازهای اساسی کار فرهنگی در یک تشکل به شمار می آید.
در انجام فرآیند تبلیغ در یک تشکل فرهنگی توجه به این نکته ضروری است، که بدانیم از آنجا که مخاطبان برنامه های تشکلی نوعاً قشر جوان می باشند پس برای انجام این کار باید عناصر 3 گانه پیام دهنده، پیام ورسانه تبلیغ متناسب با نیاز و ذائقه مخاطبان پیام یعنی جوانان گزینش طراحی وتدوین گردد. تا درنتیجه حاصل فرآیند تبلیغ منجر به ترویج نیک کرداری در مخاطب شده ومفید و مؤثر واقع گردد. و به هرحال نکته حائز اهمیت آن است که برای عمل تبلیغ در تشکل ها سعی شود حتماً پیامی برای انتقال انتخاب شود که منطقی مستدل ومتناسب با نیازهای مخاطبان باشد وافرادی که در صددندارتباطی فعال و صمیمی با مخاطبان جوان داشته باشند قبل از آنکه به دنبال یافتن پیام به گونه ای باشند ،که جاذبه، کیفیت وقدرت نفوذ لازم را داشته باشند و همچنین باید توجه داشت کسی که در مقام آموزش وتبلیغ قرار می گیردباید طوری عمل کند که مخاطب و یاد گیرنده منزلت وپایگاه علمی اورا به عنوان یک مرجع ومنبع مورد اتکاءواطمینان بپذیرد، پس با توجه به این موضوع مربی ومبلغی که شخصیت علمی و منزلت معنوی بالایی دارد هر گز برای انجام کار فرهنگی از ابزار ضعیف و کم محتوا استفاده نخواهد کرد.
آسیب شناسی کار فرهنگی
آسیب شناسی کار فرهنگی در تشکل ها در واقع به معنای شناسایی ناهنجاری های موجود در انجام کار فرهنگی ایده آل ومطلوب به شمار می آید، آسیب شناسی کار فرهنگی در بدو امربه معنای شناخت آن چیزهایی است که کار فرهنگی به شمار نمی آید، به عبارت دیگرهنر کمیته آسیب شناسی در یک تشکل آن است که بداند چه چیز کار فرهنگی نیست،لذا براین اساس کمیته آسیب شناسی در تشکل ها باید متشکل از افرادی باشد که خودشان کار فرهنگی تشکلی رااز نزدیک تجربه کرده اندودر عین حال به فرآیند کلی فعالیت هایی از این دست اشراف وتسلط کامل را دارند مطابق بررسی های اجمالی صورت پذیرفتهدر این باره چنین به نظر می رسد که فرآیند آسیب شناسی در تشکل های فرهنگی باید در سه عرصه متفاوت به شرح ذیل صورت بپذیرد:
اول :آسیب شناسی عرصه مربیگری
دوم :آسیب شناسی عرصه مدیریت واجرا
سوم:آسیب شناسی عرصه برنامه ریزی محتوا.
یکی از آسیب های جدی کار فرهنگی نبود دوره های آموزش مربی گری وفقدان سیستم گزینش مربی در تشکل هاست.
باید توجه داشته باشیم که اولاً اگر فردی ویژگی های لازم برای مربیگری در گروه را ندارند نباید از همان ابتدا به این عرصه ورود پیدا کند ثانیاً یادمان باشد که در واقع مباحث مربوط به تربیت نسل جوان و نوجوان و شناخت روش های تربیتی اسلام به مثابه ی یک رسالت انسانی بردوش همه افراد سنگینی میکند وضرورت فراگیری آن برای طلبه و غیر طلبه تفاوتی وجود ندارد وثالثاً فراموش نکنیم که تکلیف و مسئولیت حوزویان در تربیت نسل جوان باعث سلب تکلیف در انجام این مهم از دیگران نمی شود.
یکی از مباحث مهمی که طی چند سال گذشته در رابطه با کار فرهنگی زیاد مطرح می شود بحث مهم تغییر تدریجی ذائقه مخاطبان و متربیان در تشکل هاست و مدیران تشکل های فرهنگی برای آنکه بتوانند ذائقه مخاطبان را درست شکل بدهند باید در برنامه ریزی های خود توجه لازم را نسبت به این مهم یعنی شکل گیری ذائقه افراد در خلال انجام کار فرهنگی مبذول دارند.
یکی دیگر از ضعف های اساسی در کار فرهنگی تشکلی که مر بوط به حوزه برنامه ریزی واجراست فقدان سیستم سنجش نظارت وارزشیابی در فعالیت های گروهی تشکل ها می باشد.ارزشیابی و سنجش برای کار فرهنگی در واقع به مثابه ی آن است که افراد مسیر طی شده وراه پیموده گشته تشکل را به دقت باز نگری نمایند و از آن به عنوان تجربه ای مفید برای ادامه کار استفاده کنند.
درگیرشدن در ورطه رقابتهای کاذب کمیت گرایی و بیلان کارزدگی درکار فرهنگی یکی از آسیب های جدی است که امروزه نوعاً گریبان گیر تشکل های فرهنگی شده است. در این باره چنین به نظر می رسد که یکی از دلایل اصلی بیلان کارزدگی در تشکل های فرهنگی آن است که مسئولان بالادست تنها از این تشکل ها بیلان کاری طلب می کنند وبه نوع وقالب محتوایی برنامه ها توجهی ندارند همچنین عمق اثرسوءاین معضل وقتی بیشتر آشکار می شود که در نتیجه آن بین تشکل های فرهنگی نوعی رقابت کاذب در زمینه برگزاری کمی برنامه ها به وجود می آید ودر این خصوص کیفیت ومحتوای برنامه ها فدای کمیت های عددی کم ارزش می شود. معمولاً افراط وتفریط در تشکل های فرهنگی به سه شکل متفاوت صورت می پذیرد.1-اوج گرفتن مقطعی برنامه های فرهنگی((برای انجام کار فرهنگی اثر گذار باید برای تمام دوره های زندگی متربیان طرح وبرنامه های تربیتی وجود داشته باشند تعطیلی کار فرهنگی در برخی فصول وبالا گرفتن واوج آن در سایر فصول بیشتر ناشی از فهم غلط مسئولان تشکل ها در این باره است.))
2-برنامه ریزی های یک جانبه نگر وتک بعدی ((یک تشکل فرهنگی در اصل باید یک کانون پویا وهمه جانبه نگر جهت رشد وتعالی افراد باشد وبتواند در جریان کار فرهنگی تمام ابعاد وجودی مخاطبانش را به یک اندازه بارور نماید.))
3-رشد وتعالی یک شبه:شکل گیری شخصیت دینی در افراد پروسه ای است که در طول حیات وهمزمان با پروسه زندگی فرد صورت می پذیرد ونمی توان یک شبه ره صد ساله را طی کرد.
یکی از آسیب های جدی مرتبط با کار فرهنگی در تشکل های آن است که هنوز در کشور زمینه ی لازم برای تعامل مثبت بین تشکل ها وتبادل تجربیات آنان به وجود نیامده است.چنانچه امروزه کمتر تشکلی وجود دارد که تجربه کاری خود را در قالب یک دستورالعمل اجرایی مدون در اختیار دیگران بگذارد.
گاهی دیده می شود که برخی تشکل ها فرهنگی تنها به کمیت گرایی وجمع کردن سیاهی لشکر در انجام کار فرهنگی می پردازند وبه جای تربیت افراد زبده وباایمان گرفتار آمار وارقام کمی اعضای تشکل می شوند.
بنابراین در اینجا می خواهیم یاد آور شویم که اصولاً در اسلام نگاه حاکم برانجام کار تربیتی، نگاهی کیفی است و نه نگاهی کمی، عددی و آماری. بدون شک یکی از شروط موفقیت کار فرهنگی در تشکل ها آنست که تربیت متربیان گروه همواره از مسجد شروع شود، در مسجد ادامه پیدا کند ودر نهایت امر نیز به مسجد ختم شود.
با در نظر گرفتن وجوه تمایز کار فرهنگی تشکلی به عنوان یک فعالیت خود جوش داوطلبانه وتکلیف محور با کار اقتصادی منفعت طلب وسود محور قطعاً به این نکته خواهیم رسید که در انجام کار فرهنگی نه تنها سود ومنفعت مادی عاید کسی نخواهد شد بلکه در این وادی پرخطر لازم است که انسان از جان ومال ولحظات ارزشمند عمر خویش نیز مایه بگذارد تا شاید به بخشی از رسالت وتکلیف خویش در این راستاعمل کرده باشد البته باید توجه داشت که همواره تلاش وبرنامه ریزی برای خود کفایی اقتصادی واستقلال مالی تشکل ها برای انجام کار فرهنگی لازم وضروری است اما این کار باید بادقت وظرافت خاصی صورت پذیرد تا به اصل کار لطمه وارد نشود.
(برگرفته از کتاب الفبای کار فرهنگی نوشته حجه الاسلام محمد مهدی نجاتی)
شناسنامه کتاب:
عنوان: الفبای کار فرهنگی
موضوع: مدیریت فرهنگی در تشکلها
مولف: حجه الاسلام محمد مهدی نجاتی
تلفن مولف: 09354427578
انتشارات: کتابدار توس
تعداد صفحات: 179
قطع: پالتوئی
تاریخ چاپ: تابستان 1388
نوبت: چاپ اول
چاپ: سعید
تیراژ: 3000
رده بندی کنگره: 1388 7الف3ن/ 624HM
شماره کتابخانه ملی: 1749559
