نویسنده: بابک محمدزاده علمداری
صنعت گردشگری یکی از پرسودترین و همچنین کم هزینه ترین محورهای توسعه اقتصادی در دنیا لقب گرفته است.منطقه جلفا به سبب وجود یکی از بی نظیرترین موقعیتهای گردشگری از لحاظ زیبایی، تنوع و فراوانی جاذبه ها و… قطعا میتواند قطب گردشگری کشور و حتی دنیا باشد ولی این ظرفیتها بهاءلازم داده نشده وفرصتهای بسیاری در حال از دست رفتن است.
اهمیت صنعت گردشگری:
صنعت گردشگری یکی از پرسودترین و همچنین کم هزینه ترین محورهای توسعه اقتصادی در دنیا لقب گرفته است.گردشگری پس از صنایع نفت و خودروسازی به سومین صنعت درآمدزای جهان تبدیل شده است.ضمن اینکه میزان سرمایه‌گذاری برای ایجاد یک فرصت شغلی در صنعت گردشگری بسیار پایین‌تر از دیگر صنایع است.ایجاد اشتغال، کاهش بیکاری و افزایش درآمد از مزایای عمده این صنعت به شمار می رود. طبق آمار سازمان جهانی گردشگری از هر ۱۲ تا ۱۵ شاغل در دنیا یک شغل به گردشگری اختصاص داشته و هر ۵ تا ۱۰ گردشگر، یک فرصت شغلی ایجاد می‌کند.
ظرفیت های توسعه گردشگری در جلفا :
صنعت گردشگری در جلفا از ظرفیتهای بسیار بالایی برای رشد و توسعه برخوردار است. جلفا قطعا جزو چند شهر مهم ایران هست که می تواند به لحاظ توسعه صنعت توریست درسطح دنیا معروف گردد.منقه جلفا به سبب وجود یکی از بی نظیرترین موقعیتهای گردشگری از لحاظ زیبایی، تنوع و فراوانی جاذبه ها، آب و هوای مناسب و همچنین موقعیت مرزی و قرار گرفتن در کانون منطقه بین المللی و جاده دسترسی زمینی و راه آهن و بسیاری مزیتهای دیگر قطعا میتواند قطب گردشگری کشور و حتی دنیا باشد ولی آنچنانکه باید و شاید به این ظرفیتها بهاء لازم داده نمی شود و فرصتهای بسیاری در حال از دست رفتن است.
هرچند تاسیس منطقه آزاد ارس، رونق صنعت گردشگری در این منطقه را به همراه داشته و طی این مدت اقدامات خوبی از سوی این سازمان صورت گرفته است ولی این اقدامات در برابر حجم عظیم ظرفیتهای موجود و انتظارات افکارعمومی بسی بیشتر از این می باشد. بخصوص اینکه رونق اقتصادی و درآمد مردم منطقه از این صنعت و ظرفیتهای موجود، فاصله معناداری با ایده آل های مطلوب دارد.به یاد داشته باشیم که جهش اصلی در فعالیتهای منطقه و رونق آن بخصوص در زمینه تجاری، مدیون توجه به حوزه گردشگری و سرازیر شدن مسافران به این منطقه بوده است و قطعا پیشرفت صنعت گردشگری باعث رونق تجارت و فعالیت مجتمع های تجاری و افزایش کارآفرینی در منطقه جلفا خواهد بود.
گردشگری ارس قطار
جلفا یکی از معدود نقاط جهان است که جاذبه های گردشگری آن(هم جاذبه های طبیعی همچون ساحل و کوه و مناطق جنگلی و هم جاذبه های فرهنگی و تاریخی همچون مفاخر فرهنگی متعدد و اماکن مذهبی مربوط به تمام ادیان و ابنیه و آثار تاریخی مربوط به دوره های مختلف تاریخ) بسیار متنوع و غنی و بی نظیر است.وجب به وحب شهرستان جلفا و محدوده منطقه آزاد ارس، آثار گردشگری بکر و زیبا وجود دارد. رود ارس و سواحل آن جهت احداث اقامتگاه ها و اماکن تفریحی، وجود جنگلهای بسیار زیبای ارسباران در بخش سیه رود، آثار تاریخی و مذهبی چون کلیسا سنت استپانوس(کلیسا خرابه)، کلیسای چوپان ، امام زاده نوجه مهر، امام زاده روستای زاویه، قبر جرجیس پیامبر، آتشکده کول تپه، روستای تاریخی اشتبین، حمام کردشت، مناطق اطراف شهر سیه رود، ارتفاعات کیامکی و دامنه های آن، منطقه حفاظت شده کنتال، آبشار آسیاب خرابه، آبشار ماهاران، کوه های گرگر و علمدار، دشت سرسبز گردیان، حاشیه سد گلفرج، اکو موزه روستای تاریخی گلفرج، آب وهوای خنک دشتهای منطقه در تابستان و… جزو دخایر طبیعی ارزشمند و ظرفیت های توسعه ای مهم منطقه جلفا می باشند که اکثرا فراموش شده یا با توجه نامناسب همراه شده است که می بایست تدبیر جدی برای بهره مندی مناسب از این ظرفیتها به عمل آید.
ضرورت ها و راهکارها :
۱- سیاستگذاری شفاف و مدیریت کارآمد و جامع :
عدم اولویت بندی مناسب صنعت گردشگری در سیاستگذاری و تعیین استراتژی کلان منطقه ، بی ثباتی در سیاستها و اولویت های سرمایه گذاری اعلام شده و بی ثباتی مدیریتی در سطوح عالی سازمانهای مدیریتی منطقه جلفا از جمله دلایل ناکامی در بهره وری و توسعه صنعت گردشگری در منطقه جلفا می تواند باشد.یکی از مهمترین عوامل در پیشبرد بهینه صنعت گردشگری در جلفا وجود مدیریت عالی و جامع و ثبات در سیاستگذاری ها می باشد که بتواند با برنامه مدون این صنعت را جلو ببرد.پراکندگی و گسیختگی در مدیریت مجموعه های گردشگری منطقه و نبود مدیریت جامع و هماهنگ از جمله مشکلات اساسی جهت توسعه مطلوب ضرفیتهای گردشگری منطقه جلفا می باشد.سازمان اوقاف، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و منطقه آزاد سه سازمان مختلف در زمینه مدیریت مجموعه های گردشگری منطقه جلفا می باشند که می بایست تحت یک مدیریت و برنامه واحد فعالیت کنند.وقتی هنوز افراد متخصص و تحصیلکرده با مدرک گردشگری ومتخصص در این حوزه جذب نشده چطور انتظار داریم که صنعت گردشگری مان …!
۲- مطالعه علمی:
مطالعات علمی و هدفمند جهت توسعه صنعت گردشگری قدم اول و ضروری است. برگزاری سمینار یا همایش علمی درخصوص واکاوی صنعت گردشگری در منطقه یکی از اقدامات اولیه لازم و مفید جهت توسعه صنعت گردشگری در جلفا می باشد.
۳- توجه به گردشگری تخصصی :
توجه به گردشگری سلامت، استفاده از زمینه های موجود در گردشگری مذهبی و فرصت حاصل از مسافران عبوری به مناطق دیگر کشور از جمله نکات مهم است که با توجه به وجود پتانسیل های مربوط به آنها در منطقه، باید مد نظر برنامه ریزان و مدیران این حوزه قرار گیرد.
۴- گردشگری لوکس :
گردشگری لوکس پایه اصلی و مهم گردشگری از لحاظ درآمد به حساب می آید چون این گردشگران برعکس گردشگران طبقه متوسط که نهایتا برای تنقلات و حداکثر یک وعده غذایی امکان هزینه کردن دارن، درآمد زیادی نصیب می کنند. چادر و گاز پیک نیک و… اقلام همراه گردشگران مسافری است که این روزها به وفور در سطح منطقه مشاهده می شوند.تاسیس اماکن گردشگری لوکس مثل پارک آبی و لونا پارک مدرن، ورزشهای تفریحی لوکس مثل اسب سواری، و مهمتر از همه هتل و ویلاهای لوکس از ضرورتهای توسعه گردشگری لوکس می باشد.با توجه به این، جذب گردشگر از خارج و گردشگری لوکس ضرورت خیلی زیادی داشته و جزو اولویت های توسعه گردشگری در شهرستان جلفا و منطقه آزاد ارس باید قرار گیرد.
۵- گرشگران واقعی و مسافران گردشگر :
هرچند گرشگران مسافر هم جزو آمار گردشگری محسوب می شوند لیکن باید بین گردشگر واقعی و مسافرانی که بصورت نیم روزه جهت خرید یا سفر کوتاه به منطقه می آیند، فرق اساسی قائل شویم. بر خلاف گردشگران مسافر و غیر مقیم که کمترین درآمد را برای منطقه به همراه دارد، اصولا سفرهای با اقامت شبانه جزو آمار اصلی گردشگری و منبع درآمد محسوب می شوند.در حال حاضر بیشتر افرادی که به منطقه جلفا می آیند، از نوع گردشگران مسافر هستن که با توجه به کم خرج بودن این نوع گردشگران و هدف کاملا متفاوت آنان از این مسافرت ها، نباید زیاد به آمارهای حاصل از آن و پایدار بودن آن دلخوش بود.البته رونق خرید در پی حضورگردشگران مسافر مقوله دیگر و کاملا متفاوتی است که بیشتر یک بحث تجاری و تابع قواعد خاص دیگر می باشد تا بحث گردشگری.
۶- امکانات و زیرساختهای لازم
یکی از نیازهای اساسی در حوزه گردشگری ایجاد هتل و مراکز اقامتی است. در حالیکه جلفا در اغلب زمانهای سال بخصوص ایام عید و تابستان پذیرای گردشران زیادی است، ولی حداکثر ظرفیت اقامتگاههای موجود در منطقه ۵۴۰ نفر است که رقم بسیار ناچیزی می باشد.نبود یک هتل پنج ستاره مناسب علی رغم گذشت چندین سال و کمبود مراکز اقامتی مجهز، از بزرگترین خلاء های محسوس در بخش گردشگری در منطقه جلفا می باشد که می بایست با تشویق و جذب سرمایه گذاران بخش خصوصی و مدیریت هدفمند از طرف مدیران منطقه، این ضعف بزرگ سریعا رفع گردد.نبود پارکینگ در حد نیاز، کمبود سرویسهای بهداشتی مناسب، نامناسب بودن جاده دسترسی به برخی اماکن گردشگری، نبود امکانات اولیه همچون برق و آنتن دهی موبایل و… در برخی از این مجموعه ها و حتی بعضا کمبود نان در روزهای خاص و پر ازدحام از دیگر مواردی است که می بایست تامین و تجهیز گردد.
۷- ایجاد سایت های توریسم :
تجهیز و تامین امکانات و زیرساختهای لازم برای تبدیل اماکن و جاذبه های گردشگری منطقه به سایت های توریسم از دیگر اقدامات مهم برای بهره وری و توسعه گردشگری در شهرستان جلفا است.تجربه موفق بهسازی و تبدیل کاروان سرای خواجه نظیر و امام زاده نوجه مهر به سایت گردشگری، باید در مورد دیگر جاذبه های تفریحی منطقه همچون اکو موزه روستای تاریخی گلفرج، حاشیه سد گلفرج، روستای تاریخی اشتبین، آبشار ماهاران، سیه رود، دشت گردیان، سواحل رود ارس، حمام کردشت، دامنه کوه کیامکی و ارتفاعات کنتال و… نیز اجرا شده و کمپ های گردشگری در آنها تاسیس شود.
۸- برندسازی ذخایر فرهنگی
با توجه به غنای فرهنگی بسیار بالای منطقه و تاریخ و تمدن ویژه این خطه بخصوص مفاخر برجسته و آداب و سنن جذاب بومی موجود در منطقه جلفا، لازم است با برندسازی و استفاده تجاری مناسب از این ظرفیت ها بویژه غذاها و سوغاتی های بومی و مفاخر متعلق به این منطقه، اقدامات ابتکاری و جدیدی در جهت توسعه جاذبه های گردشگری و ایجاد رونق اقتصادی و درآمد برای مردم منطقه صورت پذیرد.
۹- افزایش جذابیتها و سرویسهای ویژه برای گردشگران :
ارائه سرویسهای متفاوت و رایگان برای گردشگران همچون اینترنت پرسرعت، Wi-Fa و رایگان، کارواش اوتوماتیک رایگان، برگزاری برنامه های تفریحی و موسیقیایی شاد همراه با قرعه کشی و اهدای جوایز متنوع، تورهای تشویقی و …
۱۰- تبلیغات
تبلیغات، پایه و یکی از اساسی ترین عامل موفقیت در هر حوزه به شمار می رود. امروزه تبلیغات تخصصی و هدفمند یکی از عوامل ضروری برای حضور قدرتمند و موفق در صنعت گردشگری در دنیا می باشد.مخاطب شناسی و هدفمندی دقیق، تسلط کامل به تکنیک ها و تاکتیک های روز تبلیغاتی و سرمایه گذاری و هزینه ویژه در این خصوص از جمله عوامل تبلیغاتی ضروری و مهم برای پیشرفت بخش گردشگری می باشد که باید توجه دست اندرکاران این حوزه قرار گیرد.
۱۱ – شهروندمداری
مردم هر منطقه، بهترین زبان گویا برای معرفی و تبلیغ ظرفیتهای گردشگری و مشارکت در توسعه صنعت گردشگری هستند.امروزه رویکرد شهروند مداری در تبلیغات گردشگری، یکی از بهترین و موثرترین راهکارهای جذب گردشگر می باشد و این رویکرد بخصوص با توجه به گسترش فعالیت شبکه های اجتماعی در فضای مجازی، بسیار موثر و مورد تاکید می باشد. لذا پیشنهاد می شود استفاده از پتانسیل عظیم مردمی برای معرفی زیبایی ها و پتانسیل های گردشگری مناطق مختلف کشور از جمله در منطقه جلفا به عنوان یک راهکار موثر، مورد توجه ویژه مسئولان قرار گیرد.در همین راستا، بهره مند کردن آحاد مردم از منافع اقتصادی ناشی از توسعه صنعت گردشگری و تعمیم منافع آن به عموم، یک اقدام بسیار موثر در جهت تحقق هرچه بیشتر پارامتر شهروندمداری و توسعه صنعت گردشگری می باشد.
سخن پایانی
همانطورکه ذکر شد، منطقه جلفا بستر پتانسیل های فراوان و بی نظیر برای توسعه صنعت گردشگری است که با توجه به مزیتهای اقتصادی فروان این صنعت و بویژه کمبود شدید منابع دولتی جهت سرمایه گذاری در بخش های پرهزینه چون صنعت و ترانزیت و… در حال حاضر، میتواند حتی به اولویت اول سرمایه گذاری و توسعه اقتصادی منطقه در حال حاضر تبدیل شود.*
لذا تا زمانیکه مدیریتهای عالی شهرستان بخصوص مدیریت منطقه آزاد ارس برای این صنعت برنامه مدون و استراتژیک نداشته باشد راه بجایی نخواهیم برد و همپنان در حسرت فرصت ها و داشته های بلااستفاده مان خواهیم ماند.
* نگارنده در سال ۸۷ و زمان تنطیم استراتژی های توسعه ای منطقه آزاد ارس، طی جلسه ای که با معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان مناطق آزاد کشور داشتم با توصیف همین جذابیتهای گردشگری منطقه جلفا پیشنهاد دادم صنعت گردشگری و بهره مندی از ظرفیتهای گردشگری منطقه به یکی از اولویت های اساسی و اول در توسعه منطقه آزاد ارس تبدیل شود که البته با تاخیری چند ساله آنهم با روندی کند و نامنظم به اجرا درآمد.
*نویسنده: بابک محمدزاده علمداری – کارشناس ارشد مدیریت دولتی
*منبع: اختصاصی پایگاه خبری اعتدال آذربایجان(اعتدال پرس)
پی نوشت :
بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا است. این در حالی است که ایران تنها کمتر از نیم درصد سهم درآمد جهانی از صنعت توریسم را به خود اختصاص داده و در رتبه هشتادم جذب گردشگر در دنیا قرار گرفته است.
در حال حاضر ترکیه سالانه حدود ۲۵میلیارددلار از محل صنعت گردشگری درآمد دارد و دولت این کشور همچنین قصد دارد این رقم را به ۵۰میلیارددلار در سال ۲۰۲۳ برساند. شیخ‌نشین دبی با جذب بیش از ۱۰میلیون‌گردشگر تنها در سال ۲۰۱۳ رکورد تازه‌ای را در گردشگری خود و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ثبت کرده است. این در حالی است که شیخ‌نشین حاشیه خلیج‌فارس از نظر جاذبه‌های گردشگری به هیچ‌وجه قابل مقایسه با ایران نبوده و ترکیه نیز در رده‌بندی تعداد اماکن تاریخی ۱۷پله پایین‌تر از ایران قرار دارد!
