آلتشولر TRIZ را تحت عنوان علم فناوری خلاقیت و نوآوری می داند
1-1- معنای TRIZ:
واژه TRIZ (تریز) برگرفته شده از حروف اول کلمات در عبارت روسی زیر می باشد :
«Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch»که برابر انگلیسی آن عبارت «Theory of Inventive Problem Solving» (با مخفف TIPS) است که به معنی نظریه حل ابداعانه ی مسئله می باشد.
این دانش در سراسر جهان تحت عنوان TRIZ شناخته می شود و متداول شدن این نام به این علت است که بنیانگذار آن ، دانشمند خلاقیت شناس روسی گنریچ سائولویچ آلتشولر (G.S. Altshuller) (1998-1926) می باشد .
دانش TRIZ با نام ها و عنوان های توصیف گر مختلفی مانند نوآوری نظام یافته[1] ، خلاقیت اختراعی[2] ، فناوری خلاقیت و نوآوری[3] ، روش شناسی اختراع[4] ، الگوریتم اختراع[5] ، روش شناسی حل مسئله های ابداعی[6] ، روش شناسی حل ابتکاری و ابداعانه ی مسئله[7] ، مهندسی خلاقیت و نوآوری[8] ، روش شناسی خلاقیت[9] ، خلاقیت شناسی اختراع[10] ، خلاقیت شناسی فناوری[11] و مواردی از این قبیل نامیده می شود (گلستان هاشمی 1382 ، 12) .
2-1- تعریف TRIZ:
دانش TRIZ می تواند در دامنه ای از یک طیف مفهومی و گستره ای از تعاریف قرار بگیرد که یک انتهای آن نوعی جهان بینی خلاق یا رویکردی جامع به علوم و فناوری و انتهای دیگر آن انواعی از ابزارهای حل خلاق مسئله و فنون خلاقیت و نوآوری را شامل گردد.
آلتشولر TRIZ را تحت عنوان علم فناوری خلاقیت و نوآوری می داند . با نتیجه گیری از دیدگاه آلتشولر می توان TRIZ را نوعی علم خلاقیت شناسی (Creatology) دانست .
یکی از دانشمندان برجسته TRIZ به نام سیمون ساورانسکی[12] این دانش را چنین تعریف کرده است :
« TRIZ عبارت است از یک دانش انسان گرای[13] مبتنی بر روش شناسی نظام یافته[14] برای حل ابداعانه ی مسئله » (گلستان هاشمی 1382 به نقل از ساورانسکی 2000 ، 22) .
همچنین برخی صاحب نظران ، TRIZ را این چنین تعریف می کنند :
«TRIZ عبارت است از نوعی رویکرد الگوریتمی[15] برای حل ابداعانه مسائل فنی و فناورانه[16] » (گلستان هاشمی 1382 به نقل از ساورانسکی 2000، 23) .
با توجه به عنوان های توصیف گر مختلفی که در قسمت (1) برای نامیدن TRIZ ذکر شد می توان به شناخت بیشتری درباره مفهوم کلی دانش TRIZ دست یافت .
3-1- تاریخچه TRIZ :
شالوده های دانش TRIZ از سال 1946 توسط گنریچ آلتشولر بر اساس نتایج حاصل از مطالعه اختراعات مختلف پایه گذاری شد .
آلتشولر که به پدر TRIZ لقب دارد در سال 1926 در روسیه (شوروی سابق) متولد گردید. وی که از همان دوران نوجوانی نسبت به ابداعات و اختراعات کنجکاوی و علاقه خاصی داشت و اولین اختراع خود را در سن 14 سالگی انجام داد در اداره ی ثبت اختراعات مشغول به کار شد.
کار او کمک به مخترعین برای ثبت اختراعاتشان بود . او در حین کار، گاهی به حل مسائل فنی آنان کمک می کرد . در این دوران بود که او دریافت حل مسائل فنی که منجر به اختراع و نوآوری می شود به اصول و روش هائی فراتر از تکنیک های خلاقیت شناخته شده تا آن هنگام نیاز دارد . آلتشولر در طی مطالعات خود به این نتیجه مهم رسید که یک نظریه اختراع[17] بایستی دارای چند ویژگی اصلی از جمله موارد زیر باشد :
1- شامل یک فرایند گام به گام و نظام یافته باشد .
2- بتواند از میان گستره ای از راه حل ها مستقیما به بهترین راه حل (راه حل ایده آل یا کمال ) منجر گردد .
3- دارای ویژگی تکرارپذیری باشد .
4- بتواند ساختاری برای دانش ابداع ارائه نماید.
آلتشولر بیش از 20000 اختراع ثبت شده[18] (پتنت) را مورد بررسی قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مسئله های ابداعی (یعنی مسئله هائی که راه حل آنها مشخص نیست و بایستی آن را با روش های خلاق و ابداعی کشف کرد) چگونه حل شده اند .
از بین این تعداد آلتشولر 40000 اختراع مهم و برجسته و به عبارتی راه حل های خلاق و ابداعی اصلی را مورد مطالعه عمیق تر قرار داد. براساس نتایج حاصل از این نوع مطالعات خلاقیت شناسی تحلیلی ، آلتشولر به کشفیات بسیار مهمی دست یافت و اصول ، مفاهیم و روش های TRIZ را به عنوان یک علم نوین و بسیار با ارزش به جهان ارائه نمود .
البته این خلاقیت و نوآوری فوق العاده مهم آلتشولر متاسفانه همانند بسیار از کشفیات و اختراعات کوچم و بزرگ تاریخ در ابتدا درک نشده و با انواع مخالفت ها ، مقاومت ها و بی مهری های تاسف برانگیز (آنچه که در خلاقیت شناسی تحت عنوان اینرسی خلاقیت و نوآوری نامیده می شود) مواجه شد و آلتشولر همانند بسیاری از دانشمندان و مخترعین سختی ها و مرارت های بسیار زیادی را متحمل گردید که مطالعه آن حاکی از ارادهء والا و تلاش و پشتکار شگفت انگیز آنان است.
به دلیل بی توجهی ها و مخالفت های اوی آن زمان ، TRIZ نتوانست به خوبی در روسیه ایفای نقش نماید و بعدها جایگاه آن شناخته شد . پس از پایان جنگ سرد و گسترش ارتباطات ، کشورهای اروپائی ، آمریکا ، ژاپن و دیگر کشورها با دانش TRIZ آشنا شده و با پی بردن به اهمیت فوق العاده زیاد آن بلافاصله آن را جذب کرده و ضمن به کارگیری درصد رشد و توسعه آن برآمدند.
چنان که در حال حاضر درباره TRIZ به عنوان یک دانش تخصصی تحقیقات وسیعی به عمل می آید و اصول و مفاهیم آن توسط بسیاری از دانشمندان ، پژوهشگران ، مدیران ، مهندسان و کارشناسان رشته های مختلف علمی در جهت حل مسائل و ایجاد نوآوریها به کار گرفته می شود و همچنان به سرعت در حال گسترش و تکامل است .
بزرگ ترین خلاقیت و نوآوری آلتشولر به عنوان یک دانشمند علوم و مهندسی ، یک دانشمند خلاقیت شناس و نیز به عنوان یک مخترع ، خلاقیت و نوآوری او درباره خود موضوع خلاقیت و نوآوری می باشد.
آلتشولر به عنوان مخترع فنون اختراع و پایه گذار دانش TRIZ با تلاش و پشتکار بسیار جدی به مدت 52 سال در راستای رشد و توسعه آن یکی از اصلی ترین و موثرترین بنیانگذاران علم خلاقیت شناسی و از بزرگترین دانشمندان قرن بیستم محسوب می شود(آلتشولر در سال 1998 در آمریکا این دنیا را ترک نمود). نقش و اهمیت نظریه TRIZ شاهکار علمی آلتشولر به قدری است که از جنبه ای می تواند در ردیف نظریه های علمی بزرگی مانند نظریه کوانتومی و نظریه نسبیت قرار گیرد و آلتشولر را با دانشمندان بزرگی مانند پلانک ، انیشتین ، شرودینگر ، پیاژه و پائولینگ همسنگ نماید .
نگارنده معتقد است اگر چنانچه جایزه نوبلی نیز به نام جایزه نوبل خلاقیت شناسی (مانند جوایز نوبل فیزیک ، شیمی و زیست شناسی) وجود می داشت بی گمان آلتشولر از شایسته ترین دریافت دارندگان آن می بود.
4-1- اجزاء اصلی دانش TRIZ :
به طور کلی مجموعه نتایج حاصل از خلاقیت شناسی تحلیلی اختراعات توسط آلتشولر که تشکیل دهنده دانش TRIZ است شامل مفاهیم مختلفی است که مهم ترین آنها به طور خلاصه و فهرست وار موارد زیر می باشند:
1-4-1- قانون افزایش سطح ایده آل بودن[19] (قانون کمال). به این معنی که نظام های فنی[20] همواره به سمت افزایش درجه ایده آل بودن یا کمال خود پیش می روند. ایده آلی یا سطح ایده آل بودن عبارت از نسبت جمع کلیه جنبه های مثبت و مفید سیستم به جمع کلیه جنبه های منفی و مضر سیستم ( ) می باشد ( I=)
2-4-1- سیستم 4 مرحله ای حل مسئله : شامل مراحل زیر می باشد:
1) شناخت مسئله
2) فرمول بندی مسئله
3) جستجوی مسائل قبلا حل شده (استفاده از 39 پارامتر مهندسی)
4) استفاده از الگوهای راه حل های کشف شده( به کار گیری 40 اصل اختراع)
3-4-1- سطوح 5 گانه حل مسئله و نوآوری:
شامل 5 سطح زیر است:
1) راه حل های مشخص
2) بهبودهای کوچک
3) بهبودهای بزرگ
4) مفاهیم جدید
5) کشف های بنیادی
4-4-1- تحلیل ماده- میدان[21] (تحلیل Vepol):
با استفاده از این تحلیل مسائل به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند :
1-4-4-1- مسائل آشنا (مانوس) تحت عنوان مسائل استاندارد
2-4-4-1- مسائل ناآشنا (نامانوس) تحت عنوان مسائل غیر استاندارد
5-4-1- قوانین 8 گانه تحول و تکامل نظام های فنی[22] (قوانین پیشرفت فناوری)
6-4-1- تعداد 76 راه حل ابداعانه استاندارد[23] :
مسائل استاندارد شناخته شده با تحلیل Vepol می توانند با استفاده از این 76 راه حل ابداعانه استاندارد حل شوند.
7-4-1- ماتریس تناقض ها[24]:
در نظریه TRIZ از مسئله ابداعی[25] تحت عنوان تناقض تعبیر می شود که معنی آن دو موقعیت متضاد یا دو کیفیت متعارض است ، یعنی افزایش سطح کیفیت یکی موجب کاهش سطح کیفیت دیگری می شود و حل ابداعانه مسئله ، کشف راه حل این تناقض می باشد.
8-4-1-تعداد 40 اصل برای اختراع و نوآوری[26]
9-4-1- مجموعه ای از تاثیرات علمی اساسی
(تاثیرات فیزیکی ، شیمیائی ، هندسی و زییست شناختی)
10-4-1- روش [27]ARIZ (الگوریتم حل ابداعانه مسئله):
ARIZ یک دستورالعمل نظام یافته برای شناسائی راه حل مسئله غیراستاندارد با استفاده از قابلیت های همه فنون و روش های خلاقیت می باشد .
TRIZ
6-1- فواید و کاربردهای TRIZ
با استفاده از دانش TRIZ می توان به نتایج و دستاوردهای متعددی از جمله موارد زیر دست یافت:
1-6-1- دستیابی به نوعی نگرش جامع علمی به ابداعات و اختراعات .
2-6-1- شکل گیری جنبه های بسیار مهمی از علم خلاقیت شناسی.
3-6-1- دستیابی به نوعی جهان بینی خلاق.
4-6-1- کشف انواعی از راه حل ها برای مسائل ابداعی یعنی مسائلی که با روش های معمولی متداول راه حل آنها به دست نمی آید.
5-6-1- دستیابی به بهترین و موثرترین راه حل ها برای انواع مسائل علمی ، فنی ، انسانی و اجتماعی.
6-6-1- پیش بینی روند ابداعات و اختراعات در آینده (خلاقیت شناسی آینده شناختی)
7-6-1- ارائه آموزش های نوین مبتنی بر TRIZ در مدارس و دانشگاه ها (خلاقیت شناسی پرورشی مبتنی بر TRIZ)
8-6-1- تسهیل و تسریع روند رشد و توسعه علوم و فناوری .
7-1- دیگر رویکردهای خلاقیت شناختی مبتنی بر TRIZ
با استفاده از اصول و مفاهیم TRIZ و توسعه تحلیل های مبتنی بر آن ، رویکردهای خلاقیت شناختی خلاصه شده یا تعمیم یافته تر دیگری مانند موارد زیر حاصل شده است و این روند تکاملی همچنان ادامه دارد .
1-7-1- رویکرد خلاقیت شناختی [28]USIT:
رویکرد ساده شده و عصاره ای از TRIZ (ارائه شده توسط سیکافوس[29] در شرکت فورد) به معنی تفکر ابداعانه ساختار یافته یکپارچه.
2-7-1- رویکرد خلاقیت شناسی AZIT(با واژگان روسی و به انگلیسی ASIT[30]) :
به معنی تفکر ابداعانه نظام یافته پیشرفته.
3-7-1- رویکرد خلاقیت شناسی TRTS (با واژگان روسی و انگلیس [31]TDTS) به معنی نظریه رشد و توسعه نظام های فنی.
4-7-1- رویکرد خلاقیت شناختی TRTL(با واژگان روسی و به انگلیسی [32]TDCP) به معنی نظریه رشد و توسعه افراد خلاق.
5-7-1- رویکرد خلاقیت شناختی [33]TTVC به معنی نظریه جامع برای خلاقیت چند جانبه.
6-7-1- رویکرد خلاقیت شناختی OTSM (با واژگان روسی و به انگلیسی [34]GTST) به معنی نظریه عمومی تفکر قوی.
منابع :
سید مهدی گلستان هاشمی ، 1382،مقدمه ای بر دانش خلاقیت شناسی، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه صنعتی اصفهان .
سید مهدی گلستان هاشمی، 1382، خلاقیت شناسی و TRIZ . مجله خلاقیت شناسی ، کارافرینی و TRIZ.
——————————————————————————–
1- Systematic Innovation
2- Inventive Creativity
3- Creativity & Innovation Technology
4- Invention Methodology
5- Invention Algorithm
6- Solving Methodology of Inventive Problems
7- Inventive Problem solving Methodology
1- Creativity & Innovation Engineering
2- Creativity Methodology
3- Invention Creatology
4- Creatology of Technology
[12] – Semyon D. Savransky
[13] – Human – Oriented Knowledge
[14] – Systematic Methodology
[15] -Algorithmic Approach
[16] – Technical & Technological Problems Solving
[17] -Theory of Invention
[18] – Patent
[19] -Increasing Ideality
[20] – Technical Systems
[21] – Substance – Field Analysis
[22] – Technical System Evolution
[23] – 76 Standard Inventive Solution
[24] – Contradiction
[25] – Inventive Problems
[26] – 40 Principles of Invention
[27] – Algorithm of Invention Problem Solving
[28] – Unified Structured Inventive Thinking
[29] – Dr. Ed Sickafus
[30] – Advanced Systematic Inventive Thinking
[31] – Theory of Development of Technical Systems
[32] – Theory of Development of Creative Personalities
[33] – Template Theory for Versatile Creativity
[34] – General Theory of Strong Thinking
*http://charismaco.com/html/index.php?name=News&file=article&sid=228
