بررسی تاثیر وب 2.0 بر مدیریت دانش 2.0

نویسنده:  زهرا میرزایی

خلاصه: شبکه های اجتماعی از ارزش های هسته ای نسل نوین مدیریت به نام مدیریت دانش 2.0 می باشند. این شبکه ها ساز و کارهایی جهت کشف، شناسایی و گزارش مستقیم اطلاعات از کاربران را دارند که در آن افراد علائق شخصی و ارتباطات دانشی خود را به نمایش می گذارند. به صورت کلی می توان بیان داشت که وب، کل مراحل دانش شامل خلق دانش، نگه داری دانش، تسهیم دانش و بکارگیری آن را پشتیبانی می کنند.در ابتدا این فرآیند ها بصورت یک طرفه از کاربران دانشی و خبره به کارکنان دیگر بوده در واقع کارکنان خبره دانش را تولید کرده و از طریق ابزارهای وب 1.0 دراختیار کاربران قرار می دادند. امروزه فرآیند مدیریت دانش با ظهور فناوری وب 2.0 دچار تحول شده است که بر مبنای آن، فرآیندهای مدیریت دانش به صورت شبکه ای انجام می گردد. افراد،  شبکه های دانشی مرتبط بهم را تشکیل می دهند و در مرحل خلق دانش تمامی افراد مشارکت دارند و امکان اشتراک گذاری، ویرایش و تغییر دانش برای تمامی افراد مهیا است.

کلمات کلیدی: مدیریت دانش 2.0، ابزارهای وب 1.0، مدیریت دانش، دانش شبکه ای

مقدمه:
اهمیت دانش را در محیط جهانی و پیچیده امروز نمی توان نادیده گرفت. در شرایط رقابت جهانی، مزیت رقابتی در گرو نوآوری در کاهش هزینه ها، گسترش بازارها و افزایش کارایی فرآیندها می باشد که اهمیت مدیریت دانش را بیش از پیش نمایان می کند. در سال های اخیر شاهد رشد روزافزون دانش بوده ایم به گونه ای که تأثیر آن در زندگی روزمره نیز کاملا محسوس است. فناوری های نوین نیز در این امر نقش بسزایی را ایفا نموده اند به گونه ای که حجم دانش هر چند سال یکبار دو برابر می گردد. پیتر دراکر بیان کرده است که ارزشمندترین دارایی سازمان ها در قرن بیست و یکم دانش و دانشگران آنهاست. می توان اینگونه بیان داشت که دانش نمی تواند مطلق و یا جهان شمول باشد چرا که بوسیله ادراکات افراد ساخته می شود و چون با فرهنگ جامعه مرتبط است فلذا شاهد تفاوت هایی نیز خواهیم بود. از طرف دیگر با توجه به دوره های تاریخی که بشر در آن بسر می برد این ادراکات دستخوش تغییر قرار گرفته اند بطور مثال درک ما از مفهوم زندگی به عصری که در آن زندگی می نمائیم بستگی دارد در نتیجه دانش افراد ریشه در فرهنگ و تاریخ دارد. دانش چیزی نیست که خودش رأساٌ موجودیت داشته باشد بلکه حاصل تعاملات اجتماعی بین افراد می باشد، به صورت کلی می توان اینگونه بیان نمود که نویسنده دانش و سایر شرکت کنندگان در پژوهش، تولید دانش می کنند.

تعریف مدیریت دانش:
مدیریت دانش، شامل همه‌ی روش هایی است که سازمان، دارایی های دانش خود را اداره می کند که شامل چگونگی جمع آوری، ذخیره سازی، انتقال، بکار گیری، به روز سازی و ایجاد دانش است (Wickramasinghe & Rubitz, 2007).
دو تعریف جامع و کامل از مدیریت دانش:
1- مدیریت دانش، رسیدن به اهداف سازمانی از طریق ایجاد انگیزه در کارگران دانش و ایجاد تسهیلات برای آنها با توجه به استراتژی شرکت است تا توانایی آنها برای تفسیر داده ها و اطلاعات (با استفاده از نتایج موجود اطلاعات، تجربه، مهارت ها، فرهنگ، شخصیت، خصوصیات فردی، احساسات و غیره) از طریق معنا بخشی به داده ها و اطلاعات افزوده شود.
2- مدیریت دانش، مدیریت صریح و سیستماتیک دانش حیاتی و فرایندهای مربوط به ایجاد، سازماندهی، انتشار و استفاده و اکتشاف دانش است (Madhavm & Grover, 1998).

ماهیت دانش سازمانی
به طور کلی، سازمان ها دو نوع دانش دارند که به عنوان دانش پیش‌زمینه و پس‌زمینه یا دانش صریح و ضمنی شناخته می‌شوند. نخستین بار، پولانی (1985) میان دانش صریح و ضمنی تمایز قایل شد. نوناکا و تاکواچی معتقدند که امتیاز غالباً نادیده گرفته¬شده¬ی شرکت ه،ا مواردی هستند چون بینش ها، شهودها، گمان ها، احساس های ناخودآگاه، ارزش ها، تصورها، استعاره‌ها و مقایسه‌ها. بهره‌برداری از این امتیاز ناملموس می‌تواند ارزش فراوانی به عملیات روزانه‌ی یک شرکت ببخشد.
دانش ضمنی معمولاً در قلمرو دانش شخصی، شناختی و تجربی قرار می‌گیرد، در حالی که دانش صریح بیشتر به دانشی اطلاق می‌شود که جنبه‌ی عینی‌تر، عقلانی‌تر و قوی‌تری دارد. دانش صریح به طور معمول هم به خوبی قابل ثبت است و هم قابل دسترسی است. پولانی در تمایز میان دو دانش می‌گوید: «می‌توانیم بیش از آنکه به زبان می‌آوریم، بدانیم». او در اصل چنین می‌گوید که بیان کردن دانش ضمنی با واژه‌ها دشوار است. فناوری اطلاعات، به طور سنتی روی استفاده از دانش صریح متمرکز شده است. با این حال، سازمان ها اکنون دریافته‌اند که برای انجام مؤثر کارهای‌شان، نیازمند یکپارچه کردن هر دو نوع دانش هستند. از این رو، در حال ایجاد روش شناسی خاص به منظور تبدیل دانش ضمنی به دانش صریح هستند که می‌تواند تدوین شود و بنابراین، دیگران می‌توانند آن را ثبت، ذخیره، منتقل، از آن استفاده و بر طبق آن عمل کنند. دانش آشکار به راحتی قابل پردازش کامپیوتری، انتقال الکترونیکی و ذخیره سازی در پایگاه های اطلاعاتی است؛ ولی ماهیت ذهنی و حسی دانش ضمنی، پردازش و انتقال دانش کسب شده را از طرق منطقی و ساختارمند بسیار مشکل می سازد. برای اینکه دانش ضمنی در سازمان انتقال و گسترش یابد، باید آن دانش به کلمات یا اعدادی تبدیل شوند که برای هر کس قابل درک و فهم است. به طور مختصر، هنگام وقوع این فرآیند (یعنی تبدیل دانش ضمنی به دانش آشکار و تبدیل دانش آشکار به دانش ضمنی) سازمان، تولید دانش می نماید (Nonaka & Takeuchi, 1995).

تاریخچه وب 1.0 و پیدایش وب 2.0
در سال 1998 ارائه شدن گوگل با پیشنهاد الگوریتم جدید، بواسطه سادگی و توانایی خود در جستجو در اینترنت، بهبودی و پیشرفت قابل توجهی برای وب بود. موتور جستجوی گوگل انتظارات بعدی مصرف کنندگان که به دنبال پیدا کردن اطلاعات، محصولات و سرویس‌ها و دیگر مردم بودند را بالا برد. همچنین گوگل سطح پذیرش راهبرد تجارت پیچیده‌تر و برنامه فروش آنلاین برای شرکت‌ها را ارتقاء داد (با این بهانه) که بتوانند رتبه خود را در گوگل بیشتر کنند (تا در اولین نتایج جستجوی گوگل قرار گیرند). این کار گوگل انقلاب جدیدی در بوجود آمدن کسب و کارهای آنلاین (حاضر در همه جا و همه وقت) و مدلهای جدید تبلیغات و همچنین بازارهای جدید را باعث شد.
بدین ترتیب وبلاگ‌ها دارای شخصیتی خاص برای خود شدند که این شخصیت را مستقیماً از مؤلف خود به ارث می‌برند (شما با مطالعه دفترچه خاطرات شخصی هر فرد می‌توانید با ابعاد متفاوت شخصیتی وی نیز تا اندازه‌ای مه امکان دارد آشنا شوید.
این اتفاقات ما را به وب 2?0 رساند. در حالی که تجارت‌ها و کسب و کارها داشتند از روش‌های قبل به روشهای جدید وب مهاجرت می‌کردند یک نسل جدیدی از کاربران و برنامه نویسان وب شروع به همکاری فعالی کردند. در سال 2004 تیم آوریلی وب 2?0 را با عنوان انقلاب تجارت در صنعت کامپیوتر بوسیله مهاجرت به روی بستر وب” را (به جهان) معرفی کرد. اصل قضیه وب 2?0 این است که کاربرانی مثل خود مصرف کنندگان محتویات را ایجاد می‌کنند؛ و به این ترتیب اطلاعات خیلی پویاتر از اطلاعات در وب 1?0 می‌باشد.
ویکی پدیا مفهوم همکاری و خرد جمعی جوامع مردمی وب 2?0 را ارتقاء داد. در تعریف وب 2.0 می توان گفت: «عنوانی که روند استفاده از وب جهان گستر (www) و تکنولوژی‌ها و طراحی‌های آن که هدفش رسیدن به افزایش خلاقیت، اشتراک گذاشتن اطلاعات و مهمتر از همه همکاری کاربران است را توصیف می‌کند.».  شبکه های اجتماعی  مانند فیس بوک، لینکدال ان، پاسادو، ببو، اورکات و مای اسپیس راه تعامل مردم در وب را هموار ساختند. تجار با توجه به این شبکه‌های اجتماعی و جنبه‌های همکاری‌های درون وب نظرشان را به راههای ایجاد بستر استفاده واقعی و ابزاری توسط شرکتهایشان و مصرف کنندگانشان معطوف ساختند.
(در محدوده وب 2?0) شرکت‌ها باید تصمیم بگیرند که برای کارشان وبلاگ بسازند یا نسازند!، و اینکه به هر حال می‌خواهند نظر مشتریانشان در مورد محصولاتشان را به دیگران نشان بدهند یا خیر. شرکت‌ها به سمت و سوی فعال سازی و کاربردی تر کردن نظرات مشتریانشان در کسب و کارشان هستند، تا بتوانند نیازمندیهای مشتریانشان و توقعات نحوه تعامل خرید و فروششان را بهتر برآورده سازند. یوتیوب خیلی خوب به تعریف همکاری اجتماعات در وب 2?0 کمک کرد. در آوریل 2008 موتور جستجوی یوتیوب 80 میلیون پاسخ ارائه کرده که حدود 4 میلیون از آنها کانالهای ایجاد شده توسط کاربران است. به گفته شرکت بین‌المللی اطلاعات(IDC)، ویدئوهای تولید شده توسط کاربران و آپلود شده در روز در تمام سایتهای فیلم بیش از 500 هزار قطعه فیلم در سال 2007 بوده.
چیزهای شگفت‌انگیزی در اینترنت اتفاق افتاده‌است. به هر حال در موارد متعددی وب 2?0 باز هم بصورت محدوده بسته‌ای (به حساب می‌آید)، که در آن معمولاً پیوند دادن‌ها داخل آن (برای نگه داشتن مصرف کنندگان و مشتریان) ساده نیست و هنوز در خارج از سایت مربوطه یا بین چند سایت مختلف باید صورت گیرد و بعضی اوقات نیر استفاده اختصاصی از راه حلها و ضمیه‌های بعد مانع همکاری و ارتباط می‌شود. هدف مدیریت دانش، انسجام و طبقه بندی این دانش تولید شده به نحوی است که امکان دسترسی به آن برای افرادی که در جهت بهبود عملکرد خویش بدان نیازمندند فراهم گردد فلذا مدیریت دانش 2.0 با رویکرد مردم سالارانه عرضه گردید. مدیریت دانش 2.0 بر مبنای دیدگاه معرفت شناسی عملی است که اذعان می دارد دانش، عملی است که افراد انجام می دهند. این دیدگاه بیشتر بر تولید دانش در ضمن تعاملات اجتماعی تأکید می کند.
از آنجا که خلق دانش یک فرآیند پویا است در نتیجه مدیریت دانش 2.0 به مشارکت و همکاری و پرورش هوش جمعی در سازمان ها تأکید می کند و در مدیریت دانش 2.0 تمرکز بر حضور تمامی کارکنان در فرآیند اشتراک گذاری دانش است در واقع می گوید تولید دانش نباید تنها بر عهد? عده ی محدودی قرار گیرد و سایر افراد تنها استفاده کننده از دانش موجود در مخازن دانش باشند.
در مدیریت دانش 2.0 استفاده از فناوری وب 2.0 این امکان را فراهم کرده است که ارسال پیام بصورت دو طرفه باشد درواقع بستر مناسب جهت تعاملات مؤثر برای  فرآیند خلق دانش ایجاد شده است. وجود تعاملات نیازمند تأکید بیشتر بر فرآیندهای غیر رسمی همانند مکالمات رودر رو، تشکیل حلقه های گفتگو در راهرو ها و … می باشد از طرفی در مدیریت دانش 2.0 ارتباطات همه جانبه ( از بالا به پائین و از پائین به بالا) حاکم است تا روند مدیریت دانش به شکل کامل صورت گیرد. امروزه وب 2.0 باعث ایجاد تحول در مدیریت دانش سنتی گردیده است و موج جدیدی بنام مدیریت دانش 2.0 که از طریق ابزارهای وب 2.0 پشتیبانی می شود، شکل گرفته است. در واقع وب 2.0 یک انقلاب اساسی در مدیریت دانش ایجاد کرده است.وب 2.0 امکان ارسال پیام بصورت دو طرفه و ایجاد شبکه های دانش را میسر کرده است. فناوری های وب 2.0 به افراد در جهت اشتراک گذاری مؤثر و کارآمد دانش و تجربیات کمک می نماید، و از این مسیر افراد می توانند به تجربیات دیگران دست یابند و از آنها بطور کارآمد بهره برداری نمایند. اشتراک دانش تنها در برگیرنده چگونگی و چرایی انجام کارها نمی باشد بلکه افراد می توانند در مورد مسائلی همچون کارهایی که افراد می خواهند بصورت متمایز انجام دهند، هرآنچه که انجام می دهند و علت انجام آن، بیان افکار و ارائه توصیه های لازم، تقاضای همکاری و… به اشتراک دانش بپردازند.
وب 2.0 با ابزارهایی نظیر : ویکی ها، وبلاگ ها، RSS ، …. که در ذیل به اختصار بیان می شوند، امر اشتراک گذاری را تسهیل می نمایند.
ابزارهای  وب 2.0    =ویژگی
ویکی  =  صفحه با صفحات وب است که توسط کسانی که به آن دسترسی دارند ویرایش می شوند البته ویکی ها قابلیت بروز رسانی خودکار را دارا می باشند.
وبلاگ    = نوعی صفحه اینترنتی است که مطالب در آن بر مبنای زمان و به ترتیب جدید به قدیم درج می شود.
وبلاگ =صوتی (پادکست)    صدای ضبط شده، مصاحبه ها، سخنرانی ها …. که در فرمت MP3 می باشند. این صدا ها قابلیت بروز رسانی خودکار را دارند.
RSS   = برای انتشار محتویاتی که در بازه های زمانی خاص بروز رسانی می شوند، استفاده می شود مانند: وب نوشت ها، عناوین اخبار و … . RSS این امکان را فراهم می کند که از بروز رسانی سایت ها، وبلاگ ها و … با خبر شوید بدون آنکه نیازی به سر زدن به آنها را داشته باشید.
شبکه های اجتماعی =   به کاربران امکان اتصال به یکدیگر را در قالب یک اجتماع آنلاین می دهد.
تالار گفتگو  =  هبصورت اینترنتی و بستری بروی وب است.موضوعات طبقه بندی شده اند و بحث های متفاوتی وجود دارد و افراد در این بحث ها مشارکت کرده و سوالات و نظرات خود را مطرح کرده و پاسخ هایشان را دریافت می کنند.

طراحی و معمری وب 2.0 بر پایه مشارکت ها، همکاری ها، و تعاملات انسان ها، ماشین ها، نرم افزار و عامل های هوشمند با یک دیگر استوار است.
وب 1.0 محدودتر و ساده تر از وب 2. بود و کاربران تنها امکان دسترسی به اطلاعات موجود و استفاده از آنها را داشتند و نه توان ایجاد و یا تغییر، در وب 2.0 کاربران به ایجاد و خلق محتوا، سازماندهی و تنظیم مبادرت می ورزند و می توانند دیگران را در اطلاعات خود شریک نموده و یا به انتقاد و تغییر بپردازند.
یکی از مهمترین تعاریف برای وب 2.0 این است که وب تبدیل به بستری شده است که می توان انواع نرم افزارها را بر پای? آن ساخت و کاربران بدون نیاز به نصب آن بروی کامپیوتر های شخصی می توانند از هر جایی به آن دسترسی داشته باشند. یکی از مهترین مزایای وب 2.0 طراحی کاربر محور آن می باشد که به کاربران اجازه تعامل با یکدیگر را می دهد، وب 2.0 همچنین از ساختار مناسبی برخوردار است به نحوی که کاربران تنها با چند کلیلک به مقصد مورد نظر خود می رسند.
وب 2.0 کاربران را در پروسه های ذخیره سازی داده هایشان بهتر یاری می کند، مثال بارز در این زمینه Gmail می باشد، در Gmail کاربر نیازی به ذخیره کردن ایمیل افرادی که برایش یکبار ایمیلی زده اند ندارد بلکه بطور اتومات در دفترچه ایمیل ها ذخیره می شود.

مقایسه وب1.0 و وب 2.0 :

Web 1.0 ————– web 2.0
Mp3.com——————Napster
Britannica online —————–wikipedia
Personal websites—————-blogging
Domain name speculation—————–search engine optimization
Publishing—————-participation
Directories (taxonomy)————— tagging (folksonomy)

بطور مثال ویکی پدیا و بریتانیکا را مقایسه می کنیم:
در بریتانیکا محتوا را ویراستاران تهیه می کنند و کاربران تنها از آن استفاده می کنند ولی تقریباٌ تمام محتوای ویکی پدیا را کاربران آن توسعه می دهند و حتی کاربر می تواند هر مطلبی را ویرایش کند.
از طریق این مقایسه به نحو ملموس تری می توان به تفاوت وب 1.0 و وب 2.0 پی برد.
وب 2.0 برای خلق دانش از ویکی ها استفاده می کند در فرآیند ایجاد دانش بصورت گروهی منظور، تولید دانش جدید و یا حداقل بیرونی سازی دانش (تبدیل دانش ضمنی به دانش صریح) می باشد.
در این فرآیند مشکلات و مسائل مطرح می گردد و افراد پیشنهادات خود را جهت رفع مسائل ارائه می دهند و کارکنانی که با مشکلات مشابهی مواجه می شوند با توجه به راه حل های موجود می توانند سریعتر به رفع آن مبادرت ورزند.
شبکه های اجتماعی که جزو ابزارهای وب 2.0 می باشد و پیشتر معرفی گردید در جهت ذخیره و بازیابی دانش ایفای نقش می کنند و همچنین از خلق دانش نیز حمایت می کنند و در آخر می توان گفت انتقال دانش نیز جزو اهداف شبکه های اجتماعی است.
شبکه های اجتماعی از ارزش های هسته ای نسل نوین مدیریت به نام مدیریت دانش 2.0 می باشند. این شبکه ها ساز و کارهایی جهت کشف، شناسایی و گزارش مستقیم اطلاعات از کاربران را دارند که در آن افراد علائق شخصی و ارتباطات دانشی خود را به نمایش می گذارند.
به صورت کلی می توان بیان داشت که وب، کل مراحل دانش شامل خلق دانش، نگه داری دانش، تسهیم دانش و بکارگیری آن را پشتیبانی می کنند.در ابتدا این فرآیند ها بصورت یک طرفه از کاربران دانشی و خبره به کارکنان دیگر بوده در واقع کارکنان خبره دانش را تولید کرده و از طریق ابزارهای وب 1.0 دراختیار کاربران قرار می دادند. امروزه فرآیند مدیریت دانش با ظهور فناوری وب 2.0 دچار تحول شده است که بر مبنای آن، فرآیندهای مدیریت دانش به صورت شبکه ای انجام می گردد. افراد،  شبکه های دانشی مرتبط بهم را تشکیل می دهند و در مرحل? خلق دانش تمامی افراد مشارکت دارند و امکان اشتراک گذاری، ویرایش و تغییر دانش برای تمامی افراد مهیا است.

منابع و مآخذ
1- ارائه مدلی برای انتخاب ماژول های سیستم مدیریت دانش جهت جاری سازی مدیریت دانش 2.0 در سازمان با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی(AHP )، پایان نامه کارشناسی ارشد.
2- فرشاد، رضا، اخوان، پیمان، زادگان مقدم، کریم، اولویت استفاده از وب 2.0 در فرآیندهای مدیریت دانش شخصی در آموزش مجازی، اسفند 1392
3- تاج الدینی، اورانوس، سادات موسوی، علی، شعبانی، علی، مدیریت دانش در عصر وب 2.0: رویکردی تکامل گرایانه، بهار 1389.
4- داونپورت، تامس اچ، لارنس، پروساک ، مدیریت دانش، ترجمه حسین رحمان سرشت، تهران: نشر ساپکو.
5- خسروانی، امیر، بررسی تاثیرات وب 2.0 بر مدیریت دانش، بهار 1394

6 – Jafari, M., P. Akhavan, and M. Ashraf, A review on knowledge management discipline. Journal of Knowledge Management Practice, 2009. 10(1): p. 1-23.
7- Dion, H. (2009b). Nine ideas for IT managers considering Enterprise 2.0., Enterprise Web 2.0, ZDNet Blogs.
8 -John, R. (2007). Knowledge Management 2.0: SSPA Member’s ChoiceTopic. SSPA News.
9 – Wikipedia. Web 2.0. From Wikipedia, the free encyclopedia.