بررسی رابطه بین دفاتر فناوری اطلاعات روستائی با توسعه روستائی

مورد مطالعه: دهستان های شهرستان خوی

چکیده : توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات از عمده ترين معيارهاي توسعه و پيشرفت اقتصادي و اجتماعي محسوب مي شود هدف از اين تحقيق بررسی رابطه بین دفاتر فن آوری اطلاعات روستایی (ICT ( و توسعه روستا ها می باشدو نیز شناسائي عوامل مؤثر بر توسعه فعاليت هاي دفاتر فناوري اطلاعات و ارتباطات روستائي مي باشد. تحقیق حاضر بر حسب  هدف  از نوع کاربردی بوده­ و از لحاظ شیوه گرد­آوری داده­ها از نوع توصیفی و مشخصاً از شاخه همبستگی می­باشد. گردآوري اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه­اي و روش ميداني مي­باشد. در روش کتابخانه­اي، استفاده از منابع موجود در كتابخانه­ها و استفاده از اسناد و مدارك در رابطه با موضوع و كاوش در سايت­هاي اينترنتي مورد توجه قرار مي­گيرد. در روش ميداني، طراحي پرسشنامه مد نظر خواهد بود. تکنيک تجزيه و تحليل داده­ها با استفاده از نرم افزار­SPSS­­ انجام شد. به طوری که ابتدا داده ها را به صورت پرسشنامه جمع آوری کردیم و سپس با استفاده از نرم افزار آمار توصیفی را بررسی کردیم یعنی میانگین داده ها و واریانس و بیشترین و کمترین داده را پیدا کردیم سپس آمار استنباطی را بررسی نمودیم یعنی با استفاده از آزمون های مختلف آماری داده ها را تحلیل نمودیم و نتیجه گیری کردیم. در این تحقیق براي جمع آوري اطلاعات میدانی از پرسشنامه استفاده شده است که از 6 بخش و درمجموع 61 سؤال تشکیل شده است. جامعه مورد مطالعه در این تحقیق کارشناسان و دهیارها  و رؤسای شوراها در روستاهای دارای دفاتر ICT می باشد. تعداد این افراد در کل دهستان ها و روستاهای داری دفاتر ICT درشهر خوی 260 نفر می باشد. مقدار حجم نمونه انتخابی برابر 95 نفر می باشد که بطور تصادفی دو مرحله ای انتخاب شده است.
واژگان کلیدی : ICT ، فناوری  اطلاعات ، دفاتر فناوری ، توسعه روستایی ، خدمات اینترنتی

مقدمه
تحولات دهه ی پایانی سده ی بیستم میلادی در تاریخ علم و صنعت بی سابقه بود،زیرا دستاوردهای انقلاب صنعتی و انقلاب الکترونیک با تحولات فناوری اطلاعات به هم آمیخت و فناوری ارتباطات و اطلاعات (آی سی تی) را پی ریخت. (آی سی تی) محصولی بود که دستاوردها و پیامدهای آن در ذهن گروهی عظیم از پدیدآورندگان آن نمی گنجید، (آی سی تی )، فناوری نوینی است که توانسته است خیلی زود تمامی حصارها، قیدو بندها را گسیخته و مرزهای جغرافیایی در عرصه های مختلف، پنج قاره عالم را درنوردیده و بر کلیه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی اثر بگذارد.. عرصه تأثیرگذاری فناوری های ارتباطات و اطلاعات تنها به محیط­های شهری منحصر و محدود نمی­شود  و دامنه آن حتی دور دست­ترین مناطق روستایی را در برمی­گیرد و  میتواند نقش موثری در فرآیند توسعه روستایی ایفا کند.

بیان  مساله
ICT درلغت به معنی فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد و دفاترICTروستایی در راستای تحقق دسترسی روستائیان به فناوری اطلاعات و ارتباطات تجهیز و بهره­برداری می­گردد. به عبارت دیگر می­توان گفت دفاترICTدر جهت تلاش براي ارائه خدمات دولتي در دورترين نقاط كشور با استفاده از فناوري ارتباطات و اطلاعات، در راستاي سند چشم‌انداز بيست ساله و برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي کشور و به منظور تحقق عدالت اجتماعی و دولت الکترونیک ایجاد شده است. اين دفاتر علاوه بر ارائه خدمات مختلف از قبيل پست، پست بانك، مخابرات و ساير خدمات دولتي، ارتباط روستاها را با شبكه اينترنت فراهم نموده و زيرساخت ارتباطي لازم براي ارائه خدمات سايرسازمان­ها را فراهم مي­سازد. با بهره‌گيري از دفاتر خدمات ارتباطات و فناوري اطلاعات روستايي، علاوه بر اینکه سازمان‌ها مي ‌توانند خدمات خود را به صورت الكترونيكي به روستاييان عرضه نمايند و بسياري از مشكلات روستائيان مانند تردد به شهرها براي استفاده از خدمات دولتي رفع گردد، موجب اشتغال، توسعه منابع انساني، در دسترس قرار گرفتن اطلاعات براي عموم، کاهش هزينه‏هاي رفت و آمد، صرفه­ جوئي در وقت روستائيان و پاسخگوئي مناسب­تر به دليل جلوگيري از ازدحام و غیره خواهد بود.
در کشور ايران به مساحت 162 ميليون هکتار، 68122 هزار روستا متفرق هستند. اگر بخواهيم فواصل روستاها را اندازه­گيري کنيم به طور متوسط درهر­2390 هکتار يا با اندکي مسامحه در هر 24 کيلومتر مربع يک ده قرار مي­گيرد. طبعا اين گستره پهناور و اين پراکندگي نقاط جمعيتي هر يک براي خود طبيعتي ويژه دارند و آداب و رسوم و سنت­هاي آنان نيز با يکديگر متفاوت است. روستاها به عنوان يکي از مهم­ترين محيط­هاي جغرافيايي که حدود يک سوم (31.54 درصد­) از جمعيت کشور را به خود اختصاص داده­اند (مرکز آمار ايران،1385) و توزيع فضايي گسترده­تري در کشور دارند؛ عدم توجه به توسعه در اين مناطق منجر به توسعه نيافتگي همه جانبه در همه بخش­ها و مناطق کشور مي­شود.
متغیرهای زیادی بر توسعه روستایی تاثیر می­گذارند. به نظر می­رسد یکی از متغیرهای تاثیرگذار بر توسعه روستایی گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات از جمله دفاتر ICT روستایی می باشد. با توجه به شرح خدمات و کارکردهای دفاتر ICT  روستایی این سوال مطرح می­شود که آیا بین  دفاتر ICT  روستایی و توسعه روستایی رابطه وجود دارد؟

اهداف تحقیق
هدف اصلی پژوهش، بررسی رابطه بين دفاتر ICT روستایی با توسعه روستایی می باشد.
شاخص­سازی مولفه های موثر دفاتر ICT روستایی در توسعه یافتگی روستا از اهداف دیگر این تحقیق می باشد
و نهایتاً ارائه پيشنهادهاي لازم براي استفاده بيشتر و بهتراز دفاتر روستایی در راستاي توسعه يافتگي روستا هدف آخر می باشد.

پیشینه تحقیق
مطالعات انجام شده درباره روستايي ICT چند سالي است كه در دنيا مطرح شده است ودر كشور ما نيز از سال 1382 به بعد كتاب­ها، مقالات و رساله­هاي دانشگاهي به طور مستقيم وغير مستقيم در اين مورد به تحقيق پرداخته­اند كه مي­توان به مواردي از آن­ها اشاره كرد:
علي اكبر جلالي در كتابي تحت عنوان »يك سال تلاش در توسعه فناوري اطلاعات« نتيجه تلاش­ها و فعاليت­هاي انجام شده در راستاي تحقق فناوري اطلاعات و گسترش آن درايران را بيان نموده و مشكلات پيش روي در اين زمينه را برشمرده است (جلالي، 1381) .
-جلالي، روحاني و زارع در كتاب  » روستاهاي الكترونيكي « به طور مستقيم اثر فناوري اطلاعات و ارتباطات در روستاها را بررسي كرده­اند و ضمن بيان ضرورت استفاده ازفناوري اطلاعات و ارتباطات در روستاها و بيان نمونه­هاي موفّق جهاني آن به بررسي دستاوردهاي اجتماعي و اقتصادي اين پديده در روستاها پرداخته­اند. ضمناً اين كتاب در حال حاضر تنها كتاب فارسي در زمينه ICT روستايي است (جلالي، روحاني و زارع، (1385  .
-رضواني در كتاب » مقدمه­اي بر برنامه­ريزي توسعه روستايي در ايران « توجه به ICT را از اولويت هاي اساسي در فرايند برنامه­ريزي توسعه روستايي كشور دانسته و از آن به عنوان ابزاري ضروري جهت رشد و توسعه روستايي ياد كرده است و به كاربردهاي متنوع و گسترده ICT و ITدر نواحي روستايي اشاره نموده است (رضواني، 1387 ) .
-يافته ­هاي پژوهشي الهامي با عنوان » بررسي زمينه هاي گسترش ICT در توسعه روستايي در دهستان دابوي شمالي محمودآباد« نشان مي­دهد كه موانع مديريتي، فني، فرهنگي – اجتماعي از محدوديت هاي عمده گسترشICT در اين منطقه محسوب می­شود (الهامي،.(1385
-نوري در پژوهشي با عنوان »تحليل زمينه­هاي گسترش­هاي فناوري جديد اطلاعاتي و ارتباطي در توسعه روستايي« به اين نتيجه رسيده است كه جهت دستيابي به آثار مثبت فناوري اطلاعات و ارتباطات ضروري است بستر مناسب براي گسترش كاربرد اين فناوري در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي، كالبدي، سياسي و محيطي در همه سطوح اعم از ملّي،منطقه­اي و محلّي فراهم شود (نوري، 1385) .
-در سال 1382 اولين همايش توسط »كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در روستا« پژوهشكده الكترونيك دانشگاه علم و صنعت ايران برگزار گرديد كه در مجموعه مقالات ارائه شده در اين همايش، ابعاد متفاوت كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در مناطق روستايي مورد بحث قرار گرفته است.
-در سال» 1384 همايش كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در توسعه محلّي « در روستاي قرن آباد از توابع استان گلستان اولين مركز ICTروستايي كشور برگزار شد و در آن گسترش كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در توسعه روستايي مورد بررسي قرار گرفت.
– يافته­هاي هدايتي مقدّم در پايان نامه كارشناسي ارشد خود با عنوان »ارزيابي نقش دفاتر ICTروستايي در ارائه خدمات به نواحي روستايي استان اصفهان: مطالعه موردي روستاهاي سين، مديسه، مهرگان و كبوترآباد « نشان مي­دهد كه دستاوردهاي اقتصادي دفاتر ICT بيشتر از دستاوردهاي اجتماعي و فرهنگي است و علي­رغم توانمندي­هاي بالاي دفاتر در ارائه خدمات، فعاليت اين دفاتر عمدتاً به خدمات پستي و پست بانك محدود مي­باشد (هدايتي مقدم، 1387) .
-بدرقه در كتاب خود تحت عنوان» استراتژي­هاي توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات«ICT به كليات و مفاهيم ICT و كاربردهاي مختلف اين فناوري پرداخته و همچنين به روستاي الكترونيكي اشاره و كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در روستا را در فصل هشتم كتاب توضيح داده است (بدرقه، 1385) .

اهمیت و ضرورت توسعه روستایی
بیکاري و فقر در حوزه روستایی، مهاجرت روزافزون روستاییان به­سوي شهرهاي بزرگ و …. از جمله دلایلی هستند که ضرورت و اهمیت توسعه پایدار روستایی را نمایان می­سازد.

موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه (شهرستان خوی)
موقعیت خوی: شهر خوی مرکز این شهرستان با مساحتی حدود 7/17 کیلومتر مربع بین 38درجه و32دقیقه عرض شمالی و44درجه و58دقیقه طول شرقی قرار دارد.بخش مرکزی خوی با مساحتی حدود 4326کیلومتر مربع در غرب شهرستان خوی قرار دارد، از شمال به شهرستان ماکو،از جنوب به شهرستان سلماس،از شرق به چایپاره و از غرب به مرز ایران و ترکیه محدود است. رودهای شهرستان خوی عبارتند از:قطورچای، آغ چای، پسک چای، قره چای، الند چای و قازان چای. از کوه­های این شهرستان می­توان به: اورین ،سولطان سورا، قوچ داغی، گیر بوران، چیلله خانا، آردیج، ترجان و…اشاره نمود.
شهرستان خوی: شهرستان خوی به عنوان دومین شهر استان آذربایجان­غربی،نزدیک به چهارصدهزار نفر جمعیت و با وسعتی حدود 5461کیلومتر مربع، شامل چهار نقطه شهری، پنج بخش، چهارده دهستان و288روستای دارای سکنه می­باشد.بخش­های تابعه عبارتند از: ایواوغلی، چایپاره، صفائیه، قطور و بخش مرکزی.

متغیرهاي تحقیق
متغیرها بر اساس نقشی که در تحقیق به عهده دارند، به دو دسته کلی متغیر مستقل و وابسته تقسیم بندي می گردند.
در این تحقیق متغیر های مستقل و وابسته به ترتیب زیر است:
1.متغیر مستقل : دفاتر  ICT
2.متغیر وابسته: توسعه روستایی

جدول شماره 1-محتوا و تعداد سوالات پرسشنامه

یافته های تحقیق

آمار توصیفی

جدول شماره 2- سن افراد

جدول شماره 3- جنسیت افراد

جدول شماره 4 – تحصیلات افراد

جدول شماره 5-شغل افراد

آمار استنباطی

جدول شماره 6-الویت بندی تاثیر ICT روی عوامل مختلف در روستا

جدول شماره 7- الویت بندی موارد استفاده افراد از دفاتر ICT روستایی

جدول شماره 8 -الویت بندی ابعاد رضایتمندی افراد از دفاتر ICT روستایی

جدول شماره 9 -الویت بندی اثرات ICT بر ابعاد توسعه روستایی

جدول شماره 10 – نگرش کلی نسبت به نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه روستایی

جدول شماره 11 -الویت بندی عوامل تأثیرگذار بر گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در نواحی روستایی

جدول شماره 12 – الویت بندی موانع، محدودیت و مشکلات توسعهICT  روستایی

جدول شماره 13- الویت بندی تاثیر ابعاد مختلف خدمات  ICT بر توسعه روستایی

آزمون فرضیه ها
با توجه به آزمون t تک نمونه ای که میانگین هر سوال با عدد ثابت 5/2 مقایسه شد و فضیه برای هر چهار بعد خدمات بانکی، خدمات مخابراتی، خدمات پستی و خدمات اینترنتی و الکترونیکی آزمون می شود. در صورتیکه مقدار P-value در آزمون کمتر از 05/0 باشد، حاکی از رد فرضیه H0 و ارتباط مثبت معنی دار بین خدمات ICT و توسعه روستایی می باشد.
از آنجا که مقدار میانگین همه ابعاد بزرگتر از5/2 بوده و 05/0>P-value بوده است، دلیل بر معنی داری ارتباط مثبت بین ابعاد ICT و توسعه روستایی از نظر کارشناسان بوده است.
پس تمام فرضیه های ما پذیرش شده و بین دفاتر ICT  روستایی و خدمات بانکی، خدمات مخابراتی، خدمات پستی و خدمات اینترنتی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.

الویت بندی معنی داری فرضیه ها
در ادامه برای اولویت بندی تاثیر هر کدام از خدمات ICT (بانکی، مخابراتی، پستی و اینترنتی) بر توسعه روستایی از روش آزمون فریدمن استفاده شده است. فرضیه H0 در این آزمون مبنی بر این است که تاثیر خدمات بانکی، مخابراتی، پستی و الکترونیکی  که بعنوان گویه های ICT هستند، روی توسعه روستایی بیک اندازه بوده  و در صورتی که 05/0> P-value باشد، فرضیه H0 رد شده و می توان پذیرفت که تاثیر خدمات مختلف ICT روی توسعه روستایی بیک میزان نیست. با توجه به نتیجه آزمون فریدمن می توان گفت میانگین رتبه گویه ها برابر نبوده و  تاثیر خدمات مختلف ICT روی توسعه روستایی بیک میزان نیست.با توجه به نتایج  ،ارتباط معنی دار بودن خدمات بانکی و توسعه روستایی در رتبه اول و  خدمات مخابراتی و خدمات پستی و خدمات اینترنتی به ترتیب در رتبه های بعدی در ارتباط با توسعه روستایی قراردارند.

نتیجه گیری
در این تحقیق 95 نمونه داشتیم که دامنه تغییرات سن افراد از 20 تا 54  بوده است میانگین سن افراد47/32 بوده است و میانه آن  32 است .لذا چنین برداشت میشود که جامعه ما جوان بوده  افراد بهره­مند از دفاتر نیز جامعه جوانی است .با توجه به افزایش روز افزون جمعیت بیکار و نیروي مازاد کشاورزي از یک سو و جوان بودن میانگین جمعیت روستایی ازسوي دیگر ، اشتغالزایی از اولویت هاي توسعه روستایی بشمار می رودبا توجه به نتایج و معنی دار بودن فرضیه ها نتیجه میگیریم که خدمات بانکی بیشترین تاثیر در توسعه را دارد لذا  پیشنهاد میشود که گسترش خدمات الکترونیک دولت در روستا یعنی ارائه خدمات دولتی به صورت بر خط در روستا ها  خیلی مثمر ثمر خواهد بود در توسعه روستا ها.
نتایج آزمون معنی داري در مورد نقش فناوري اطلاعات و ارتباطات بر توسعه روستایی در همه زیربخشهاي ابعاد اقتصادي و اجتماعی – فرهنگی معنی دار بوده است و اثربخشی ICT بر فرایند توسعه روستایی مورد تایید قرار گرفته است. این نتیجه بیانگر تاثیربسیار زیاد این مرکز بر منطقه روستایی مورد مطالعه می باشد. لذا با توجه به این نتیجه می توان عملکرد این مرکز را موفق ارزیابی کرد .
ملاحظه می­شود که گروه زنان بیشترین میزان استفاده از خدمات ICT  را دارند . پس باید تدابیری اندیشیده شود تا میزان  استفاده گروه های دیگر از افراد را بیشتر کنیم  به خصوص جوانان که این کار با ارائه خدمات بانکی بیشتر و اعطای تسهیلات فراهم می­شود.
ملاحظه می شود که میزان رضایت از خدمات پست بانک دفاتر ICT  در رده اول قرار دارد و بعد از آن به ترتیب خدمات مخابرات ، پست ، دولت الکترونیک (اینترنتی) در رده های بعدی قرار دارند که باید توسعه اینترنت ، آشنایی افراد با اینترنت ، ترویج دولت الکترونیک در اولویت کار های ICT  قرار بگیرد.
ملاحظه میشود که بیشترین عامل تاثیر گذار بر گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در نواحی روستایی  دسترسی برابر به خدمات ICT  در نواحی روستایی می باشد و بعد از آن استفاده از سیاست های تشویقی برای کاربران ICT در سطح روستا و  اعطای تسهیلات بانکی به روستاها برای تهیه ملزومات ICT  می­باشد .
ملاحظه می­شود که در توسعه ICT  روستایی  اولین عامل به عنوان موانع و محدودیت در توسعه آن ، نبود برنامه دولت در روستا  می­باشد . بعد از آن  عامل  کمبود سایت­های فارسی متناسب با نیازهای مهم روستا و نبود نیروی متخصص و آموزش دیده در نواحی روستایی  می­باشد . که برنامه ریزی دولت  در همه زمینه ها در روستا ها می­تواند در توسعه ICTموثر باشد.
ملاحظه می­شود که بین خدمات ICT  و توسعه روستایی رابطه مثبتی وجود دارد  و این رابطه به ترتیب عبارتند از خدمات بانکی ICT  و توسعه روستایی و خدمات مخابراتی و توسعه روستایی و خدمات پستی و توسعه روستایی و خدمات اینترنتی (دولت الکترونیک ) و توسعه روستایی .
آزمون رد یا پذیرش فرضیه­های بیان شده در قسمت او ل را با توجه به یافته ها  به این نتیجه می­رسیم که بین دفاتر فناوری اطلاعات روستایی و توسعه روستایی رابطه معنی­داری وجود دارد و فرضیه را می پذیریم.

پیشنهادات در مورد تحقیقات آتی
در این تحقیق ما از جامعه مورد مطالعه نمونه هایی را انتخاب کردیم و رابطه بین دفاتر ICT  روستایی و توسعه روستایی را بررسی نمودیم و در نهایت به نتایجی رسیدیم که بیانگر آن بود که رابطه مثبت است. اما می توان در آینده تحقیقات زیر را انجام داد.
-1 بررسی نیازهاي آموزشی روستاییان در زمینه فناوري اطلاعات و ارتباطات.
-2 بررسی نیازهاي آموزشی کارگزاران در زمینه فناوري اطلاعات و ارتباطات.
3-  بررسی نگرش کارگزاران در ارتباط با نقش ICT در توسعه روستایی و ترویج فناوری.
4-ارزیابی دفاتر خدمات روستایی و بررسی عملکرد اجرایی آنها در سطح روستا.
5- بررسی میزان استفاده و نگرش روستاییان نسبت به دفاتر خدمات روستایی.
6- بررسی نقش دفاتر خدمات ارتباطی در توسعه روستایی و ترویج کشاورزي

محدودیت­های تحقیق
محدودیت­های تحقیق انجام شده ما در مورد پایایی و روایی بود که با توجه به جامعه گسترده و فراوانی ابعاد توسعه و نیز اثرات دفاتر فناوری اطلاعات روستایی بر جوامع ، هر چه تعداد نمونه بیشتر باشد نتیجه­گیری­های ما به جامعه مورد مطالعه نزدیک­تر است که این کار صرف هزینه و زمان بیشتری را می­طلبد. و نیز نمی­توان تمامی ابعاد توسعه روستایی را در قالب پرسشنامه اظهار نمود که این کار نیز نیاز به سوالات مختلف از مصاحبه گران و نیز صرف زمان زیاد است.

فهرست منابع
-1احمدي، ع،وحید سعید نهایی و حسن رضازاده . ( 1382 ) نقش فناوري اطلاعات و ارتباطات در توسعه ملی. نشریه آفتاب یزد،.82/2/ 1
2-اربابیان، م؛ سهل آبادي، ع؛ جلالی، ع( 1382 ).  فناوري اطلاعات و ارتباطات ابزاري قدرتمند درخدمت توسعه روستاهاي هندوستان. مجموعه مقالات: همایش کاربرد فناوري اطلاعات وارتباطات در روستا،
3-اطلاعات موجود بر روي پایگاه اطلاعاتی تکفاwww.takfa.ir:
4-ايمبودن، نيكلاس .( 1373 )  مديريت اطلاعات براي پروژه­هاي توسعه روستايي، سلسله انتشارات روستا و توسعه شماره 13 ، تهران: انتشارات مركز تحقيقات و بررسي مسائل روستايي.
5-بدرقه، علي. ( 1385 ) استراتژي هاي توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات،«ICT» تهران: انتشارات روناس.
6- پهلوانيان، حسين و همكاران ICT ( 1384) و اشتغال زايي، تهران: انتشارات بهراد.
7-جلالي،علي­اكبر و عباسي، فاطمه. ( 1382 ) آسيب شناسي فناوري اطلاعات در روستا، اولين همايش كاربرد فنّاوري اطلاعات و ارتباطات در روستا، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران،پژوهشكده الكترونيك.
8-  جلالي، علي اكبر. ( 1383 ) شهر الكترونيك، تهران:  انتشارات علم و صنعت ايران.
9-  جلالي، علي اكبر، سعيد روحاني و محمد امين زارع. ( 1385 )  روستاهاي الكترونيك، تهران:انتشارات علم و صنعت ايران
10-جمعه پور، م . 1384 .نگرشی سیستمی به روستا و توسعه روستا یی . سلسله انتشارات روستا و توسعه سال. هشتم،شماره 1 بهار 1384
11-حیدري، ع. ( 1374 ) استراتژي رنسانس توسعه روستایی و خط مشی هاي اساسی آن.
12-خيري، شقايق و بلوچي، حميدرضا. ( 1382 ) نقش فناوري اطلاعات و ارتباطات در توسعه كشاورزي در روستا، اولين همايش كاربرد فنّاوري اطلاعات و ارتباطات در روستا، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران، پژوهشكده الكترونيك.
13-  رضواني، محمدرضا. ( 1387 ) مقدم­هاي بر برنامه ريزي توسعه روستايي در ايران، تهران: انتشارات نشر قومس
14- رضوی، ح، . روستا فقر توسعه روستایی جلد دوم روش­ها و الگو­های مقابله با فقر روستایی ،تجارت کشورهای آسیایی سلسله انتشارات روستا و توسعه ؛ شماره. 52
15-سرمد، ز و همکاران . ( 1382 ) روش هاي تحقیق در علوم رفتاري. تهران: انتشارات آگاه.
16- سوزنگر، علي. ( 1382 ) راهكارهاي لازم جهت ورود و توسعه ICT در روستاها و آشنايي با پروژه اتوبوس اينترنتي، اولين همايش كاربرد فنّاوري اطلاعات و ارتباطات در روستا، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران، پژوهشكده الكترونيك
17-سعیدي، ع. ( 1377 ) توسعه پایدار و ناپایداري توسعه روستایی. فصلنامه انقلاب ومسکن، شماره .82
18-شهبازي، ا. ( 1372 ) توسعه و ترویج روستایی، تهران:  انتشارات دانشگاه تهران.
19-عباسي، مژگان. ( 1382 ) نقش فناوري اطلاعات در كاهش مهاجرت روستا ييان، اولين همايش كاربرد فنّاوري اطلاعات و ارتباطات در روستا، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران،پژوهشكده الكترونيك.
20-فیروزنیا، ق و افتخاري، ع. ( 1382 ) جایگاه روستا در فرایند توسعه ملی: از دیدگاه هاحبنظران، تهران: انتشارات موسسه توسعه روستایی ایران
21-قضاوي، غلامرضا و ولي، عباسعلي. ( 1382 ) بررسي نقش فناوري اطلاعات و ارتباطات در توسعه اجتماعي و آموزش روستا ييان جهت حفاظت از منابع طبيعي، اولين همايش كاربرد فنّاوري اطلاعات و ارتباطات در روستا، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران، پژوهشكده الكترونيك
22-غفاري، ر. ( 1381 ) موانع و عوامل توسعه روستایی در ایران. مسکن و انقلاب، شماره 100، زمستان .81  صص 68- 57
23-غفاري، آ. ( 1382 ) کاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در توسعه: بررسی وضعیت اگاندا.خبرنامه انفورماتیک، شماره 87 ، مرداد 82 .، صص34- 31
24-. مرکز آمار ایران. ( 1381 ) قابل دسترس در www.SCI.ir
25-منصورفر، ك ( 1371 ). روشهاي آماري. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ویرایش دوم.
26-مومنی، س. ( 1374 ) مدیریت ارتقاي تکنولوژي در سطح بنگاههاي اقتصادي: مطالعه. موردي معادن زغال سنگ کشور، مجموعه مقالات تکنولوژي و توسعه. بهار .74
27-مومنی، م. ( 1377 ) اصول و روشهاي برنامه ریزي ناحیه اي. تهران: انتشارات گویا.
28-مهدوي، د. ( 1382 ) نقش توریسم در توسعه نواحی روستایی پیرامون شهرها و ارائه مدل استراتژیک(نمونه موردي دهستان لواسان کوچک). پایان نامه کارشناسی ارشد،رشته برنامه ریزي و توسعه روستایی، دانشگاه تربیت مدرس.
29-هومن، ح. ( 1375 ) آمار توصیفی در علوم رفتاري، تهران:  نشر پارسا.

. منابع لاتین

1-Anonymous (n.d). Sustainable ICT case histories. [Online] available at:www. Eldis.org/ ICT/ index/ html.
2-Anonymous (n.d). Status survey on rural telecommunication in developing countries: summary. [Online] available at: www. Eldis.org/ ICT/ index/ html.
3-Anonymous (2002). Implementing the president’s management agenda for E-Government Simplified delivery of services to Citizens. [Online] available at: www. UNDP. Org.
4-Anonymous (2004). ICT and rural services. [Online] available at:www.countryside.gov.uk.
5-Bhasker, G. and Verdatashwar Rao, K. ١٩٩٩. Cyber- Extension: A new era in agricultural extension in India. MANAGE Bulletin, April- May 1999 issue. [Online] available at:www.manage.gov.in/managelib/bulletin/Current/aprmay٩٩.htm – ٢٦k
6-Dalkey, N. C. ١٩٦٩. The Delphi method: An experimental study of group opinion. Santa Monica, CA: Rand Corp. [Online] available at:www.rand.org/pubs/research_memoranda/RM٥٨٨٨/ – ١٩k.
7-David, M. J. R. ٢٠٠٢. Rural Community ICT Applications: The Kothmale Modle. EJISDC, Vol. ٨, No. ٤, pp.١8-
9-Grimes, S. (2000). Rural areas in the information society: diminishing distance increasing learning capacity? Journal of Rural Studies, Vol. 16, pp.
13-21. [Online] available at: www. Science direct. Com.
10-Hawkins, R. J. (n.d). Ten Lesson for ICT and Education in the Developing world: Chapter4 of World Links for Development Program, the World Bank Institute pp: 38-43. [Online] available at: http://www.cid.harvard.edu
/cr/pdf/gitrr٢٠٠٢_ch٤.pdf.
11-James, J. (2003). Sustainable Internet access for the rural poor? Element of an emerging Indian model. Futures, Vol. 35, pp. 461-472. [Online] available at: www. Science direct. Com.
12-Krejcie, R. V. and Morgan, D.W١٩٧٠. Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, Vol. ٣٠, p.٦٠٨.
13-Leagran, A. S(2002). The petrol station and the Internet café: rural technospaces for youth. Journal of Rural Studies, Vol. 18, p. 157-168.
14-Malecki, E. J. ٢٠٠٣. Digital development in rural areas : potentials and pitfalls. Journal of Rural Studies, Vol. ١٩, pp. ٢٠١-٢١٤. [Online] available at:www. Science irect. Com.
15-Mathur, A. and Ambani, DH. (2005). ICT and rural societies: opportunities for growth. The International Information & Library Review, Vol. 37, pp.
345- 351. [Online] available at: www. Elsevier. Com.
16-Moore, C. M. ١٩٨٧. Group techniques for idea building. Contemporary Sociology, Vol. ١٧, No. ٣ (May, ١٩٨٨), pp. ٣٧١-٣٧٢.
17-Moore, C. M١٩٨٧. Group techniques for idea building. Newbury Park:Sage publication.
18-Maru. A and K. Ehrle(2003). Building a framework for ICT use in agricultural research and development: is the north different from the south?.

نویسندگان:
حسن الوداری[1]
سعید کامیان[2]
[1] . عضو هیئت علمی گروه مدیریت دانشگاه پیام نور
[2] . دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته مدیریت بازرگانی دانشگاه پیام نور تهران