ترسيم جايگاه علمي آستان قدس با استناد به مقالات منتشر شده در نشريات
طی سالهای 1388-1390
چكيده: آستان قدس رضوي به عنوان بزرگ‌ترین نهاد فرهنگي در استان خراسان بزرگ، در دو دهه اخير با تأسيس نهادهاي آموزشي و پژوهشي، در تربيت پژوهشگران متخصص و ارايه توليدات علمي پيشگام بوده است. اين پژوهش با هدف بررسي جايگاه علمي آستان قدس رضوي طی سال 1388-1390 با استناد به مقالات منتشر شده در مجلات علمي ملي و بین‌المللی انجام شد. هدف پژوهش كاربردي و از نوع تحقيقات پيمايشي است. جامعه آماري اين پژوهش شامل230 نفر از اعضاي هيئت علمي و پژوهشگران شاغل در مؤسسات آموزشي پژوهشي آستان قدس رضوي ميباشد. يافتههاي اين پژوهش نشان داد كه: 1) در طی سالهای 1388-1390، تعداد 527 مقاله در مجلات معتبر علمي و همايشهاي ملي و بينالمللي منتشر و ارایه شده است؛ كه در بين مؤسسات مورد بررسي سازمان كتابخانهها باانتشار قريب به 50 درصد مقالات(55/41 بابر با 219 مقاله) بيشترين سهم و دانشگاه امام رضا (ع) با انتشار 82/14 درصد مقالات در سه سال مورد بررسی کمترین سهم را در توليد علم آستان قدس رضوي داشتهاند. 2)نرخ رشد توليد علم در آستان قدس رضوي با استناد به مقالات علمي توليد شده در سه سال اخير به طور متوسط 68/18 ميباشد؛ ضمن آنکه،نرخ رشد توليد علم با استناد به مقالات منتشر شده از حيث درجه اعتبار نشريه حاكي از آن است كه، در طی سه سال مورد بررسی،مقالات همایشی 94/89 درصد، مقالات علمی-ترویجی 17/6 درصد، مقالات تخصصی 09/30 درصد و مقالات علمی – پژوهشی نیز 77/17 درصد رشد داشتهاند.3)روند رشد مقالات مؤسسات مورد بررسی در این پژوهش در سال 1388، روندی کاهشی را نشان میدهد چنان که نرخ رشد برای مؤسساتی چون بنیاد پژوهشها، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و سازمان کتابخانهها منفی بوده است. در طی سه سال گذشته متوسط رشد سالانه تولیدات علمی برای بنیاد پژوهشها 66/12، دانشگاه علوم اسلامی رضوی71/5-، دانشگاه امام رضا (ع) صفر و سازمان کتابخانهها 50 درصد بوده است. 4) در بين مؤسسات مورد بررسي در اين پژوهش،به ترتیب دانشگاه امام رضا (ع)،دانشگاه علوم اسلامی رضوی و سازمان كتابخانهها در توليد مقالات علمي-پژوهشي و ISI بيشترين سهم را داشتهاند.
واژه هاي كليدي:آستان قدس رضوي، مؤسسات آموزشي و پژوهشي، توليدات علمي، مقالات، نشريات علمي
مقدمه
امروزه، توان تحقيقاتي و ظرفيت علمي هر كشور، ملاك مناسبي جهت ارزيابي ميزان پيشرفت و بالندگي و به دنبال آن توسعه كشور به شمار ميآيد. در اين ميان، با اندازهگيري توليدات علمي، ميتوان تصويري از چگونگي فعاليتهاي علمي يك كشور ارائه نمود(فهيميان به نقل از فرخنیا، 1390).
حركت رو به رشد جامعه جهاني و شكاف موجود بين كشورها در ميزان دسترسي به علم و فناوري، مؤسسات آموزشي و پژوهشي را بر آن داشته تا نسبت به كميت و كيفيت توليدات علمي خود اهتمام بيشتري ورزيده و با بسترسازي مناسب و ايجاد تحولات مؤثر در اين زمينه كارايي نهادهها و عوامل توليد خود را بالا برده و به روند توسعه كمك كنند. مفاد سند چشم انداز جمهوري اسلامي ايران گوياي آن است كه كشور در افق 1404 از دانش پيشرفته، توانايي در توليد علم و فناوري و متكي بر سهم برتر منابع انساني و سرمايه اجتماعي در توليد ملي برخوردارخواهد شد(نقشه جامع علمی کشور، 1390)؛ در اين ميان سهم هر يك از سازمانها و مؤسسات پژوهشي در توليد علم در كشور حائز اهميت ميباشد زيرا ارزيابي سامانه علم و فناوري در هر سازمان و تبيين وضع موجود و عملكرد آن از ضروری‌ترین ابزارهاي لازم براي برنامهريزي، ارتقاء و بهبود آن بهشمار ميآيد. توليد علم، معقولترين و معتبرترین شاخص سنجش رتبه و جايگاه علمي كشورها محسوب ميشود و تعداد مقالات علمي معتبر بينالمللي منتشر شده در نشريات بينالمللي نيز به واسطه اينكه از محاسبات بسيار دقيق و روشن و به دور از هر گونه دست‌کاری تدوين ميشوند، معيار توليد علم به حساب ميآيند، علاوه برآن استانداردسازي علمي و به ويژه توليد نشريات معتبر علمي و نمايه سازي آنان در مؤسسات بین‌المللی نيز ملاك توليد علم در كشور قلمداد ميشود (كينژاد، 1389).
بر اين اساس، دو شاخص كلي براي توليد علم معرفي شده است كه عبارت است از تعداد مقالات علمي و پژوهشي با دستاورد بينالمللي و ديگري ميزان اثر بخشي مقالات جهان علم، با دست‌یابی به اين دو شاخص تا حدود 90 درصد ميتوان به ميزان توليد علم يك كشور پي برد(كينژاد، 1389).
نتايج تحقيقات انجام شده در ايران نشان داده است كه علت عدم انعكاس حجم بسيار عمدهاي از تحقيقات انجام شده در ايران در پايگاههاي اطلاعاتي جهاني، پايين بودن اعتبار علمي و نداشتن زبان بينالمللي است (نيازي، 1380). با عنایت به مطالب مذکور و پیشینه آستان قدس رضوی در زمینه ایجاد و توسعه مراکز آموزش عالی و مؤسسات پژوهشي و با در نظر گرفتن اهداف و چشمانداز 20 ساله آستان قدس رضوی «دارای معتبرترین مراکز علمی و مقام ممتاز آموزشی و پژوهشی در سطح کشور»، اتخاذ تدابیر علمی و رویکرد مبتنی بر نوآوری و کیفیت در این مراکز امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. در راستای دست‌یابی به هدف مذکور و تبيين جايگاه توليد علم در آستان قدس رضوی، تحقیق حاضر بر آن است تا به ترسيم جايگاه آستان قدس رضوي در توليد علم با استناد به مقالات منتشر شده در نشريات معتبر علمي در يك دوره سه ساله (1388-1390) بپردازد. سؤال اساسی این است که، سهم آستان قدس رضوي در توليدات علمي صورت گرفته در داخل و خارج از كشور (مقالات علمي منتشر شده در پايگاههاي علمي) در بازه زماني مذكور به چه ميزان است؟
هدف پژوهش
هدف تحقيق حاضر ترسيم جايگاه علمي آستان قدس رضوي با استاد به مقالات علمي منتشر شده در نشريات معتبر علمي، در يك دوره سه ساله (1388-1390) ميباشد؛ براي دست‌یابی به اين هدف پاسخگويي به پرسشهاي زير ضروري است:
وضعيت مقالات منتشر شده در نشريات معتبر علمي توسط پژوهشگران آستان قدس رضويطي سالهاي 1388-1390 به چه ميزان است؟
هر يك از مؤسسات آموزشي و پژوهشي آستان قدس رضوي درمقالات منتشر شده در نشريات معتبر علمي طي سالهاي 1388 تا 1390 به چه ميزان سهيم بودهاند؟
نرخ رشد توليد علم در آستان قدس رضوي طي سالهاي 1388تا1390چگونه است؟
سهم هر يك از مؤسسات آموزشي و پژوهشي در توليد علم آستان قدس رضوي در بازه زماني 90-1388 چگونه است؟
مقالات منتشر شده در نشريات معتبر علمي از لحاظ ميزان مشاركت پژوهشگران (تعداد نويسندگان) چه وضعيتي دارند؟
پيشينه پژوهش
امروزه واژه «توليد علم» در ادبيات كشور ما جايگاه ویژه‌ای پيدا كرده است، به طوري كه نهضت توليد علم و فناوري اذهان تمام سياستگذاران و برنامهريزان امور علمي و پژوهشي كشور را به خود مشغول كرده و در جاي جاي مستندات علمي و برنامههاي توسعه و سند چشم انداز و افقهاي آرماني كشور، ارتقاء توليد علم و احراز جايگاه نخست علمي هدفگذاري شده است.درارزيابيهايعلمسنجياصلی‌ترین معيار براي تعيين جايگاه علمي و رتبهبندي كشورها، ميزان مشاركت در توليد علم، نوآوري، فناوري و به طور كلي مشاركت در روند توسعه علم جهاني عنوان شده است (زلفي گل و كياني بختياري، 1378).
ارزيابي سامانه علم و فناوري كشور و تبيين وضع موجود و عملكرد آن از ضروری‌ترین ابزارهاي لازم براي برنامهريزي، ارتقاء و بهبود وضعيت آن به شمار ميآيد. بررسي وضعيت توليدات علمي كشور و مقايسه آن با ديگر كشورها تصوير مناسبي از جايگاه ايران و عملكرد آن سامانه علم و فناوري ارائه خواهد كرد؛ نشريات علمي از نخستين و معتبرترين منابعي هستند که پيشرفتهاي علمي را منعكس ميسازند. مجله عبارت از نشريهاي است با عنوان مشخص كه به صورت شماره‌ها يا جزوههايي پياپي، معمولاً با فاصله زماني منظم و با مدت نامحدود منتشر ميشود و حاوي مقالههايي درباره موضوعات گوناگون از نويسندگان مختلف است. مجله ميتواند به مبحثي خاص محدود باشد يا داراي مقالهها و موضوعاتي در زمينههاي متنوع باشد. هر مجله ميتواند موضوعات مختلفي را در شمارههاي خود بررسيكند يا اينكه بر روي يك موضوع خاص متمركز شود، كه در اين صورت به مجلهاي تخصصي تبديل خواهد شد. نشريات علمي از اين دستهاند؛ يعني نشرياتي كه به صورت تخصصي و متمركز بر محور موضوعات و فعاليتهاي علمي و پژوهشي، سازمانيافتهاند. به تعبيري ديگر، نشريات علمي نشرياتي هستند كه مطالب بديع و تازه علوم را منتقل و با روشي خاص بيان ميكنند. به طور كلي مجله علمي، نگرش جديدي نسبت به علوم و آينده آن دارد و به زعم اكثر صاحب‌نظران، مجله علمي را بايد مجموعه دانستنيها و معارف جامعه دانست كه به طور تخصصي و آكادميك به انتقال آنها ميپردازد (همان، 1389).
در حال حاضر، يكي از مهم‌ترین شاخصهاي توليد علم در دنيا، تعداد مقالات چاپ شده در نشريات
بین‌المللی مانند ISIمیباشد (زلفي گل و كياني بختياري، 1387 ).از شاخصهاي عمده ديگر توليد علم، حضور در عرصه‌های فراملي و بین‌المللی است كه عمدتاً به معناي حضور در نشريات معتبر و همایش‌ها و سمينارها و سمپوزیوم‌هایبین‌المللی است (منصوري،1382).
مرو تحقيقات انجام شده
فرخ نیا (1390) با انجام تحقيقي تحت عنوان ” بررسي وضعيت مجلات پزشكي انگليسي زبان ايران در پايگاههاي اطلاعاتي” مقالات 20 عنوان مجله علمي- پژوهشي انگليسي زبان ايران را در فاصله سالهاي 2001 تا 2004 مورد بررسي قرار داد؛ نتايج اين تحقيق حاكي از آن بود كه از ميان 20 عنوان مجله علمي- پژوهشي مورد بررسي فقط 5 عنوان با 687 مقاله به پايگاههاي اطلاعاتي راه يافتهاند و بيشترين درصد مقالات نمايه شده در زمينه داروشناسي و سپس بيماريهاي مسري و كودكان است و مقالات 3 نويسندهاي بيشترين تعداد مقالات را به خود اختصاص دادهاند. در همين راستا، زارع بناد كوكي و اولياء (1390) با انجام مطالعه موردي پژوهشهاي مهندسي صنايع و با استناد به مقالات نمايه شده در پايگاههاي علمي بينالمللي جايگاه علمي كشور ايران را مورد بررسي قرار دادند؛ نتايج اين پژوهش نشان داد که، ايران در ميان كشورهاي مورد بررسي جايگاه 22 را دارد و در يك بازه زماني 15 ساله كشور ايران به لحاظ تعداد مقالات در مقايسه با کشورهایمنطقه جايگاه دوم را كسب نمود و در خصوص رشد مقالات رتبه نخست را دارا بوده است.
نتايج تحقيق عصاره و همكاران (1389 تحت عنوان ” توليدات علمي اعضاي هيئت علمي دانشگاه شيراز در سالهاي 1379- 1389)، نشان داد؛ در بازه زماني انجام مطالعه 8507 مدرك در قالبهاي مختلف توليد شده است كه از اين تعداد 4218 مورد مقالات مجلات، 3308 مورد مقالات كنفرانس، 515 مورد طرحهاي پژوهشي، 376 مورد كتاب، و 90 مورد اختراعات و آثار بديع بوده است، به نسبت تعداد اعضاي هيئت علمي، بيشترين توليدات علمي توسط دانشكده كشاورزي اين دانشگاه و کمترین ميزان توسط دانشكده کشاورزی داراب صورت گرفته است. از مجموع آثار توليد شده 90/87 درس به صورت تأليف و مابقي به صورت ترجمه بوده است ضمن آنكه مقالات بيشتر در مجلات خارجي به چاپ رسيده است. همسو با اين تحقيق نتايج پژوهش فدائي و حسنزادهكمند(1389) تحت عنوان ” بررسي توليدات علمي اعضاي هيئت علمي حوزه علوم انساني دانشگاه تبريز طي سالهاي 1381-1386″ نشان داد كه، بيشترين درصد مقالههاي تأليفي مربوط به سال 1385، و بيشترين درصد كتابهاي تأليفي، آثار ارايه شده در مجامع ملي و بينالمللي و طرحهاي پژوهشي پايان يافته مربوط به سال 1386 ميباشد. ضمن آن كه، از نظر انواع توليدات علمي در سالهاي مورد پژوهش، 62 مورد كتاب تأليف 28 مورد كتاب ترجمهاي، 368 مورد مقاله تأليفي در مجلههاي داخلي، 17 مورد مقاله ترجمه شده در مجلههاي داخلي و 25 مورد مقاله چاپ شده در مجلههاي خارجي انجام گرفته است. آزمون فرضيهها در اين پژوهش نشان داد بين متغيرهاي سن، جنس، مرتبه علمي و محل اخذ مدرك تحصيلي افراد با ميزان توليدات علمي آنها رابطه معنيداري وجود دارد.
عبد خدا و همكاران (1389) با انجام تحقيقي تحت عنوان ” بررسي ميزان توليدات علمي پزشكي ايران بر مبناي مدارك نمايه شده از مجلات علمي در پایگاه‌های اطلاعاتي منتخب، در فاصله سالهاي 2009-2005″ با استفاده از تحليل کتاب سنجی كليه مجلات علمي– پژوهشي نمايه شده در پايگاههاي Wos و Scopus را مورد بررسي قرار دادند؛ نتايجنشاندادكه از تعداد 44 عنوان مجله مورد بررسي، 18 عنوان در پايگاه Wosو 20 عنوان در پايگاه Scopus نمايه شدهاند. تعداد مدارك ثبت شده و تعداد استناد به آنها در پايگاههاي مورد بررسي با گذرسالدرحالافزايشبوده است. ضمن آنكه تعداد مدارك ثبت شده در پايگاه Scopus بيشتر از پايگاه Wos است اما اين اختلاف معنادار نيست.
فتاحي و همكاران (1390) به بررسي وضعيت جهاني تولیدات علمي دانشگاه فردوسي مشهد طي سالهاي 1990-2010 در وبگاه علوم (Web of Science) با هدف ترسيم نقشه علم اين دانشگاه پرداختند. نتايج تحقيق حاكي از آن بود كه در بازه زماني انجام تحقيق، پژوهشگران اين دانشگاه موفق به انتشار 2318 مدرك نمايه شده در وبگاه علوم گرديدهاند. توزيع فراواني مشاركت نويسندگان اين دانشگاه از قاعده لوتكا و توزيع فراواني موضوعي مدركهاي هسته، توليد شده توسط نويسندگان اين دانشگاه از قاعده برادفورد پيروي می‌کند. همچنين، دانشگاه فردوسي مشهد در توليد علم جهاني از نرخ متوسط رشد برابر با 2/34 برخوردار بوده است؛ ضمن آن كه، تحليل استنادهاي مدركهاي مورد بررسي نشان داد كه بين تعداد نويسندگان با تعداد استنادهاي دريافتي و ميزان مشاركت يك نويسنده با تعداد مدركهاي منتشر شده توسط او رابطه مثبت وجود دارد. همچنين، سهيلي و عصاره (1389) پژوهشي را تحت عنوان “بررسي توليدات علمي اعضاي هيأت علمي دانشگاه رازي در نمايه استنادي علوم طي سالهاي 1992-2008” انجام دادند. يافتههاي اين پژوهش نشان داد كه، انتشارات علمي دانشگاه رازي در پايگاه (Web of Science) رشد چشمگيري داشته و از نرخ رشد سالانه 9/36 درصد برخوردار بوده است؛ ضمن آنكه اين دانشگاه با داشتن 995 پيشينه پژوهشي از مجموع 53215 مدارك مربوط به ايران در رتبه 18 در ميان دانشگاهها و مؤسسات پژوهشي ايران قرار گرفت و با در نظر گرفتن نسبت تعداد اعضاي هيأت علمي به انتشارات آنان در رتبه 8 قرار گرفته است؛ همچنين نتايج نشان داد كه پژوهشگران اين دانشگاه از همكاري گروهي نسبتاً بالايي برخوردارند و ضريب همكاري گروهي آنها برابر 637/0 ميباشد.
پيشينه فعاليتهاي پژوهشي در آستان قدس رضوي
مؤسسات فرهنگي آستان قدس رضوي متناسب با مأموريتها و رسالتهاي خود و همچنين نياز به تصميمگيري علمي در راستاي وظايف سازماني از پژوهشهاي گوناگون بهره می‌برند و يا مقوله توليد علم و نشر فرهنگ اسلامي از اهداف اساسي آنها محسوب میشود.از يك منظر می‌توانمؤسسات پژوهشي آستان قدس رضوي را در سه مقوله دسته بندي كرد:
الف –مؤسساتی كه پژوهش جزو وظايف ذاتي آنهاست و پژوهشهای آنان در پاسخ به نيازهاي روز جامعه انجام میشود و به ساير واحدهاي آستان قدس رضوي نيز خدمات پژوهشي ارايه می‌دهند از قبيل بنياد پژوهشهای اسلامي، دانشگاه علوم اسلامي رضوي، دانشگاه امام رضا (ع) و موسسه خدمات مشاوره‌ای.
ب- مؤسساتی كه انجام طرح‌هایپژوهشي جزو مأموریتآن‌ها است و در پاسخ به رفع نيازهاي پژوهشي و تصميم گيري سازماني صورت میگیرد و تحقيقات آنها به صورت خويش فرما است مانند سازمان کتابخانهها با هدف معرفي و اطلاع رساني منابع دست اول به جامعه كه بخشي از وظايف آنهاست، موسسه فرهنگي قدس به منظور اخذ نظرات مخاطبين و بازخورد آن براي تصمیم گیری‌ها و تحليل وضعيت،همچنين معاونت تبليغات و ارتباطات اسلامي با هدف بررسي نیازهای زايرين و ارايه خدمات بهتر به آنان بخشي از پژوهشهای انجام شده است.
ج- همچنين برخي مؤسسات فرهنگي براي تحقق اهداف و رسالت‌های خود از پژوهش بهره می‌گیرند ولي رويكرد اصلي آنها پژوهش نيست مانند موسسه تربيت بدني و بقاع متبركه.
در دوره پنج ساله (1390-1385) تعداد 1288 عنوان پژوهش مجموع به سرانجام رسيده كه از اين تعداد 316 عنوان پژوهشي (25 درصد كل طرح‌ها) مربوط به سال 1390 میباشد. ضمن آن که، در سال 1390 در مؤسسات فرهنگي آستان قدس رضوي 316 طرح پژوهشي در دست مطالعه بوده است كه نسبت به سال 1389 در تعداد پژوهشها رشدي 9 درصدي مشاهده ميشود. هم اكنون 137 پژوهشگر و 80 عضو هيأت علمي در مؤسسات فرهنگي، آموزشي و پژوهشي آستان قدس رضوي در پست‌های سازمانيشان به امر تحقيق و پژوهش می‌پردازند.اين در حالي است كه تعداد زيادي از منابع انساني به طور مستقيم و غير مستقیم بر اساس دانش تخصصي خود و حسب علاقه و ماهيت وظايف سازماني در امر پژوهش دخيل می‌باشند.
ازكل پژوهشهای در دست مطالعه مؤسسات فرهنگي در سال (1390)، پژوهشهای بنيادي 53 درصد (169 عنوان) كل طرح‌های در دست اجرا در مؤسسات فرهنگي را به خود اختصاص داده است. همچنين پژوهشهای كاربردي 42 درصد (132 عنوان) و پژوهش‌هایتوسعه‌ای 5 درصد (17 عنوان) از كل پژوهشها را به خود اختصاص داده است. همچنين پژوهشگران و مؤسسات فرهنگي در اين مدت به دريافت 31 جايزه نائل شدهاند كه از سوي مجامع علمي كشور مورد تقدير قرار گرفته‌اند. به علاوه، 49 دستاورد پژوهشي (نظير اخذ مجوز علمي پژوهشي براي نشريات) حاصل تلاش مؤسسات فرهنگي در سال 1390 است.تاكنون حدود 350 پايان نامه توسط دانشجويان تحصيلات تكميلي (كارشناسي ارشد و دكتري) در دانشگاه علوم اسلامي رضوي و دانشگاه امام رضا (ع) انجام شده است كه از اين تعداد 45 پايان نامه مربوط به سال 1390میباشد. ضمن آن كه، هر ساله تعداد چشمگيري پايان نامه دانشجويان مقطع كارشناسي ارشد و دكتراي ساير مؤسسات آموزش عالي كشور مورد حمايت و پشتيباني مؤسسات فرهنگي قرار میگیرد.
همچنین، در سال 1390 تعداد 88 نشست و همايش در مؤسسات فرهنگي برگزار شده است كه حاكي از حضور فعالمؤسسات در فضاي علمي جامعه دارد. هم اكنون 80عضو هيئت علمي تمام وقت و حدود 670 مدرس پاره وقت با دانشگاه‌های وابسته همكاري دارند. همچنين 508 معلم در مدارس امام رضا (ع) با رويكرد پژوهش محوري به امر تعليم و تربيت مشغولاند كه مدارس مذكور داراي يك پژوهش سرا هستند كه حاكي از توجه آستان قدس به زير ساخت هاي سخت افزاري و نرم افزاري جهت بالندگي هر چه بيشتر امر پژوهش در كشور میباشد.
روش شناسي
تحقیق حاضر با هدف تبيين جايگاه علمي مؤسسات فرهنگي آستان قدس رضوي با استناد به مقالات منتشر شده در نشريات معتبر علمي ملي و بينالمللي انجام شد. جامعه آماری اين تحقيق شامل 527 مدرك در قالب مقالاتي است كه توسط 227 نفر از محققين مؤسسات فرهنگي آستان قدس رضوي در طي سالهاي 1388- 1390 در نشريات معتبر علميملي و بينالمللي انتشار يافته است. مؤسسات مذكور عبارتند از: بنياد پژوهشهاي اسلامي، دانشگاه علوم اسلامي رضوي، دانشگاه بينالمللي امام رضا و سازمان كتابخانهها، موزهها و مركز اسناد؛ با توجه به در دسترس بودن اطلاعات مربوط به مقالات منتشر شده توسط مؤسسات فرهنگي در قالب كارنامه پژوهش و اطلاعات مربوط به پژوهشگران، در تحقيق حاضر نمونهگيري به روش تمام شماري انجام شد. در جدول (3-1) تعداد محققین در مؤسسات فرهنگي آستان قدس به تفكيك ارايه ميشود.
|
جدول (الف) : جامعه آماري تحقیق به تفكيك مؤسسات فرهنگي |
||||
| ردیف | مؤسسات |
اعضايهيئت علمي |
پژوهشگران |
تعداد کل |
| 1 | بنياد پژوهشهاي اسلامي |
– |
94 |
94 |
| 2 | دانشگاه علوم اسلامي رضوي |
27 |
– |
27 |
| 3 | دانشگاه بينالمللي امام رضا |
51 |
– |
51 |
| 4 | سازمان كتابخانهها، موزهها و… |
– |
55 |
55 |
|
مجموع |
78 |
149 |
227 |
|
شیوه گردآوري داده‌ها در این تحقیق از طریق بررسي مقالات منتشر شده توسط پژوهشگران مؤسسات فرهنگي در نشريات معتبر علمي ميباشد. بدين منظور ابتدا اسناد مرتبط (كارنامه پژوهش سه سال اخير) و نشريات علمي انتشار يافته توسط مؤسسات مذكور مشخص شد و سپس، عنوان و نام مؤلف هر مقاله نيز از طريق جستجو در پايگاههاي اطلاعاتي مورد بررسي و اعتبار يابي قرار گرفت. مقالات انتشار يافته در نشريات علمي توسط هر مؤسسه به تفكيك در قالب فرمهاي مخصوص تنظيم و سپس ضمن بررسي مقالههاي مذكور در نشريات منتشر شده و پايگاههاي اطلاعاتي براي اعتبار يابي و اطمينان از صحت اطلاعات موجود با كارشناسان وافراد خبره در مؤسسات مورد بررسي رايزني و تبادل نظر انجام شد؛همچنين در بررسي اسناد و مدارك مورد بررسي در فرايند جمعآوري اطلاعات و توصيف وضعيت موجود مقالات منتشر شده، نسبت به اعتبار دروني و بيروني اسناد مورد نظر اطمينان حاصل شد.دادههاي گردآوري شده پس از اعتبار يابي در سطح آمار توصیفی مورد تحلیل قرار گرفتند. برای این کار، ابتدا وضعيت موجود مقالات توليد شده در آستان قدس رضوي توصيف و سپس با استفاده از اطلاعات موجود روند توليد علم در مؤسسات فرهنگي در پيوستار زمان نيز مورد مقايسه و تحليل قرار گرفت.
يافته ها
- 1. وضعيت مقالات منتشر شده در نشريات معتبر علمي توسط پژوهشگران آستان قدس رضويطي سالهاي 1388-1390 به چه ميزان است؟
براي پاسخگويي به اين سؤال ضمن بررسي اسناد موجود (كارنامه پژوهش مؤسسات فرهنگي آستان قدس رضوي، نشريات منتشر شده توسط مؤسسات و…) از طريق جستجو در پايگاههاي اطلاعاتي و آرشيو نشريات مرتبط با مقالات منتشر شده توسط پژوهشگران طی سالهای 1388-1390، فراواني مقالات با توجه به مرتبه علمي نشريات (مجموعه مقالات منتشر شده در همايشهاي داخلي و خارجي، نشريات ISI، علمي- پژوهشي، علمي ترويجي و نشريات تخصصي) به شرح جدول (4-1) ميباشد.
|
جدول (1-1) : وضعيت مقالات منتشر شده در نشريات معتبر علمي توسط پژوهشگران آستان قدس رضوي در 3 سال اخير |
||||||
|
رديف |
نوع مقاله |
1388 |
1389 |
1390 |
تعداد كل |
درصد |
|
1 |
همايش/كنفرانس |
41 |
53 |
52 |
146 |
70/27 |
|
2 |
علمي-ترويجي |
27 |
9 |
32 |
68 |
90/12 |
|
3 |
تخصصي |
72 |
44 |
137 |
253 |
48 |
|
4 |
علمي-پژوهشي |
15 |
18 |
23 |
56 |
65/10 |
|
5 |
ISI |
2 |
1 |
1 |
4 |
75/0 |
|
مجموع |
157 |
125 |
245 |
527 |
100 |
|
|
درصد |
80/29 |
72/23 |
48/46 |
|||
همان طور كه دادههاي جدول (1-1) نشان ميدهد، توسط پژوهشگران آستان قدس رضوي در طی سالهای 1388 تا 1390 تعداد 527 مقاله تولید شده است که بیشترین مقالات تولید شده (48/46 درصد) توسط پژوهشگران مربوط بهسال 1390 میباشد. همچنین، بررسی نوع مقالات تولید شده نشان میدهدمقالات تخصصي (48 درصد، 253 مقاله) و مقالات همايشي (70/27 درصد، 146 مقاله)بيشترين و مقالات ISI (75/0 درصد و 4 مقاله) کمترین فراوانی را به خود اختصاص دادهاند.مقالات علمي- ترويجي (90/12 درصد، 68 مقاله) و علمي- پژوهشي (65/10 درصد، 56 مقاله) نیز 25 درصد این مقالات را شامل میشود.افزون بر این، مطابق با دادههاي جدول فوق پژوهشگران آستان قدس رضوي در سال 1389 نسبت به سال 88 و 90 مقالات كمتري را منتشر نمودهاند؛ اما در سال 1390 مقالات از لحاظ تعداد و نوع آن افزایش چشمگیری یافته است.
- 2. هر يك از مؤسسات آموزشي و پژوهشي آستان قدس رضوي درمقالات منتشر شده در نشريات معتبر علمي طي سالهاي 1388 تا 1390 به چه ميزان سهيم بودهاند؟
پس از دستيابي به تعداد كل مقالات منتشر شده توسط پژوهشگران مؤسسات آموزشی و پژوهشی آستان قدس رضوي و تعيين نوع مقالات بر اساس درجه اعتبار نشريات، سهم آستان قدس رضوي در انتشار مقالات به تفكيك هر موسسه و سال مورد نظر به شرح جدول (4-2-1) تعيين شد.
|
جدول (2-1) وضعيت مؤسسات آموزشي و پژوهشي آستان قدس رضوي در انتشار مقالات علمي سال 1388 |
||||||||
|
رديف |
نام مؤسسه |
نوع مقاله |
تعداد كل |
درصد |
||||
|
همايشی |
تخصصي |
علمي ترويجي |
علمي پژوهشي |
ISI |
||||
|
1 |
بنياد پژوهشهاي اسلامي |
14 |
14 |
20 |
2 |
– |
50 |
84/31 |
|
2 |
دانشگاه علوم اسلامي رضوي |
1 |
24 |
4 |
6 |
– |
35 |
30/22 |
|
3 |
دانشگاه امام رضا (ع) |
10 |
7 |
– |
3 |
2 |
22 |
02/14 |
|
4 |
سازمان كتابخانهها، موزهها و … |
16 |
27 |
3 |
4 |
– |
50 |
84/31 |
|
مجموع |
41 |
72 |
27 |
15 |
2 |
157 |
100 |
|
|
درصد |
11/26 |
85/45 |
19/17 |
55/9 |
30/1 |
|||
همان طور كه دادههاي جدول (2-1) نشان ميدهد، توسط پژوهشگران مؤسسات آستان قدس رضوي در سال 1388 در مجموع 157 مقاله تولید شده است كه فراوانی مقالات تخصصي (80/65 درصد، 102 مقاله) نسبت به ساير مقالات تولید شده بالاتر ميباشد. ضمن آن كه، پژوهشگران سازمان كتابخانهها و بنیاد پژوهشهای اسلامی هر کدام با تولید (84/31 درصد و 86 مقاله) بيشترين سهم و دانشگاه امام رضا (ع) با تولید 14 درصد مقالات،کمترین سهم را در تولید مقالات علمی دارا ميباشند. بررسی نوع مقالات منتشر شده در سال 1388 حاكی از آن است كه، مقالات تخصصي 85/45 درصد، مقالات همايشي 11/26 درصد، مقالات علمي- ترويجي 19/17 درصد و علمي- پژوهشي و ISI در مجموع 85/10 درصد را به خود اختصاص دادهاند؛ كه وزن مقالات ISI و علمي-پژوهشي نسبت به ساير مقالات كمتر ميباشد؛ ضمن آنكه دانشگاه امام رضا ع) در انتشار مقالات ISI در مقايسه با ساير مؤسسات پيشگام بوده است.
|
جدول (2-2) وضعيت مؤسسات آموزشي و پژوهشي آستان قدس رضوي در انتشار مقالات علمي سال 1389 |
||||||||
|
رديف |
نام مؤسسه |
نوع مقاله |
تعداد كل |
درصد |
||||
|
همايش |
تخصصي |
علمي ترويجي |
علمي پژوهشي |
ISI |
||||
|
1 |
بنياد پژوهشهاي اسلامي |
4 |
12 |
8 |
– |
– |
24 |
2/19 |
|
2 |
دانشگاه علوم اسلامي رضوي |
16 |
– |
– |
7 |
– |
23 |
4/18 |
|
3 |
دانشگاه امام رضا (ع) |
20 |
7 |
– |
6 |
1 |
34 |
2/27 |
|
4 |
سازمان كتابخانهها، موزهها و … |
13 |
25 |
1 |
5 |
– |
44 |
2/35 |
|
مجموع |
53 |
44 |
9 |
18 |
1 |
125 |
100 |
|
|
درصد |
4/42 |
2/35 |
2/7 |
4/14 |
8/0 |
|||
بررسي وضعيت مقالات تولید شده توسط مؤسسات فرهنگي آستان قدس رضوي در سال 1389 حاكي از آن است كه، پژوهشگران مؤسسات مورد بررسی در مجموع 125 مقاله در نشريات علمی منتشر نمودهاند كه از اين تعداد 53 مقاله همايشي (4/42 درصد)، 44 مقاله تخصصي (2/35 درصد)، 9 مقاله علمي ترويجي (2/7 درصد)، 18 مقاله علمي- پژوهشي (4/14 درصد) و 1 مقاله ISI (8/0 درصد) می‌باشند؛ ضمن آن كه، در بين مؤسسات مورد بررسي، سازمان کتابخانهها با 2/35 درصد (44 مقاله) و دانشگاه امام رضا (ع) با 2/27 درصد (34 مقاله) بيشترين تعداد مقالات و دانشگاه علوم اسلام رضوي با 4/18 درصد (23 مقاله) و بنیاد پژوهشهای اسلامی با 2/19 درصد ( 24 مقاله)، کمترین ميزان مقالات را تولید نمودهاند. وضعيت فوق بيانگر آن است كه تعداد مقالات بنیاد پژوهشهای اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و سازمان کتابخانهها نسبت به سال 1388 کاهش و رشد منفی نداشته است؛ اما مقالات منتشر شده در سال 1389 توسط دانشگاه امام رضا نسبت به سال قبل (1388) بیش از 5/0 درصد رشد داشته است. همان طور كه دادههاي جدول (2-2) نشان ميدهد توزيع مقالات منتشر شده در سال 1389 از حيث درجه اعتبار نشريات حكايت از آن دارد که، مقالات ارائه شده در همايشها و مقالات علمي- پژوهشي نسبت به سال قبل رشد بيشتري داشته و در بين مؤسسات مورد بررسي، دانشگاه امام رضا در هر دو (مقالات همايشي و علمي- پژوهشي) در مقايسه با ساير مؤسسات و نسبت به سال 1388از وضعیت بهتري برخوردار ميباشد. افزون بر اين، توزيع مقالات منتشر شده از حيث درجه اعتبار مجلات در سال 1389 نشان ميدهد مقالات ISIدر مقايسه با ساير مقالات کمترین سهم را به خود اختصاص داده و تعداد آنها به يك مقاله كاهش يافته است.
|
جدول (2-3) وضعيت مؤسسات آموزشي و پژوهشي آستان قدس رضوي در انتشار مقالات علمي سال 1390 |
||||||||
|
رديف |
نام مؤسسه |
نوع مقاله |
تعداد كل |
درصد |
||||
|
همايش |
تخصصي |
علمي ترويجي |
علمي پژوهشي |
ISI |
||||
|
1 |
بنياد پژوهشهاي اسلامي |
9 |
32 |
27 |
1 |
– |
69 |
16/28 |
|
2 |
دانشگاه علوم اسلامي رضوي |
17 |
5 |
2 |
5 |
– |
29 |
84/11 |
|
3 |
دانشگاه امام رضا (ع) |
6 |
4 |
– |
11 |
1 |
22 |
98/8 |
|
4 |
سازمان كتابخانهها، موزهها و … |
20 |
96 |
3 |
6 |
– |
125 |
02/51 |
|
مجموع |
52 |
137 |
32 |
23 |
1 |
245 |
100 |
|
|
درصد |
22/21 |
91/55 |
06/13 |
40/9 |
41/0 |
|||
همان طور كه دادههاي جدول (2-3) نشان ميدهد، در سال 1390 پژوهشگران مؤسسات آموزشي، پژوهشی و اطلاعرسانی آستان قدس رضوي در مجموع تعداد 245 مقاله منتشر نمودهاند كه از اين تعداد، 22/21 درصد از مقالات همايشي، 91/55 درصد مقاله تخصصي، 06/13 درصد علمي- ترويجي، 40/9 درصد مقاله علمي- پژوهشي و 41/0 درصد مقالات دارایدرجه علمي ISI ميباشند؛ در بين مؤسسات مورد بررسي، سازمان كتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد با 02/51 درصد (125 مقاله) بيشترين سهم و دانشگاه امام رضا (ع) با 98/8 درصد (22 مقاله) کمترین سهم را در توليد مقالات علمي داشتهاند. منطبق با دادههاي جدول (2-3) بررسي وضعيت مؤسسات مورد بررسي در سال 1390 حاكي از آن است كه تعداد كل مقالات انتشار يافته در مجلات علمي نسبت به سالهای 1388 و 1389 افزايش قابل ملاحظهاي داشته و پژوهشگران آستان قدس رضوی بیشترین مقالات را سال 1390 تولید نمودهاند. اغلب مؤسسات نسبت به سال 1388 و 1389 در انتشار مقالات وضعيت بهتري داشته و تنوع مقالات از حيث درجه علمي مجله نيز بيشتر شده است؛ در بین مؤسسات مورد بررسي تعداد كل مقالات دانشگاه امام رضا (ع) نسبت به سال 1389 كاهش پيدا كرده اما نسبت به سال 1388 تغييري نداشته است؛ اين در حالي است كه تعداد مقالات انتشار يافته توسط پژوهشگران سازمان کتابخانهها و بنياد پژوهشهاي اسلامي در مقايسه با دو سال قبل افزايش يافته و تنوع مقالات نيز بیشتر شده است.
- نرخ رشد توليد علم در آستان قدس رضوي طي سالهاي 1388تا 1390 چگونه است؟
وضعيت موجود توليد علم در آستان قدس رضوي با استناد به مقالات منتشر شده در نشريات علمي كه در تحقيق حاضر از نظر درجه اعتبار نشريه در پنج دسته (مجلات علمي- پژوهشي، علمي- ترويجي، تخصصي، ISI و مقالات ارائه شده در همايشهاي داخل و خارج از كشور) طبقهبندي شدهاند؛ در بازه زماني 90-1388 به تفكيك هر سال در نمودار (3-1) ارايه شده است.همان طور كه در نمودار (3-1) ملاحظه ميشود نرخ رشد توليد علم در آستان قدس رضوي با استناد به مقالات منتشر شده در نشريات علمي در سه سال مورد بررسي متفاوت است و بيشترين مقالات منتشر شده به ترتیب مربوط به سال 1390 (245 مقاله) و سال 1388 (157 مقاله) و کمترین مقالات منتشر شده نيز مربوط به سال 1389 (با 125 مقاله) ميباشد. به عبارت ديگر نرخ رشد توليد علم در سال 1389، 6/25- ميباشد كه يك رشد منفي است؛ در حالي كه با افزايش تعداد مقالات در سال 1390، نرخ رشد تولید علم نسبت به سال 1389، 96 درصد و نسبت به سال 1388، 05/56 درصد رشد داشته است ميباشد؛ همچنين نرخ رشد متوسط توليد علم در آستان قدس رضوی طی سه سال اخير (1388-1390) 68/18 ميباشد.
علاوه بر اين، بررسی وضعیت نرخ رشد توليد علم با استناد به مقالات منتشر شده از حيث درجه اعتبار نشريه نشان میدهد كه، مقالات ارائه شده در همايشها به طور متوسط 25/59 درصد و مقالات علمي- پژوهشي به طور متوسط 42/42 درصد در سه سال اخير رشد داشته است؛ اين در حالي است كه در طی سال 1388-1390 به طور متوسط مقالات همایشی 94/89 درصد، مقالات علمی-ترویجی 17/6 درصد، مقالات تخصصی 09/30 درصد و مقالات علمی – پژوهشی نیز 77/17 درصد رشد داشتهاند. ضمن آن که، مقالات با درجه علمي ISI در سه مورد بررسیکم‌ترین ميزان انتشار و رشدي منفي را دارا ميباشد.
- سهم هر يك از مؤسسات آموزشی و پژوهشی در توليد علم آستان قدس رضوي در بازه زماني 90-1388 چگونه است؟
سهم مؤسسات آموزشي و پژوهشي در ميزان توليد علم آستان قدس رضوي توليد علم با استناد به مقالات منتشر شده در نشريات علمي در سه سال اخير (بازه زماني 90-1388) به تفكيك هر سال در جدول (4-1) ارايه شده است.
|
جدول 4-1) سهم هر يك از مؤسسات آموزشي و پژوهشي در توليد علم آستان قدس رضوي در بازه زماني 90-1388 |
||||||
| رديف |
نام مؤسسه |
فراواني مقالات به تفكيك سال |
تعداد كل |
درصد |
||
|
1388 |
1389 |
1390 |
||||
|
1 |
بنياد پژوهشهاي اسلامي |
50 |
24 |
69 |
143 |
13/27 |
|
2 |
دانشگاه علوم اسلامي رضوي |
35 |
23 |
29 |
87 |
50/16 |
|
3 |
دانشگاه امام رضا (ع) |
22 |
34 |
22 |
78 |
82/14 |
|
4 |
سازمان كتابخانهها، موزهها و … |
50 |
44 |
125 |
219 |
55/41 |
|
مجموع |
157 |
125 |
245 |
527 |
100 |
|
|
درصد |
80/29 |
72/23 |
48/46 |
|||
با توجه به آمار جدول فوق، در بين مؤسسات مورد بررسي سازمان كتابخانهها با انتشار قريب به 50 درصد مقالات (55/41 بابر با 219 مقاله) بيشترين سهم و دانشگاه امام رضا (ع) با انتشار 82/14 درصد مقالات در سه سال مورد بررسی کمترین سهم را در توليد علم آستان قدس رضوي داشتهاند.
ارقام جدول (4-1) و نمودار فوق، روند رشد منظمی را برای سالهای مورد بررسی در این پژوهش نشان نمیدهد و نوساناتی از سال 1388 تا 1390 دیده میشود به طوری که بیشترین میزان تولید علم با استناد به مقالات منتشر شده در نشریات علمی مربوط به سال 1390 و سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد با انتشار 55/41 درصد مقالات و کمترین میزان تولیدات علمی در مجموع سه سال مورد بررسی برای دانشگاه امام رضا با 82/14 در (78 مقاله) میباشد. روند رشد برای مؤسسات مورد بررسی در این پژوهش در سال 1388، روندی کاهشی را نشان میدهد چنانکه نرخ رشد برای مؤسساتی چون بنیاد پژوهشها، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و سازمان کتابخانهها منفی بوده است. متوسط رشد سالانه تولیدات علمی برای بنیاد پژوهشها 66/12، دانشگاه علوم اسلامی رضوی71/5-، دانشگاه امام رضا (ع) صفر و سازمان کتابخانهها 50 درصد بوده است. مؤسساتي چون سازمان کتابخانهها و دانشگاه علوم اسلامي رضوي كه در سال 1388 جايگاه نسبتاً خوبي را در مقايسه با ساير مؤسسات داشتهاند در سال 1388 روند نزولي و پس از آن در سال 1390 روندي صعودي را پيش رو دارند. دانشگاه امام رضا (ع) نيز با توجه به قدمت اندك خود نسبت به ساير مؤسسات مورد بررسي در تحقيق حاضر، در سال 1389 جايگاه نخست را در بین مؤسسات به لحاظ تعداد مقالات و درجه اعتبار نشرياتي كه مقالات در آن به چاپ رسيده است، دارا بوده است اگر چه در حال حاضر سهم اين دانشگاه در توليد علم در سال 90 نسبت به ساير مؤسسات پايينتر است.
- مقالات منتشر شده در نشريات معتبر علمي از لحاظ ميزان مشاركت پژوهشگران (تعداد نويسندگان) چه وضعيتي دارند؟
وضعيت مؤسسات مورد بررسي در تحقيق حاضر به لحاظ نسبت مقالات ارايه شده به ازاي هر پژوهشگر به تفكيك هر سال در بازه زماني 90-1388 و سهم پژوهشگران مؤسسات مذكور در توليد علم آستان قدس رضوي با استناد به مقالاتي كه در نشريات منتشر نمودهاند؛ به تفكيك هر سال و به طور كلي در سه سال اخير، به ترتيب در جداول (5-1) و (5-2) ارايه شده است كه در ادامه به مهم‌ترین يافتهها اشاره ميشود:
|
جدول (5-1) : ترسیم وضعیت نسبت مقالات ارايه شده به ازاي هر پژوهشگر در بازه زماني 90-1388 |
||||||||||
|
نام مؤسسه |
تعداد پژوهشگران |
1388 |
1389 |
1390 |
||||||
|
تعداد مقالات |
نویسندگان |
نسبت* مقالات به پژوهشگران |
تعداد مقالات |
نویسندگان |
نسبت مقالات به پژوهشگران |
تعداد مقالات |
نویسندگان |
نسبت مقالات به پژوهشگران |
||
| بنیاد پژوهشهاي اسلامي |
94 |
50 |
24 |
53/0 |
24 |
16 |
25/0 |
69 |
24 |
73/0 |
| دانشگاه علوم اسلامی رضوی |
27 |
35 |
17 |
29/1 |
23 |
14 |
85/0 |
29 |
10 |
07/1 |
| دانشگاه امام رضا (ع) |
51 |
22 |
17 |
43/0 |
34 |
21 |
66/0 |
22 |
12 |
43/0 |
| سازمان کتابخانهها |
55 |
50 |
23 |
90/0 |
44 |
19 |
80/0 |
125 |
42 |
27/2 |
|
مجموع |
227 |
157 |
81 |
69/0 |
125 |
70 |
55/0 |
245 |
88 |
07/1 |
*نسبت مقالات منتشر شده به ازای هر پژوهشگر
تعداد پژوهشگران هر مؤسسه، تعداد مقالات منتشر شده و نویسندگان مقالات به تفکیک هر مؤسسه و هر سال در جدول (5-1) ارایه شده است؛همان طور که مشاهده میشود، نسبت مقالات منتشر شده به ازای هر پژوهشگر در طی سال 1388 تا 1390 به ترتیب در بنیاد پژوهشهای اسلامی( 53/0، 25/0 و 73/0 )، در دانشگاه علوم اسلامی رضوی (29/1، 85/0 و 07/1)، در دانشگاه امام رضا (43/0، 66/0 و 43/0) و در سازمان کتابخانهها (90/0، 80/0 و 27/2) میباشد. وضعیت فوق بیانگر آن است که نسبت نویسندگان مقالات از سال 1388 در برخی مؤسسات مورد بررسی (سازمان کتابخانهها و بنیاد پژوهشهای اسلامی) روندی صعودی داشته اما در برخی مؤسسات مثل دانشگاه امام رضا و دانشگاه علوم اسلامی رضوی تغییری چندانی نداشته است. به طور کلی میزان مشارکت پژوهشگران بنیاد پژوهشها و دانشگاه امام رضا در تولید مقاله در مقایسه با پژوهشگران سازمان کتابخانهها و دانشگاه علوم اسلامی رضوی کمتر بوده است.
|
جدول (5-2) : ترسیم وضعیت نسبت مقالات ارايه شده به ازاي هر پژوهشگر در سه سال اخير |
|||||
|
|
تعداد كل پژوهشگران |
تعداد كل مقالات |
نویسندگان |
نسبت* مقالات به پژوهشگران |
نسبت** مقالات به نویسندگان |
| بنیاد پژوهشهاي اسلامي |
94 |
143 |
64 |
52/1 |
23/2 |
| دانشگاه علوم اسلامی رضوی |
27 |
87 |
41 |
22/3 |
12/2 |
| دانشگاه امام رضا (ع) |
51 |
78 |
50 |
52/1 |
56/1 |
| سازمان کتابخانهها |
55 |
219 |
84 |
98/3 |
60/2 |
|
مجموع |
227 |
527 |
239 |
32/2 |
20/2 |
* نسبت کل مقالات منتشر در 3 سال به ازای هر پژوهشگر در مؤسسات
** نسبت کل مقالات منتشر شده در 3 سال به ازای هر نویسنده در مؤسسات
با توجه به آمار جدول (5-2)، در بازه زمانی 1388-1390،تعداد 527 مقاله توسط 239 نفر (نویسنده) در مجلات معتبر علمی تألیف و منتشر شده است؛ به عبارت دیگر در مؤسسات فرهنگی آستان قدس رضوی در سه سال مورد بررسی توسط هر پژوهشگر 32/2 مقاله تولید شده است؛ ضمن آن که این نسبت به ازای نویسندگان مقالات 20/2 میباشد. بررسی نسبت مقالات منتشر شده توسط هر مؤسسه به ازای پژوهشگران آن نشان میدهد؛ سازمان کتابخانهها با انتشار 98/3 مقاله و دانشگاه علوم اسلامی رضوی با انتشار 22/3 به ازای هر پژوهشگر در 3 سال مورد بررسی،نسبت به بنیاد پژوهشهای اسلامی و دانشگاه امام رضا (ع) با 52/1 مقاله به ازای پژوهشگران خود، وضعیت بهتری دارند.
بحث و نتيجه گيري
بررسی وضعیت كمي تولیدات علمی آستان قدس رضوی در طی سالهای 1388تا 1390(با استناد به مقالات منتشر شده در نشریات علمی) روند رشد منظمی را براي اين سازمان نشان نمیدهد و نوساناتی از سال 1388 تا 1390 دیده میشود به طوری که بیشترین میزان تولید علم مربوط به سال1390با 245 مقاله وسازمان کتابخانهها با انتشار 55/41 درصد مقالات بوده و کمترین میزان تولید علم در مجموع سه سال مربوط به سال 1388 با 125مقاله و دانشگاه امام رضا با 82/14 (78 مقاله) میباشد. روند رشد توليدات علمي برای مؤسسات مورد بررسی در این پژوهش در سال 1388، روندی کاهشی را نشان داد چنانکه نرخ رشد برای مؤسساتی چون بنیاد پژوهشها، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و سازمان کتابخانهها منفی بوده است. متوسط رشد سالانه تولیدات علمی برای بنیاد پژوهشها 66/12، دانشگاه علوم اسلامی رضوی71/5-، دانشگاه امام رضا (ع) صفر و سازمان کتابخانهها 50 درصد بوده است. مؤسساتي چون سازمان کتابخانهها و دانشگاه علوم اسلامي رضوي كه در سال 1388 جايگاه نسبتاً خوبي را در مقايسه با ساير مؤسسات داشتهاند در سال 1388 روند نزولي و پس از آن در سال 1390 روندي صعودي را پيش رو دارند. این یافته یعنی عدم وجود روند منظم رشد تولیدات علمی در آستان قدس رضوی یافتههای تحقیق عصاره و قانع (1389) و فرخنيا (1390) را تأیید مینمایید.
بررسی نوع مقالات تولید شده توسط پژوهشگران نشان داد در سه سال مورد بررسي مقالات تخصصي (48 درصد، 253 مقاله) و مقالات همايشي (70/27 درصد، 146 مقاله) بيشترين و مقالات ISI (75/0 درصد و 4 مقاله) کمترین فراوانی را به خود اختصاص دادهاند. مقالات علمي- ترويجي و علمي- پژوهشي نیز 25 درصد این مقالات را شامل میشود؛ ضمن آنكه بررسی نوع مقالات منتشر شده در سال 1388 نيز نشان ميدهد، مقالات تخصصي 85/45 درصد، مقالات همايشي 11/26 درصد، مقالات علمي- ترويجي 19/17 درصد و علمي- پژوهشي و ISI در مجموع 85/10 درصد را به خود اختصاص دادهاند؛ كه وزن مقالات ISI و علمي-پژوهشي نسبت به ساير مقالات كمتر ميباشد؛ وضعيت فوق بيانگر پايين بودن درجه علمي مقالات انتشار يافته ميباشد.در سال 1389 پژوهشگران مؤسسات مورد بررسی در مجموع 125 مقاله در نشريات علمی منتشر نمودهاند كه از اين تعداد 53 مقاله همايشي (4/42 درصد)، 44 مقاله تخصصي (2/35 درصد)، 9 مقاله علمي ترويجي (2/7 درصد)، 18 مقاله علمي- پژوهشي (4/14 درصد) و 1مقاله ISI (8/0درصد) می‌باشند؛ ضمن آن كه، در بين مؤسسات مورد بررسي،سازمان کتابخانهها با 2/35 درصد(44 مقاله) و دانشگاه امام رضا (ع) با 2/27 درصد(34 مقاله) بيشترين تعداد مقالات و دانشگاه علوم اسلام رضوي با 4/18 درصد (23 مقاله) و بنیاد پژوهشهای اسلامی با 2/19درصد( 24 مقاله)، کمترین ميزان مقالات را تولید نمودهاند. وضعيت فوق بيانگر رشد منفي، كاهش قابل توجه تعداد مقالات به لحاظ كمي در مقايسه با سال 1388 و مشاركت اندك پژوهشگران مؤسسات مذكور در تأليف و انتشار مقالات ميباشد؛ ضمن آنكه در بين مؤسسات مذكور تعداد مقالات پژوهشگران دانشگاه امام رضا (ع) به لحاظ كمي و كيفي (درجه اعتبار نشريات) افزايش يافته است.
در سال 1390 توسط پژوهشگران آستان قدس رضوي تعداد 245 مقاله منتشر شده است كه همانند دو سال قبل وزن مقالات تخصصي در مقايسه با ساير مقالات بيشتر و سازمان كتابخانهها با انتشار 51 درصد مقالات سهم بيشتري در مقايسه با مؤسسات ديگر در توليد علم داشته است. بوده است. بررسي وضعيت مؤسسات مورد بررسي در سال 1390 نشان داد تعداد كل مقالات انتشار يافته در مجلات علمي نسبت به سالهای 1388 و 1389 افزايش قابل ملاحظهاي داشته و اغلب مؤسسات نسبت به سال 1388 و 1389 در انتشار مقالات عملكرد بهتري داشته و تنوع مقالات از حيث درجه علمي نشريات نيز بيشتر شده است؛ وضعيت فوق بيانگر آن است كه، با افزايش تعداد مقالات در سال 1390، نرخ رشد تولید علم نسبت به سال 1389، 96 درصد و نسبت به سال 1388، 05/56 درصد رشد داشته است ميباشد؛ همچنين نرخ رشد متوسط توليد علم در آستان قدس رضوی طی سه سال اخير (1388-1390) 68/18 بوده است. مقالات با درجه علمي ISI در طي سه سال مورد بررسيکم‌ترین ميزان انتشار و رشدي منفي را دارا بوده است. در بين چهار مؤسسه مورد بررسي، اگر چه به لحاظ كمي تعداد مقالات سازمان كتابخانهها و بنياد پژوهشهاي اسلامي در مقايسه با دو مؤسسه ديگر بالاتر بوده است اما به لحاظ كيفيت (اعتبار علمی بالا نظير مقالات علمي-پژوهشي و ISI) سهم كمتري داشتهاند؛ در همين راستا اگر چه كميت مقالات منتشر شده توسط پژوهشگران دانشگاه امام رضا (ع) نسبت به ساير مؤسسات پايينتر بوده است اما به لحاظ كيفيت و اعتبار علمي بالاتر مقالات منتشر شده در مقايسه با دو مؤسسه نامبرده وضعيت بهتري داشته است. بررسي نسبت مقالات منتشر شده به ازای هر پژوهشگر در اين پژوهش نشان داد، در دوره سه ساله مورد بررسي، به ترتيببراي بنیاد پژوهشهای اسلامی به ازاي هر پژوهشگر50/0 مقاله، براي دانشگاه علوم اسلامی رضوی به ازاي هر پژوهشگر 07/1 مقاله، براي دانشگاه امام رضا (ع) به ازاي هر پژوهشگر51/0 مقاله و براي سازمان کتابخانهها 32/1 مقاله میباشد. وضعیت فوق بیانگر آن است كه، میزان مشارکت پژوهشگران بنیاد پژوهشها و دانشگاه امام رضا در تولید مقاله در مقایسه با پژوهشگران سازمان کتابخانهها و دانشگاه علوم اسلامی رضوی کمتر بوده است. همچنين، بررسی نسبت مقالات منتشر شده توسط هر مؤسسه به ازای پژوهشگران آن نشان داد؛ سازمان کتابخانهها با انتشار 98/3 مقاله و دانشگاه علوم اسلامی رضوی با انتشار 22/3 به ازای هر پژوهشگر در 3 سال مورد بررسی، نسبت به بنیاد پژوهشهای اسلامی و دانشگاه امام رضا (ع) با 52/1 مقاله به ازایپژوهشگران خود، وضعیت بهتری دارند.
به طور كلي يافته هاي اين پژوهش بيانگر آن است كه، اگر چه هر ساله تحقيقات زيادي در موضوعات مختلف توسط پژوهشگران مؤسسات فرهنگي آستان قدس رضوي انجام ميشود، اما توسعه و اشاعه يافتههاي آن به جامعه علمي در قالب نشريات معتبر علمي كمرنگ بوده است؛ به بيان ديگر، پژوهشگران آستان قدس رضوي در توليد علم مشاركت داشته اما در نشر و اشاعه آن اهتمام جدي نداشتهاندكه ريشهيابي دلايل اين امر نياز به تحقيق جداگانهاي دارد. افزون بر اين، نوسان موجود در روند نرخ رشد توليدات علمي در چند سال اخير حاكي از آن است كه، سياستهاي پژوهشي اين سازمان كه در قالب چشمانداز بيست ساله آستان قدس رضوي تدوين شده است، هنوزعملياني نشده است. اتخاذ تدابيري همچون تدوين آييننامه انگيزشي ويژه پژوهشگران، ارتقاء نشريات علمي موجود به بالاترين مرتبه نشريات و اخذ مجوز براي انتشار نشريات تخصصي ديگر، اهتمام به برگزاري دورههاي آموزشي براي پژوهشگران در زمينه اشاعه و گسترش توليدات علمي،برقراری ارتباط و تعامل علمي با مؤسسات هم راستا در داخل كشور و مؤسسات و دانشگاههاي جهان اسلام ميتواند به ترميم فضاي تحقيق و پژوهش و بهتر شدن جايگاه علمي مؤسسات فرهنگي كمك نمايد.يافتههاي اين پژوهش نشان داد وزن مقالات منتشر شده در نشريات با درجه اعتبار علمي-پژوهشي و ISI بسيار اندك است. ضمن آن كه، از مجموع اعضاي هيئت علمي و پژوهشگران آستان قدس رضوي در بازه زماني انجام پژوهش تنها آنان در انتشار مقالات در نشريات معتبر علمي مشاركت داشتهاند، كه حاكي از عدم تمايل ساير پژوهشگران يا وجود موانعي در اين زمينه است كه بررسي جداگانهاي را ميطلبد، نتايج تحقيقات انجام شده نشان ميدهدموانع مالي، تسهيلات مربوط به حرفه، موانع مديريتي، سازماني و شخصي بر كيفيت توليدات علمي تأثير دارد (كريميان و همكاران، 2012). شناسايي عوامل و موانع موجود در زمينه انجام توليدات علمي و اشاعه و گسترش آن در قالب مقالات علمي ميتواند مسير را براي مشاركت بيشتر پژوهشگران و اعضاي هيئت علمي هموار ساخته و جايگاه علمي اين نهاد كلان فرهنگي را در رسيدن به اهداف چشمانداز آستان قدس رضوي “دارای معتبرترین مراکز علمی و مقام ممتاز آموزشی و پژوهشی در سطح کشور” در استان و كشور ارتقا بخشد.
منابع
– امامي، ابراهيم (1388). توليدات علمي ايران در سال 2009، مجله ارتباط علمي، ش 2، صص: 1-4.
– بناد كوكي، محمد رضا؛ اولياء محمدصالح (1390) جايگاه علمي كشور ايران: مطالعه موردي پژوهشهاي مهندسي صنايع (با استناد به مقالات نمايه شده در پايگاههاي علمي بينالمللي). فصلنامه آموزش مهندسي ايران، سال سيزدهم، شماره 50، صص: 105-122.
– سرمد، زهره؛ عباس بازرگان و حجازی، الهه (1384). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری ،تهران: انتشارات آگاه.
– سهيلي، فرامرز؛ عصاره، فريده (1388). بررسي توليد علمي اعضاي هيأت علمي دانشگاه رازي در نمايه استنادي علوم طي سالهاي 1992-2008: مطالعهاي موردي، مجله مطالعات كتابداري و علم اطلاعات دانشگاه شهيد چمران اهواز، دوره سوم، سال شانزدهم، ش 4، صص: 81-110.
– زلفي گل، محمدعلي و كياني بختياري، ابوالفضل (1385). مصاديق توليد علم، شاخصهاي انتخاب و انتخاب شاخصها، فصلنامه توليد علم، بهار 1387، شماره 7.
– عبدخدا، هيوا؛ قاضي، ميرسعيد و عليرضا نوروزي (1389). بررسي ميزان توليدات علمي حوزه پزشكي ايران بر مبناي مدارك نمايه شده از مجلات علمي در پايگاههاي اطلاعاتي منتخب، در فاصله سالهاي 2009-2005، مجله دانشكده پيراپزشكي دانشگاه علوم پزشكي تهران (پياورد سلانت)، شماره 1 و 2.صص: 30-18.
– عليجاني، رحيم؛ كرمي، نورالله (1390). بررسي و مقايسه تطبيقي سه دهه توليدات علمي جامعه جراحي ايران بر اساس دادههاي پايگاههاي اطلاعاتي آي. اس. آي، نشريه جراحي ايران، دوره 19، ش 4. صص: 1-9.
– عصاره، فريده؛ قانع، محمدرضا و مهرزاد رحماني سفيدويه (1389). توليدات علمي اعضاي هيئت علمي دانشگاه شيراز در سالهاي 1379-1386. فصلنامه كتاب، شماره 83، صص: 105-127.
– فتاحي، رحمت الله؛ دانش، فرشيد و فرامرز سهيلي (1390). بررسي وضعيت جهاني توليدات علمي دانشگاه فردوسي مشهد طي سالهاي 1990-2010 در وبگاه علوم (web of Science) با هدف ترسيم نقشه علم اين دانشگاه، پژوهشنامه كتابداري و اطلاعرساني، 1(1)، صص: 161-183.
– فدائي، غلامرضا؛ حسنزاده كمند، هايده (1389). بررسي توليدات علمي اعضاي هيأت علمي حوزه علوم انساني دانشگاه تبريز طي سالهاي 1386-1381، فصلنامه علمي-پژوهشي نهاد كتابخانههاي عمومي كشور، دوره 16، ش 2، پياپي 61، صص: 175-157.
– فرخنيا، مليحه (1390). بررسي وضعيت مجلات پزشكي انگليسي زبان ايران در پايگاههاي اطلاعاتي. فصلنامه علمي- پژوهشي پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران (ويژهنامه علمسنجي)، صص: 29-48.
– كينژاد، محمد علي (1389). توليد علم و فناوري در كشور (جریان شناسی، توانمنديها و آسيبشناسي)، تهران، دبیرخانه شوراي عالي فرهنگي، نشر راهدان.
– ميرحسيني، زهره؛ وهابي، فتانه (1389). بررسي توليدات علمي اعضاي هيأت علمي دانشكدههاي داروسازي تيب يك كشور در پايگاه مؤسسهي اطلاعات علمي، نشريه مديريت اطلاعات سلامت، دوره هشتم، ش 3، صص:372-363.
– نيازي، سيمين (1380). بررسي گرايشهاي موضوعي نشريات كتابداري و اطلاعرساني در سالهاي 1347-1377. فصلنامه كتاب 12(1)، صص: 52-61.
– نقشه جامع علمي كشور، (1390)، تهران: شوراي انقلاب فرهنگي.
– Franceschini, F. & Maisano, D. (2011). Structured evaluation of the scientific output of academic researchgroups by recenth-sed indicators, Journal of Informetrics(5) , 64–74.
– Karimian, Z. Sabbaghian, Z & others (2012). Obstacles to undertaking research and their effect on research output: a survey of faculty members’ views at Shiraz University of Medical Sciences. Eastern Mediterranean Health Journal, Vol. 18 No. 11,1143-1150.
– Richardson, R. & others, (2004). National Science Board. Science and Engineering Indicators 2004. Two volumes. Arlington, VA: National Science Foundation (volume 1, NSB 04-1; volume 2, NSB 04-1A).
* كارشناس ارشد علوم قرآن و حديث دانشگاه علوم اسلامي رضوي
** كارشناس ارشد مديريت آموزشي دانشگاه فردوسي مشهدEmail: mahdavi_shakib@yahoo.com
*** دانشجوي دكتري برنامه ريزي درسي، دانشگاه فردوسي مشهد
[1]. Franceschini
[2]. Richardson
سيد جلال حسيني*
علي مهدوي شكيب**
امين بابادي***
موضوع: ترسيم جايگاه علمي آستان قدس رضوي با استناد به مقالات منتشر شده در نشريات علمي
