شبكه سازی توسط سازمان‌های غيردولتی

“مريلين كلي در چند پاراگراف مفيد ويژگيهاي منطق شبكه سازي را چنين شرح و بسط مي دهد: ]عصر[ اتم گذشته است. نماد علم در قرن آينده شبكة‌ ديناميك است… در حالي كه اتم نمايانگر سادگي منظم است، شبكه، قدرت به هم ريختة‌ پيچيدگي را هدايت مي كند… تنها سازماني كه قادر است رشد بدون جهت گيري از پيش تعيين شده يا يادگيري بدون راهنما داشته باشد، شبكه است. همه توپولوژيهاي ديگر آنچه را ممكن است رخ دهد محدود مي كنند. يك ازدحام شبكه اي مرزهاي متعددي دارد و لذا از هر طرف باز و نامحدود است. در واقع،‌ شبكه سازماني است با كمترين ساختار و حتي مي توان گفت كه اصلا بدون ساختار است. در حقيقت، مجموعه اي از اجزاي حقيقتا واگرا، تنها در يك شبكه مي توانند منسجم باقي بماند. هيچ آرايش ديگري – زنجيره، هرم، درخت، دايره، كانون – نمي تواند حاوي تنوع راستيني باشد كه به عنوان يك كل عمل مي كند.”
اين تعريف بسيار جالبي است زيرا در بستر يك جامعه اطلاعاتي پيچيده كاركرد مؤثر شبكه يعني “همگرايي” را تصوير مي كند. اگر نگاه دقيق تري بياندازيم در واقع جامعه تركيبي از شبكه هاي متعدد است: شبكه هاي ميان سازمانها، شبكه درون سازماني، شبكه هاي شخصي و شبكه هاي كامپيوتري و علاوه بر اينها شبكه هاي فرامرزي. اساسا اطلاعات از طريق همين شاهراهها و طرق جاري مي شود.
برخي از محققان از شبكه ها و شبكه سازي به عنوان عوامل تحولات و تغييرات اجتماعي ياد كرده اند و تاكيد داشته اند كه شبكه ها نقش مهمي در ارتقاي اصلاحات و تضمين پايداري آنها در جوامع دارند زيرا شبكه ها ابزار قدرتمندي براي تبادل اطلاعات و دانش و ايجاد اجماع در خصوص رهيافتهاي جديد هستند. از آنجا كه شبكه ها گروههاي ذينفع را در عرصه هاي مختلف حول يك موضوع گرد مي آورند ميزان نفوذ و تاثيرگذاري انها بر اجتماع بيشتر از يك سازمان غيردولتي منفرد خواهد بود. به نظر مي آيد كه منطق فعاليت شبكه اي عزمي اجتماعي فراهم مي آورد و مي توانند منابع حياتي تغيير و تحول در جامعه باشند.
از مزاياي ديگر فعاليت در شبكه، ساختار باز آن است كه بدون هيچ محدوديتي مي تواند گسترش يابد. شبكه مي تواند كانون افكار عمومي بخشي از جامعه باشد و ارتباط ميان اعضاي خود را تسهيل نمايد. شبكه توانايي نوآوري را افزايش مي دهد و ابزار مناسبي براي تعميق و گسترش فعاليتها در سطح ملي يا بين المللي است. شبكه نوعي همگرايي در عين پذيرش تفاوت موجود ميان اعضا است . شبكه شاهراه اصلي جريان اطلاعات ميان اعضا و از بيرون شبكه به اعضا و از اعضا به بيرون شبكه است.
با تمام اهميتي كه شبكه سازي براي سازمانهاي غيردولتي دارد به نظر مي آيد كه شبكه هاي موجود و اصولا امر شبكه سازي با چالشهايي روبرو بوده است. برخي از اين چالشها ساختاري هستند و برخي ديگر حقوقي. اصولا سازمانهاي غيردولتي عضو، نگاه خاصي نسبت به شبكه اي كه در آن عضو هستند دارند (نگاه بابا آب داد – كه از همان سالهاي اوليه مدرسه در ذهن تك تك ايراني ها فرو رفته است). لازم است كه سازمانهاي عضو يك شبكه درك كنند كه عضويت آنها در شبكه به مفهوم اين است كه خود بايد در فضاي اين شبكه مشاركت فعال داشته باشند كه در نتيجه اين مشاركت توانمند نيز مي شوند. به نظر مي آيد كه هنوز فرهنگ كار جمعي و كار گروهي نهادينه نشده است. هنوز آگاهي كافي در زمينه مشاركت و كار گروهي وجود ندارد و گاه حتي نسبت به بازدهي و اثرگذار بودن مشاركت و كار گروهي بي اعتقادي وجود دارد. در هنگام انتخاب مديران اين شبكه ها، اعضا بايد دقت كنند كه مديران قابل، شايسته، توانا،‌ فهيم و آشنا به اصول مديريت و داراي حسن سابقه در فعاليت در سازمانهاي غيردولتي انتخاب شوند. علاوه بر اينها سازوكارهاي ثبت اين شبكه ها بايد در نظام حقوقي ثبت سازمانهاي غيردولتي تعريف گردد و اصولا دستگاههاي دولتي ذيربط با اين سازوكارها آشنا شوند. لازم است كه سازمانهاي غيردولتي در شبكه سازي به نكاتي توجه كنند. در ايجاد يك شبكه ابتدا لازم است كه به “علت وجودي” شبكه دقت بسيار كرد. بايد براي تاسيس يك شبكه مشخصا تبيين كرد كه چرا اين شبكه تاسيس مي شود و بنيانگذاران آن بخوبي نسبت به موضوع شبكه آشنا باشند. بايد تعريف مشخصي از رسالت اين شبكه در دست باشد.
بايد اعضاي «ؤسس يك شبكه مشخص كنند كه ائتلاف آنها چگونه شبكه اي است: آيا صرفا يك شبكه موقت است كه با هدف خاصي در يك دوره زماني خاص تاسيس مي گردد (براي نمونه با هدف برگزاري يك كنفرانس) يا يك شبكه دائم و پايدار است. آيا اين يك شبكه موضوعي است كه مثلا براي پيگيري حقوق كودكان يا زنان ايجاد مي شود يا شبكه اي است كه حول اجراي يك برنامه ايجاد شده است (براي مثال نظارت بر حسن اجراي مفاد مربوط به سازمانهاي غيردولتي در برنامه توسعه سوم جمهوري اسلامي ايران)؟ آيا فقط يك شبكه ارتباطي است كه ارتباط ميان اعضا را تسهيل مي كند يا يك شبكه اطلاع رساني است كه حول موضوعات خاص، اطلاعاتي را به اعضا منتقل مي سازد يا اصولا يك شبكه اينترنتي است.
وقتي علت وجودي شبكه مشخص باشد و نيز بدانيم كه چه نوع شبكه اي را در دست ايجاد داريم، در اين صورت مي توانيم بر همين اساس رابطه ميان اعضا و مسئوليتهاي هر عضو را تعريف كنيم. تعريف مديريت شبكه نيز از اهميت فوق العاده اي برخوردار است و لازم است كه اين مديريت نسبت به اعضاي خود پاسخگو باشد. شايد بتوان شاخصهاي “حكومتگري خوب” را نيز در اين جا براي مديريت يك شبكه جاري دانست (شاخصهايي نظير تصميم گيري مشاركتي – حاكميت مقررات و قانون – شفافيت – مسئوليت پذيري – اجماع – عدالت و شمول آن – كارآمدي / كارآيي – پاسخگويي). داشته باشند و در اين تعريف استقلال مهمترين اصلي است كه بايد در نظر داشت.

شبكه هاي پايدار
اين شبكه ها در پاسخ به يك ضرورت در جامعه مدني تشكيل مي شود. براي نمونه شبكه سازمانهاي غيردولتي زنان در بسياري از كشورها از جمله اين شبكه هاست. اين شبكه ها به صورت مستمر پاسخگوي نيازهاي ارتباطي و اطلاعاتي اعضاي خود هستند. برخي از اين شبكه ها ماهيت يك اتئلاف در خصوص يك موضوع را دارند و برخي ديگر نوعي اتئلاف در خصوص “برنامه” هستند و سرانجام برخي ديگر نه “موضوع” دارند و نه برنامه، بلكه با هدف “هماهنگي” ايجاد شده اند. برنامه مثال، كنفرانس سازمانهاي غيردولتي داراي مقام مشورتي با شوراي اقتصادي اجتماعي ملل متحد (كه البته نام آن “كنفرانس” است ولي در واقع يك ائتلاف از اين گونه سازمانهاي غيردولتي است) از اين دست است. كار اين كنگره موضع گيري يا پيگيري يك برنامه كار نمي باشد، بلكه تسهيل حضور سازمانهاي غيردولتي عضو در كميسيونهاي ملل متحد يا اجلاسهاي بين المللي است. البته در طول برگزاري يك اجلاس اين كنگره نقش مهمي در انتقال نظرات سازمانهاي غيردولتي عضو يا پيگيري هر گونه مشكلي كه در راه حضور اين سازمانها بوجود آيد، دارد.

يك تجربه موفق در خصوص تاسيس شبكه در ايران، شوراي گسترش فرهنگ صلح در بين كودكان است كه در سال 1379 تاسيس شد و مركب از سي و دو سازمان غيردولتي است كه در زمينه مسائل كودكان در ايران فعاليت مي كنند. اولين اقدام اين شورا، همايش دو روزه كودك، صلح و اسباب بازي بود كه در نتيجه اين همايش، شركت كنندگان در اين همايش خريد اسباب بازيهاي مروج خشونت را تحريم كردند. عصرانه هاي صلح يكي ديگر از اقدامات اين شورا بوده است. به هر حال اين شبكه بسيار جوان است و بايد به آنان فرصت كافي داد كه براي حفظ پايداري اين شورا سازوكارهايي را پيش بيني كنند. واقعيت اين است كه در سطح جهاني ارتباطات گسترده اي بين سازمانهاي غيردولتي شكل گرفته است و بتدريج در طول دهه سابق سازمانهاي غيردولتي بين المللي با مساعدت بسياري از سازمانهاي غيردولتي محلي شبكه هايي را در عرصه جهاني شكل داده اند. در دهه آخر قرن بيستم شبكه هاي بسياري حول محورهاي مهم جهاني شكل گرفته است. برخي از آنها به شكل فدراسيون و برخي به شكل يك جنبش بين المللي و برخي به صورت اتحاد نضج گرفته اند. نمونه هاي فراواني از اين همكاري گسترده جهاني مي توان ارائه كرد. برخي داراي ساختار عمودي بوده و در راس معمولا چند سازمان غيردولتي وجود دارند كه كار رهبري و مديريت اين شبكه ها را انجام مي دهند و برخي ديگر به صورت افقي بوده و با انتخاب محلي براي دبيرخانه بدون اينكه نظارتي از سوي تعدادي از سازمانها اعمال گردد، فردي را براي دبيري يا هماهنگي امور اين شبكه انتخاب مي كنند (گاه اين فرد از ميان افراد خارج از اعضاي شبكه انتخاب مي شود). برخي از اين شبكه ها آنچنان قدرت داشته اند كه توانسته اند آثار فعاليت خود را در عرصه جهاني به يادگار بگذارند.

ت. شبكه هاي مجازي
شبكه جهاني اينترنت بخش حياتي و غيرقابل تفكيك جامعه جهاني است. در واقع شبكه اينترنت ستون فقرات ارتباطات كامپيوتري جهاني در دهه 1990 است زيرا اساسا به تدريج بيشتر شبكه ها را به هم متصل كرده است. تمام آنچه يك سازمان غيردولتي براي اتصال به اين شبكه نياز دارد، يك خط تلفن، كامپيوتر، مودم و خريد دسترسي به اينترنت مي باشد. اين كار به سادگي يك تلفن زدن است و در مدت بسيار كوتاهي شما در يك شبكه جهاني قرار مي گيريد. اينترنت امكان فوق العاده خوبي براي تبادل اطلاعات و ارتباط گيري است. تا كنون سازمانهاي غيردولتي از اين امكان فوق العاده ارزان قيمت و سريع استفاده بسيار برده اند اما به نظر مي آيد كه هنوز سازمانهاي غيردولتي ايراني در اين زمينه فعاليت گسترده اي را شكل نداده اند. گاهي برخي از شبكه ها در درون خود يك شبكه مجازي اينترنتي جهت اطلاع رساني شكل مي دهند و گاه اصلا شبكه واقعي وجود ندارد و فقط افراد در اينترنت شبكه مجازي را براي گفتگو و هم نظري شكل مي دهند. يكي از شبكه هاي موجود در اينترنت شبكه سازمانهاي غيردولتي لهستان است (The Polish Network of NGOs) كه به MOST شهرت دارد. هدف اصلي از ايجاد اين شبكه بهبود ارتباطات و همكاري بين سازمانهاي غيردولتي لهستان است. اين شبكه در واقع يك پل الكترونيكي ارتباطي در اينترنت ميان سازمانهاي غيردولتي اين كشور است. از طريق اين شبكه سازمانهاي غيردولتي به اينترنت دسترسي مي يابند، داراي يك پست الكترونيكي هستند و منابع اينترنت براي اطلاع گيري و اطلاع رساني در اختيار آنهاست و به اين ترتيب اين سازمانها اين امكان را مي يابند كه مؤثرتر از گذشته با يكديگر ارتباط برقرار سازند و در اين صورت همكاريهاي بهتري بين آنها شكل مي گيرد. در عين حال اين شبكه به اعضاي خود آموزشهاي لازمه اينترنتي را انتقال مي دهد و علاوه بر آن از لحاظ فني پشتيباني لازمه را به عمل مي آورد.
يكي از شكلهاي موفق شبكه هاي مجازي، ايجاد ليست سرورها يا فهرستهاي مباحثه الكترونيكي است. سايتهاي مختلفي در اينترنت اين سرويس را ارائه مي دهند. البته مي توان اين فهرستها را بدون يك سايت ناظر نيز طراحي كرد. استفاده از ليست سرور امكان بسيار مفيدي براي سازمانهاي غيردولتي است كه اعضاي خود را از فعاليتهاي انجمن مطلع سازند يا از نظرات اعضاي خود مطلع شوند. برخي از جوانب مثبت و منفي شبكه سازي اينترنتي به اين شرح است :
جوانب مثبت جوانب منفي جريان سريع اطلاعات هزينه هاي به حداقل رسيده صرفه جويي در زمان و پول امكان انجام بحث و مباحثه در مورد مشكلات اطلاع رساني از طريق شبكه الكترونيكي تبادل اطلاعات (نه تنها با سازمانهاي غيردولتي ايراني بلكه با سازمانهاي بين المللي) ايجاد اعتماد ميان سازمانها اجراي طرحهاي مشترك در دسترس بودن جذب آسانتر منابع مالي افزايش ظرفيتهاي سازمانهاي غيردولتي كه در شبكه حضور دارند امكان لابي كردن شك نسبت به اطلاعات دريافت شده استفاده از منابع غيرموثق تفسير بد از اطلاعات رسيده كمك دهنده متوجه تمام ضعفهاي سازمانهاي غيردولتي شركت كننده در شبكه مي شوند شكل گيري عدم اعتماد سرقت ايده ها نبود مهارتهاي حرفه اي در كار با اطلاعات تخريب تصوير سازمان غيردولتي فروش اطلاعات يا استفاده نابجاي از اطلاعات

ث. شبكه هاي ناهمگون
اين گونه شبكه ها داراي يك بافت همگون نبوده و اعضاي آنها از ميان سازمانهاي غيردولتي، انجمنهاي علمي، نهادهاي كمك كننده، آژانسهاي ملل متحد، دولتها و سياستگذاران تشكيل مي شود.يكي از انواع اين گونه شبكه ها، شبكه هايي است كه سازمانهاي غيردولتي با رسانه ها ايجاد مي كنند. به اين ترتيب رسانه ها به سازمانهاي غيردولتي كمك بسزايي براي برگزاري كنفرانسهاي مطبوعاتي، تهيه خبر يا تنظيم متون يك خبرنامه و اطلاع رساني مي كنند و سازمانهاي غيردولتي نيز به نوبه خود با كار كارشناسي منبع خوبي براي فعاليت رسانه اي مي باشند. در اين حالت هر يك از دو مجموعه كاركرد حرفه اي خود را دارد و اين در حالي است كه هر دو از چنين همكاري ذينفع مي باشند. نمونه ديگري از شبكه هاي ناهمگون شبكه اي است كه مي توان ميان سازمانهاي غيردولتي و برخي از نمايندگان مجلس يك كشور ايجاد شود. براي ايجاد يك حركت گسترده در سطح جهاني، گاه شبكه هاي ناهمگون شكل مي گيرد. راهپيمايي جهاني عليه كار كودكان در سال 1376 شكل گرفت اساسا يك شبكه ناهمگون بود كه البته سازمانهاي غيردولتي فعال در اين زمينه بيشترين سهم را در ايجاد شبكه و هماهنگي امور آن داشتند، اما مانعي براي عضويت اتحاديه هاي كارگري، رسانه ها، بخشهاي دولتي مرتبط با مسائل كار وجود نداشت. اين شبكه در كوتاهترين زمان مورد استقبال جهانيان قرار گرفت و بيش از يازده هزار سازمان به عضويت اين شبكه در آمدند. دبيرخانه اين شبكه در هندوستان بود اما شوراهاي هماهنگي در سطوح منطقه اي و نيز در كشورها شكل گرفت. هماهنگي اين مجموعه گسترده كار بسيار پيچيده اي بود اما برخورداري از انعطاف پذيري بسيار و وجود استقلال در سطوح منطقه اي و كشوري كمك كرد كه اين شبكه كه حول يك برنامه منسجم به وجود آمده بود قدرتمندتر شود. اين شبكه هنوز موجود است و برنامه هاي خود را پيگيري مي نمايد. نمونه ديگري از يك شبكه ناهمگون فعاليتي بود كه در جريان تدوين اساسنامه و تاسيس ديوان بين المللي كيفري در جهان آغاز شد. اين شبكه كه خود را ائتلاف سازمانهاي غيردولتي طرفدار ايجاد ديوان بين المللي كيفري مي نامد تركيبي است از 1000 سازمان غيردولتي، كارشناسان حقوق بين الملل و گروههاي مختلف جامعه مدني. وظيفه اين شبكه تقويت اطلاع رساني در سطح ملي – منطقه اي و بين المللي ، آموزش و تسهيل حضور سازمانهاي غيردولتي در اجلاسهاي تداركاتي بود. هر چند در اين شبكه سازمانهاي غيردولتي بيشترين سازمانها را تشكيل مي دهند، اما اساسا شبكه از گروههاي متفاوتي تشكيل شده است .

http://www.irancsos.net/persian/articles/f_ar_negahi.htm