کلمات کلیدی :
آب شرب، قم، نیاز آبی، رویکردهای اصلاحی، استراتژی راهگشا.
1- مقدمه
آب در بخشهای مختلف شرب، کشاورزی و صنعت به مصرف می ¬رسد. درصد مصرف آب در این بخشها به ترتیب به میزان 6،92و 2 درصد برای کشورمان می¬باشد. اگرچه آب آشامیدنی، سهم کمتری از مصارف عمده آب را داراست، اما شکی نیست که اولین و مهمترین بخش در تامین آب است، زیرا که کیفیت و آسیب پذیری منابع از نقطه نظر آلودگی، حائز اهمیت زیادی است. لذا در این مقاله، مدیریت مصرف آب شرب مد نظر قرار گرفته است.
آب و رقابت جهت سیطره بر منابع محدود آن، یکی از مهمترین حوزه های چالش برانگیز هزاره سوم خواهد بود. رشد جمعیت،توسعه صنعتی و اجتماعی و تغییرات آب و هوایی هر یک از سویی، منابع محدود آب سالم را تحت فشار قرار داده اند.اگر چه آب سالم در طول تاریخ بشر هرگز کالای کم ارزشی نبوده، اما تصور خطرناک فراوان انگاری آب، موجب گردیده است که بسیاری از مردم جهان بر اثر مدیریت غیر صحیح در تولید و مصرف به مرزهای تنش آب برسند.
بویژه در منطقه خشک خاورمیانه؛ رشد جمعیت، تغییرات اقلیمی و کاهش شدید سرانه منابع آب در دسترس می تواند در صورت عدم مدیریت صحیح، زمینه ساز چالشهای بین المللی جدی گردیده و صلح، ثبات و توسعه پایدار منطقه را با آسیبهای جدی مواجه سازد.
بحران آب زودتر از اغلب کشورهای جهان دامنگیر کشور خشک ایران شده است. کم آبی چند ساله اخیر اگر چه در نگاه بسیاری امری گذرا تلقی می شود، ولی در حقیقت می توان آنرا پیش قراول بحران گسترده آب دانست که در صورت عدم برنامه ریزی منسجم، لطمات جبران ناپذیری را بر پیکره آسیب پذیر اقتصاد کشور وارد خواهد ساخت. کشور ما به دلیل دارا بودن اقلیمی نیمه بیابانی در وضعیت خشک به سر می برد و پراکندگی و نوسان قابل ملاحظه بارش در کشور مزید بر علت شده تا اغلب اوقات با کمبود آب در کشور مواجه باشیم . میانگین بارش جهانی 800 میلیمتر بارندگی در سال است. اما کشور ما تنها 252.2 میلیمتر میانگین سالانه بارندگی دارد و این رقم کمتر از یک سوم بارش های جهانی است.
مقدار بارش سالانه در ایران با ناهماهنگی مکانی فراوانی همراه است به طوری که فقط 1% از مساحت ایران بارشی بیش از 1000 میلیمتر را داراست و این در حالیست که 28 % از سطح کشور، بارش سالیانه کمتر از 100 میلیمتر دارد. از 415 میلیارد متر مکعب بارش سالیانه در ایران، حدود 70% آن تبخیر می شود. با ورود سالیانه دوازده میلیارد متر مکعب آب ورودی از مرزها به داخل کشور، کل منابع آبی تجدید پذیر ایران به 135 میلیارد متر مکعب می رسد. علاوه بر محدودیت مقدار منابع آب، هزینه های تولید آب و محدودیتهای ملی و اعتباری نیز توسعه بیشتر منابع آب را با مشکل و محدودیت مواجه کرده است. [3]
در حال حاضر سرانه آب در دسترس هر فرد ایرانی حدود 1780 متر مکعب در سال است و ایران در مرز تنش آبی واقع شده است. [1]
اگرچه نقش کلیدی در فرآیند توسعه در مقوله آب در کشور بر کسی پوشیده نیست، ولی عمده اقدامات صورت گرفته در جهت پاسخگویی به نیازهای آبی ایران از طریق مدیریت تولید و تامین آب بوده و کمتر به طرف دیگر این برابری که همانا مدیریت مصرف صحیح آب است، توجه می¬شود.این در حالیست که در برنامه های مدیریت جامع آب، مدیریت مصرف نقش اساسی خود را به عنوان یک راه حل موازی و گاه جایگزین برای پاسخگویی به نیازهای آبی نشان داده اند.
به منظور مقابله با چالشهای ناشی از محدودیت منابع آب در مسیر توسعه اقتصادی و اجتماعی ، مدیریت استراتژیک مصرف آب راه حلی جهت جلوگیری از به بن بست رسیدن این توسعه، در افق بلند مدت خواهد بود.
این مقاله ابتدا به معرفی مدیریت استراتژیک مصرف آب و سپس به ارایه رویکردهای موثر مدیریت مصرف در بخشهای چهارگانه فنی،اجتماعی،اقتصادی و قانونی پرداخته و در ادامه به بررسی و مطالعه شهر قم از این منظر می پردازد. و به این نتیجه دست می¬یابد که عدم به کار گیری این رویکردها به صورت یک استراتژی راهگشا (یکپارچه، جامع، فراگیر و پویا ) در مدیریت مصرف آب قم – به علت برتری تقاضای انتظاری آب نسبت به منابع آتی 20 ساله – بحرانهای جدی در مقوله کم آبی برای این کلان شهر در پی خواهد داشت.
2- مدیریت استراتژیک مصرف آب
مدیریترا فرایندی برای حل مسایل مربوط به تامین هدفهای مشترک به نحو مطلوب از طریق استفاده موثر و کارآمد از منابع کمیاب در یک محیط در حال تغییر تعریف کرده اند .[2]
مدیریت استراتژیک عبارت است از برنامه ای هماهنگ، جامع و پیوسته که تواناییها و منابع را با محیط ارتباط می دهد . مدیریت راهبردی به عنوان هنر و علم تدوین،اجرا و ارزیابی تصمیماتی است که ما را قادر می¬سازد به هدفهای بلندمدت خود دست یابیم به عبارتی دیگر فرایند اتخاذ تصمیماتی که به توفیق، ادامه حیات یا مرگ منجر می¬شود.
استراتژی می¬تواند به عنوان فرایند تعیین اهداف بنیادی بلند مدت، اتخاذ شیوه کار و تخصیص منابع لازم برای تحقق این اهداف، تعریف شود. برای کارآمد شدن مدیریت استراتژیک باید از ابزار ساده و مهمی به نام تفکراستراتژیک بهره برد.
تفکر استراتژیک، استفاده از چارچوبهای ذهنی مختلف برای بررسی و تحلیل و در نهایت تصمیم گیری موقعیتهای استراتژیک می¬باشد . با این تفکر، می¬توان به صورت منطقی و نظام یافته در برنامه ریزی استراتژیک به مدل دلخواه دست یافت . مدلی که گهگاه می¬تواند منجر به بهبودهای شگرف شود. [4]
مدیریت منابع آب در سطح کلان به فرایندی از برنامه ریزی، ساماندهی، هدایت و کنترل جهت ایجاد توازن بین نیازهای مربوط به آب و هزینه های مربوطه اطلاق می گردد. در زیر مجموعه مدیریت منابع آب دو مفهوم دیگر با عناوین مدیریت عرضه ( تامین ) و مدیریت تقاضا ( مصرف ) مطرح است .
مدیریت تامین را مجموعه فعالیتهایی جهت شناسایی، توسعه و استخراج آب از منابع جدید به شیوه اقتصادی و مهندسی گویند . مدیریت تقاضا به فرایندی جهت شناسایی شیوه های مصرف و ابزارهای موجود برای ارتقاء سطوح و الگوهای مصرف آب اطلاق می گردد. [6] شکل (1) حوزه های مدیریت عرضه و تقاضا را در سیستمهای آب نشان می¬دهد.
با توجه به محدودیتهای موجود در منابع آب امروزه از مدیریت ترکیبی تولید و مصرف استفاده می¬گردد. مدیریت ترکیبی (توامان)دو سیاست متفاوت و یک هدف واحد است . دراین رویکرد با آب باید به عنوان یک کالای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برخورد شود. و همچنین مدیریت منابع آب باید در چارچوبی یکپارچه، در هر دو سو، شامل مدیریت تولید آب و مدیریت مصرف آب تحلیل شود. [3]
در تلفیق تعاریف ارایه شده برای مدیریت مصرف آب، مدیریت استراتژیک مصرف آب گزینه ای است که در این مقاله پیشنهاد شده است. یعنی با استفاده از تفکر استراتژیک درمدیریت منابع آب، راهبرد مورد نیاز در مدیریت مصرف اتخاذ گردد.
مدیریت استراتژیک مصرف یعنی ایجاد توازن بین (ذخایرموجود و توان تولید آینده آب ) با ( میزان نیاز مقادیر مصرف در زمان حال و آینده ) و با ویژگیهای بلند مدت، شرایط محدود و داشتن نقشی حیاتی. این ایجاد توازن با مقابله همیشگی بین تولید و مصرف رصد خواهد شد. و به کمک رویکردهای اصلاحی مصرف و ابزارهای لازم جهت ارتقای سطح مصرف به الگوی مصرف امکان پذیر می باشد.
نکته مهم درارایه این نگرش مدیریتی، نهادینه شدن فرهنگ مدیریت مصرف به صورت پایدار است. زیرا استراتژی اتخاذ شده از منظری فراگیر مطرح است.
مدیریت استراتژیک مصرف آب، مستلزم تخصیص منابع و صرف وقت زیاد است و اثرات عمده ای بر پیشرفت منطقه در بلند مدت خواهد داشت. این راهبردها، آینده نگر و در تقابل با تغییرات محیط اتخاذ می¬گردد. برنامه های مدیریت مصرف می-تواند به عنوان یک تکنولوژی تکمیلی یا جانشین در جهت پاسخگویی به نیازهای آبی، قابل بررسی باشد. این برنامه باید به عنوان بخشی از یک استراتژی بلند مدت برای تدارک آب شرب سالم و پایدار اجرا گردد.
2-1- اهداف مدیریت مصرف آب
اهداف استراتژیک در مدیریت مصرف آب از جنبه های گوناگونی قابل بحث و گفتگوست. هدف استراتژیک، هدف بلند مدت (10 تا20 ساله) و بلند پروازانه ای است که بر شالوده منابع اصلی(منابع آبی و سرمایه ای) کنونی استوار می¬شود . تبیین این هدف به منطقه امکان می¬دهدکه فعالیتهای مدیریتی خود را حول آن متمرکز سازد و سرمایه گذاریهای لازم برای طرحهای مدیریت مصرف را انتخاب، و آنها را در فعالیتهای عملیاتی خود به کار گیرد. به طور کلی این اهداف در سطوح راهبردی، راهکاری و عملیاتی به صورت زیرمی¬تواندباشد:
• مقابله با رشد مصرف بی رویه و اطمینان از وجود همیشگی منابع آب سالم و در دسترس
• رفع موانع در توسعه های اقتصادی و اجتماعی
• افزایش آمادگی در مقابل خشکسالی وسایر شرایط بحرانی
• منتفی کردن , کوچک کردن و یا به تاخیر انداختن نیازهای توسعه ای دسترسی به منابع جدید و سیستمهای آب و فاضلاب
• کاهش برداشت از منابع و تعدیل در اثرات متقابل کمی/کیفی چرخه آب
• کاهش اثرات منفی زیست محیطی
• کاهش هزینه های نگهداری، بهبود و توسعه تاسیسات آبی
• کاهش مصرف انرژی و افزایش عمر مفید تاسیسات
2-2- مفاهیم مدیریت مصرف آب
جهت دستیابی به اهداف تعیین شده و اتخاذ راهبردهای مشخص و فرا گیرشناخت مفاهیم مدیریت مصرف آب ضروری است. این مفاهیم شامل موارد زیر است:
• عوامل موثر در تقاضای آب
• آنالیز سرانه کل
• اجزای مصارف خانگی
• الگوی مصرف
عوامل موثر در تقاضای آب سه عامل اصلی شرایط اقلیمی و آب و هوائی، جمعیت و قیمت آب می¬باشد .این عوامل به طور کلی میزان تقاضای آب را در یک منطقه مشخص می¬کند ؛ عوامل دیگری نظیر فشار شبکه آبرسانی، کیفیت آب، وجود کنتور اندازه گیری، دسترسی به شبکه های جمع آوری فاضلاب، سهولت تامین آب،سطح درآمد مصرف کننده، سطح بهداشت و فرهنگ مردم، نوع مسکن، و صنعتی یا غیر صنعتی بودن شهر را هم می-توان به آنها اضافه کرد . جدول شماره(1) تخمین برخی عوامل موثر بر میزان مصرف آب را نمایش می¬دهد.
جدول(1) : تخمین برخی عوامل فرعی موثر بر میزان مصرف آب
عوامل اثر برحسب درصد
فشار در شبکه 15 ±
کیفیت آب 5 ±
نبودن کنتور 20+ الی 100+
نبودن شبکه جمع آوری فاضلاب 15-
قیمت 20 ±
اجزای سرانه کل آب عبارتند از: مصارف خانگی، عمومی، تجاری و صنعتی، فضای سبز و هدررفت واقعی آب .
مهم ترین نوع مصرف در سرانه کل،مربوط به مصارف خانگی است.اجزای مصرف خانگی عبارتند از : حمام، ظرفشویی، توالت، روشویی، لباسشویی و سایر مصارف . نتایج مطالعات تعیین میزان اجزای مصرف آب خانگی در تهران در سال 1385در جدول (2) ارایه شده است.
جدول(2) : اجزای مصرف آب خانگی شهر تهران [2]
شرح میزان مصرف (لیتر) درصد از کل
ماشین لباسشویی 17 6
شیر ظرفشویی 77 28
شیر روشویی 22 8
توالت فرنگی و ایرانی 50 18
حمام 83 30
روشویی حمام 17 6
سایر 10 4
میزان مصرف یک نفر در روز 276 لیتر
طبق نتایج مطالعات میدانی در شهر مقدس مشهد، بیشترین مصرف آب در ابتدا مربوط به فعالیتهای شستشوی ظروف و لباس سپس استحمام است، بقیه فعالیتها در رتبه های بعدی قرارگرفته اند . [11] که نتایج این مطالعات با جدول شماره (2) در تهران مطابقت دارد.
از مشاهده این مطالعات و با یک تفکر استراتژیک در مدیریت مصرف آب خانگی به این نتیجه می¬رسیم که کاهش مصرف در بخش شستشوی ظروف و حمام از اهمیت بیشتری نسبت به شیرهای روشویی دارد. که گاهی اوقات با استفاده از تجهیزات کم مصرف، سرمایه گذاری های اولیه در استفاده از سرشیرهای روشویی و حتی شیرآلات الکترونیکی گران قیمت آغاز می¬شود . و این یک راهبرد نا مطلوب خواهد بود.
جداول الگوی مصرف جهت تعدیل مصارف خانگی توسط مراجع مختلف درجدول شماره (3) ارایه شده است ؛ که می¬تواند یک راهنمای کلی برای مصرف کنندگان باشد . البته این ارقام با توجه به عوامل موثر در مصرف می¬تواند برای شهرهای مختلف کشور متفاوت باشد.
جدول(3) : الگوهای پیشنهادی مصرف آب خانگی[6 و2]
ردیف نوع مصرف مقدار (لیتر به ازای هرنفر درشبانه روز)
الگوی مصوب هیئت
شرایط
خشکسالی WHO پیشنهاد
1 آشامیدن 5 5 5
2 پخت و پز 10 5 3
3 استحمام 50 40 30
4 لباسشویی 20 10 20
5 ظرفشویی و نظافت 25 20 15
6 دستشویی وتوالت 30 20 8
7 کولروتهویه 5 5 –
8 متفرقه 5 – –
جمع کل 150 105 81
3- رویکردهای مدیریت مصرف آب
مديريت مصرف آب دارای ابعاد گسترده ای بوده و یک اقدام کلی و همه جانبه است و صرفاً به يك روش و يا ابزار محدود نمي‌شود بلكه مجموعه‌اي از تكنيكهاست كه هر يك از آنها به يكي از ويژگي‌هاي خاص مديريت آب رسيدگي مي‌كند.
رویکردهای مديريت مصرف آب شامل دامنه‌اي از تكنيكها و ابزارهايي است كه مي‌تواند به چهار گروه 1) اجتماعي- فرهنگی، 2) فنی- مهندسی،3) اقتصادي- تعرفه ای و 4) قانونی – آئین نامه ای تقسيم‌بندي شود .
به طور کلی مدیریت استراتژیک مصرف به منظور افزایش اثر بخشی و بهره وری بيشتر، در آغاز بر تكنيكهاي اجتماعي – فرهنگی تكيه دارد و تكنيكهاي قانونی-آئین نامه ای را در اولویت بعدی قرار دارد. در حقیقت استراتژیهای وابسته به رفتار مصرف کنندگان بر راهبردهای وابسته به تکنولوژی برتری دارد.
4-رویکرد اجتماعی– فرهنگی مدیریت صرف
این رویکرد شامل کلیه روشها، تکنیکها و ابزارهای مورد نیاز برای ارتقاء آگاهي عمومي و تغییر رفتار مصرف کننده به منظور استفاده بهینه و صرفه‌جويي در مصرف آب و حمايت از طرحهاي مورد نظر اطلاق می¬گردد. اين تكنيكها با هدف انگیزش و ایجاد نگرش مثبت و هنجارهای مناسب، به کارگرفته می¬شود. اين فعاليتها پيش‌نياز ديگر فعاليتهای مدیریت مصرف آب است .
دراتخاذ این رویکرد توجه به نکات زیر دارای اهمیت است :
• کاهش مصرف آب با آموزش و فرهنگ مردم مرتبط است.
• کاهش مصرف آب امری مشارکتی است.
• در کاهش مصرف آب باید تفاوت گروهها را پذیرفت.
• پارادایم حاکم بر نگرش فعلی مردم نیاز به تغییر دارد.
رفتارها و نیات مردم نسبت به صرفه جویی در مصرف آب به نگرش و میزان آگاهی آنان نسبت به مسایل مربوط به آب بستگی دارد. از این روست، برای موفقیت آمیز بودن مدیریت مصرف آب، لازم است تا آگاهی ها و نگرشهای مردم اصلاح و ارتقا یابد.
از آنجایی که که مصرف،یک پدیده رفتاری است و چون هیچ پدیده رفتاری مستقل از فرهنگ یک جامعه نیست،از این رو برای جلوگیری از مصرف بی رویه آب، باید رفتارهای نامناسب فرهنگی در جامعه اصلاح گردد.رفتارمصرف کنندگان را با کمک روشهای زیر می¬توان اصلاح کرد:
• استفاده از آموزه های دین اسلام در خصوص اهمیت آب و لزوم صرفه جویی و جلوگیری از اسراف آن
• استفاده از آموزش همگانی برای اصلاح الگوی مصرف آب و نهادینه کردن فرهنگ صرفه جویی
4-1- صرفه جویی دراسلام و اهمیت آب در قرآن
اصولا نگاه اسلام به مسئله اقتصاد نگاهي در راستاي بهره وري مناسب و درست از امكانات و وسايلي است كه خداوند در اختيار بشر به طور مستقيم و يا با توليد و كار قرار داده است. از اين رو از مردم مي خواهد كه هر چيزي را درست و به شكل مناسب آن مورد استفاده قرار داده و از اسراف و تبذير و عدم بهره مندي از آن خودداري ورزند.لذا بنياد امور در حوزه توليد و توزيع و مصرف آب در بينش و نگرش قرآني ميانه روي است. هرگونه رفتارهاي بيرون از اين چارچوب از نظرقرآن نه تنها نادرست و نابهنجار بلكه گناه و گاه جرم قانوني تلقي مي شود.
خداوند در آياتي چون آيه 141 سوره انعام از مردم مي خواهد كه از اسراف و تبذير دوري ورزيده و هزينه هاي خويش را در چارچوب اعتدال قرار دهند. در آيه 31 سوره اعراف از مردم مي خواهد كه از نعمت هاي خداوند استفاده كرده و از آن بخورند و بياشامند ولي اسراف نكنند؛ زيرا اسراف امري ناپسند در نزد خداوند است و اهل اسراف را خداوند دوست نمي دارد.
در حقیقت این آيات به معناي صرفه جويي و بهينه سازي مصرف در اقتصاد امروز جهان است. خداوند اعتدال در مصرف و دوري از اسراف و تبذير را اصلي مهم در هزينه كرد اموال اقتصادي برشمرده و نيز در آيه 26 سوره اسراء و همچنين 67 سوره فرقان برآن تأكيد مي ورزد.
در اهمیت آب در قرآن کریم همین نکته بس است که کلمه”ماء”به معانی گوناگون آب در 43 سوره شریفه قرآن و حدود 63 بارتکرار شده است. ذکر صفات آب، تشبیهات آب در کلام الهی نیز قسمت دیگری ا زمباحث آب درقرآن مجید است.
اهمیت آب درآموزه های دینی و تشیع نیز تا بدان جاست که حضرت علی (ع) آب را مهریه همسر بزرگوار خود به واسطه مهر وصفا و مظهر کون و مکانی آن قرار داده است . و روایات متعددی از معصومین (ع) در این خصوص وارد شده است [1]
با این تفاسیر، آب و اهمیت صرفه جویی در مصرف آن، ریشه در آموزه های دینی مردم مسلمان ایران دارد و استفاده و تبیین آن توسط علما و مراجع، نقش موثری در رویکرد فرهنگی مدیریت مصرف آب خواهد داشت.
4-2 – استفاده از آموزش همگانی
آموزش همگانی طیف وسیعی از برنامه های فرهنگی و آموزشی است که باید اصلاح رفتار و ارتقاء روشهای مصرف و همچنین اصلاح الگوی مصرف آب را به دنبال داشته باشد. این روشها می¬تواند شامل گنجاندن مباحث مهم مرتبط در کتب درسی مقاطع گوناگون تحصیلی و تالیف کتب تخصصی در دانشگاهها باشد. به کار گیری رسانه های دیداری و شنیداری، تبلیغات محیطی،برنامه های عمومی آموزشی، آموزش به زنان خانه دار و اجرای برنامه هاو جشنواره های مستمر صرفه جویی در مدارس و مهدهای کودک به منظور تشویق نو آموزان به صرفه جویی ،استفاده از گروه های خاص و مردمی روشهای دیگر این رویکرد است. همچنین استفاده از کاتالوگهای آموزشی و هشدارهای تبلیغاتی در این خصوص مفید خواهد بود.
نتایج یک تحقیقات میدانی بر روی276مهدکودک در شهر اصفهان اثرات اقدامات فرهنگی– آموزشی را در راستای اصلاح الگوی مصرف آب در این مهدها، به طور گسترده و به میزان 41 درصد صرفه جویی ( 3298 متر مکعب از 8011 متر مکعب ) نشان می¬دهد. [21]
نتایج بررسی دیگری برروی میزان آگاهی شهروندان در خصوص بهداشت آب در قم نشان می¬دهد، مهمترین منبع کسب اطلاعات شهروندان را در این زمینه رادیو و تلویزیون است. [22]
برخی از پیامهای آموزشی مفید جهت مصرف بهینه آب عبارتند از:
• با هر دقیقه دوش گرفتن بین 20 الی 40 لیتر آب مصرف می شود. بنابراین بهتر است زمان مورد نیاز برای دوش گرفتن را کاهش دهیم و استفاده از وان نیز ضروری نمی باشد.
• می توانیم با استفاده از یک لیوان آب، دندان های خود را مسواک بزنیم و هنگام مسواک زدن جریان آب را قطع کنیم.
• هنگام وضو گرفتن شیر آب را بدون استفاده باز نگذاریم.
• مواظب خرابی سیفون توالت ها باشیم چون در صورت خرابی حدود 150 لیتر در شبانه روز آب هدر می رود.
• چکه کردن و نشت آب از شیر و لوله ها موجب هدر رفتن مقدار زیادی آب در هر 24 ساعت می شود. پس همواره شیرها را بررسی کرده و در صورت خرابی در مورد رفع این مشکل و تعویض واشر آن ها اقدام نماییم.
• هنگام شستن میوه و سبزی راه خروجی ظرفشویی را ببندیم، و آن را تا نیمه پر از آب کنیم . سپس سبزی و میوه را در آن بخیسانیم و ضد عفونی کنیم و در پایان سبزی ها را با دوش مخصوص آب کشی کنیم.
• ماشین لباسشویی را با حداکثر ظرفیت مورد استفاده قرار دهیم، هنگامی از آن استفاده کنیم که لباس به اندازه کافی جمع شده باشد و در نتیجه ماشین با ظرفیت کامل کار کند.
• چند بطری آب آشامیدنی در یخچال بگذاریم تا ناچار نشویم شیر آب را برای خنک شدن باز بگذاریم و مقادر قابل توجهی آب را هدر دهیم. استفاده از یخ نیز مفید خواهد بود.
• باغچه را تنها در ساعات خنک روز آبیاری کنیم. این کار از رشد گیاهان انگلی جلوگیری کرده و تبخیر آب را به حداقل می رساند.
• گذرگاه و پله ها را با جارو پاکیزه نگه داریم، اگر این کار با شیلنگ انجام دهیم، مقدار زیادی آب به هدر خواهد رفت.
• برای شستن اتومبیل از چند سطل آب به جای شیلنگ استفاده کنیم.
• کولر آبی را بازدید کنیم و در صورت اتلاف آب شیرهای شناور بادوام و محکم به کار ببریم. و با استفاده از سایه بان بر روی کولرها از تابش مستقیم نور خورشید به آن جلوگیری نماییم.
• معمولا کوکان بازی با آب را دوست دارند و مقدار زیادی آب را هدر می دهند. بنابراین توصیه می شود مواظب کودکان خود باشیم.
• در فصل تابستان و بخصوص در گرمترین ساعات روز که مصرف آب بیشترین حد خود را دارد، سعی کنید مصارف غیر ضروری را کاهش دهید تا آب به همه تعلق گیرد و فشار آن کاسته نشود و یا قطع نگردد.
• با استفاده از یک آجر و یا بطری، ظرفیت سیفون و یا فلاش تانک توالت را کاهش دهیم.
• در مواردی که امکان پذیر است از وسایل کاهش دهنده مصرف نظیر شیرهای قطع و وصل، سر شیرهای پودر کننده و شیرهای فشارشکن استفاده نماییم.
• آب را دور نریزید مگر اینکه مطمئن شوید دیگر نمی توان آن را مصرف نمود. [19]
بر اساس نتایج مطالعات صورت گرفته در مشهد،راهکارهای موثر در بهینه سازی اصلاح الگوی مصرف آب در بخش خانگی به ترتیب اهمیت عبارت از: فرهنگ سازی، تبلیغات و اطلاع رسانی، بهبود و اصلاح وسایل انتقال آب، تشویق و تنبیه مشترکین و افزایش قیمت می¬باشند. [11]
نتايج تحقيقات دیگری درکاشان نشان می¬دهد كه ميزان آگاهي مردم نسبت به ضرورت صرفه جويي در مصرف آب و كارايي روشهاي مختلف صرفه جويي بر نگرش آنها به آب و نيز بر رفتار آنها در جهت صرفه جويي آب تأثير معني داري دارد. [14]
5-رویکرد فنی– مهندسی مدیریت صرف
این رویکرد شامل کلیه اقدامات فنی و مهندسی جهت ارتقاء و اصلاح الگوی مصرف آب شرب می¬باشد. به کارگیری تجهیزات کاهنده مصرف و روشهای بهبود لوازم و تاسیسات آب بر و اصلاح تاسیسات و تجهیزات بهداشتی منازل، در این رویکرد مورد تاکید قرار می¬گیرد.
5- 1- وسايل كاهنده مصرف
بيشتر مصارف آب به كمك وسايل مختلفي مانند شير آب، سردوشي حمام و سيفون صورت مي‌گيرد. بسته به طراحي اين وسايل، ميزان آب مصرفي براي انجام يك فعاليت خاص، كم يا زياد مي‌شود. يكي از روشهاي حفظ و صرفه‌جويي آب، ترغيب مصرف‌كنندگان به استفاده از وسايل و شيرآلاتي است كه كم‌مصرف طراحي شده‌اند. از اين طريق آب كمتري براي انجام يك كار معين مورد نياز است، بدون آنكه باعث ناراحتي مصرف‌كننده شود. صرفه‌جويي آب مرتبط با مصارفي است كه به شدت جريان وابسته‌اند.سرشيرهاي كاهندة مصرف و محدود كنندة جريان، كه روي شيرهاي آشپزخانه و حمام براي ايجاد يك جريان آب محدود و كنترل شده نصب مي‌شوند، از جملة اين قطعات مي‌باشند. اين قطعات با مكانيزم مخصوص خود، مثلاً مخلوط كردن هوا با آب، كاهش فشار و پودر كردن آب، مصرف آب را كاهش مي‌دهند. از جمله قطعات ديگر كه براي كاهش مصرف آب به كار مي‌روند، سردوشهاي حمام مي‌باشند. ميزان مصرف آب براي دوش گرفتن از طريق وسايلي كاهش خواهد يافت كه داراي دو ويژگي باشند: 1) شدت جريان محدود 2) سرعت زياد و ذرات بسيار ريز مجزا.
وسايل مختلفي در دنيا براي كاهش مصرف آب متداول است. متداول‌ترين اين ابزار عبارتند از:
• وسايل كاهنده فشار كه در داخل شيرهاي معمولي و نيز سردوشها نصب مي‌شود.
• سردوشهاي پخش كننده و پودر كننده آب كه آب را با هوا مخلوط مي كنند (هم براي حمام و هم براي شيرهاي مصرف معمولي)
• وسايل كاهنده مصرف براي فلاش تانك ها؛ مانند ديواره‌هاي جداكننده
• فلاش‌تانكهاي كم‌مصرف
• شيرهاي ترموستاتي كه آب گرم و سرد را بصورت متناسب مخلوط مي كنند.
• شيرها و دوشهاي كم‌مصرف زماندار
• شيرهاي دسته‌دار بجاي شيرهاي مجزا
• شيرهاي الكترونيكي قطع و وصل آب
• فلاش تانك هاي دو مرحله ای
• توالت هاي مخصوص دفع مواد زايد با هواي فشرده و يا ايجاد خلا
• ماشين لباسشويي با كنترل مصرف نسبت به ميزان لباس
کارخانجات مختلف توليد كننده وسايل كاهنده مصرف, اعداد مختلفي راجع به ميزان كاهش مصرف آب، كه توسط اين قطعات حاصل مي‌شود، منتشر كرده‌اند. به هر حال براي رسيدن به كاهش قابل ملاحظه در مصرف آب توسط اين وسايل دو نكته مهم زير را بايد در نظر گرفت:
• نگهداري و اطمينان از نصب اين وسايل كه نياز به بازرسي دارد .
• تعيين ساختار تعرفه اي مناسب براي آب كه مكمل اجراي طرح وسايل كاهنده مصرف است. . [7]
مزایای استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف آب عبارتند از:
• صرفه جویی در مصرف و دست یابی به اهداف مدیریت مصرف آب
• کاهش هزینه های آب بهاء برای مصرف کنندگان
• افزایش رضایت مندی مردم
بسیاری از مطالعات میدانی بر تاثیر نصب این قطعات بر مولفه های مصرف شامل ، مقدار کاهش مصرف رضایت مندی تاکید دارند درنمونه ای از این تحقیقات که در سال 1383 توسط مرکز مطالعات آب و محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف در شهر کاشان انجام شد،با نصب سرشیرها و سردوشهای کاهنده مصرف، کاهش 22 درصدی در مصرف آب مشترکین مورد آزمایش حاصل شدو براساس تحلیلهای اقتصادی انجام گرفته نسبت سود به هزینه این قطعات 5.8 به 1 محاسبه شد. [16]
همچنین نصب شیر آلات زماندار در مدارس، مراکز آموزشی و بعضی از مساجد یزد کاهش 20 تا 80 درصدی در مصرف آب این اماکن را ثابت کرده است. [15]
5- 2- بهبودلوازم خانگی مصرف کننده آب
امروزه استفاده از فناوری های نوین در کاهش مصرف آب بسیار موثر بوده است . به طور مثال تولید لباسهای با الیاف نانو که باعث دیرتر کثیف شدن آن شده و بالطبع نیاز کمتری به آب برای شستشوی آنها می¬باشد. همچنین اختراع ماشین لباسشویی بدون مصرف آب ؛ شرکت زیراکس به منظور کاهش مصرف آب توسط دانشمند انگلیسی پروفسور “استفن بورکنشاو” از دانشگاه لیدز دستگاه لباسشویی تولید کرده است که آب مصرف نکرده و به جای پودرهای شیمیایی از دانه‌های پلاستیکی استفاده می کند. به این شکل که لباسهای مرطوب در داخل ماشین لباسشویی قرار گرفته و دانه های پلاستیکی به عنوان مواد تمیز کننده، آنها را شستشو داده و پاک می کنند و در انتهای این روند، لباسها به صورت کاملا خشک از ماشین خارج می شوند. [20]
بعضی از لوازم خانگی آب بر،که از تکنولوژیهای قدیمی استفاده می¬کنند نیز با تغییراتی در نحوه استفاده از آنها، آب کمتری را مصرف خواهند کرد . کولرهای آبی یکی از این موارد است .
نتایج یک مطالعه آزمایشگاهی توسط کمیته تحقیقات آب منطقه ای خراسان رضوی در سال 1386 نشان می¬دهد با استفاده از نصب سایه بان بر روی کولرهای آبی به منظور جلوگیری از تبخیر آب، میتوان 10 درصد در آب مصرفی این وسیله صرفه جویی کرد. طی یک گزارش تحلیلی ارائه شده درآبفای شهر قم با به کارگیری سایه بان بر روی کولرهای آبی، امکان صرفه جویی 66 لیتر در ثانیه ای آب در فصل گرم سال خواهیم بود . [9]
5- 3- اصلاح تاسیسات و تجهیزات بهداشتی
برای اصلاح تاسیسات و تجهیزات بهداشتی و همچنین بهبود فرایندهای کاهش مصرف آب، راهکارهای زیر توصیه می¬شود:
• باز چرخانی واستفاده مجددازآب خاکستری( همه فاضلاب تولیدی خانه بجز توالت را آب خاکستری گویند)
• جمع آوری و استفاده از آب باران برای مصارف نظافت عمومی و باغچه منازل
• انجام کنترل نشت درشیرهای آب و سیستم شبکه داخلی منازل
• کاهش حجم فلاش تانکهای حجیم به کمک اشیای پر کننده در مخزن آن
• عایق بندی لوله های آب گرم و سرد
• اصلاح طراحی سیستم لوله کشی ساختمان
• قرائت کنتور آب و رصد میزان مصرف توسط خود مشترک
6-رویکرد اقتصادی- تعرفه ای مدیریت مصرف
يكي از پارامترهاي موثر بر الگوي مصرف و مديريت در مصرف آب، نرخ آب است. تعيين قيمت مناسب براي آب هم موجب صرفه جويي آن توسط مصرف كنندگان و كاربرد بهينه آن در مصارف تجاري و صنعتي شده و هم درآمدي از فروش آن براي شركتهاي آب و فاضلاب حاصل مي شود تا بخش عمده اي از هزينه هاي خدمات آبرساني و تصفيه آن را تأمين نمايد. از طرفي رعايت بهداشت و سلامتي شهروندان به شدت به عرضه آب بستگي دارد و گراني آب، بهداشت عمومي را با مشكل مواجه مي سازد. در ايران وضعيت موجود سيستم نرخ گذاري آب در درجه اول تحت تأثير ملاحظات سياسي- اجتماعي مي باشد و به تبع آن عملكردهاي مالي و اقتصادي از درجه اهميت كمتري برخوردار است.
کم توجهی به ارزش ذاتی وجایگاه اقتصادی آب درچرخه تقاضا و مصرف آب مهمترین مسائل بخش آب در کشور است.تلقی رایگان بودن آب مهمترین تهدید در بهره برداری پایدار از منابع محدود آب شیرین است.
از طرفی، در بعضي از نقاط كشور از جمله شهر تهران، بي كشش بودن تقاضاي آب يعني عدم تأثيرپذيري كاهش مصرف آب با افزايش قيمت نشان داده شده است. [5] بنابراين در اين شرايط، قيمت گذاري تصاعدي آب به تنهايي سياست مؤثري براي ايجاد انگيزه در مصرف كنندگان به صرفه جويي در مصرف آب نخواهد بود. مطابق تخمین جدول (1) حداکثر میزان تاثیر قیمت آب بر کاهش مصرف آب 20 درصد می¬باشد.
6-1- استفاده از تعرفه های تشویقی
تعرفه رایگان برای مصارف کمتر از 7 متر مکعب درماه، و آب بهاء مخفف برای مشترکین کم مصرف و همچنین تعیین میزان الگوی مصرف (با شرایط آب و هوایی برای هر شهر) برای اعمال تعرفه های پله ای و تصاعدی روشهایی برای کنترل مصارف آبی وتوزیع عادلانه آب به مشترکین است . همچنین تعرفه های تشویقی می¬تواند شامل موارد زیر باشد:
• اعمال تعرفه ای مناسب با شرایط و هزینه های سیستم تولید و توزیع
• تفاوت قائل شدن برای مناطق شهری بزرگ و جوامع کوچک در تعرفه ها
• تخفیف برای خرید لوازم کم آب بر
• پرداخت تشویقی برای تعدیل مصرف به مشترکینی که قبول نمایند:
– یک سهمیه مشخص را مصرف نمایند.
– محدود کننده جریان در انشعاب آنها نصب شود
– باغچه خود را کوچک یا حذف کرده یا از آب غیر شرب یا گیاهان کم آب بر استفاده نمایند. [6]
7- رویکرد قانونی-آئین نامه ای مدیرت مصرف
دولت با اقدامات قانونی و اعمال آئین نامه ها خواهد توانست عوامل بحران زا در مدیریت مصرف آب را کنترل نماید . هماهنگی میان طرح جامع آب کشور با طرح آمایش سرزمین در ایران ، توسعه متوازن مناطق مختلف کشورو به حداقل رساندن مهاجرت به مراکز بزرگ جمعیتی؛ کاهش چالشهای آتی در تقاضای آب را به دنبال خواهد داشت. تدوین قوانین کاربردی به همراه ضمانت اجرایی در این راستا موثر خواهد بود .
7-1- استفاده از برچسب آب
تهیه و به کارگیری برچسب بهره وری مصرف آب بر روی کلیه تجهیزات و لوازم خانگی آب بر و همچنین رتبه بندی ساختمانها بر اساس راندمان در مصرف آب از جمله اقدامات قانونی در مدیریت بهینه مصرف آب است.
شکل (2) انواع برچسبهای آب در بهره وری و رتبه بندی مصرف را نشان می¬دهد. این برچسبها میزان مصرف آب در ادوات آب بر را رتبه بندی می¬کند و تعداد ستاره بیشتر به معنی راندمان بالاتر محصول د رمصرف آب است. استفاده از برچسب آب بر روی انواع شیرآلات، لوازم بهداشتی، ماشینهای لباسشویی و ظرفشویی و کولرهای آبی کاربرد دارد.
به طور مشابه در برخی کشورهای از برچسبهای خاص برای نشان دادن میزان مصرف آب توسط تاسیسات در ساختمانها استفاده می¬شود. و هر ساختمان با درجه راندمان بالاتر، میزان مصرف کمتر آب را نشان می¬دهد.
شکل(2): انواع برچسب آب در بهره وری و رتبه بندی مصرف
7-2- نظارت بر اجرا و نصب تاسیسات داخلی آب ساختمانها
تدوین مقررات ساختمان در راستای بهینه سازی مصرف علاوه بر تاثیر دراقدامات فرهنگی، باعث تسریع اصلاحات ابزاری و استفاده از تاسیسات و تجهیزات کاهنده مصرف خواهد شد. وجود مبحث 16 مقررات ملی ساختمان و اصلاحات لازم در فواصل زمانی مشخص برای اعمال سیاستهای مدیریت مصرف ضروری است. در حال حاضر تفاهم نامه جدیدی بین سازمان نظام مهندسی و شرکتهای آب و فاضلاب در حال اجرایی شدن است که هدفش پياده سازي ضوابط و الزامات مديريت تقاضا و مصرف وفق مديريت يكپارچه آب در تاسیسات منازل و ساختمانهاست. مباحث مطرح شده در شیوه نامه این طرح، توصیه¬های حداقلی در رعایت الزامات فنی و مهندسی در ساختمان است.
7-3- استفاده از روشهای نوین و متنوع در توزیع آب
تنوع بخشی به عرضه آب،ریسک آسیب پذیری سیستم توزیع را در شرایط بحرانی کاهش می دهد. توزیع آب بسته بندی ، استفاده از تجهیزات آب شیرین کن و شبکه های دوگانه به فراخور شرایط منطقه روشهای شناخته شده ای در این خصوص هستندکه می¬تواند با تشویق دولت و با افزایش آزادی عمل در روشهای توزیع ، توسط سرمایه گذاری بخش خصوصی انجام شود.
8- مدیریت استراتژیک مصرف آب شهر قم
قم شهری درحاشیه کویرباخصوصیات اقلیمی نیمه بیابانی و گرم وخشک و همچنین متوسط بارندگی سالانه (30 ساله این استان) 2/163 میلیمتر که این رقم درحدود71/64 درصد بارش دراز مدت کشور ( 2/252 میلیمتر) می¬باشد. [17]
وجود مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه(س)، مسجد مقدس جمکران ، حوزه های علمیه تشیع، قرارگرفتن درحوزه نفوذ تهران و راههای ارتباطی 15استان بزرگ کشور و نیز تواتر روایات و احادیث متعدد معصومین (ع) در مدح و ستایش این شهر، قم را به عنوان شهری زیارتی، مهاجرپذير و یک کانون جذب جمعیت در کشور و جهان تشیع مطرح کرده است. پیش بینی جمعیت شهری قم در افق1400بارشد 29.4 درصدی برابر 1.295.955 نفرخواهد بود .[8]
همچنین افزایش بی سابقه اعتبارات و توجه نظام مقدس جمهوری اسلامی به شهر کریمه اهل بیت (ع) در جهت بهبود زیر ساختهای شهری و عمرانی، احداث شهرکهای متعدد صنعتی، ورود صنایع مادر به استان و طرح انتقال آب با کیفیت عالی از سرشاخه های دز به قم، عواملی برای رشد فزاینده جمعیت در افق آتی این شهر است و نهایتا افزایش نیاز آبی را به همراه خواهد داشت.
مطابق سند ملی توسعه استان اولین و عمده ترين تنگناها و محدوديت هاي توسعه در استان قم،كمبود جدي آب ( كاهش سطوح سفره هاي آب زيرزميني، كاهش منابع آب و خاك از نظر كمي و كيفي و كمبود آبهاي سطحي) و كمبود آب آشاميدني سالم است . که برای مقابله با این محدویت بایستی با مدیریت صحیح در مصرف این کالای استراتژیک چاره ای اندیشید.
شناخت وضعیت منطقه و دانستن اطلاعات مربوط به مدیریت مصرف در این شهر از اهمیت بالایی برخوردار است.در پژوهش علمي انجام شده با مؤلفه‌هاي ده‌گانه مؤثر بر افزايش مصرف آب قم [ درجه حرارت، جمعيت ساكن، جمعيت مسافرين عبوري و زائرين اقامتي، ميزان نزولات آسماني، فشار شبکه، قيمت آب، فضاي سبز شهري، افزايش بهداشت و رفاه عمومي جامعه و تغيير الگوي مصرف (توسعه استفاده از دستگاه‌هاي آب‌شيرين‌کن، استخر، سونا و جکوزي خانگي و توالت فرنگي)، مشترکين خاص صنعتي و تلفات فيزيكي شبکه ]، نشانگر آن است كه دماي هوا اثرگذارترين مولفه بر رشد مصرف مي‌باشد.کشش دمایی مصرف استخراج شده 1.5 بوده است. يعني 1% افزايش دما معادل 5/1% افزايش مصرف آب مي‌باشد.[12]
اجزای سرانه کل شهر قم بر اساس اطلاعات پایه اقلام جدول بالانس 1387، در جدول (4) ارایه شده است. همانگونه که مشاهده می¬شود سرانه کل این شهر 232 لیتر درروز است. یکی از علل بالا بودن آن درصد بالای فضای سبز شهری است.
جدول(4): اجزای سرانه کل شهر قم [10]
شرح تعداد حجم مصرفی(m3) درصد ازکل
خانگی 198.260 54.740.995 63.8
عمومی اداری و آموزشی 2.132 7.152.677 8.3
تجاری و صنعتی 8318 1.869.090 2.2
کل فضای سبز 960 8.138.610 9.5
هدررفت واقعی – 9.745.688 11.4
سایر – 4.143.247 4.8
جمع 85.790.307 100
سرانه کل (لیتر در روز) 232 لیتر
مطالعه مستقلی در خصوص تعیین اجزای مصرف خانگی در قم صورت نگرفته است، اما میزان مصرف سرانه خانگی برای جمعیت تحت پوشش خانگی با بعد4.6 نفر در خانوار، در سال 1387 به میزان 165 لیتر در روز است. البته این رقم بدون درنظر گرفتن میزان مصرف آب شیرین، از شبکه دوم می¬باشد . مصرف سرانه آب شیرین برای آشامیدن در سال 1387 بالغ بر 2.8 لیتر در روز بوده که بایستی در رقم سرانه کل شبکه بهداشتی آب قم، در نظر گرفته شود. در حال حاضر سرانه خانگی این شهر بیشتر از کلیه الگوهای پیشنهادی در جدول (3)بوده و لازم است اصلاح الگوی مصرف جدی گرفته شود.
8-1- پیش بینی نیاز آبی قم
جمعیت فزاینده، کمبود منابع آبی و کیفیت بسیار نامناسب آب شهر قم از دیرباز همواره جدی ترین چالش مطرح در حوزه مدیریت شهری قم بوده و هست به طوری که در سال های اخیر با گرم شدن اقلیم قم و افزایش بی رویه جمعیت، این چالش تا مرز وقوع بحران گسترش یافته است.
جدول شماره (5)، سناريوهاي محتمل براي آب مورد نياز قم تا افق 1410 را نشان مي‌دهد. پيش‌بيني مي‌شود بهبود كيفيت آب شهر قم از طريق تامين آب از سرشاخه‌هاي دز، توسعه صنعت و افزايش نرخ مهاجرپذيري و جمعيت شهري، نياز آبي را به شدت افزايش دهد. حتي چنانچه در خوشبينانه‌ترين شرايط، رشد مصرف، از آهنگ رشد 3 درصدي پيروي كند، نياز آبي شهر قم در افق 1410، بالغ بر 163 ميليون متر مكعب خواهد بود. اين در حالي است كه تخصيص آب از سرشاخه هاي دز براي شهر قم در همان افق، مقدار160 ميليون متر مكعب تعيين شده است. از اين رو در صورت عدم اتخاذ استراتژی مناسب و نداشتن برنامه‌منطقي برای پياده‌سازي و نهادينه كردن اثربخش راهكارهاي مدیریت مصرف، برنامه ريزيهاي بلند مدت انجام شده در خصوص تامين آب قم به چالش اساسي كشيده خواهد شد. بنابراين ضروري است در سياستها و راهبردهاي ميان‌مدت و بلندمدت عرضه و تقاضاي آب شهر قم تجديد نظر بعمل آيد.
جدول(5): سناريوهاي محتمل نیاز آبی تا افق 1410 (ميليون مترمكعب) [12]
درصد رشد مصرف سال
5 % 4 % 3 %
97 92 88 1389
102 96 90 1390
107 100 93 1391
112 104 96 1392
118 108 99 1393
123 112 102 1394
130 117 105 1395
136 121 108 1396
143 126 111 1397
150 131 115 1398
158 136 118 1399
165 142 122 1400
174 148 125 1404
182 153 129 1402
191 160 133 1403
201 166 137 1404
211 173 141 1405
222 180 145 1406
233 187 150 1407
244 194 154 1408
257 202 159 1409
269 210 163 1410
8-2- انتخاب استراتژی راهگشا برای شهر قم
مطالعه دلایل عدم موفقیت در مدیریت مصرف بهینه آب در سطح کشور و همچنین شهر قم، نیاز به پژوهشهای گسترده ای دارد ولی لازم است که توسط محققین به بررسی و تحلیل میدانی این علل پرداخته شود . در حال حاضر متولیان صنعت آب با روشهای گوناگون و پراکنده ای سعی در مدیریت مصرف و اصلاح الگوی استفاده از آب را در کلان شهر قم دارند . اما تاکنون اعداد کمی چشم گیری در دست یابی به این اهداف منتشر نشده است.
انتخاب یک استراتژی راهگشا و پذیرش آن توسط مصرف کنندگان برای رسیدن به اهداف مدیریت استراتژیک مصرف آب ضروری است.این استراتژی بایستی چهار مشخصه مهم و موثر جامعیت،یکپارچگی، فراگیر بودن و پویایی را داشته باشد.
جامعیت آن به مفهوم شامل شدن تمام تکنیکها و رویکردهای مختلف مدیریت مصرف است . و یکپارچگی به معنی ارتباط کامل بین اجزا، روشها و راهکارهای این سیاست کلی است.
چنانچه یک راهبرد توسط همه ذینفعان مورد پذیرش و اجرا قرار نگیرد قطعا با عدم موفقیت رو برو خواهد شد، لذا یک استراتژی راهگشا برای مردم خوب قم، فراگیر بودن و استراتژی محور بودن آن است. استراتژی بهبود مصرف بایستی پویا بوده تا در دراز مدت با نیازهای آبی مصرف کنندگان تطبیق نماید و همیشه به عنوان یک طرح غالب در چرخه مصرف آب منطقه حضور داشته باشد.
این استراتژی راهگشا برای مردم قم می¬تواند موفقیت را برای استفاده پایدار از منابع آبی منطقه برای شهروندان در پی داشته و یک توازن همیشگی بین نیازهای آبی و توان تولید در بلند مدت برقرار نماید.
انتقال آب از سرشاخه های دز به قم ، هزینه ای بالغ بر یک هزار میلیارد تومان در بر دارد. این پروژه با ابعاد ملی و مسافت بیش از 300 کیلومتر و احداث حدود 40 کیلومتر تونل سنگی در حال اجرا است. هزینه یک متر مکعب آب بعد ازانتقال تا تصفیه خانه آب قم با نرخ بهره 10 درصد و بدون تنزیل به حال، مبلغ 4518 ریال خواهد بود . و این رقم شامل هزینه های تصفیه، انتقال وتوزیع آن تا قم نخواهد بود. [13] اگر مصرف کنندگان و تصمیم گیرندگان اطلاع کافی از هزینه های اقتصادی- اجتماعی این طرح ها داشته باشند، علاقه مندی و نگرش آنها به صرفه جویی بیشتر و بهتر خواهد شد.
نکته بسیار مهم درانتقال آب بین حوزه ای و از راه طولانی به شهر قم این است که با انتقال آب و افزایش منابع در دسترس این شهر، مسئله کمبود آب درمیان مدت حل خواهد شد و در دراز مدت با کمبود ناگهانی روبرو خواهد شد. چرا که رسیدن آب به این شهر موجب افزایش جمعیت و تقاضای آب ازطریق مهاجرت وتغییر الگوی مصرف خواهد بود.. لذا باید به مردم باوراند که آب کالایی گران بهاست و هیچ ماده ای جایگزین آن نمی¬شود.
علاوه بر اینها،حضور مراجع دینی و فقها در فضای معنوی قم این امکان را می¬دهد که استراتژی راهگشا توسط این بزرگان و ازطرق مختلف ارتباطی خصوصا مهمترین منبع کسب ارتباطی یعنی رادیو و تلویزیون تبیین شده و همگان در به کار گیری آن به عنوان وظیفه ای شرعی و قانونی کوشا باشند چرا که آموزشهای همگانی توسط فقها تاثیر مستقیم ومضاعفی در تغییر نگرشها و باورهای مردم خواهد داشت.
10- نتیجه گیري
کمبود آب درقم یکی از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیتهاي فرهنگی، اقتصادي و اجتماعی در دهه هاي آینده به شمار می رود. متأسفانه در کشور ما هنوز استفاده مطلوب از آب به شکل یک فرهنگ، جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است، به همین جهت برای دستیابی به منابع آبی پایدار، مدیریت استراتژیک مصرف آب یک اصل اساسی و ضروري است. این مهم جز بااستفاده ازیک استراتژی راهگشا با جامعت، یکپارچه گی ، فراگیری و پویایی لازم و استفاده از رویکردهای چهارگانه مدیریت مصرف آب ( اجتماعی – فنی- اقتصادی – قانونی) بین شهروندان قمی میسر نیست. مجموعه اقداماتی که تاکنون در این شهردرارتباط با تأمین آب شهري انجام شده، عمدتاً در زمینه مدیریت تولید و عرضه بوده است و کمترتوجه به مدیریت مصرف آب گردیده است. به همین دلیل تجدید نظر در الگوي مصرف و صرفه جویی آب خصوصاً در بخش مصرف خانگی در این شهر از اهمیت و اولویت اول برخوردار است.
مراجع
1- یونسلو،صادق، اصلاح الگوی مصرف آب، پژواک فرهنگ ، چاپ اول 1388
2- ایران نژاد پاریزی،مهدی، ساسان گستر، پرویز، سازمان و مدیریت از تئوری تا عمل،موسسه عالی بانکداری ایران ، چاپ پنجم،1380
3- راهنمای مدیریت مصرف آب، شرکت آبفای کشور، مهندسین مشاور سما، 1388
4- استیسی،رالف،تفکر استراتژیک و مدیریت تحول:دیدگاههای بین المللی درباره پویایی سازمان،ترجمه جعفری،مصطفی،کاظمی موحد، مهزیار،رسا،1384
5- تجریشی،مسعود،ابریشم چی ، احمد، مديريت تقاضای منابع آب دركشور، دانشگاه صنعتی شریف،1383
6- دفتر مدیریت کاهش آب به حساب نیامده آبفای کشور،راهنمای مدیریت تقاضا در سیستمهای آب وفاضلاب، 1386
7- نظرزاده، مهدی، مدیریت جامع آب شهر کاشان با تاکید بر جنبه های اقتصادی و اجتماعی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی شریف،1381
8- سبزآبادی، احمد،دفتر برنامه ریزی و بودجه استانداری قم، پیش بینی جمعیت استان قم در افق400 ،259، تیر1378
9- مطهری، عبدالهادی،گزارش تحلیلی استفاده از سایه بان بر روی کولرهای آبی در شهر قم، دفتر مدیریت مصرف و کاهش آب بدون درآمد آبفای قم، 1389
10- مطهری،عبدالهادی،گزارش اقلام پایه بالانس استان قم، ویرایش ششم،1387
11- یزدان داد،حسین،،مظلوم،بی بی زهرا، مقاله بررسی عوامل موثربرالگوی مصرف آب و بهینه سازی آن در مصرف خانگی( مطالعه موردی:شهر مشهد)،سومین همایش ملی آب و فاضلاب، اسفند 1388
12- دبیرخانه کمیته تامین و توزیع آب شرکت آبفای قم، گذری بر بحران آب در شهر قم، فروردین 1387
13- شرکت آب منطقه ای تهران، مهندسین مشاور مهاب قدس،طرح انتقال آب از سرشاخه های دز به قمرود، مردادماه 1385
14- نظرزاده، مهدي، ابريشم چي، احمد، تجريشي، مسعود، ارزيابي نگرش و نيات رفتاري شهروندان كاشان نسبت به آب شهري، مجله علمي- پژوهشي آب و فاضلاب، شماره 46، تابستان 1382
15- پاکدل،سیاوش، مدیریت مصرف آب در شهر یزد، دفتر مدیریت مصرف و کاهش آب بدون درآمد آبفای یزد، 1387
16- ابریشم چی، احمد،تجریشی، مسعود، مدیریت جامع آب شهر کاشان، مجموعه مقالات پژوهشی، طرحهای بین دانشگاهی، دانشگاه صنعتی شریف، 1383
17- http://www.qmrw.ir//DorsaPax/Data/Sub_0/File/1.doc
18- http://www.qomportal.ir
19 -http://www.abfa-qom.com/fa/ro/frugality
20- http://yard.ir/post/885
21- شفیعا،محسن،کاوه،حامد،حیدیری،علی،اثرات گسترده اقدامات فرهنگی انجام شده در راستای اصلاح الگوی مصرف آب : بررسی روی کودکان و نتایج حاصل از آن بر کل جامعه ، مجله شهراب،436،فروردین 1389
22- سپهرنی،بهنام،فهیمی نیا،محمد،حسینی،ثریا،بررسی میزان آگاهی و نظرسنچی از شهروندان قمی در خصوص بهداشت آب و راهکارهای ارتقاء آن،سومین همایش ملی آب و فاضلاب،اسفند 1388مص
