برگرفته از سمينار آموزشي استاد دكترمحمد سعيد جبل عاملی(AVS) در مشهد
گردآوری: مهدی ياراحمدي خراسانی
مهندسی ارزش رويکردی خلاق و سازمان يافته با هدف شناسائی هزينه های غير ضرور است
وَ لا تَجعَل يَدَكَ مَغـلُولَه اِلي عـُنـُقـِكَ وَ لا تَبسـُطها كُلَ الـبَسطِ فتقعد ملوما محسورا
نه هرگز دست خود را در احسان به خلق محكم بسته دار و نه بسيار باز و گشاده دار كه هركدام را انجام دهي به نكوهش و حسرت خواهي نشست. الاسراء – 29
… وَ قُلِ ا عمَلوا فَـسَـيَريَ اللّهُ عـَمَلَكُم وَ رَسُولَه وَ المـُؤ‌مِنُون …
( اي رسول ما ) بگو به خلق كه هر عملي انجام دهيد ، خدا آن عمل را مي بيند و هم رسول و مؤمنان بر آن آگاه مي شوند .التوبه – 105
… وَ لا تُسرفـُوا اِنـَه لا يـُحـِب المـُسرفين
اسراف نكنيد بدرستيكه خداوند اسراف كنندگان را دوست ندارد. الأنعام – 141
تعريف مهندسي ارزش
مهندسی ارزش رويکردی خلاق ، کارکردگرا و سازمان يافته با هدف شناسائی هزينه های غير ضرور است ؛ هزينه هايی که نه به کيفيت ، نه به بهره برداری ، نه به عمر مفيد ، نه به زيبائی ظاهری و نه به مشخصات در خواستی کارفرما يا مشتري مربوط می شود .
تعريف مهندسي ارزش ؛راه حل ها بايد :
مؤثر باشند ؛انجام کارهاي صحيح
كارآ باشند ؛ انجام كارها به نحو صحيح
چرا مهندسي ارزش؟
هميشه يك راه بهتر و مؤثرتر براي انجام كارها وجود دارد.
هیچگاه فرصت کافی برای انجام کارها به شکل درست در اولین دفعه وجود ندارد ، امّا اگر خطا بوجودآید همواره فرصت کافی برای دوباره کاري وجود دارد.
مشکل اساسي در پروژه‌ها
-54درصد پروژه ها داراي مشکلات اساسي در مرحله طراحي است .
_27درصد از پروژه ها ناقص اجرا مي شوند.
_28درصد از پروژه ها در مرحله بهره برداري داراي مشکل هستند .
جا يگاه قانون
_بند ج ماده 61قانون برنامه سوم توسعه
_ماده 31قانون برنامه چهارم توسعه
روند تحولا
_در ساير کشورها: 60 سال
_در کشورهای همسايه :25 سال
_در ايران : 5 سال
سير تحولات
1947- پيدايش و شناخت اوليه ( VA & VE )
ارائه متدولوژي آناليز ارزشي توسط لاورانس ميلز در شركت جنرال الكتريك
دستاورد :بهبود هزينه و کيفيت با تمرکز بر کارکرد
1954- اجراي مهندسي ارزش براي اولين بار در نيروي دريائي آمريكا
1958- تشكيل انجمن مهندسي ارزش در آمريكا ( SAVE )
توسعه مهندسي ارزش در صنعت
1962– توسعه بكار گيري مهندسي ارزش در صنايع نظامي
1965- تشكيل شركت هاي مشاوره در زمينه مهندسي و آناليز ارزش
بسط و توسعه مهندسي ارزش از حيث تكنيك و دامنه كاربرد
1968– استفاده از تكنيك هاي مهندسي ارزش در طراحي
1970- تشكيل انجمن مهندسي ارزش در ژاپن
1970- توسعه مهندسي ارزش در كانادا ، ايتاليا و ساير كشورها
1980- توسعه مهندسي ارزش در كشورهاي عربي ( كويت ، بحرين ،عربستان و غيره )
ويژگي مشترک پروژه‌ها
_ماهيت منحصر بفرد
_هزينه زياد
_زمان بر بودن
_پيچيدگي طراحي
_بزرگي و پيچيدگي سازمان و مديريت
_پي‌آمدهاي مختلف ملي، اجتماعي، سياسي
پروژه چند منظوره سان روكي (جزيره لوزان –فيليپين)
_سد با سازه خاكي
_ارتفاع سد 200 متر،طول 1100 متر
_دوازدهمين سد خاكي مرتفع دنيا
_ظرفيت نيروگاه 345مگاوات
_هدف:كنترل سيلاب پايين دست،تامين آب كشاورزي و توليد انرژي
٭ شروع طرح 1998
٭ پايان طرح 2002
مدت اجرا برابر: 4 سال
مرجع :
International water power & Dam construction ,vol7, 2002
پروژه چند منظوره سد مسجد سليمان (مسجد سليمان – استان خوزستان)
_سد با سازه خاكي
_ارتفاع سد 177 متر، طول 480 متر
_بلندترين سد خاكي ايران
_ظرفيت نيروگاه 1000مگاوات
_هدف توليد انرژي الكتريكي، كنترل سيلاب
٭ شروع طرح 1370
٭ پايان طرح 1383
مدت اجرا برابر: 13سال
مرجع:
انتشارات شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران، وزارت نيرو، 1380
پروژه سد بتني دو قوسي ارتان چين
_ارتفاع سد 240 متر
_ظرفيت نيروگاه 3300 مگاوات (6 واحد 550 مگاواتي)
_ميزان انرژي خروجي برابر 17000گيگاوات ساعت
_هدف توليد انرژي
_مرتفع‌ترين در نوع خود
_ظرفيت مخزن 109 × 9/5 مترمكعب
٭ شروع طرح 1991
٭ پايان طرح 1999 (اولين واحد آگوست1999،آخرين واحد دسامبر 1999)
مدت اجرا برابر: 7 سال و سه ماه
مرجع:
The International Journal on Hydropower & Dams, 2000
پروژه سد بتني دو قوسي كارون 3 (ايذه – استان خوزستان)
_ارتفاع 205 متر
_ظرفيت نيروگاه 2000 مگاوات (8 واحد 250 مگاواتي)
_ميزان انرژي خروجي برابر 4000گيگاوات
_هدف كنترل سيلاب و توليد انرژي
_ظرفيت مخزن 109 × 750/2 مترمكعب
_درصد پيشرفت تا پايان مهر 1383برابر 6/94درصد
_شروع مطالعات 1357
_شروع اجراي طرح 1370
٭ پايان طرح 1383(اولين واحد نيروگاهي
٭ پايان نهايي طرح (پيش‌بيني شده) 1385
٭ طول مدت اجرا : 15 سال
مرجع:
انتشارات شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران، وزارت نيرو، 1381
طرح مس Birla (هندوستان ـDAHJ)
_هدف: توليد 000/100 تن مس
_شروع: 1993
_پايان پروژه: 1996 (به ظرفيت اسمي)
_تكنولوژي از كشور فنلاند
متوسط زمان اجرا :3 سال
طرح ذوب مس خاتون آباد (استان كرمان)
_هدف: توليد 000/80 تن مس آندي از كنسانتره
_شروع، طراحي و اجرا : 1372
_مجري: شركت NFC (چين)
قرارداد طراحي، تهيه مواد، نصب و راه‌اندازي موقت
_پايان: شهريور138
_متوسط زمان اجرا: 11 سال
دلايل پايين بودن ارزش(مديريتي)
_کمبود اطلاعات اوليه
_عادتها و رفتارها
_باورهاي صادقانه ولي نادرست
_عدم بکارگيري ايده هاي خلاق
_تغييرات در نيازها
دلايل پايين بودن ارزش(سازماني)
نداشتن اهداف بلند مدت
_ضعف در برنامه ريزي
_ضعف در ساختارها
_كمبود ارتباطات و هماهنگي بين طرفهاي ذينفع
دلايل پايين بودن ارزش(فناوري)
_عدم دستيابي به دانش فني
_استفاده از طرح هاي تيپ
_تغيير مشخصات فني
_طراحي و تخمين بيش از حد نياز
_نداشتن دانش و تجربه کافي
دلايل پايين بودن ارزش(محيطي)
_تغييردر نيازهاي مشتري
_تغيير استانداردها
_تغيير قوانين ، ضوابط و مقررات
_کمبود زمان(محدوديت زمان بندي)
_تغييرات كمي و كيفي منابع
ويژگيهاي مهندسي ارزش
_مهندسي ارزش صرفاَ يك “ مهندسي خوب ” نيست .
_مهندسي ارزش يك برنامه پيشنهادات يا د ستورالعمل دائمي مرور طرح ها نيست .
_مهندسي ارزش يك طرح تيپ براي كاهش يا دستكاري هزينه ها نيست .
_مهندسي ارزش به دنبال يافتن راهكارهاي جايگزين جهت دستيابي به اهداف پروژه مورد نظر است.
مراحل اجرايي
– سازماندهي مطالعات
– اجراي كارگاه
-بررسي اطلاعات و انتخاب زمينه بهبود
-تهيه مدل هزينه
-تحليل كاركرد وهزيه
-خلاقيت و ايده پردازي- هر چه بيشتر بهتر
-ارزيابي ايده ها
-انتخا ب چند گزينه برتر
-بسط و توسعه ايده ها
-ارائه نتايج -پبشنهاد گزينه برتر
-فعاليتهاي تكميلي
سازماندهي مطالعات
_بررسي نيازهاي كارفرما يا مشتري
_تهيه خلاصه طرح
_تعيين اعضاي تيم
_بازديد اعضاي تيم از محل اجراي طرح
_مصاحبه و تبادل نظر با عوامل مختلف طرح،جهت آگاهي از جوانب مختلف طرح
_تكميل نواقص طرح توسط مشاور طراحي
_ارسال خلاصه طرح براي اعضاي تيم و توجيه آنها
_تشكيل جلسه براي توجيه گروه
_تعيين محدوده مطالعه
اعضای تيم مهندسی ارزش
_متخصص ارزش
_کارشناس مدعو
_نماینده کارفرما
_مشاور(طراح)
_بهربردار(کاربر)
_کارشناس مالی
_مجری طرح(مدير پروژه)
سعدی
مرا شيخ دانای مرشد شهاب
دو اندرز فرمود بر روی آب
نخست آنکه در نفس خود بين مباش
دگر آنکه بر جمع بد بين مباش
اجراي کارگاه
_بررسي اطلاعات و انتخاب زمينه بهبود
_تحليل كاركردها وهزينه
_خلاقيت و ايده پردازي- هر چه بيشتر بهتر
_ارزيابي ايده ها -ا نتحا ب چند گزينه برتر
_بسط و توسعه ايده ها
_ارائه شفاهي و كتبي نتايج -پبشنهاد گزينه برتر
_اطلاع كامل از مباني طراحي
_كارفرما به دنبال چه خواسته‌اي است؟
_نيازهاي اصلي كارفرما چه بوده است ؟
اگر براي حل مساله اي که زندگي ام به آن بستگي داشته باشد به من يک ساعت فرصت دهند ، چهل دقيقه صرف مطالعه آن ، پانزده دقيقه صرف بازنگري در آن و پنج دقيقه صرف حل آن مي کنم.تحليل كاركرد بر اين اصل مهم استوار است كه فهم مسئله پنجاه درصد حل آن است .
مراحل تحليل كاركرد
_تعيين كاركردها
_سازماندهي كاركردها
_توصيف كاركردها
_رتبه بندي كاركردها
_وزن دهي به كاركردها
تعريف كاركرد:كاركرد هابا يك فعل معلوم ويك اسم قابل اندازه گيري بيان مي شوند.
طبقه بندي كاركردها
_كاركردهاي اوليه يا اساسي
_كاركردهاي كاربردي(مبتني بر نيازها)
_كاركردهاي اعتباري(مبتني بر خواسته ها)
_كاركردهاي ثانويه يا پشتيبان:
_الزامي
_زيبائي(جذابيت)
_ناخواسته
_كاركردهاي فني
_محدوديتها
_كاركردهاي غيرضرور(شامل اوليه يا ثانويه)
مولوی
هيچ نقاشی نگارد زين نقش
بی اميد نفع بهر عين نقش؟!
هيچ کوزه گر کند کوزه شتا ب
بهر عين کوزه نی بر بوی آب؟!
هيچ کاسه گر کند کاسه تمام
بهر عين کاسه نی بهر طعام؟!
هيچ خطاطی نويسد خط به فن
بهر عين خط نه بهر خواندنی؟!
اجراي کارگاه
_بررسي اطلاعات و انتخاب زمينه بهبود
_تحليل كاركردها وهزينه
_خلاقيت و ايده پردازي- هر چه بيشتر بهتر
_ارزيابي ايده ها -ا نتحا ب چند گزينه برتر
_بسط و توسعه ايده ها
_ارائه شفاهي و كتبي نتايج -پبشنهاد گزينه برتر
خلق ايده هاي جديد:انتخاب خوب وقتی ممکن است که از ميان تعداد زيادی ايده صورت گيرد .
خلاقيت
وقتي مسئله پيش مي آيد اگر در كوتاه مدت راه حل آن بدست نيايد ، احتمال حل مسئله با گذر زمان كاهش مي‌يابد.هدف مرحله خلاقیت عبارت از تولید بیشترین ایده های ممکن در مدت زمانی بسیار کوتاه است . در طی این مرحله جایی برای قضاوت وجود ندارد .خداوند به همه انسانها قدرت خلاقیت عطا کرده است .
خلاقيت را مي‌توان ياد گرفت و توسعه داد. تنها تمرين است كه در اين جا نقش اساسي را بر عهده دارد. افرادي كه به ظاهر غيرخلاق بوده‌اند، توانسته‌اند با تمرين به افرادي خلاق مبدل گردند. خلاقيت روح مهندسي ارزش است.
عوامل باز دارنده خلاقيت
_ضعف اطمينان به نفس ، مسحور شدن به كار ديگران( انسان خلاق هميشه دو قدم جلوتر را مي بيند )
_ضعف دانش
_ترس از شكست خوردن يا تمسخر
_افراط در نظم( آدم خيلي منظم ، آدم هاي غير خلاق هستند )( آدم هاي خلاق بدون خبر ايده هاي خوب بيان مي كنند )
_فقدان شهامت در پذيرش ريسك و محافظه كار بودن در حرفه خود
_مقاومت و دو دلي در مقابل تغيير ( تغيير در ماهيت انسان است )
_وجود گشتاور رواني (داستان فيل و نخ )
_قواعد خشك و غير قابل انعطاف
_فرايندهای اداری توام با کاغذ بازی
_تشر زدن افراد بالا دست يا همكاران
_اظهار نظر های منفی يا موانع راه
اجراي کارگاه
_بررسي اطلاعات و انتخاب زمينه بهبود
_تحليل كاركردها وهزينه
_خلاقيت و ايده پردازي- هر چه بيشتر بهترا
_رزيابي ايده ها -ا نتخا ب چند گزينه برتر
_بسط و توسعه ايده ها
_ارائه شفاهي و كتبي نتايج -پبشنهاد گزينه برتر
هدف فاز ارزيابي
هدف فاز ارزيابي شناسايي وانتخاب بهترين ايده ها به جهت توسعه بيشتر مي‌باشد. زيرا اين يك واقعيت است كه براي توسعه همه ايده هاي خوب، تيم فرصت كافي ندارد. بنابراين ، فرآيند كارگاه بايستي براي رسيدن به بيشترين ارزش روي بهترين ايده‌ها تمركز كند، بازدهي در توسعة بهترين ايده‌ها مي‌باشد.
ارزيابي ايده ها
سه معيار ارزيابي ايده ها
_ارزش ذاتي ايده ها ،
_صرفه جويي مورد انتظار در هزينه ها
_احتمال قبولي توسط كارفرما يا طراح.
اجراي کارگاه
_بررسي اطلاعات و انتخاب زمينه بهبود
_تحليل كاركردها وهزينه
_خلاقيت و ايده پردازي- هر چه بيشتر بهتر
_ارزيابي ايده ها -ا نتخا ب چند گزينه برتر
_بسط و توسعه ايده ها
_ارائه شفاهي و كتبي نتايج -پبشنهاد گزينه برتر
بسط و توسعه ايده ها: هدف اين مرحله توسعه ايده ها از طريق مفهوم سازی آنها می باشد .
در اين مرحله برای هر پيشنهاد اقدامات زير انجام می شود :
_مطالعات امکان سنجی
_بررسی هزينه های چرخه عمر
_ارزيابی و تحليل ريسک
_ارزيابی پيامدهای کيفی
_تهيه نقشه های فنی
_ارائه مراجع و مستندات لازم
گزينه های نهائی بايستی SMART باشند:
1-مشخص
2-قابل اندازه گيری
3-دست يافتنی
4-واقع بينانه
5-در قلب زمان مقرر
Measurable-6
Achievable-7
Realistic-8
Time_framed-9
Specific-10
فعاليتهاي تكميلي
_جمعبندي و تدوين نهايي
_ارسال نتايج به اعضاي گروه
_تشكيل جلسه بحث و تبادل نظر پيرامون نتايج
_انجام اصلاحات در گزارش نهايي
_ارائه نهايي به مراجع ذيصلاح
_بررسي (مميزي) وضعيت پس از اجرا
دستاوردهاي بكارگيري مهندسي ارزش
_صرفه جوئی در هزينه دوره عمر به ميزان از 7 درصد تا 40 درصد
_صرفه جوئی در زمان اجرا از 4 ماه تا24 ماه
_نسبت بازگشت سرمايه از 1 به 9 تا 1 به155
خلاقيت
موانع راه
اظهاراتی که موجب نيمه کاره رها شدن انديشه ها می شود.
اين موانع معمولا توسط افراد صاحب نفوذ ايجاد می شود .
_اين واقع بينانه نيست!
_چرا تغيير دهيم ؟
_اکنون زمان مناسبی برای اين کار نيست.
-موضوع براحتی جمع نمی شود.
_بهترنيست يک کميته تشکيل شود؟
_بيش از بيست سال است به همين روش عمل می شود .
_هيچگاه به نتيجه نمی رسد .
_در اينجا کاربرد ندارد.
_قبلا هم در مورد آن فکر کرده ايم!!
_برای ما خيلی گران تمام می شود .
_فکر ساده لوحانه ايست !!!
_کمی دست نگهداريد ..
_مديريت هرگز قبول نخواهد کرد .
_با استانداردها مطابقت ندارد.
_فکر خوبی است ولی …..
_ازلحاظ فنی غير ممکن است.
_ايا به ايمنی هم فکر کرده ايد؟
_وقت برای بررسی نيست .
_کو …تا به آنجا برسيم!
_نه! نه! نه! ……..
موانع اجراي مهندسي ارزش در قراردادهاي پيمانكاري
جنبه هاي مرتبط با كارفرما
جنبه هاي مرتبط با مشاور
جنبه هاي مرتبط با پيمانكار
موانع اجراي مهندسي ارزش در پروژه هاي عمراني
جنبه هاي مرتبط با كارفرما
- انتظار كارفرما از مشاور
- محدوديت هاي زماني كارفرما
- عدم تمايل كارفرما
- عدم تمايل كارفرما به انحراف از مشخصات پروژه
- نگراني از كاهش كارايي و افزايش هزينه در اثر اعمال تغييرات
موانع اجراي مهندسي ارزش در پروژه هاي عمراني
جنبه هاي مرتبط با مشاور
- تمايل به حفظ حاشيه سود
- تمايل به داشتن روابط نزديك با كارفرما
- تمايل به تكرار تجربيات قبلي و استفاده از طرح هاي تيپ
- عدم استفاده از افراد با تجربه و خلاق
موانع اجراي مهندسي ارزش در پروژه هاي عمراني
جنبه هاي مرتبط با پيمانكار
ارتباط پيشنهادات تغيير با كار طراحي
ابهام در نحوه توزيع پس اندازها در هزينه هاي سرمايه اي پروژه
دورنمای مهندسی ارزش در ايران
_بودجه سال 1384: 1589 (هزار ميليارد ريال)
_بودجه عمرانی:112 (هزار ميليارد ريال)
_حد اقل پتانسيل صرفه جويی: 10 درصد
