طراحي و اجراي طرح تفكيك زايدات شهري در مبداء با رويكرد مهندسي ارزش
چكيده :
حجم زياد منابع مورد نياز طرحهاي خدمات شهري و ضرورت ارتقاي كيفيت ارائه خدمات و افزايش رضايت شهروندان و در عين حال كاهش هزينه هاي طراحي و اجراي آنها، ضرورت استفاده از رويکرد مهندسي ارزش را در جهت نيل به اهداف بهينه سيستمهاي خدماتي ايجاب مي کند .طراحي و اجراي طرحهاي خدمات شهري به خصوص طرح تفکيک زايدات شهري در مبداء با بررسي مفاهيم مهندسي و مديريت ارزش و ايجاد ارتباط منطقي بين کارکردهاي مختلف مهندسي ارزش و کاربرد آن در طراحي و ارائه روش بهينه اجراي طرح تفكيك زايدات شهري در مبداء به عنوان يکي از طرحهاي اساسي سامانه خدمات شهري در شهرداري امکان پذير مي باشد.مهندسي ارزش يا مديريت ارزش روش كارآمدي براي كاهش هزينه‌ها و بطور همزمان بهبود عملكرد و كيفيت اجراي طرحهاي خدمات شهري بوده که مي تواند با شناسايي و ارتقاي شاخص‌هاي ارزش و بكارگيري خلاقيتها و نظرات خبرگان و متخصصان، رضايت شهروندان را افزايش دهد.بهبود شرايط محيطي، كاهش آلودگي هاي ناشي از توليد زباله و حفظ محيط زيست، صرفه جويي در مصرف منابع طبيعي و هزينه هاي جمع آوري و حمل و نقل زباله، افزايش رضايت شهروندان و در نهايت كمك به اقتصاد كلان كشور و ايجاد زمينه‌هاي اشتغال، ما را به سمت استفاده از رويکرد مهندسي ارزش در طرحهاي خدمات شهري سوق مي دهد .در اين مقاله با نگاه كاربردي به تعريف مهندسي ارزش، به كاربرد آن در طرحهاي خدماتي پرداخته شده و تاثيرات آن در روند مطالعه، طراحي و اجرا و نيز نتايج حاصل از اجراي طرحها مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.
واژه‌هاي كليدي :
كاربرد مهندسي ارزش- طرح هاي خدمات شهري – صرفه جويي در مصرف منابع طبيعي – ايجاد زمينه هاي اشتغال- افزايش رضايت شهروندان
1- مقدمه :
گسترش ابعاد طرحها و به دنبال آن پيچيدگي طراحي، حجم زياد منابع مورد نياز براي سرمايه‌گذاري در طرحهاي صنعتي، عمراني و خدماتي و ضرورت ارتقاي كيفيت و كاهش هزينه در فرآيند مديريت پروژه موجب توجه بيشتر به رويكرد مهندسي ارزش در سالهاي اخير شده است. مهندسي ارزش روش قدرتمندي براي حل مسايل، كاهش هزينه‌ها و بطور همزمان بهبود عملكرد و كيفيت است كه با شناسايي و ارتقاي شاخص‌هاي ارزش و بكارگيري خلاقيت، رضايت مشتري را افزايش مي‌دهد. امروزه برخورد و نگرش سيستمي تحت عنوان مهندسي ارزش مطرح گرديده است و اين مقوله با توجه به مزاياي آن، از اهميت به سزايي برخوردار شده است و به عنوان يكي از مؤثرترين روشهاي ارزيابي براي شناسايي و حذف هزينه هاي غير ضرور، انتخاب روشهاي بهينه در فعاليتهاي مختلف، كوتاه كردن زمان اجرا و بهينه سازي در مراحل مختلف طرح، شامل طراحي، ساخت، بهره برداري و نگهداري مورد استفاده قرار مي گيرد.
تجربه جهاني نشان مي دهد كه هر واحد هزينه براي مهندسي ارزش، 15 تا 35 واحد صرفه جويي در پي دارد. از آنجا كه در كشور ما طرحهاي بزرگ مختلف و متنوعي در حال اجرا بوده و اعتبارات زيادي را به خود اختصاص مي دهند، استفاده از مهندسي ارزش در مراحل مختلف طرحها امري ضروري است.توسعه كاربرد مهندسي ارزش در سالهاي اخير مربوط به زمينه‌سازي براي قانونمند كردن آن در مسير اجراي پروژه‌ها و ايجاد انگيزه لازم در اركان پروژه براي حمايت از بكارگيري آن بوده است. در آستانه اجراي برنامه چهارم توسعه و در راستاي تحقق اهداف سند چشم‌انداز بيست ساله توسعه، در كشور ما نيز مهندسي ارزش با اقبال عمومي كارفرمايان طرحها روبرو و با تدبير مناسب سازمان مديريت و برنامه‌ريزي از جايگاه ويژه‌اي در فرآيند مديريت پروژه برخوردار گشته است.
2- طرح تفکيک زايدات شهري در مبداء
2-1- اهداف طرح
– ارتقاء سطح فرهنگ و آموزش عمومي در ارتباط با توليد و دفع مواد زائد جامد و ترويج روحيه صرفه جويي
– بهبود شرايط بهداشتي، كاهش آلودگي هاي ناشي از توليد زباله و حفظ محيط زيست
– صرفه جويي در مصرف منابع طبيعي با بازگشت مواد قابل استفاده به چرخه توليد
– بهبود کيفيت مواد اوليه کارخانه کمپوست به منظور دستيابي به کمپوست مرغوب تر
– بهينه سازي شيوه هاي جمع آوري و حمل و نقل مواد زائد جامد و نظافت شهري
– كاهش ميزان پسماندهاي دفني و افزايش طول عمر مراكز دفن
– صرفه جويي در هزينه هاي جمع آوري و حمل و نقل زباله
– كمك به اقتصاد كلان كشور
– ايجاد زمينه هاي اشتغال و جذب سرمايه هاي بخش خصوصي
2-2- شرح طرح
يكي از طرحهاي اصولي در جهت ارتقاء سطح خدمات ارائه شده و كاهش اثرات سوء زيست محيطي مواد زايد جامد جمع‌آوري زايدات خشك بصورت جداگانه از سطح شهر ميباشد. در اين طرح بايستي توجه متوليان امر به اعمال كمترين تغييرات در عادات و روشهاي مرسوم در جامعه باشد و بدين منظور لازم است با در نظر گرفتن وضعيت موجود، پيمانكار ذيصلاح در هر يك از مناطق شهرداري انتخاب شده و به جمع آوري زايدات خشك با در نظر داشتن شرايط اجتماعي فرهنگي و ساختار فيزيكي منطقه مربوطه اقدام نمايد. زايدات خشك جمع‌آوري شده جهت توزين و كنترل و ثبت اطلاعات مورد نياز به محلهاي از پيش تعيين شده انتقال يافته و سپس اين زايدات جهت تفكيك نهائي، بازيافت و برگشت به چرخه توليد به مبادي پذيرنده ارسال ميگردد.
2-3- مراحل پياده سازي طرح
2-3-1- مرحله اول: طراحي، مطالعات اوليه و مقدمات اجراي طرح
در اين مرحله وضعيت موجود مورد بررسي قرار گرفته و موقعيت جغرافيايي، مساحت و آمارجمعيتي محدوده مورد نظر تعيين شده و نقشه بلوك بندي شده به تفكيك محدوده مورد نظر در مناطق تهيه مي گردد، در ادامه وضعيت موجود مراكز مسكوني و غيرمسكوني بر روي نقشه بلوك بندي شده پياده سازي مي شود . همچنين در اين مرحله كميت و كيفيت زباله محدوده مورد نظر مطالعه شده و مواردي چون ميانگين تناژ زباله در ماه، آناليز فيزيكي زباله و سرانه توليد زباله در محدوده مورد نظر تعيين مي گردد.پس از مطالعات اوليه و تهيه آمار و اطلاعات مورد نياز، به منظور شناسايي مراكز و اماكن از روي شماره كامپيوتري، تسهيل در ارتباط با شهروندان، تهيه و تدوين اطلاعات انساني، اجتماعي و اقتصادي محدوده، پيش بيني براي عضويت مشتركين و تسهيل در ايجاد ارتباطات مكتوب مانند ارسال بولتن، بروشور، تراكت و انتشارات مربوطه به هر يک از مراکز شناسائي شده با همكاري نيروهاي مردمي(NGO) كد اشتراك ارائه مي شود.پس از ارائه کد اشتراک نحوه ارتباطات و مشاركت هاي مردمي به عنوان ركن اساسي حركت ها و برنامه هاي مشاركتي تعيين مي شود. البته در اين مرحله آموزش و هماهنگي سيستم مديريتي و اجرايي طرح و نيز فرهنگ سازي و اطلاع رساني عمومي نقش موثري در پيشبرد اهداف طرح دارد و به منظور افزايش دانش پرسنل دست اندرکار و عموم مردم لازم است كلاسها، دوره ها و سمينارهاي آموزشي لازم برگزار شده و تبليغات و آموزشهاي لازم با استفاده از ابزار و روشهاي مختلف نظير وسايل ارتباط جمعي، آموزش چهره به چهره، آموزش از طريق مدارس و ساير نهادهاي آموزشي صورت پذيرد .
2-3-2- مرحله دوم ، اجراي طرح
در اين مرحله پس از تعيين اولويتهاي اجرائي طرح، نصب و واگذاري مخازن در محلهاي مورد نياز براساس حجم زايدات توليدي و نوع كاربري واحدهاي مربوطه شروع مي شود. در ادامه طرح با ارايه كيسه زباله مورد نياز جهت ذخيره سازي موقت زباله مخصوص خانوار، واگذاري مخازن مناسب جهت مراكز اداري، تجاري و آموزشي، استقرار مخازن ايستگاهي در فضاهاي باز شهري به مرحله اجرا رسيده و عوامل پيمانكاران بازيافت نسبت به جمع آوري زايدات خشک طبق دستورالعملهاي ارائه شده اقدام مي‌نمايند .
2-3-3- مرحله سوم، پايش طرح
در اين مرحله به منظور استخراج آمار و اطلاعات موردنياز جهت بهبود مراحل اجرائي طرح، اقداماتي از قبيل آناليز فيزيكي زايدات خشك، نظرسنجي و استخراج نتايج انجام مي گيرد ، همچنين جهت آگاهي از ميزان همكاري مردم لازم است پس از اينكه محدوده مورد نظر تحت پوشش قرار گرفته و پيشرفت مورد نظر حاصل گرديد، مجدداً نمونه اي از زباله هاي جمع آوري شده براي آناليز فيزيكي به آزمايشگاه كنترل كيفيت ارسال و نتايج را بررسي نمود.
3- ضرورت استفاده از مهندسي ارزش
يک مهندس ارزش سوگند ياد مي کند که : ” زمين را که زادگاه و مادر انسانهاست ، فراموش نکرده و کاري انجام ندهد که ذره اي از امکانات و منابع آن بيهوده صرف شود يا بر محيط زيست خدشه اي وارد آيد .” [1] لذا استفاده از اين ديدگاه در طرحهاي خدماتي علي الخصوص طرحهاي زيست محيطي به عنوان يک تعهد و ضرورت مطرح بوده و خدمت به شهروندان و کسب رضايت آنان، تامين منافع جمعي، حفظ محيط زيست و بهبود محيط شهري، توسعه پايدار و آباداني سرزمين عزيزمان جزو وظايف اخلاقي و ملي هر ايراني مي باشد .تجربيات مهندسي نشان داده است كه در حين اجراي طرحهاي مهندسي، عمراني، توليدي و خدماتي، مسائل و مشكلات خاصي به لحاظ شرايط زماني، نقص اطلاعات اوليه، اجتماعي، اعتباري، قراردادي، تكنولوژي اجرا، توانائيهاي بالقوه پيمانكاران، خلاقيتها و بروز پديده هاي ناشناخته و… وجود دارد كه ايجاب مي نمايد با توجه به مجموعه شرايط حاكم بر اجراي كار، تجديد نظرهايي را در قسمتهايي از عمليات اجرايي طرحها با هدف بهينه كردن و حداكثر استفاده از امكانات با توجه به محدوديتها و شرايط كاري اعمال نمود .
در مطالعه موردي، طراحي و اجراي طرح تفکيک زايدات شهري در مبدا با اين رويکرد مد نظر بوده و حفظ ارزشهاي زيست محيطي و منابع طبيعي از اهداف عالي طرح مي باشد .به منظور حفظ ارزشهاي موجود و ايجاد ارزشهاي جديد و نيز بالابردن ارزش افزوده طرحها مي توان ضرورت استفاده از مهندسي ارزش در طرحها را در4 دسته کلي ذيل تقسيم بندي نمود :
3-1- ضرورتهاي زيست محيطي :
امروزه حفظ محيط زيست و بهبود محيط شهري و جلوگيري از هدر رفتن منابع طبيعي يکي از دغدغه هاي دولتها و مسئولين مي باشد و از طرفي اعتراضات گروه هاي طرفدار محيط زيست و دوستداران طبيعت باعث شده، توجه به مسائل زيست محيطي در کليه مراحل مطالعاتي و اجرائي طرحها از اهميت بيشتري نسبت به ساير عوامل برخوردار باشد.
در مطالعه موردي طرح تفکيک زايدات شهري حفظ زمين و منابع طبيعي به عنوان ارزش اصلي مطرح بوده و از طرفي با تفکيک زايدات شهري در مبادي توليد مانند منازل مسکوني، مدارس و … توسط توليدکنندگان و جلوگيري از مخلوط شدن زايدات با مواد خشک با ارزش مي توان از هدر رفتن منابع طبيعي براي توليد اوليه اين مواد مثل درختان براي توليد کاغذ و… جلوگيري کرد که اين امر علاوه بر از بين بردن آثار سوء زيست محيطي ناشي از دفن بي رويه مواد، باعث جداسازي و استفاده مجدد مواد باارزش و ايجاد درآمد و اشتغالزائي مي شود .
3-2- ضرورتهاي اجتماعي :
يكي از تعهدات مهندسان ارزش طبق سوگندنامه اين است كه امين و خدمتگذار شهروندان باشند و منافع جمعي را قرباني منافع فردي خود نسازند، اين امر جز با شناخت نيازهاي واقعي و ديدگاههاي اجتماعي مردم، تجزيه و تحليل آنها و اعمال نتايج آن در روند مطالعاتي و اجرائي طرحها محقق نخواهد شد.تطابق روشهاي اجرائي طرحها با وضعيت موجود جامعه در زمان اجرا طبق اطلاعات جمعيتي مناطق مختلف شهر و نيز مدنظر قرار دادن نيازهاي اجتماعي مردم عواملي هستند كه مي توانند طرحها را دچار بازبيني و بازنگري نمايند لذا استفاده از ديدگاه مهندسي ارزش در طرحها به خصوص در فاز طراحي و مطالعاتي نه تنها به عنوان يك ضرورت مطرح بوده بلكه نتايج حاصل از آن باعث افزايش سطح كيفيت خدمات ارائه شده و رضايت شهروندان خواهد شد .در فاز مطالعات اوليه و امكان‌سنجي مطالعه موردي لازم است با رويكرد مهندسي ارزش، اثرات اجتماعي ايجاد تغييرات در مديريت مواد زائد جامد شهر بر روي شهروندان مورد بررسي قرار گرفته و نتايج حاصل از آن در طراحي و اجراي بهينه طرح مورد استفاده قرار گيرد.
3-3- ضرورتهاي اقتصادي :
كمبود منابع و محدوديتهاي تامين و استخراج مواد اوليه، انسانها را به سمت استفاده بهينه از منابع، صرفه جوئي و استفاده مجدد از مواد سوق داده است، از سوي ديگر افزايش روزافزون هزينه ها ما را وادار مي كند تا با حفظ ارزشهاي موجود و ايجاد ارزشهاي جديد در نتيجه اجراي بهينه طرحها، در جهت كاهش هزينه ها تلاش نمائيم. اصول مهندسي ارزش و ديدگاه اقتصادي آن در حذف عملكردهاي غيرضروري و از بين بردن هزينه هاي پنهان طرحها ما را در جهت تحقق اين هدف ياري مي رساند .در مطالعه موردي صرفه جويي در مصرف منابع طبيعي با بازگشت مواد قابل استفاده به چرخه توليد، صرفه جويي در هزينه‌هاي جمع آوري و حمل و نقل زايدات شهري، كمك به اقتصاد كلان كشور، ايجاد درآمد، اشتغالزائي و جذب سرمايه هاي بخش خصوصي از ضرورتها و دستاوردهاي اقتصادي استفاده از مهندسي ارزش در مطالعه، طراحي و اجراي طرح مي باشد.
3-4- ضرورتهاي فني :
“به طور ذاتي در فلسفه مهندسي ارزش تمام خصوصيات لازم و ضروري اجزاء مورد توجه قرار دارد و گزينه ها به گونه اي توسعه مي يابند كه نيازي به كاهش كيفيت، ايمني، طول عمر، قابليت اطمينان و جذابيتي كه مورد نظر مشتري است ، نباشد . ” [2] همچنين در فاز عملكرد فرآيند مهندسي ارزش، عملكرد هر يك از اجزاء تحت بررسي، توسط گروه مهندسي ارزش تعريف و تقسيم بندي مي شود و سپس روابط دروني عملكردها ارزيابي مي گردد .
تحليل عملكرد و نحوه برخورد با مسائل وجه تمايز رويكرد مهندسي ارزش از ديگر رويكردهاي مديريتي است كه براي كاهش هزينه ها به كار مي رود، لذا استفاده از مهندسي ارزش در بعد فني طرحها به منظور تحليل و تعيين عملكردهاي ضروري و غيرضروري حائز اهميت بوده و مي تواند در كارائي طرحها موثر باشد .
در مطالعه موردي انتخاب روشهاي درست انجام فعاليتها و تعيين دقيق نيازها و كاركردهاي اصلي طرح مي تواند علت اصلي استفاده از فرآيند مهندسي ارزش باشد .
4- کاربرد مهندسي ارزش در طرحهاي خدماتي و تاثيرات مثبت آن :
محققان و نويسندگان تعاريف مختلفي از مهندسي ارزش در نوشته ها و مقالات خود ارائه داده اند كه هر كدام با ديد كاربردي آن در زمينه مورد مطالعه حائز اهميت مي باشد، به زعم نگارندگان اين مقاله مهندسي ارزش فرآيند ابتکارانه و بهينه انتخاب ، طراحي و اجراي طرحها و ارائه خدمات با استفاده از طوفان فكري نظرات و افكار خبرگان بوده و هدف آن کاهش هزينه ها، افزايش کيفيت و رضايت مشتريان و شهروندان، حفظ منابع طبيعي و صرفه جوئي مادي و معنوي ، تامين منافع جمعي و در نهايت توسعه پايدار و آباداني کشور مي باشد .در ادامه با نگاه كاربردي به تعريف فوق الذكر، به كاربرد مهندسي ارزش در طرحهاي خدماتي پرداخته شده و تاثيرات آن در روند مطالعه، طراحي و اجرا و نيز نتايج حاصل از اجراي طرحها مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد.تاثيرات مثبت استفاده از مهندسي ارزش در طرحهاي خدماتي را مي توان به شرح ذيل بيان نمود :
4-1- مشخص نمودن نيازها و خواسته هاي واقعي ذينفعان طرح :
معمولا در مرحله فرموله کردن مفاهيم و يا فاز صفر هر طرحي نيازمنديهاي کلي (عمومي) به مشخصات عملکردي تبديل مي‌شود [3] و لازمه اين کار تعيين دقيق نيازهاي ذينفعان مي باشد، از آنجا که در گردآوري اطلاعات و تعيين رويکرد مطالعات ارزش لازم است عوامل ذينفع و نيازها، خواسته ها و انتظارات آنان نسبت به پروژه شناسائي شود لذا در طول مطالعات، اين پارامترها شفاف تر شده و نيازمنديهاي کلي به صورت روشن تعيين خواهد شد . [4]
مرحله تعيين نيازهاي ذينفعان پروژه و فرموله کردن مفاهيم، موثرترين گام فرآيند مهندسي ارزش در جهت افزايش ميزان صرفه جوئي مي باشد چرا که ” هرچه قدر زمان انجام مهندسي ارزش در يک پروژه ديرتر باشد، صرفه‌جوئي حاصل از انجام مهندسي ارزش کمتر خواهد شد.” شكل 1 بيانگر رابطه بين زمان اجراي مهندسي ارزش و پتانسيل صرفه‌جوئي در استفاده از منابع طرح مي باشد . [5
4-2- تعيين دقيق اهداف طرح :
از آنجا که مرحله پيش مطالعه و مطالعه مهندسي ارزش شامل اقداماتي از قبيل شناسائي و جمع آوري اطلاعات موردنياز، تعيين اطلاعات موجود، تعيين مدل هزينه ، … و در نهايت تعريف اهداف و کارکرد آنها مي باشد [6] از طرفي “ماهيت روش مهندسي ارزش به گونه اي است که بايد جامع ترين اطلاعات را از معتبرترين منابع گردآوري نمايد “[7] لذا برپائي کارگاه مهندسي ارزش مي تواند واقعي ترين اهداف طرح را با استناد به معتبرترين منابع اطلاعاتي مشخص نموده و در تعيين دقيق و شفاف آنها جهت تصميم گيريها، ياريگر کارفرما و عوامل ذينفع باشد .اين مرحله پيش نياز اصلي کليه طرحها بوده و تاثير به سزائي در طراحي ها و اجراي مراحل مختلف طرح دارد و صرفه جوئي هرچند اندک در اين مرحله باعث صرفه جوئي هاي زيادي در مراحل بعدي خواهد شد .
4-3- مشخص نمودن فرآيند بهينه طراحي و اجراي طرح :
با اجراي مهندسي ارزش و استفاده از روشهاي توليد انديشه چون طوفان فكري ، گوردون، روش فهرست كنترلي، روش تحليل ريخت شناسي، روش فهرست توصيفها [8] مي توان فرآيند ها و روشهاي مختلف طراحي و اجراي طرحها را تعيين نموده و راهکارهاي بهتر و برجسته را شناسائي کرد . همچنين در طول مطالعات مهندسي ارزش مي توان در فاز خلاقيت، طرح يا طرحهاي اوليه را به طوفان فکري گذاشته و با افکار و ايده هاي جديد آنها را بهبود داد و با بررسي گزينه هاي مختلف کارکردهائي با هزينه کمتر به دست آورد . اين امر نه تنها باعث انتخاب روشهاي بهينه و افزايش کيفيت اجراي طرح خواهد شد، بلکه مي تواند فعاليتها و کارکردهاي غيرضروري را از کل فرآيند طرح حذف نموده و صرفه جوئيهاي قابل توجهي داشته باشد .در اين مرحله بايد توجه نمود که افزايش کيفيت اجراي طرح و بالا بردن آن از سطح رضايت بخش و مطلوب کارفرما احتمالا” باعث افزايش هزينه ها خواهد شد و اين امر مي تواند چالشهاي فراواني به وجود آورد، لذا برپائي کارگاه مهندسي ارزش مي تواند در بحث و تبادل نظر کارشناسان در مورد سطح کيفيت اجراي طرح و ارزيابي و تصميم گيري مديريت و کارفرما، تاثير به سزائي داشته باشد .
4-4- از بين بردن اثرات منفي عدم تعامل بين ذينفعان طرح :
ذينفعان[1] پروژه، افراد يا سازمان هائي هستند که به طور فعال در پروژه دخالت دارند يا تمايلات و منافع آنها در نتيجه اجرا يا تکميل پروژه تحت تاثير واقع مي شود . [9] با توجه به اينکه منافع ذينفعان طرحهاي خدماتي متفاوت بوده و حتي در بعضي موارد متناقض ميباشد لذا “حضور افکار و ديدگاههاي ذينفعان پروژه در تيم مطالعات مهندسي ارزش سبب مي شود تعارضات آتي احتمالي کاهش يابد و موقعيت ايجاد تقابل بين ذينفعان به حداقل برسد .” [10] مهندسي ارزش مي تواند با از بين بردن اثرات منفي وجود تناقض بين منافع ذينفعان در مراحل مختلف طرح، علاوه بر جلوگيري از توقف و يا حتي شکست طرح، سرعت اجرا و سطح كيفيت طرح را افزايش دهد.
با توجه به تعريف فوق مي توان به ذينفعان اصلي و موثر طرح مورد مطالعه به شرح ذيل اشاره نمود :
1- شوراي شهر و شهرداري شامل : شهرداريهاي مناطق و معاونت خدمات شهري (سازمان بازيافت و تبديل مواد و اداره کل خدمات شهري )
2– سازمان حفاظت محيط زيست
3- پيمانکاران ( پيمانکار جمع آوري زايدات خشک و تر )
4- شهروندان
5- گروه هاي طرفدار محيط زيست و NGO ها
6- رسانه هاي گروهي و خبري
7- دانشگاه ها ، مدارس و موسسات آموزشي
4-5- ايجاد تعامل بين اركان اصلي طرح :
علاوه بر عوامل ذينفع كه در بالا به آنها اشاره شد، ساير عوامل درگير در هر پروژه اي مي تواند شامل كارفرما، طراح و عوامل اجرائي باشد، به منظور افزايش كارائي تيمهاي درگير پروژه و كاهش ناسازگاريها و تضادها ضروري است يك فرآيند منظم و هدفمند هماهنگي لازم را بين عوامل مذكور ايجاد نمايد. از طرفي با توجه به جامع نگري فرآيند مهندسي ارزش، اين فرآيند مي‌تواند به عنوان يك حلقه اتصال بين عوامل درگير در پروژه عمل نموده و سازگاري و درك بيشتري بين اركان پروژه در مورد اهداف، نيازها و كاركردها ايجاد نمايد .”مهندسي ارزش با ايجاد فضاي كار مناسب اين حلقه اتصال را براي درك مناسب بر روي ويژگيهاي پروژه فراهم مي سازد و اگر اين حلقه اتصال داراي چيدمان مناسب باشد، مي تواند از تغيير اهداف پروژه در طول روند طراحي و اجرا جلوگيري نمايد .” [11]همانطور كه در يك تيم نقش هماهنگي[2] بر عهده رهبر آن تيم مي باشد، در يك پروژه نيز هماهنگي بين اركان اصلي بر عهده فرآيند مهندسي ارزش بوده و اين فرآيند مي تواند نقش رهبر و هدايت كننده را در يك پروژه ايفا نمايد.
4-6- در نظر گرفتن جامعيت و فراگير بودن طرح :
طرح هاي خدماتي اگر به صورت تک بعدي و مقطعي مورد بررسي قرار گرفته و اجرا شوند و همه جوانب آن اعم از مسائل اجتماعي ، اقتصادي، زيست محيطي ، فني و … در نظر گرفته نشود، محکوم به شکست خواهند بود، از طرفي مهندسي ارزش روشي است که تمام جوانب طرح را به صورت درازمدت و نه مقطعي، مورد ارزيابي و تحليل قرار مي دهد، لذا استفاده از رويکرد مهندسي ارزش در طراحي و اجراي چنين طرحهائي نسبت به ساير روشها بيشترين تاثير را در صرفه جوئي و تحقق اهداف عالي طرح خواهد داشت . شايد بتوان اين بعد از طرحها را با ديدگاه مديريت ارزش بيان نمود چرا که “مديريت ارزش به جاي يکايک اجزاء و مولفه ها، کل پروژه را به صورت يکپارچه مورد توجه قرار مي دهد .” [12]
4-7- تعيين و تخصيص منابع مورد نياز و حدف هزينه هاي غيرضروري :
بنا به تعاريف استاندارد در مهندسي ارزش هزينه عبارت از :” مجموع هزينه هائي است که در رابطه با مواد، طراحي، کاربرد يا بالاسري به يک محصول و يا خدمت تخصيص داده مي شود .” [13]منظور از هزينه هاي غير ضروري ، هزينه هائي است که نه کيفيت را افزايش مي دهد ، نه کارائي را ، نه طول عمر محصول را و نه مورد علاقه مشتري مي باشد . [14]يکي از اهداف برگزاري کارگاه مهندسي ارزش کاهش هزينه ها و افزايش درآمدهاي طرح با حفظ کيفيت مطلوب کارفرما ميباشد ، لذا با با اجراي فرآيند مهندسي ارزش مي توان منابع مورد نياز طرح شامل نيروي انساني، منابع مالي و … را به طور دقيق و به اندازه موردنياز( نه زياد و نه کم ) تعيين نموده و تخصيص داد .در مرحله تشخيص منابع موردنياز، عملکردهاي غيرضروري و در واقع هزينه هاي پنهان شناسائي شده و با حذف آنها مي‌توان هزينه ها را کاهش داد . همچنين در فرآيند مهندسي ارزش مي توان فعاليتهاي داراي هزينه و پتانسيل صرفه جوئي بيشتر را شناسائي کرده و با تمرکز فعاليتها و افکار بر روي آن بخشها، بيشترين بهره وري[3] را به دست آورد.يک متخصص ارزش که از روشهاي برنامه کاري مهندسي ارزش استفاده کند مي تواند تمامي عملکردهاي غير ضرور، هزينه‌هاي پنهان و هزينه هائي که از طرق ديگر قابل شناسائي نيستند، شناسائي و حذف نمايد. [15]
4-8- افزايش اثربخشي[4] و کارائي[5] نتايج حاصل از اجراي طرح :
يکي از معيارهاي اصلي ارزيابي اثرات هر پروژه اي رضايت مشتريان (شهروندان) مي باشد و استفاده از مهندسي ارزش در طرحهاي خدماتي و طراحي درست و انتخاب صحيح روشها و فرآيندهاي اجرا (اثربخشي) نتايج مفيدي براي کليه ذينفعان طرح خواهد داشت، از طرفي اگر اين گونه طرحها با اصول فني و زيست محيطي و مطابق ديدگاه مهندسي ارزش به مرحله اجرا برسند(کارائي) ، علاوه بر صرفه جوئي در منابع ، باعث حفظ محيط زيست و جلوگيري از اثرات سوء اجراي نادرست طرحها خواهد شد .در طرح مورد مطالعه، استفاده مجدد از مواد با ارزش، بازيافت و برگشت آنها به چرخه طبيعت و نيز حفظ محيط زيست و از بين بردن اثرات منفي دفن غيراصولي مواد از اهداف اصلي كاربرد مهندسي ارزش مي باشد .
از ديگر تاثيرات استفاده از مهندسي ارزش در طرحهاي خدماتي مي توان به موارد ذيل اشاره نمود :
– جلب مشارکت و همکاري ذينفعان طرح
– ارتقاء و يکسان سازي دانش اعضاء تيم
– زمينه سازي براي اجراي توصيه ها و پيشنهادات
5- جايگاه ارکان اصلي طرح تفکيک زايدات شهري در مبداء در فرآيند مهندسي ارزش :
5-1- شهرداري
در طرح مورد مطالعه، شهرداري به عنوان كارفرما نقش تعيين كننده و كليدي در فرآيند مهندسي ارزش دارد. در واقع تعريف پروژه، انتخاب مشاوران و نماينده تام الاختيار براي تيم مهندسي ارزش و نيز بررسي و تصويب پيشنهادهاي مهندسي ارزش و ابلاغ نتايج به مشاور طراحي از وظايف اصلي شهرداري در فرآيند مهندسي ارزش مي باشد .
5-2- پيمانکاران
دانش، تجربه و فعاليتهاي اجرائي پيمانكاران در فازهاي مختلف فرآيند مهندسي ارزش و نيز مراحل گوناگون طرح، علاوه بر بهبود فرآيندهاي طرح باعث افزايش روحيه همكاري در طراحي و اجرا خواهد شد .
5-3- شهروندان
در طرحهاي خدماتي و به خصوص طرح تفکيک زايدات شهري در مبداء، شهروندان به دليل همكاري نزديك و مستقيم در اجراي طرح، از نقش تعيين كننده و موثري برخوردارند.
استفاده از نظرات و پيشنهادات شهروندان در مراحل مختلف فرآيند مهندسي ارزش به خصوص در فاز خلاقيت، باعث بهبود روشهاي ارائه خدمات شده و افزايش سطح كيفيت خدمات و رضايت شهروندان را در پي خواهد داشت.
6- نتيجه گيري و پيشنهادات
با توجه به نتايج حاصل از اجراي طرح هاي آزمايشي و تجربيات حاصل از آن و موفقيت و اثبات كارائي مهندسي ارزش در دنيا، استفاده از مهندسي ارزش در طرح هاي خدماتي به خصوص خدمات شهري كه امروزه از دغدغه هاي اصلي مسئولين و دست‌اندركاران و طرفداران محيط زيست مي باشد، از اهميت زيادي برخوردار بوده و به نظر مي رسد طراحي و اجراي طرحهاي خدماتي با رويكرد مهندسي و مديريت ارزش ضروري بوده و لازم است با برنامه‌ريزي‌هاي دقيق استفاده از اين ديدگاه در كليه طرحها نهادينه شده و مورد استفاده قرار گيرد .
در ادامه به ذكر پيشنهادات و راهكارهاي موردنياز در اين زمينه پرداخته مي شود :
1- برنامه ريزي يكپارچه و منسجم جهت اجراي فراگير طرح
2- بررسي معيارها و عوامل تاثير گذار بر اجراي بهينه طرح
3- انجام مطالعات در حوزه هاي اجتماعي، فرهنگي و آموزشي طرح
4- برنامه‌ريزي جهت استفاده از حداكثر امكانات موجود و زمينه هاي آماده
5- ارزيابي عملكرد طرحهاي آزمايشي و تلاش در جهت شناسائي و رفع مشكلات
6- هماهنگي كليه امور توسط سازماني واحد به عنوان مشاور مادر با توجه به اهميت طرح و تنوع، گستردگي و پيچيدگي و تعدد زيرپروژه‌هاي آن
7- مد نظر قراردادن همه هزينه‌ها در طول عمر پروژه ، نه فقط مقاطعي از آن
8- بالا بردن شاخص ارزش (کارکرد به هزينه)سيستم يا زيرسيستم هاي طرح
9- تحليل تاثيرات هر پيشنهاد مهندسي ارزش از نقطه نظر زمان، هزينه وكيفيت، در صورت جوابگوئي به عملکرد
10- توجه به نيازهاي تصريح شده ، تلويحي و تكويني در برنامههاي مهندسي ارزش
11- احترام به طرفهاي ذيربط و ذينفع براي خلاقيت ذهني و ايجاد فضاي مناسب براي بروز آن
12- احترام به راي نهايي كه از آن كارفرما است.
13- انجام منسجم و تحت كنترل تمامي مراحل مهندسي ارزش از طريق نظام طراحي و پشتيباني آن با مستندات شفاف و يكپارچه
14- بكارگيري مهندسي ارزش با استفاده از تحليل كاركرد عوامل و خدمات توسط يك گروه آموزش ديده و متخصص به نام گروه مهندسي ارزش
15- مستقل بودن گروه مهندسي ارزش از گروه طراحي
16- بررسي روشهاي مختلف انجام طرح در كشورهاي خارجي و انتخاب و اجراي روشي كه با قوانين و اصول فني و مهندسي و آداب و رسوم ما انطباق دارد.
در خاتمه با توجه به اينكه در حال حاضر هيچ روش، دستورالعمل و ضابطه اي در كشور ما وجود ندارد كه كاربست روشهاي مهندسي ارزش را در طرحهاي خدمات شهري الزامي كرده باشد و موجبات صرفه جويي هزينه هاي اضافي در اعتبارات را با اجراي روشهاي مهندسي ارزش فراهم سازد، پيشنهاد مي‌شود استفاده از رويكرد مهندسي ارزش و يا تحليل و مديريت ارزش در اين گونه طرحها الزامي شده و جا دارد محققان و پژوهشگران و مسئولين زمينه هاي علمي و عملي لازم را براي گسترش فرهنگ ارزش در جامعه و كاربرد آن فراهم سازند و اين مقاله با اين هدف كه زمينه لازم را براي كاربرد موضوع در طرحها آماده كرده باشد، تهيه و به همه دلسوزان و خدمتگذاران اين مرز و بوم و دوستداران طبيعت و محيط زيست تقديم ميگردد، اميد است با تحقيقات بيشتر در زمينه مهندسي ارزش و كاربرد آن در مراحل مختلف طرحهاي متنوع، بتوانيم گامي هرچند كوچك در راه پيشرفت و اعتلاي كشور عزيزمان ايران برداريم.
منابع :
]1[ سوگندنامه مهندسان ارزش، نشريه تخصصي انجمن مهندسي ارزش ايران، شماره1، صفحه57 ، بهار1384.
]2[ ]13[ ]14[ ]15[ S.S.IYER ، روش به كارگيري مهندسي ارزش ترجمه جبل عاملي، محمد سعيد، ميرمحمد صادقي، عليرضا، صفحات22،40و162 ، چاپ چهارم، انتشارات فرات ، 1383.
]8[ ]6[ ]5[ ]3[ ميرمحمد صادقي، عليرضا ، مدقالچي، علي، بكارگيري مهندسي ارزش در فاز اجرا ، صفحات 5 ،7 و14، اولين همايش مهندسي ارزش در حمل و نقل كشور،1384.
]10[ ]7[ ]4[ جبل عاملي، محمد سعيد، قوامي فر، كامران، قابليتهاي كاربرد مهندسي ارزش در مديريت ذينفعان پروژه، نشريه تخصصي انجمن مهندسي ارزش ايران، شماره1، صفحات 9 و10، بهار1384.
[9] PMBOK , PROJECT MANAGEMENT INSTITUTE, 2004.
]11[ ميرمحمد صادقي، عليرضا، استفاده از مهندسي ارزش در مرحله طراحي مفهومي براي پروژه هاي عمراني، نشريه تخصصي انجمن مهندسي ارزش ايران، شماره1 ، صفحه20، بهار1384.
]12[ صدري، ناهيد ، ارتباط مهندسي ارزش با ساير روشهاي مديريتي، صفحه 3 ، اولين همايش مهندسي ارزش در حمل و نقل كشور،1384.
