در اصطلاح بين المللي کشتيراني بارنامه را((بيل آولندينگ )) و در جاده و در هواپيما (( سي . ام . آر )) مي خوانند . بارنامه مدرکي است براي حمل يک واحد و يا يک پارتي کالا که بعنوان گيرنده در مقصد از طرف موسسه حمل و نقل در مبدا بارگيري کالا ، صادر مي شود . بارنامه حاوي مشخصات ظاهري کالا از قبيل تعداد بسته ها ، شماره و علامت آنها ، وزن با ظرف و گاهي نيز وزن خالص يا مقدار و نوع کالا طبق آنچه فرستنده اظهار کرده است ، ميباشد . گيرنده بارنامه بر طبق مفاد آن ، کالا را از موسسه حمل و نقل دريافت ميدارد.
عمليات مربوط به بار :
در مورد بارهاي فله مايع معمولا بارگيري وظيفه اجاره کننده و تخليه وظيفه مالک کشتي است. درمورد بارهاي خشک، مالک کشتي مسئول انجام همه عمليات مربوط به بار شامل بارگيري، چيدمان و تخليه مي باشد؛ مگر اينکه چارترپارتي صريحاً خلاف اين را بيان کند. شيوه معمول اين است که در مورد وظايف بارگيري و تخليه در چارترپارتي توافق شود. مثلا تعيين FIO (free in and out) که تحت آن اجاره کننده هم مسئول تخليه و هم بارگيري و پرداخت هزينه آن است. و يا FIOS (free in and out stowed) که به موجب آن اجاره کننده علاوه بر موارد بالا، مسئول انجام و پرداخت هزينه چيدمان بار نيز مي باشد. و يا FIOST (free in and out stowed and trimmed) که تحت آن، اجاره کننده وظيفه Trimming را نيز دارد.
انواع بارنامه رايج در حمل و نقل
نوع بارنامه با توجه به نوع وسيله مورد استفاده معين می‌شود. به عبارت ديگر، با توجه به اين که کالاهای مختلف، با وسايل گوناگون حمل مي‌شود، از بارنامه‌هاي متفاوتی استفاده می‌شود، که رايج‌ترين آنها به شرح زير است:
1ـ بارنامه دريايي: حمل با کشتی Ocean /marine Bill Of Ladin
2ـ راه‌نامه (بارنامه) هوايي: حمل با هواپيما Airway Bill
3- راه‌نامه (بارنامه) راه آهن: حمل با قطار Railway Bill
4- راه نامه (بارنامه): حمل با کاميون CMR/TRUCK Way Bill
5ـ بارنامه سراسري: حمل با کاميون ـ قطار ـ کشتی Through Bill Of Lading
6- بارنامه حمل مرکب فياتا: Combined Transport Bill Of Lading
حمل با کاميون ـ قطار ـ کشتی
۷- رسيد پست Parcel Post Receipt
۱-بارنامه دریائی سندی است که توسط شرکت کشتیرانی و یا نماینده آن درمقابل دریافت کالا جهت حمل صادر می گردد , در صورتی که بارنامه به صورت دریافت برای حمل RECEIVED FOR SHIPMENT صادر شده باشد حاکی از وصول کالا توسط شرکت کشتیرانی مربوطه بوده ولی نشانگر حمل قطعی کالا نمی‌باشد و در صورتی که کالا د رکشتی مشخص جهت حمل به مقصد معینی بارگیری شود سندی که صادر می شود بارنامه ( آن بورد ) ON BOARD نام دارد .
در بارنامه کلیه شرایط حمل و همچنین مشخصات بار از قبیل وزن و حجم و نوع کالا و تعداد بسته ها ( نگله ) و نیز نام بندر مبدا بارگیری و بندر مقصد و نام کشتی به علاوه تاریخ حمل قید می‌گردد . در صورتی که کرایه حمل در مبدا پرداخت شده باشد عبارت FREIGHT PAID)FREIGHT REPAID )و در حالتی که کرایه حمل در مقصد پرداخت گردد عبارت FREIGHT COLLECT یا FREIGHT TO BE PAID AT DESTINATION در بارنامه ذکر می‌گردد . بارنامه قرارداد حمل کالا نیست ولی بیانگر آن است که قراردادی برای حمل کالا منعقد و یا موافقت جهت حمل محموله قبل از صدور بارنامه به عمل آمده است .بارنامه دریائی معمولا در چندین نسخه اصلی ORIGINAL صادر می گردد و از لحاظ در اعتبارات اسنادی درخواست می شود که کلیه نسخ اصلی که در اصطلاح به آن FULL SET می گویند با بانک معامله کننده اسناد ارائه گردد و چنانچه یکی از نسخ اصلی ارائه نشده باشد , بانک از معامله اسناد تحت اعتبار اسنادی مربوطه خودداری مینماید .
علت صدور بارنامه در چند نسخه اصلی , آن بوده است که د رصورت مفقود شدن یکی از نسخ , صاحب کالا بتواند با ارائه نسخه دیگر کالای خود را از شرکت کشتیرانی دریافت دارد و بانک معامله کننده اسناد , معمولا اسناد را در دو مجموعه جدا از هم پست مینماید تا در صورتی که یک مجموعه از اسناد دربین راه مفقود گردد مجموعه دوم به بانک گشایش کننده رسیده و آن بانک بتواند اسناد را بررسی و جهت دریافت کالا به خریدار ارائه دهد .
اگر کالای تحویل شده به کشتی از لحاظ ظاهری در بسته بندی خوب ارائه شده باشد و شکل ظاهری بسته نشانگر آسیب دیدگی آن نبوده و جمله ای دال بر هر گونه عیب و نقصی در بارنامه نباشد , این بارنامه را اصطلاحا بارنامه تمیز یا CLEAN می گویند .
بارنامه دریائی معمولا سند مالکیت کالا به شمار رفته و قابل معامله است و بنابراین کالا در مقصد توسط شرکت کشتیرانی تنها در صورت ارائه یک نسخه امضا شده اصلی ORIGINAL بارنامه تسلیم خریدار می‌گردد . در بارنامه دریائی مشخصات زیر درج می شود :
۱- نام و آدرس فرستنده کالا SHIPPER
۲- نام و آدرس گیرنده کالا CONSIGNEE
۳- نام بندر مبدا بارگیری PORT OF LOADING
۴- نام بندر مقصد تخلیه PORT OF DISCHARGE
۵- نام کشتی حمل کننده کالا OCEAN VESSEL
۶- شرح کالا DESCRIPTION OF GOODS
7- تعدادبسته ها و وزن و حجم آن کالای مورد حملNUMBER OF PACKAGES OR UNITS
8- این که کالا در انبار کشتی بارگیری شده است که این موضوع با ذکر کلمه ON BOARD نشان داده می شود .
۹- ذکر این که کرایه حمل در مبدا پرداخت شده و یا این که در مقصد پرداخت می شود .
۱۰- تاریخ بارنامه : در صورتی که اعتبار اسنادی بارنامه ارائه شده به بانک معامله کننده اسناد پس از مدت ۲۱ روز از تاریخ حمل آن باشد , این نوع بارنامه را کهنه STALE مینمایند و بانک معامله کننده طبق ماده ۴۳ مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی ( بروشور ۵۰۰ اطاق بازرگانی بین المللی ) , از قبول آن خودداری می نماید , مگر آنکه صراحتا در اعتبار تاریخ معین ذکر شده باشد .
۱۱- در بارنامه بهتر است کلمه SHIPPED استفاده شده باشد که حاکی از در راه بودن کالای موضوع بارنامه است و چنانچه عباراتی نظیر SINCE SHIPPED و یا RECEIVED FOR SHIPMENT قید شده باشد بانکها در اعتبارات اسنادی بایستی از قبول چنین نوع بارنامه هایی خودداری نمایند . البته طبق مقررات متحد الشکل اعتبارت اسنادی بارنامه دریایی دریافت جهت حمل مورد قبول نیست مگر آنکه به صراحت بارنامه حمل در وسیله نقلیه در خواست شده باشد . لذا بانکها باید با توجه به مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی از قبول بارنامه دریایی دریافت جهت حمل Rceveid for Shipment خودداری نمایند . لذا مشخص می‌شود که مقررات متحد الشکل بین بارنامه دریایی حمل بندر به بندر با حمل مرکب چند وجهه تفاوت قایل شده است و در حمل چند وجهه بارنامه تحویل برای حمل عملا پذیرفته شده در حالیکه در بارنامه دریایی بندر به بندر بارنامه تحویل برای حمل پذیرفته نیست مگر آنکه به صراحت در متن اعتباراسنادی ذکر شده باشد .
۱۲- در بارنامه قسمتی در نظر گرفته شده است تا نام فرد یا موسسهای نوشته شود که هنگام رسیدن کالا به مقصد باید به او اطلاع داده شود و این نکته با عبارت NOTIFY PARTY مشخص می‌گردد .
۱۳- در صورتی که کالا روی عرشه ON DECK حمل شده باشد , این موضوع روی بارنامه قید می‌گردد . در اعتبارات اسنادی , بانک معامله کننده اسناد طبق مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی اطاق بازرگانی بین المللی مجاز به قبول چنین بارنامه ای نمی باشد مگر اینکه در متن اعتبار اسنادی مورد بحث صراحتا چنین بارنامه‌ای را قبول نموده باشد . اگر بارنامه دریایی حاکی از حمل کالا روی عرشه کشتی را یپوشاند . باید توجه داشت که پر خطرترین نوع حمل دریایی آن است که کالا روی عرشه کشتی حمل شود . بعضی از کالا ها مانند تیر آهن با توجه به ماهیت آن باید روی عرشه حمل شوند , به علاوه با توجه به حمل کالا به وسیله کانتینر معمولا کشتیهای کانتینر را روی عرشه حمل مینمایند .
– تاریخ صدور بارنامه به دلایل زیر بایستی قید گردد:
الف : اگر مهلت حمل کالا در اعتبار اسنادی قید شده باشد تاریخ بارنامه نشان دهنده آن است که کالا به موقع حمل شده است یا خیر .
ب: اسناد اعتباری بایستی فورا پس از حمل به بانک کارگزار ارائه شود و حداکثر ۲۱ روز پس از تاریخ صدور بارنامه , فروشنده میتواند اسناد حمل را ارائه دهد , در غیر این صورت بانک از قبول اسناد حمل طبق مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی اطاق بازرگانی بین‌المللی خودداری مینماید چنین بارنامه‌ای را که پس از ۲۱ روز از تاریخ صدور ارئه شده باشد , همان گونه که گفته شد در اصطلاح تجارت بین‌المللی بارنامه کهنه یا بیات STALE می گویند علت عدم قبول چنین بارنامه کهنه در اعتبارات اسنادی این است که اصولا اسناد حمل باید زودتر از حمل از کالا به دست خریدار برسد تا بتواند پس از طی تشریفات بانکی و گمرکی نسبت به ترخیص کالا در زمان معین از گمرک مقصد و در نتیجه فاسد شدن آن و یا خسارت دیدن آن شود . به علاوه هزینه انبارداری گمرک نیز به آن اضافه می گردد .
در موارد خاصی نیز که مدت مدیدی در گمرک می‌ماند , احتمال متروکه شدن آن وجود دارد که با الزام فروشنده به تحویل اسناد حمل ظرف مدت مشخص شده , امکان بروز چنین مشکلاتی تا حد امکان کاهش خواهد یافت .
همان گونه که گفته شد بارنامه دریایی سند مالکیت کالا محسوب می شود , این سند معمولا به صورت قابل معامله و قابل انتقال صادر می‌گردد. بنابراین و با توجه به این خصوصیت , گیرنده کالا در صورتی که نام او در بارنامه باشد به یکی از سه صورت زیر صادر می گردد:
۱- ممکن است بارنامه به حواله کرد شخص معینی صادر شده باشد .در این صورت اصطلاح TO THE ORDER OF یا TO ORDER به کار برده می شود و در چنین حالتی شخصی که بارنامه به نام او ( یا به حواله کرد او ) صادر شده است می تواند با ظهر نویسی , آنرا به شخص دیگری منتقل نماید .
۲- ممکن است بارنامه به صورت حامل BEARER باشد که در این حال ارائه دهنده آن به شرکت حمل و نقل , مالک کالا شناخت می شود و در نتیجه چنین بارنامه‌ای نیاز به ظهر نویسی ندارد .
۳- ممکن است بارنامه به حواله کرد شخص فروشنده کالا یا SHIPPER صادر گردد. در چنین حالتی فروشنده کالا باید بارنامه را به صورت سفید BLANK ارائه کند و یا عهده خریدار کالا ظهر نویسی نماید تا مالکیت کالا به خریدار منتقل گردد. چنانچه خریدار کالا که نام وی در ظهر نویسی توسط فروشنده ذکر شده است بخواهد کالای موضوع بارنامه را به دیگری منتقل نماید باید او نیز بارنامه ظهر نویسی مجدد نماید تا قابل انتقال به شخص ثالث باشد ولی چنانچه بارنامه به صورت سفید BLANK ظهر نویسی شده باشد برای انتقال آن نیاز به ظهر نویسی مجدد نمی باشد .
اگر سند حمل، قابل انتقال بود و به عنوان سند مالکيت محسوب شود، بارنامه ناميده شده و اگر اين ويژگی را نداشته باشد، راه‌نامه می‌نامند مانند اسناد حمل هواپيما و راه آهن و حمل با کاميون که CMR است. توضيح آن که امروزه، اصطلاح بارنامه برای حمل هوايی و راه آهن و کاميون نيز به کار برده می‌شود.
۱- بارنامه مقيد (DIRTY B\L)
د رصورتی که جمله ای در بارنامه ذکر شده باشد که حاکی از بسته بندی معیوب کالا باشد این گونه بارنامه ها را اصطلاحا CIAUSED B\L ( بارنامه مقید ) و یا DIRTY B\L یا FOUL B\L مینمایند و بانکها طبق مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی چنین بارنامه ای را قبول نمی کند مگر اینکه دستور دهنده اعتبار آن را قبول نماید .
۲- بارنامه شخص ثالث (THIRD PARTY BILL OF LADING)
در تجارت بین المللی بعضا اتفاق می‌افتد که فروشنده به تنهایی قادر نیست همه کالاهای تعهد شده مربوط به صادرات را خود تهیه نماید و لذا تهیه قسمتی از کالای خود را به عاملین حمل ونقل و یا فروشنده دیگری واگذار مینماید و در این گونه موارد از بارنامه شخص ثالث استفاده می گردد . لذا درتعریف می توان گفت که بارنامه شخص ثالث بارنامه ای است که در آن ارسال کننده یا SHIPPER شخص یا موسسه دیگری غیر از ذینفع اعتبار اسنادی می باشد.
با توجه به آنکه خریدار اکثرا با شخص ثالث که بر حسب تقاضای ذینفع اعتبار عهده دار تحویل کالا به حمل کننده می‌گردد آشنایی ندارد و احتمال بروز خطرات یا خساراتی را از این بابت می‌دهد لذا ممکن است از قبول بارنامه شخص ثالث خودداری نماید و به همین علت در نشریات قبلی مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی قبول چنین بارنامه ای از طرف بانکها مجاز نبود . در همین راستا بعضی از بانکهای پرداخت کننده و معامله کننده چنین بارنامه‌هایی ( که عاملین حمل و نقل یا فورواردر از طرف فروشنده ترتیب حمل کالا را می‌دهد ) , علی رغم اعلام قبول بارنامه شخص ثالث در متن اعتبار اسنادی مربوطه , از ذینفع اعتبار می‌خواهند ظهر بارنامه را امضا نمایند تا اطمینان حاصل نمایند که ذینفع اعتبار در جریان حمل کالا قرار گرفته است .
از طرف دیگر بعضا گروهی از خریداران از قبول بارنامه شخص ثالث خودداری مینمایند چون طبق شرایط اعتبار , این ذینفع اعتبار است که باید اسناد را به بانک ارائه و در نتیجه وجه اسناد را دریافت دارد و در واقع مالک قانونی اسناد را ذینفع اعتبار می‌دانند .
با توجه به نظرات فوق از آنجا که بعضی از کشورها بارنامه شخص ثالث را قبول می‌نمودند و بعضی دیگر از پذیرفتن آن خودداری می کردند لذا اطاق بازرگانی بین المللی مقرر نمود که بارنامه شخص ثالث مورد قبول است مگر اینکه در اعتبار به صورت دیگری تصریح شده باشد .
۳- بارنامه چارتر یا دربست (CHRTER PARTY B\L)
هنگامی که کشتی توسط شخص یا شرکتی (CHARTERR) جهت حمل کالا اجاره گردد , بارنامه صادره را بارنامه چارتر می گویند .لازم به ذکر است که بر اساس مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی بانکها در صورتی بارنامه چارتر یا دربست را خواهند پذیرفت که این امر صریحا در شرایط اعتبار مجاز شده باشد .
انواع قرارداد های اجاره کشتی Charter parties Contracts کشتیهای اجاره ای را به سه دسته تقسیم می نمایند و برای هر دسته قرارداد خاصی منعقد می شود که بر ترتیب عبارتند از :
الف – قراداد اجاره کشتی بر اساس کنترل کامل اجاره کننده :
این نوع قراداد اجاره کامل کشتی به صورت بدون خدمه می باشد که اصطلاحا به نامهای Charter by demise یا Bare Boat Charter معروف می‌باشند . اجاره کننده کشتی , کشتی را بدون کارکنان آن برای مدت موقت ( بستگی به مدت اجاره آن ) اجاره می نمایند و خود مسئولیت تامین خدمه کشتی و پرداخت دستمزد آنها را به عهده دارد . امروزه این نوع قرارداد کشتی دربستی بندرت منعقد می‌گردد .
ب: قراردادهای اجاره زمانی کشتی (Time Charter Contract)
در این نوع قرارداد کشتی برای مدت معینی اجاره داده می‌شود و مدت اجاره آن ممکن است از سه ماه تا ۲۰ سال باشد و همچنین ممکن است کشتی برای مدت زمان یک سفر ساده و یا چند نوبت سفر , اجاره می‌گردد. اصولا شرکتهای کشتیرانی هنگامی که مقدار کالای پیشنهاد شده برای حمل بیش از ظرفیت حمل کشتی‌هایشان باشد نسبت به اجاره کشتی بر اساس زمانی Time Charter اقدام می نمایند . برای مثال ممکن است کشتی برای سفر رفت و برگشت از بلژیک به ژاپن و یا از اروپا به خاورمیانه اجاره گردد , در این صورت صاحب کشتی بر اساس مدت زمانی که کشتی خود را اجاره داده است , مبلغ اجاره را دریافت مینماید مبلغ مورد اجاره کشتی تقریبا همیشه پیشاپیش پرداخت می‌گردد و نحوه پرداخت کرایه معمولا برای هر ۱۵ روز و یا ۳۰ روز میباشد . ممکن است مبلغ اجاره به صورت کلی ( Lump Sum )باشد یعنی مبلغ اجاره بر اساس هر تن ظرفیت کشتی محاسبه نشود , ولی معمولا اساس محاسبه مبلغ اجاره بر مبنای ظرفیت حمل کشتی یا Dead Weight میباشد که اغلب بر اساس هر تن ظرفیت کشتی در طول یک ماه مورد محاسبه قرار می‌گیرد .
در قراردادهای اجاره زمانی کشتی , اجاره دهنده یا صاحب کشتی موظف است خدمه کشتی را تامین نماید . به عبارت دیگر هزینه اجاره در بر گیرنده دستمزد خدمه که از طرف اجاره کننده تامین می گردد و هم چنین آذوقه آنها نیز خواهد بود . به علاوه صاحب کشتی مسئول پرداخت هزینه بیمه بدنه کشتی و هزینه‌های تعمیر و نگاهداری کشتی میباشد .
اجاره کننده یا Charter درمقابل پرداخت کرایه , مجاز است کشتی رابه صورت کامل ( یا قسمتی از آن را ) با هر نوع کالای مجاز Lawful Merchandise بارگیری نماید .
اجاره کننده باید مخارج سوخت در دریا و بنادر را بپردازد به علاوه مخارج بندری , عوارض دریائی Light dues , هزینه عبور از کانال , اجاره یدک کش , عوارض اسکلته , هزینه بارگیری , بارچینی , تخلیه و هر نوع مالیاتی که بر محصولات تحمیل گردد به عهده اجاره کننده میباشد .
چنانچه کشتی در اثر شکستگی , نقص فنی و یا حادثه از حرکت باز ایستد , برای مدت زمان تلف شده ناشی از اتفاقات فوق اجاره تعلق نمی گیرد .
ج: اجاره کشتی برای سفر مشخص (Voyage Charter Party)
در این نوع قراداد کشتی برای حمل محمولات مذکور در قرارداد بین بنادر مشخص و برای یک یا چند سفر مورد توافق اجاره می گردد . در این نوع قرارداد نام کالا و چگونگی بسته بندی آن ( مثلا به صورت فله , کیسه ای یا بشکه ای ) ذکر می گردد .
۴- بارنامه قابل انتقال و معامله (Negotiable B/L)
وقتی كه بارنامه به حواله كرد ( To order) صادر شده باشد بارنامه قابل معامله و انتقال است. دارنده اين بارنامه میتواند كالا را از شركت حمل كننده تحويل بگيرد.
۵- بارنامه غیر قابل معامله : (NONNEGOTIABLE SEA- WAY B\L)
بارنامه غیر قابل معامله بارنامه‌ای است که سند مالکیت کالا نبوده و قابل انتقال نمی باشد . کالای این نوع بارنامه فقط به شخصی که در متن بارنامه به عنوان گیرنده کالا اعلام شده تحویل می‌شود و از آنجائی که بارنامه دریایی قابل معامله به علت آن که ممکن است چندین دست بگردد تا به مابک نهایی برسد و طی کردن این مراحل معمولا کند و طولانی می باشد , لذا بعضی از شرکت های کشتیرانی برای اجتناب از این مراحل سیر طولانی , بارنامه غیر قابل معامله را ابداع و به کار گرفته‌اند .
۶- بارنامه آن‌بورد ( ON BOARD)
بارنامه مزيور دال بر آن است كه كالا در خن كشتی جا داده شده است و حتماً با آن كشتی حمل خواهد شد. بدين ترتيب به طرفين داد و ستد و بانك‌های ذيربط اين اطمينان را می‌دهد.
۷- بارنامه آن‌دك (ON DECK)
بارنامه مزبور دال بر آن است كه كالا در خن كشتی جا نگرفته بلكه روی عرشه كشتی قرار گرفته و بسته به نوع كالا آسيب پذير است. البته برخی كالا‌ها مانند آهن‌آلات الزاماً بايد روی عرشه كشتی قرار گيرند. بانك‌ها از پذيرش و معامله اينگونه بارنامه‌ها امتناع می‌كنند.
۸-بارنامه پشت سفید یا ملخص (SHORT FORM B\L)
در پشت بارنامه‌های دریایی سنتی شرایط زیادی با حروف ریز درج شده است که خود باعث پیچیدگی در انجام معامله با اینگونه بارنامه ها می گردد . در سال ۱۹۷۹ هیئت ساده سازی شیوه های تجارت بین المللی (SIMPLIFICATIO OF INTER NATIONAL TRADE PROCEDURES BOURD =SITPRO) فرم جدیدی به عنوان بارنامه پشت سفید یا ملخص معرفی نمود که به جای بارنامه‌های معمولی به کار گرفته شود . این بارنامه پشت سفید یا ملخص از نظر حقوقی و شرایط عملی با بارنامه سنتی یکسان بوده و فقط ساده تر از آن است و می تواند برای هر شرکت کشتیرانی مورد استفاده قرار گیرد طرح مشابهی نیز در اوائل دهه ۱۹۷۰ در کشورهای نظیر کانادا , آمریکا , اسکاندیناوی مورد استفاده قرار گرفت که از نظر قانونی و عملی قابلیت استفاده خود رانشان داد.
بارنامه پشت سفید یا ملخص یک بارنامه قابل معامله بوده و از این لحاظ هیچ گونه تفاوتی با بارنامه معمولی ندارد . تنها به جای شرایط مفصل و ریز مندرج در ظهر بارنامه‌های سنتی یک عبارت کوتاه چند خطی استاندارد در روی بارنامه چاپ شده است که نشانگر شرایط بارنامه میباشد .
۹- بارنامه سراسری (THROUGH BILL OF LADING)
وقتی برای انتقال كالا از مبدأ به مقصد لازم است از حداقل دو نوع وسيله حمل (كشتی-كاميون يا كشتی – قطار يا كاميون – هواپيما و غيره) استفاده شود اولين شركت حمل كننده اقدام به صدور بارنامه سراسری می‌نمايد و خود او ترتيب ساير وسايل حمل تا مقصد را می‌دهد ولی در عين حال نام وسايل حمل بعدی در هنگام صدور بارنامه سراسری معلوم نيست. بارنامه سراسری قابل معامله و انتقال است.
۱۰- رسید افسر کشتی(بارنامه موقت) (MATE’S RECEIPT)
این رسید معمولا توسط ناخدا دوم کشتی و یا افسر بار کشی در مرحله تحویل کالا به کشتی صادر می‌گردد و در مقابل دریافت این رسیدها در روز آخر پس از انجام بارگیری , بارنامه دریایی صادر می گردد که توسط کاپیتان کشتی و یا نماینده شرکت کشتیرانی امضا گردیده و تحویل فروشنده کالا یا تحویل دهنده کالا می‌شود . MASTER’S RECEIPT سند مالکیت کالا نبوده و قابل انتقال نیز نمی‌باشد و نمی‌تواند جایگزین بارنامه گردد.
كالا آماده حمل (RECEIVED FOR SHIPMENT )
در روی بارنامه موقت جمله بالا درج می‌شود و آن دال بر اين است كه كالا برای حمل تحويل گرفته شده است ليكن در خن كشتی جا نگرفته است. معمولاً در هنگام جنگ كه تاريخ قطعی حمل كالاهای تحويل شده به شركت كشتيرانی معلوم نيست اين نوع رسيد صادر می‌گردد. بانك‌ها از پذيرش و معامله اينگونه رسيد‌ها امتناع می‌كنند.
۱۱- بارنامه بيات (STALE B/L)
ذينفع اعتبار از تاريخ صدور اسناد حمل و ساير اسناد حداكثر ۲۱ روز فرصت دارد كه اسناد را برای معامله به بانك مربوطه ارائه دهد. به بارنامه‌ای كه پس از مهلت مذكور ارائه شود بارنامه بيات يا كهنه گفته می‌شود. بانك‌ها از پذيرش و معامله اينگونه بارنامه‌ها امتناع خواهند كرد مگر اينكه بانك گشاينده اعتبار مدت مزبور را افزايش داده باشد. علت تعيين فرجه ۲۱ روزه برای آن است كه اسناد قبل از رسيدن محموله به مقصد برای متقاضی اعتبار ارسال و در اختيار آن گذاشته شود تا نامبرده مهلت و فرصت كافی برای انجام مقدمات تخليه و تحويل محموله پيدا كند.
۱۲- بارنامه گروهی (GROUPAGE B\L)
فورواردرها مجازند کالاهای همگونی را که توسط فروشندگان مختلف به مقصدهای یکسانی ارسال می‌گردد , به صورت گروهی بسته بندی نموده و به عنوان یک محموله ارسال نمایند مالک کشتی در این گونه موارد اقدام به صدور بارنامه گروهی GROUPAGE BILL OF LADING می نماید. نظر به اینکه فورواردر نمی‌تواند بارنامه صاد رشده توسط مالک کشتی را به هر یک از فروشندگان کالا بدهد لذا اقدام به صدور گواهی حمل برای هر یک از فروشندگان کالاها مینماید . این سند را اصطلاحاً HOUSE BILL OF LADING یا بارنامه داخلی می‌نامند و در مقصد نماینده فورواردر اقدام به گشایش محموله گروهی نموده و بر اساس HOUSE BILL OF LADING یا بارنامه داخلی , کالاهای فرستاده شده را به گیرندگان آنها تحویل می‌دهند . موارد استفاده از این شیوه رو به افزایش است زیرا استفاده از کانتینر برای حمل و نقل در سالیان اخیر افزایش یافته است. مزایای ارسال کالا به شیوه GROUPAGE B\L عبارت است از : صرفه جوئی در هزینه بسته بندی کمتر , معمولاً انتقال سریعتر , خطر دله‌دزدی کمتر , کمتر صدمه دیدن کالا , نرخ هزینه حمل نیز در مقایسه حمل جداگانه کالا , ارزانتر می باشد . قابل ذکر است که بارنامه های مذکور در فوق غیر قابل معامله و انتقال میباشد .
۱۳- بارنامه خط سیر منظم یا لاینر (LINER B\L)
اینگونه بارنامه‌ها توسط شرکتهای کشتیرانی صادر می‌گردد که در مسیرهای منظم و مرتبی در رفت و آمد می‌باشند . به عبارت دیگر این کشتی‌ها تحت برنامه از پیش تنظیم شده‌ای در زمانهای مشخص به بنادر خاص وارد و یا از آن خارج می‌شوند . سرویس خطوط کشتیرانی منظم که دارای مسیرها و مقاصد یکسانی می‌باشند ممکن است جلساتی برگزار نمایند که طی آن در مورد موضوعاتی مانند شرایط و ترتیبات بارنامه , کرایه حمل و گاهی استفاده از تسهیلات پهلوگیری , توافقهائی در بین اعضاء به عمل آید که در این صورت موظف به رعایت آن می‌باشند .
۱۴- بارنامه کانتینر (CONTAINER BILL OF LADUNG)
کانتینرها امروزه نقش مهمی را در حمل و نقل بین‌المللی ایفا نموده و بارنامه حمل مرکب میباشد , بیش از پیش مورد استفاده قرار می‌گیرد .
اینگونه بارنامه ها حمل کالا را از مبدا تا بندر مقصد و یا از انبار مبدا حمل زمینی تا مقصد نهایی در خاک کشور خریدار , پوشش می‌دهد .
۲- بارنامه هوایی (AIR WAY BILL)
بارنامه هوائی که آنرا AIR WAY BILL یا AIR CONSIGMENT NOTE ویا AIR FREIGHT NOTE می‌نامند معمولا در ۱۲ نسخه صادر می گردد که ۳ نسخه اصلی آن از نظر تجارتی مهم بوده و بقیه نسخ آن برای قسمت‌های داخلی شرکت هواپیمائی به کار برده می‌شود.
سه نسخه اصلی آن به ترتیب عبارتند از :
۱- نسخه اصلی اول برای شرکت حمل کننده یا صادر کننده .FOR CARRIER
2- نسخه اصلی دوم برای گیرنده کالا FOR CONSIGNEE
3- نسخه اصلی سوم برای فرستنده کالا .FOR SHIPPER
بارنامه هوائی فقط یک رسید می باشد و سند قابل معامله و یا سند مالکیت کالا به حساب نمی آید و لذا ذینفع کالا پس از دریافت بارنامه , به شرکت هواپیمائی مراجعه نموده و پس از آن ارائه آن به شرکت هواپیمائی , حواله تحویل کالا DELIVERY ORDER را دریافت می‌دارد .
فرستنده کالا پس ازتحویل کالا به شرکت هواپیمائی و دریافت نسخه سوم بارنامه تا هنگامی که آنرا به بانک گیرنده تحویل ننموده , میتواند به شرکت هواپیمائی مراجعه و از آنها بخواهد كه نام گیرنده و آدرس او را تغییر دهد و یا کالا را باز پس گیرد.
در بروات اسنادی , صادر کننده و یا بانک او برای آن که کنترل خود را بر کالا حفظ نمایند از شرکت هواپیمایی در خواست مینمایند هنگام صدور بارنامه , آنرا (( جهت تحویل به ) (CONSIGNED TO) به بانک کارگزار و یا ((به حواله کرد )) او ( TO THE ORDER OF ) صادر نماید. در چنین حالتی کالا هنگامی تحویل خریدار می‌گردد که دستورات صادره از سوی فروشنده یا بانک او , توسط خریدار انجام شده باشد .
در اعتبارات اسنادی نیز گشایش بانکهای گشایش کننده اعتبار به منظور کنترل و کاهش ریسک خود همیشه ترتیبی می‌دهند که در متن اعتبار , بارنامه به نام بانک گشایش کننده اعتبار باشد .
بارنامه هوائی باید ممهور به مهر شرکت هواپیمائی , و شامل اطلاعات مربوط به تاریخ پرواز و شماره پرواز باشد تا بدین طریق دقیقا تعیین شود چه موقع کالا به مقصد تعیین شده خواهد رسید . به این مهر , FLIGHT STAMP یا مهر پرواز گفته می شود .
هر برگ بارنامه در دو طرف بالای صفحه و قسمت پایین سمت راست آن , دارای یک عدد یازده رقمی است که سه رقم اول سمت چپ آن کد شرکت حمل و نقل هوایی بوده و ۸ رقم بعدی شماره بارنامه است . در پشت صفحات نسخ اصلی بارنامه شرایط قرارداد حمل چاپ شده است .
بارنامه هوایی به جهات زیر دارای اهمیت است :
الف – رسید کالا جهت حمل است .
ب- مشخص کننده قرارداد حمل است .
ج- صورتحساب کرایه حمل کالا است . این کرایه حمل بر حسب قرارداد یا در مبدا و یا در مقصد قابل پرداخت است که این موضوع روی بارنامه هوایی مشخص می‌شود.
د – راهنمای نحوه حمل کالا توسط مسئولین حمل میباشد ( یعنی چگونگی حمل و مراقبت از کالا و ارسال و تحویل آن توسط کارمندان هوائی )
ه – گواهی بیمه است در صورتی که بیمه حمل از طرف ارسال کننده کالا تقاضا شده باشد .
هنگامی که بارنامه هوائی توسط شرکت حمل و نقل هوائی یا کارگزار ( AGENT ) او صادر شود و توسط او و همچنین ارسال کننده کالا امضا گردد, معتبر است و اعتبار این قرارداد حمل هنگامی که کالا د رمقصد تحویل گیرنده آن گردید , به پایان می‌رسد .
۳- راه نامه ( بارنامه ) کامیون یا CMR:
راه‌نامه کامیون سندی غیر قابل معامله است که جهت حمل کالا با کامیون مورد استفاده قرار می‌گیرد . این سند مخصوص حمل کنندگان با کامیون بوده و حدود مسئولیت های متصدیان حمل و نقل جاده ای را مشخص مینماید و معمولا در ۶ الی ۱۴ نسخه صادر می گردد که ۳ نسخه آن اصلی می باشد که به امضا صادر کننده حمل کننده و گیرنده کالا می‌رسد و بقیه نسخ آن جهت گمرکات ورودی و خروجی کشورهای بین راه مورد استفاده قرار می‌گیرد . اهم اطلاعات مندرج در راه نامه کامیون به شرح زیر است :
۱- نام و نشانی فرستنده کالا یا کارگزار آن
۲- نام و نشانی حمل کننده کالا
۳- نام و نشانی گیرنده کالا
۴- تاریخ صدور و تاریخ حمل
۵- تاریخ و محل بارگیری در مبدا و همچنین تاریخ و محل تحویل در مقصد
۶- وزن خالص و ناخالص محموله
۷- هزینه های مربوط به حمل و گمرک و غیره
۸- مشخصات کالا از لحاظ ابعاد , نوع بسته بندی , نوع کالا , تعداد و علایم روی آن
۹- ذکر این که آیا انتقال از کامیونی به کامیون دیگر کجاز است یا خیر ؟
۱۰- اسناد ضمیمه
این سند تحت مقررات ببین المللی حمل کالا از طریق جاده(CONVETION MERCHANDISE ROUTIER=CMR) صادر می‌گردد .این مقررات در سال ۱۹۵۶ جهت تامین منافع و حقوق دست اندرکاران حمل و نقل جاده‌ای و یکنواخت نمودن شرائط حاکم بر قرارداد حمل و نقل بین‌المللی کالا توسط سازمان IRU به وجود آمد و در سال ۱۹۷۸ نیز با توجه به نیاز, تغییرات و اصلاحاتی در مقررات مربوطه ایجاد گردید. در مقررات این کنوانسیون پیش بینی شده که چنانچه یکی از کشورهای مبدا و یا مقصد حمل و نقل عضو این کنوانسیون باشد مقررات در مورد کشور غیر عضو نیز حاکم و معتبر میباشد .
همانطور که گفته شد, راه نامه کامیون رسیدی است که حمل کننده پس از دریافت کالا به فورواردر یا عاملین حمل می دهد و متعهد به رساندن کالا به مقصد میباشد . به علاوه این رسید قابل انتقال نبوده و قابل ظهرنویسی جهت ترخیص کالا از گمرک نیز نمی باشد . ضمنا یک محموله ممکن است در چندین کامیون بارگیری شود که عاملین حمل بر مبنای آن بارنامه و یا FBL صادر می نمایند که به وسیله آن می توان مالکیت کالا را انتقال داد .
مقررات و کنوانسیون های ناظر بر حمل و نقل جاده ای
همانطور که می دانیم در صورتی که کالا از طریق جاده حمل گردد ممکن است از یک یا چند کشور بین راه عبور نماید تا به کشور مقصد وارد و در گمرک مقصد , کالا را تخلیه نماید . کشورهای بین راه جهت اطمینان از این که کامیون حامل کالا مقداری از کالا را داخل کشور آنها تخلیه ننموده و یا دارای کالای ممنوعه نمی‌باشد , اقدام به بازرسی کامیونهای ورودی نموده و پس از کنترل مدارک مربوطه و ذکر مقدار کالا , به کامیون مربوطه اجاز ترانزیت از خاک کشور خود را می‌دهند . این شیوه عمل باعث تاخیر در رسیدن کالا به مقصد نهایی و معطلی بیش از اندازه در گمرکات ورودی و خروجی کشورها می‌شود .
به منظور این نقیصه در سال ۱۹۵۹ مقرراتی جهت ایجاد تسهیلات در رابطه با تشریفات گمرکی کامیونهای حامل کالا که جاده های بین‌المللی تردد نموده و از گمرکات مرزی کشورهای بین راه عبور می کردند , به وجود آمد .
بر طبق مفاد این مقررا ت, موسسات حمل و نقل بین‌المللی با خرید دفترچه کارنه تیر برای هر سفر, پرداخت حقوق و عوارض گمرکی محموله کامیون را تضمین می کنند . این ضمانت توسط شرکت های حمل و نقل بین‌المللی به اتاق بازرگانی مبدا سپرده می‌شود و در مقابل , اتاق بازرگانی محل با در اختیار قرار گذاردن دفترچه کارنه تیر ضامن عبور ترانزیت کامیون مربوطه تا گمرک نهائی می‌گردد .
نظار بر حسن اجرای مقررات ((تیر)) به سازمان اتحادیه حمل و نقل بین المللی جاده ای معروف به ایرو IRUکه یکی از سازمانهای وابسته به سازمان ملل متحد می باشد , محول گردیدهاست و اطاق بازرگانی کشور صادر کننده کارنه تیر که عضو سازمان IRUاست , موسسه ضامن شناخته می شود.
دفترچه کارنه تیر عبارتست از دفترچه ای که توسط اتاق بازرگانی محل برای کامیونهایی که واجد شرایط مطابق با استاندارد تعیین شده در کنوانسیون تیر * * می باشند صادر می گردد .بدین طریق که موسسه حمل و نقل واجد شرائط , جهت هر سفر کامیون خود , اقدام به خرید یک دفترچه از اتاق بازرگانی مبدا نموده و ضمانتنامه معتبر به اتاق مزبور ارائه می نماید .
هر دفترچه کارنه تیر دارای ۸ الی ۱۴ صفحه می باشد و کامیونهائی که تحت مقررات کارنه تیر تردد می نمایند پس از بارگیری در گمرک مبدا درب قسمت بار کامیون با سیم و سرب توسط گمرک مبدا پلمپ و ممهور و مشخصات مربوطه در کارنه تیر درج کی گردد . در هنگام خروج از مرز کشور مبدا در صورت سالم بودن پلمپ درب کامیون , پس از تشریفات گمرکی به کامیون اجازه خروج داده شده و بدین ترتیب کامیون کالا به گمرک کشور مقصد هدایت می گردد . علی رغم آنکه مقررات کارنه تیر برای تسهیل امور موسسات حمل و نقل جاده ای و وسیله نقلیه مربوطه صارد می گردد, ولی در عمل برای صاحبان کالا نیز ایجاد اطمینان در حمل و نقل صحیح و بدون کم و کاست کالا می نماید .
لازم به ذکر است که ایران در سال ۱۳۴۹ به این کنوانسیون ملحق گردید .
۴- راه نامه ( بارنامه ) راه آهن RAILWAY BILL
راه نامه راه آهن سندی است که توسط شرکتهای راه آهن در ایستگاههای بارگیری آنان صادر می گردد و بدین وسیله شرکت راه آهن طی این سند اعلام مینماید که کالای مندرج در راه نامه را تحویل گرفته و متقبل شده که آنرا در مقصد صحیح و سالم همان طور که تحویل بدهد . راه نامه راه آهن سندی غیر قابل معامله و انتقال است و بنابراین با ظهر نویسی نمی توان آن را به دیگری انتقال داد . در کشو رما کالاهائی که از طریق راه آهن حمل می شود از سه مبدا ورودی کشور به شرح زیر وارد می شود:
الف-کالاهائی که از مبدا اروپا از طریق کشور ترکیه حمل می شود از مرز رازی وارد ایران می شود .این راه نامه تحت مقررات کنوانسیون بین المللی حمل و نقل کالا با راه آهن (RU/CIM) می باشد که در ۵ نسخه صادر شده و نسخه چهارم آن پس از دریافت کالا به فرستنده تحویل می گردد و در مقصد , گیرنده کالا این نسخه چهارم را که همراه با بقیه اسناد از فرستنده کالا دریافت داشته است , به راه آهن کشور ارائه نموده و کالا را در مقصد تحویل می گیرد .
ب- کالاهائی که از کشورهای اروپائی و یا از طریق ترانزیت کشورهای اروپای شرقی و اتحاد شوروی حمل شده و از طریق مرز جلفا وارد ایران می گردد. مقررات حاکم بر این بارنامه راه آهن را SMGS* یا موافقت نامه حمل و نقل کالا با راه آهن می نامندس از دریافت کالا در مبدا توسط راه آهن , نسخه دوم راه نامه که آنرا DUPLICATE RAILWAY BILL می نامند به فرستنده کالا تحویل می گردد و در مقصد , گیرنده کالا با ارائه آن کالای خود را دریافت می دارد .
ج- کالاهائی که از مبادی راه آهن میر جاوه وارد ایران می گردد که مقصد این کالاها ایستگاه راه آهن زاهدان می باشد .مقررات حاکم براین راه نامه های راه آهن, مقررات داخلی دو کشور می باشد .
در سال ۱۹۸۲ با توجه به افزایش حجم کالا و مسافر , مقررات حقوقی یک نواختی به نام کوتیف COTIF* * به منظورتسهیل در حمل مسافر و بار در حمل و نقل بین المللی با راه آهن به وجود آمد . کشور ما این مقررات رااز تاریخ اول اکتبر ۱۹۸۵ پذیرفت و به مرحله اجرا درآورد . د ربارنامه های راه آهن مشخصات زیر بایستی درج گردد .
۱- نام و آدرس فرستنده کالا
۲- نام ایستگاه مبدا و مقصد کالا
۳- نام و آدرس گیرنده کالا
۴- تعیین نوع کالا و مشخصات آن از قبیل تعرفه , ابعاد و غیره
۵- وزن کالا , تعداد بسته ها و مشخصات بسته بندی
۶- شماره واگن
۷- ذکر جزئیات مورد لزوم جهت گمرک
۸- هزینه حمل کالا , معمولا بر اساس تعرفه راه آهن مربوطه می باشد که محاسبه آن بر مبنای وزن کالا , قیمت واحد , تعرفه مربوطه و نرخ تسعیر به اضافه هزینه های فرعی است که به دو صورت پیش کرایه و پس کرایه پرداخت می گردد.
۵- رسید یا گواهی پستی ARCEL POST RECEIPT
هنگامی کالا به وسیله پست فرستاده شود , اداره پست یک رسید جهت کالای بسته بندی شده صادر می کند و کالا مستقیما به گیرنده آن طبق آدرس داده شده تحویل می گردد .البته می توان در بعضی مواقع با ارسال کالا از طریق بانک درکشور خریدارکنترل بیشتری بر اعمال نمود ولی دربسیاری از بانکها تمایلی به سرو کار داشتن با کالا برین روش ندارند زیرا مقدمات پستی اغلب حاضر نیستند بسته های پستی را بر اساس دستور بانک نگهداری نمایند و بانکها خودشان نیز اکثرا فضای کافی و مناسب برای نگهداری اینگونه کالاها د راختیار ندارند . ضمنا در مقررات متحد الشکل بروات وصولی بیان شده است که کالا نباید قبل از موافقت بانک , مستقیما برای آن بانک ارسال گردد .بعلاوه بر اساس مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی بانکها رسید یا گواهی پستی را خواهند پذیرفت مشروط بر اینکه در صورت ظاهر آن مشخص باشد که رسید یا گواهی مزبور در محل ارسال کالا طبق شرایط اعتبار , ممهور و یا تائید گردیده است .
CMR Convention
The CMR – Convention governs the carriage of goods by road. Every road trip that starts or finishes in countries which have ratified this convention, is subject to the CMR – Convention.
Usually, contracts are confirmed by the issue of a CMR consignment note, which must show the name and address of the consignee, consignor and carrier; a description of the goods; weight and number of packages etc.
It is important to note that, under the CMR, the exporter is legally responsible for the accuracy of the information in the CMR note. Therefore, the exporter should always make out, or supervise the making out of the note.
The carrier is liable for loss, damage, or delay of the goods between the time he takes charge of shipment and until the time shipment are delivered. Generally, the carrier is also liable for the acts of his principal, agents and sub-contractors. However, there are a number of expected perils, such as neglect, or wrong instructions of the claimant, inherent vice of the goods etc.
Compensation is calculated in relation to the value of the goods at the time and place at which they were accepted for carriage. Most European countries limit compensation to a specific amount of Special Drawing Rights (SDR) per kg of gross weight of the lost, or damaged goods.
Following countries have ratified the CMR Convention: Belarus, Belgium, Bosnia-Herzegovina, Bulgaria, Denmark, Estonia, Finland, France, United Kingdom, Greece, Netherlands, Ireland, Italy, Kazakhstan, Croatia, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Morocco, Moldova, Norway, Poland, Portugal, Romania, Russia, Switzerland, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Tajikistan, Serbia, Czech Republic, Tunisia, Turkmenistan, Turkey, Germany, Hungary, Uzbekistan and Austria
It is important to note that the CMR Convention is an international law and therefore invariable; meaning that all agreements between a client and a carrier which differ from the CMR Convention are null and void.
