نویسنده: رضا اسدی فر
خلاصه
استانداردهاي ايمني و کيفي از مهمترين زيرساخت‌هاي تجاري‌سازي محصولات فناوري نانو هستند. البته استانداردهاي ايمني به مراتب اولويت بيشتري نسبت به استانداردهاي کيفي دارند چراکه استانداردهاي کيفي بيشتر خود را در رقابت با محصولات ديگر نشان مي‌دهند و اگر محصول نانويي کيفيت کمتري نسبت به محصول رقيب غيرنانويي داشته باشد، نخواهد توانست بازار مناسبي را کسب نمايد. اما در مورد استانداردهاي ايمني مسئله متفاوت است و بدون مجوزهاي ايمني، اغلب محصولات نانو پشت درهاي بازار متوقف خواهندشد و زنجيرة توليد ثروت از فناوري نانو تکميل نخواهد شد.
ستاد ويژه توسعه فناوري نانو با توجه به اين نياز مهم، کميته استانداردهاي فناوري نانوي کشور را با مشارکت سازمان استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران در سال 1385 ايجاد کرد. خوشبختانه ايران از ابتداي تشکيل کميته بين‌المللي استانداردسازي فناوري نانو (ISO/TC29) در مؤسسه ايزو، عضو اصلي اين کميته (داراي حق رأي) بوده و در اين کميته مشارکت فعالي دارد که بستر حضور تاثيرگذار ايران در عرصه استانداردسازي فناوري نانو در جهان را فراهم مي‌کند.استانداردهاي ايمني، بهداشتي و زيست‌محيطي يکي از دغدغه‌هاي اصلي کشورها براي توسعه اغلب فناوري‌هاي نوين است، ولي در مورد فناوري نانو، چالش‌هاي ويژه‌اي پيش روي کشور قرار دارد که نيازمند اتخاذ رويکرد هوشمندانه‌اي از سوي تمامي فعالان عرصه توسعه نانو است. اين چالش‌ها عبارتند از:
1.در عين وجود جذابيت‌هاي فراوان فناوري نانو و نبود گزارش‌هاي جدي مبني بر خطرناک بودن کاربردهاي آن، اين فناوري به دليل ماهيت غيرملموس خود نيازمند استانداردهاي دقيق‌تري براي جلب اطمينان مشتريان است.
2. اگرچه فعاليت‌هاي زيادي در زمينه تدوين استانداردهاي نانو در جهان و ايران آغاز شده است، اما ماهيت استانداردسازي به ويژه در حوزه ايمني، زمان‌بر است، زيرا نيازمند بررسي‌هاي زيادي در مورد اثرات محصولات بر سلامتي انسان و محيط زيست است؛ به طور کلي سرعت‌استانداردسازي بسيار کمتر از سرعت توسعه فناوري نانو در جهان است.
3. افراط و تفريط در برخورد با خطرات احتمالي نانو مي‌تواند نتايج زيان‌باري براي توسعه اين فناوري مهم در کشور داشته باشد.
به عنوان مثال اخيراً برخي مطبوعات به ويژه در حوزه سلامت و بهداشت اقدام به انتشار اخبار غيرمعتبري در مورد خطرات احتمالي محصولات نانو مي‌کنند که به هيچ وجه مورد تاييد مراجع معتبر استانداردسازي در جهان نيستند. به عنوان مثال نشريه‌اي اخيراً خبري را با عنوان “به لوازم آرايشي نانو اعتماد نکنيد” منتشر کرده بودند که پس از بررسي معلوم شد که نه تنها منبع خبر، يک مجله غيرمعتبر در زمينه استانداردهاي ايمني است، بلکه عنوان اصل خبر نيز که “فرصت‌ها و چالش‌هاي استفاده از نانومواد در محصولات آرايشي و بهداشتي” بود، تحريف شده بود. از سوي ديگر برخي شرکت‌هاي توليد کننده نانو نيز اخطارهاي ستاد در مورد ورود با احتياط به حوزه‌هاي مرتبط با سلامتي انسان را جدي نمي‌گيرند که خوشبختانه تعداد آنها ناچيز است.براي برخورد مناسب با چالش‌هاي فوق چند پيشنهاد زير مفيد به نظر مي‌رسد:
الف) ستاد ويژه توسعه فناوري نانو و ساير سازمان‌هاي مسئول به ويژه سازمان استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي، وزارت جهاد کشاورزي (سازمان دام‌پزشکي)، سازمان حفاظت از محيط زيست و … بايد فعاليت‌هاي خود در زمينه تدوين استانداردها و دستورالعمل‌هاي ايمني، بهداشتي و زيست محيطي نانو را سرعت بخشند
.ب) مطبوعات لازم است با دقت بيشتري اخبار مرتبط با خطرات احتمالي مواد و محصولات نانو را منتشر نمايند و در اين زمينه سايت ستاد ويژه توسعه فناوري و يا چند سازمان معتبر استانداردسازي در جهان مي‌توانند منابع خوبي باشند. کميته استانداردهاي فناوري نانوي ستاد نيز آماده هرگونه همکاري در اين زمينه است.
ج) شرکت‌هاي فعال در حوزه فناوري نانو نيز بايد تلاش کنند در ابتدا در انتخاب سبد محصولات خود، مواردي را مدنظر قرار دهند که از نظر ارزيابي ريسک، داراي خطرات احتمالي کمي هستند و تا قبل از تدوين استانداردها، از ورود به حوزه‌هاي داراي ارتباط مستقيم با سلامتي انسان اجتناب کنند. همانطور که گفته شد استانداردهاي ايمني نانو يک چالش جهاني است و بسياري از کشورهاي پيشرفته هم از ورود شرکت‌هاي خود به حوزه‌هاي با حساسيت بالا از نظر ايمني ممانعت مي‌کنند. شرکت‌ها همچنين مي‌توانند با بررسي استانداردهاي محصولات مشابه توليدات خود در کشورهاي ديگر و دريافت و ارايه مستندات مرتبط به کميته استاندارد ستاد، به تسريع فرآيند تدوين استانداردهاي نانو کمک نمايند.
د) دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌هاي فعال در حوزه فناوري نانو مي‌توانند با انتخاب موضوعات مرتبط با استانداردسازي، نقش مهمي در شتاب‌گرفتن فرآيند تدوين استاندارد در کشور داشته باشد. کميته استاندارد ستاد طرحي را براي حمايت ويژه از پايان‌نامه‌هاي ارشد و دکتري نانو با موضوع استاندارد و ايمني تهيه کرده است که اجراي آن به زودي از طرف کارگروه پيشران علم و فناوري ستاد آغاز خواهدشد. کلام آخر اينکه، براي عبور موفقيت‌آميز از مرحله فعلي توسعه فناوري نانو در کشور، لازم است تمامي فعالان اين حوزه، مطبوعات و مردم از برخوردهاي افراط‌آميز و يا تفريطي با مسئله استانداردهاي ايمني و خطرات احتمالي محصولات فناوري نانو بپرهيزند و همانند کشورهاي پيشرو در حوزه فناوري نانو، اين موضوع را به نهادها و سازمان‌هاي تخصصي مسئول در اين زمينه واگذار کنند و در ارجاعات و انتشارات خود نيز تنها به اين نهادها استناد کنند.
منابع :
ستاد ويژه توسعه فناوري‌نانو
*http://nano.ir/paper.php?PaperCode=682
